1.

Przedmiot i zakres ekonomii. Główne problemy ekonomii. Granica
możliwości produkcyjnych.

2.

Rynek. popyt, podaż. Funkcjonowanie rynku.

3.

Istota i funkcje przedsiębiorstwa. Rachunek kosztów i korzyści.

Struktury rynkowe – modele rynku.

4.

Rynek pracy. Bezrobocie.

5.

Wprowadzenie do makroekonomii. Ruch okrężny produktu
i dochodów w gospodarce. Rachunek produktu i dochodu narodowego.

6.

Wzrost i rozwój gospodarczy. Koniunktura gospodarcza.

7.

Budżet państwa i polityka fiskalna.

8.

Pieniądz i współczesny system bankowy. Bank centralny i polityka
monetarna.

9.

Inflacja i jej skutki.

10.

Handel międzynarodowy i polityka handlowa.

11.

Globalizacja

Poniższy materiał opracowano na podstawie:
R. Milewski, E.Kwiatkowski, „Podstawy ekonomii. PWN, Warszawa, 2006
S. Marciniak i inni: „Makro i mikroekonomia. Podstawowe problemy”, PWN,
Warszawa, 2006,
D. Begg i inni: „Makroekonomia”, PWE, Warszawa, 2007,
B. Czarny, R.Rapacki, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa, 2002
Z. Matkowski, Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Warszawa, 2002
E. Skawińska i In. Makroekonomia, PWE, Warszawa 2010

Temat 1

1. Co to znaczy ekonomia?

-

Przedmiot ekonomii

-

Cel i metoda ekonomistów

-

Dobra

-

Potrzeby

-

Zasoby ekonomiczne

-

Rzadkość zasobów i dóbr

-

Granica możliwości produkcyjnych

-

Wybór i koszt alternatywny

-

Mikro i makro ekonomia

-

Ekonomia pozytywna i normatywna

-

Główne problemy ekonomii

2. Systemy ekonomiczne

-

gospodarka tradycyjna

-

gospodarka rynkowa

-

gospodarka kierowana

-

gospodarka mieszana

-

transformacja systemowa w Polsce

3. Podstawowe podmioty gospodarcze

-

gospodarstwo domowe

-

przedsiębiorstwo

4. Główne problemy ekonomii

5. Granica możliwości produkcyjnych

1. Ekonomia jako nauka

Przedmiot ekonomii i zakres ekonomii

1

Każda społeczność staje przed koniecznością rozwiązania trzech podstawowych problemów
codziennej egzystencji:

-

jakie dobra i usługi, czyli co wytwarzać

-

jak je wytwarzać i

-

dla kogo je wytwarzać

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu, tzn. o prawach dotyczących trzech faz procesu
gospodarczego: produkcji, podziału i konsumpcji. Tak więc mówiąc o ekonomii, będziemy
mieli na myśli naukę, której przedmiotem jest analiza procesów gospodarczych.

Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i dla kogo wytwarza
społeczeństwo. Głównym zadaniem ekonomii jest godzenie sprzeczności między
nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia
potrzeb.

Pojęcie rzadkości w ekonomii.
Rzadkość jest stosunkiem użyteczności do ilości dobra, czyli użytecznością zawartą w jednostce danego
dobra. Dobro jest użyteczne wówczas, gdy ma zdolność zaspokajania potrzeb. Bogactwem narodu są
materialne i niematerialne dobra rzadkie. Rzadkość jest pojmowana jako fakt świadczący, o tym, że
dobra nie występują w takich ilościach, aby można je było mieć.

Zaspokojenie potrzeb jest uniwersalnym celem prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to
jednocześnie bodziec do wykorzystywania różnorodnych zasobów.

Przez zasób rozumiemy nagromadzenie różnych składników (elementów) niezbędnych w
procesach produkcyjnych. Pierwotni ludzie korzystali z takich zasobów naturalnych, które
były gotowe do użycia bez dodatkowej obróbki (woda, jagody, inne owoce natury). Później
ludzie zaczęli przystosowywać i przetwarzać zasoby naturalne na swój użytek. Następnie
człowiek zaczął tworzyć i produkować elementy składające się na zasoby nie występujące w
gotowej postaci w przyrodzie oraz wytwarzać inne zasoby użyteczne gospodarczo.

Zasoby

2

Aby współcześnie możliwy był rozwój gospodarczy, konieczne są różnorodne zasoby. Przy
ocenie ich gospodarczej roli należy pamiętać, że relacje między poszczególnymi grupami
zasobów ulegają zmianie, przede wszystkim w wyniku postępów nauki i techniki. W
ekonomii wzrostu i rozwoju gospodarczego ważną rolę odgrywa nagromadzenie lub
posiadanie zasobu czynników produkcji, czyli czynników rozwoju gospodarczego. Należy
wydzielić co najmniej cztery grupy zasobów w danej gospodarce. Są to:

Z – zasoby ludzkie (podaż pracy, systemy organizacji i motywacji ludzi do pracy)
K – zasoby kapitału rzeczowego (fizycznego), włącznie z ziemią i bogactwami naturalnymi
T- technologia, czyli stan i organizacja wiedzy służącej celom produkcyjnym
H – kapitał ludzki, czyli stan wiedzy oraz umiejętność i zdolność pracowników do
posługiwania się dostępnymi technologiami, których poziom jest odzwierciedleniem
możliwości kapitału rzeczowego.

1

Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Z.Matkowski, Warszawa, 2002

2

Mikro- i makro- ekonomia.Podstawowe problemy, S.Marciniak i in., PWN, Warszawa, 2006

Jest to oczywiście jedna z możliwych kwalifikacji zasobów. Wskazuje ona na rosnące
znaczenie nowoczesnych czynników produkcji. Obecnie główną rolę odgrywa kapitał ludzki,
oznaczony literą H.

Potrzeby

Jak już wspomniano, celem gospodarowania, niezależnie od formy systemu gospodarki
rynkowej, jest zaspokajanie potrzeb ludzkich. Potrzeby to wszystko co jest potrzebne,
nieodzowne, konieczne, czyli takie bez których nie można się obejść. Możemy je również
określić jako okoliczności zmuszające do takiego, a nie innego postępowania. Jednak
wspólnym elementem wszystkich określeń jest konieczność.

Według rodzaju oraz sposobu ich zaspokajania potrzeby dzieli się też na: egzystencjonalne,
socjalne, produkcyjne, konsumpcyjne, indywidualne i zbiorowe, materialne i duchowe.

Potrzeby egzystencjonalne, to potrzeby zdeterminowane przez czynniki biologiczne. Zalicza
się do tego rodzaju, żywienie, możliwość mieszkania, snu, odpoczynku.

Potrzeby socjalne, obejmują, poza wymienionymi potrzebami egzystencjonalnymi, także
potrzeby w zakresie higieny i kultury i oświaty.

Podział na potrzeby produkcyjne i konsumpcyjne jest ewidentny. Potrzeby produkcyjne, tzn.
związane z działalnością gospodarczą, oznacza potrzeby w zakresie czynników produkcji,
czyli zasobów. Potrzeby konsumpcyjne obejmują zaś potrzeby egzystencjonalne i socjalne
oraz tzw. wyższe potrzeby.

Potrzeby są w większości zaspokajane indywidualnie, ale część jest zaspokajana w sposób
zorganizowany zbiorowo. Do zbiorowego zaspokajania potrzeb zalicza się przede wszystkim:
bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, potrzeby w zakresie oświaty i rozwoju nauki,
sprawiedliwości, ochrony zdrowia oraz ochrony środowiska naturalnego.

Potrzeby ludzkie charakteryzują się następującymi cechami: są nieograniczone, mają
ograniczoną pojemność, stale się odradzają, są zmienne, mają charakter obiektywny, mają
charakter społeczny.

Możemy je podzielić na kilka kategorii: podstawowe (naturalne), wyższego rzędu,
teraźniejsze, przyszłe.

Mikroekonomia i makroekonomia

Mikroekonomia bada prawa postępowania jednostek gospodarujących: gospodarstw
domowych i przedsiębiorstw. Opisuje i objaśnia funkcjonowanie rynków poszczególnych
towarów i czynników produkcji.

Makroekonomia opisuje funkcjonowanie gospodarki jako całości, kładąc nacisk na wzajemne
związki zachodzące w gospodarce.

A więc mikroekonomia zajmuje się szczegółową analizą działań poszczególnych podmiotów
gospodarczych. Makroekonomia analizuje problemy ogólnogospodarcze i współzależności
zachodzące w gospodarce.

Podział na mikro- i makroekonomię dotyczy jednak nie tyle przedmiotu, co sposobu

analizy. Te same lub podobne kategorie mogą być przedmiotem analizy mikro- i
makroekonomicznej: np. płaca pojedynczego pracownika i średnia płaca w gospodarce
narodowej, inwestycje dokonywane w przedsiębiorstwie i suma nakładów inwestycyjnych w

gospodarce. Podział na mikro- i makroekonomię dotyczy często innego punktu widzenia: te
same kategorie i procesy mogą być rozpatrywane z punktu widzenia indywidualnych
podmiotów gospodarczych (mikroekonomia) lub z punktu widzenia ogólnogospodarczego
(makroekonomia).

Linia graniczna między mikroekonomią i makroekonomią nie jest zresztą ostra, a wszystkie
części ekonomii zasilają się wzajemnie i uzupełniają. W ostatnich latach występuje tendencja
do zacierania różnicy między makro-, mezo-, mikro.

Ekonomia pozytywna i normatywna

W ekonomii współistnieją dwa nurty, dwa podstawowe kierunki metodologiczne: pozytywny
i normatywny.

Ekonomia pozytywna objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego wynika czyli opis istniejącej
rzeczywistości, zajmowaniem się światem takim jakim on jest a nie jaki powinien być.
Zwolennicy takiego podejścia powstrzymują się od sądów wartościujących. Celem ich badań
i opisów jest ustalenie wpływu zmian wielkości ekonomicznych (zmian cen, płac, kursów
walutowych itp.) na efektywność działalności gospodarczej.

Ekonomia normatywna ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być oraz co należy
zrobić, aby było lepiej. Ekonomia pozytywna bada rzeczywiste działanie gospodarki,
ekonomia normatywna zaś zaleca, co powinno się czynić. Zwolennicy tej metodologii
dokonują ocen wartościujących, stwierdzając, jakie ich zdaniem powinny być płace,
zatrudnienie, czy poziom produkcji, jaka polityka gospodarcza jest sprawiedliwa jaka nie.

Założenia upraszczające

Szerokie zastosowanie w teorii ekonomii ma założenie ceteris paribus - „przy innych
czynnikach nie zmienionych”. Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego
lub kilku najważniejszych czynników określających daną zmienną (lub dane zjawisko) przy
pominięciu innych, mniej istotnych determinant. Na przykład, funkcja popytu względem ceny
przedstawia zależność między wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że
inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

3. Podstawowe podmioty gospodarcze


Najczęściej wyodrębniamy trzy typy podmiotów gospodarczych:

przedsiębiorstwo,

gospodarstwo domowe,

państwo

Przedsiębiorstwo to zespół ludzi bądź pojedynczy ludzie, dysponującymi określonymi
ś

rodkami (np. ziemia, lokal biurowy, maszyny, urządzenia, surowce) niezbędnymi do

regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego
czy usług. Celem tej działalności jest uzyskanie jak największych dochodów.
Przedsiębiorstwem jest jednoosobowy zakład fotograficzny, restauracja, kopalnia węgla,
zakład ubezpieczeniowy itd.

Gospodarstwo domowe to najmniejsza komórka społeczna, najczęściej rodzina, która
wspólnie gromadzi dochody i wspólnie je wydaje w celu zaspokojenia swoich potrzeb
konsumpcyjnych. Gospodarstwo domowe pełni dwie funkcje:

konsumpcyjną

produkcyjną

Państwo to złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna
społeczeństwa zajmującego określone terytorium. Państwo dysponuje władzą ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą.


Na ogół nie występują różnice poglądowe dotyczące roli przedsiębiorstwa i gospodarstw
domowych w gospodarce. Natomiast spory dotyczące roli państwa toczą się od dawna i są
nadal aktualne.

4. Główne problemy ekonomii

Dotychczas nie udało się zbudować takiego systemu gospodarczego, który zapewniłby
zadowalający dostatek materialny całemu społeczeństwu.

Najtrudniejszym – zarówno w przeszłości jak i współcześnie problemem

ekonomii jest pogłębiająca się nierówność rozkładu bogactwa.

2) Podstawowe problemy: nadmierna nierówność rozkładu dochodów (bogactwo i bieda)
3) Skala nierówności ekonomicznych (koncentracja kapitału)
4) Przepaść między bogatymi i biednymi w świecie – nie tylko w skali globalnej ale również
w najbogatszych, przodujących krajach (brak pracy)


Trendy rozwojowe w gospodarce światowej i ich skutki

1) rozwój demograficzny
2) gospodarka zasobami ziemi (wyczerpywanie zasobów, ekologia)
3) rozwój gospodarki żywnościowej
4) granice ekologicznego rozwoju

5. Krzywa możliwości produkcyjnych

Gospodarowanie jest zawsze zdeterminowane istniejącymi zasobami i stosowanymi
technologiami. Możliwości wyborów gospodarczych, jakie istnieją w momencie
podejmowania decyzji, ilustruje poniższa granica możliwości produkcyjnych.

Zakładamy, że gospodarka wytwarza tylko dwa dobra: A i B w ilościach Q

A

i Q

B

.

Angażując wszystkie posiadane zasoby gospodarka może wytworzyć różne kombinacje
ilościowe dóbr A i B mieszczące się na krzywej możliwości produkcyjnych, np. kombinacje C,
E, F, D.

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra

przy danej produkcji drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Wszystkie kombinacje położone na tej krzywej (C, E, F, D) są efektywne, tzn. oznaczają

pełne wykorzystanie zasobów.

Kombinacje nieefektywne - np. G, kombinacje nieosiągalne - np. H

Krzywa możliwości produkcyjnych

Temat 2
Rynek

1.

Co to jest rynek

2.

Popyt

3.

Podaż

4.

Cena równowagi

5.

Efektywność rynku

6.

Rynki wolne, rynki regulowane

7.

Cena maksymalna

8.

Cena minimalna

Rynek, popyt, podaż

Pod pojęciem rynku rozumie się całokształt warunków ekonomicznych, w których dochodzi
do zawierania transakcji kupna i sprzedaży między sprzedawcami oferującymi towary i
usługi a nabywcami reprezentującymi potrzeby poparte określonymi funduszami
nabywczymi.

Czyli rynek to określone miejsce kupna i sprzedaży.

Rynek można sklasyfikować według różnych kryteriów podziału:

według miejsca i przedmiotu wymiany (np. rynek jabłek w Jabłonnej, rynek
diamentów w RPA)

według sumy transakcji (rynek mały, rynek duży)

według

zasięgu

geograficznego

(rynek

lokalny,

regionalny,

krajowy,

międzynarodowy)

Podstawowymi elementami rynku są: popyt, podaż i cena, a zachodzące między nimi
zależności przyczynowo-skutkowe nazywa się mechanizmem rynkowym


Rynek jako regulator procesów gospodarczych pełni wiele funkcji, najważniejsze z nich:

- dokonuje wyceny różnych dóbr,
- jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów ,
- jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystywania zasobów gospodarczych,
- jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji oraz mechanizmem dostosowania
produkcji do potrzeb.

Mechanizm rynkowy, pełniąc swe funkcje rozwiązuje trzy podstawowe problemy
ekonomiczne:
- co, jakie rodzaje i ilości dóbr,
- jak, z jakich zasobów i za pomocą jakich technik,
- dla kogo, mają być wytwarzane dobra i jak powinny być rozdzielane?

Towar to dobro lub usługa przeznaczone do wymiany.
Wymiana jest koniecznym warunkiem rynku, która ma zazwyczaj formę towarowo-
pieniężną.

Cena w mechanizmie rynku ma kluczowe znaczenie.

Wyróżnia się dwa przypadki, kiedy wzrost cen może powodować nie spadek, a wzrost
popytu, które nazwane zostały paradoksami.

Paradoks Giffena – opisał on przypadek gdy niskie zbiory wywołały wzrost cen chleba, co
jednak nie spowodowało spadku jego konsumpcji, lecz wręcz przeciwnie nastąpił wzrost
popytu na chleb wśród ubogiej ludności robotniczej. Przy niskich budżetach wzrost ceny
chleba uniemożliwiał zakup innych artykułów spożywczych. Spadek dochodów realnych,
wywołany wzrostem cen chleba, zmusza ludność ubogą do zmiany struktury konsumpcji.


Paradoks Veblena – inaczej efekt prestiżowy. Dotyczy dóbr luksusowych, które są
przedmiotem pokazowej konsumpcji, np. biżuteria, jachty, drogie samochody itd. Dobra te są
nabywane nie ze względu na ich wartości użytkowe lecz na ich wysoką cenę. Posiadanie tych
dóbr zapewnia odpowiedni prestiż i jest wyróżnikiem wysokiego statusu majątkowego i
społecznego.

Prawo Engla – badał on prawidłowości dotyczące relacji między wzrostem dochodu a
wydatkami na żywność. Engel stwierdził, iż wraz ze wzrostem dochodu spada udział
wydatków na żywność. Oznacza to, że wydatki na żywność rosną w tempie wolniejszym od
przyrostu dochodu.
Inaczej zachowują się wydatki na odzież i mieszkanie. Udział tych wydatków na ogół nie
zmienia się wraz ze zmianą dochodu.
Natomiast wydatki na samochody, meble, podróże, biżuterię wzrastają w tempie szybszym od
tempa wzrostu dochodu.

Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić.

Co wpływa na popyt?
Wielkość popytu na określone dobro zależy od następujących czynników:

a) poziomu cen danego dobra,

b) ceny innych dóbr (komplementarnych i substytucyjnych),

a)

poziomu realnych dochodów ludności,

b)

liczba potencjalnych nabywców,

c)

preferencji i gustów i konsumentów,

d)

oczekiwań (dotyczących przyszłego poziomu cen i dochodów, dostępności dóbr itp.).

Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość popytu danego dobra jest
cena danego dobra.

Zależność popytu od ceny nazywana jest prawem popytu:
Wzrost ceny określonego dobra przy niezmienności innych czynników powoduje spadek
wielkości popytu na to dobro, i na odwrót – obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

Podaż jest to relacja między ilością dobra, którą producenci skłonni oferować w danym
okresie, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku nie ulegną zmianie.
Podaż to ilość dobra oferowana do sprzedaży na rynku.

Od czego zależy podaż?
Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która jest określana przez
następujące czynniki:
a)

poziom ceny danego dobra,

b)

ceny czynników produkcji

c)

cele działalności przedsiębiorstwa,

d)

stosowane techniki i technologie,

e)

ceny innych dóbr.

Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość podaży jest cena danego dobra.

Wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena.
Wyższej cenie dobra odpowiada większa jego ilość dostarczana na rynek, natomiast
mniejsza cena ogranicza wielkość podaży. Zależność ta nazywana jest prawem podaży.

Równowaga rynku

Przedstawienie na wspólnym układzie współrzędnych krzywej popytu na dane dobro z
krzywą podaży umożliwia ustalenie ilości sprzedawanej i nabywanej na rynku oraz określenie
równowagi rynkowej.

W warunkach całkowicie wolnego rynku (tzw. konkurencji doskonałej) żaden dostawca i
ż

aden nabywca towaru nie ma wpływu na cenę. Cena ustala się na rynku na takim poziomie,

który zrównuje wielkość popytu z wielkością podaży.

Rynek jest w stanie równowagi, gdy wielkość popytu równa się wielkości podaży (D = S).

Cena równowagi (P

0

) - cena zapewniająca zrównanie popytu z podażą.

Ilość równoważąca (Q

0

) - ilość towaru odpowiadająca warunkom równowagi.

E - punkt równowagi.














Mechanizm równowagi

1. Cena wyższa od ceny równowagi - nadwyżka podaży (S > D)

Zapasy rosną - sprzedawcy obniżają cenę - rośnie popyt oraz maleje podaż.
Cena spada tak długo, aż nastąpi zrównanie wielkości popytu z wielkością podaży.


2. Cena niższa od ceny równowagi - nadwyżka popytu (D > S)

Duże zapotrzebowanie - cena wzrasta - popyt maleje oraz rośnie podaż.
Cena rośnie do poziomu, przy którym wielkość popytu zrówna się z wielkością podaży.














.

Cena (P)

S

E

P

0

D

Ilość (Q)

Q

0

Cena (P)

S

E

S > D

D > S

P

0

P

1

P

2

D

Ilość (Q)

Q

0

Kontrola cen

Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w skupie artykułów rolnych.
Cel: zapewnienie odpowiednich dochodów producentom.


Ceny maksymalne mają zastosowanie w handlu detalicznym w zakresie podstawowych
produktów żywnościowych (chleb, mleko, cukier), niektórych leków, środków higieny itp.
Cel: ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.

Temat 3

Istota i funkcje przedsiębiorstwa. Rachunek kosztów i korzyści
1.

Struktury rynkowe



Istota i cele przedsiębiorstwa



2. Organizacja i wielkość przedsiębiorstwa



3. Własność a decyzje



4. Utargi i koszty



5. Zysk



6. Koszt alternatywny



7. Podstawowe dokumenty

Istota i cele przedsiębiorstwa

3

Przedsiębiorstwo jest jednostką organizacyjną prowadzącą działalność gospodarczą,
wyodrębnioną w sensie ekonomicznym, prawnym i organizacyjnym.

Cel przedsiębiorstwa (prywatnego)







 maksymalizacja zysku.

(problem pana i sługi- rozdzielenie własności i kontroli)

Nieco inne są zasady funkcjonowania przedsiębiorstw publicznych w gospodarce

rynkowej. Z reguły posiadają one duży zakres samodzielności i działają na rozrachunku
gospodarczym, wedle podobnych zasad jak przedsiębiorstwa prywatne. Mają jednak
określony z góry profil produkcyjny i często narzucone odgórnie konkretne zadania
produkcyjne, a nawet ceny. Przedsiębiorstwa te niejednokrotnie korzystają z subwencji, ulg
podatkowych i innych form pomocy rządowej. Osłabia to rolę rachunku ekonomicznego.

Istnieją różne rodzaje przedsiębiorstw, które wyróżnia się według:



formy własności,



liczby pracowników,



wielkości przychodów,



typu działalności gospodarczej oraz



zasięgu geograficznego.

3

Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Z. Matkowski, Warszawa, 2002

Ze względu na formę własności rozróżniamy:

•

przedsiębiorstwa prywatne,

•

przedsiębiorstwa spółdzielcze,

•

przedsiębiorstwa państwowe.


Ze względu na wielkość rozróżniamy przedsiębiorstwa:

•

małe,

•

ś

rednie,

•

duże.

•

małe (do 50 pracowników), a obrót lub bilans roczny co najwyżej 10 mln euro.

•

ś

rednie (od 50 do 250 pracowników), a jego dochód roczny nie przekracza 50 mln euro

•

duże (ponad 500 pracowników)

Mikroprzedsiębiorstwo zatrudnia do 10 osób i notuje obrót lub sumę bilansową do 2 mln
euro.

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Firmy te tworzą głównie osoby fizyczne
pracujące na własny rachunek - są to przedsiębiorstwa jednoosobowe, wśród nich firmy
rodzinne i zakłady rzemieślnicze.

Podstawowe formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw to:

Spółki prawa handlowego:

Osobowe:

Spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne

Kapitałowe:

Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne

Spółka jawna - to firma będąca własnością dwóch lub więcej osób fizycznych, które

dzielą się zyskiem i są współodpowiedzialne za ewentualne straty. Wspólnicy odpowiadają za
zobowiązania firmy również majątkiem własnym.

Spółki partnerskie – tworzą przede wszystkim podmioty wykonujące wolne zawody

(prawnicy, architekci, lekarze i in.) Odpowiedzialność wspólników jest ograniczona tzn.
partner nie odpowiada za zobowiązania spółki wynikające z działalności innych partnerów,

Spółki komandytowe – w której jeden lub więcej wspólników odpowiada za

zobowiązania firmy całym swoim majątkiem

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - spółka, za zobowiązania której właściciele
odpowiadają tylko do wysokości wniesionych udziałów.
Minimalny kapitał zakładowy wynosi 5 tys. PLN.
Wspólnicy tworzą stały zespół partnerów, wyłączenie jednego z nich wymaga decyzji sądu.
Organami spółki są zgromadzenie wspólników, podejmujące najważniejsze dla niej decyzje
większością głosów.

W spółce akcyjnej współwłaściciele, czyli akcjonariusze, nie odpowiadają za zobowiązania
przedsiębiorstwa, zysk jest dzielony proporcjonalnie do wielkości akcji (udziałów), podobnie

decyzje na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy zapadają z zachowaniem zasady
proporcjonalności udziałów w kapitale spółki.
Liczba akcji decyduje o tym, czy akcjonariusz zdobywa znaczącą pozycję w spółce, czy też
zajmuje miejsce marginalne

Utargi, koszty i zyski

Podstawowe pojęcia

Utarg (przychód ze sprzedaży) jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w
ciągu jakiegoś okresu. Koszty to nakłady poniesione na wytworzenie tych dóbr lub usług (w
firmie handlowej - koszty zakupu towarów powiększone o koszty handlowe). Zysk to
nadwyżka utargów nad kosztami.

Zestawienie wszystkich przychodów i kosztów działalności przedsiębiorstwa za określony

okres pozwala obliczyć wynik finansowy: zysk lub stratę. Takie zestawienie nazywa się
rachunkiem wyników.

Dla kontroli stopnia płynności i ilości faktycznie posiadanych środków pieniężnych - obok

zestawienia utargów i kosztów - należy prowadzić zestawienie przychodów i wydatków
pieniężnych. Brak gotówki mogą odczuwać nawet te przedsiębiorstwa, które osiągają
wysokie zyski, jeżeli ich klienci zwlekają z płaceniem rachunków.

Koszty produkcji obejmują:

•

koszty ogólne,

•

koszty surowców, materiałów i energii,

•

koszty siły roboczej (płace wraz z dodatkami, składki na fundusz ubezpieczeń, podatki od
zatrudnienia),

•

amortyzację środków trwałych,

•

odsetki od pożyczonego kapitału.

Amortyzacja to księgowa miara zużycia środków trwałych (maszyn i urządzeń oraz

budynków), liczona w ciężar kosztów od księgowej wartości tych środków, według norm
(stóp amortyzacji) ustalanych przez rząd. Amortyzacja nie jest adekwatną miarą faktycznego
zużycia środków trwałych. Jako element kosztów obciąża ceny wytwarzanych dóbr i usług.
W ten sposób następuje stopniowo zwrot wydatku poniesionego na zakup danej maszyny czy
budynku. Im wyższe są stopy odpisów amortyzacyjnych, wliczanych do kosztów, tym lepiej
dla przedsiębiorstwa, ponieważ w sprawozdaniu finansowym wykaże ono niższy zysk i
zapłaci mniejszy podatek.

Zasób środków trwałych oraz zapasy surowców, materiałów i wyrobów gotowych tworzą

majątek rzeczowy przedsiębiorstwa, jego kapitał fizyczny (nazywany dalej w skrócie
kapitałem). Oprócz kapitału rzeczowego majątek przedsiębiorstwa obejmuje kapitał
finansowy (gotówkę, wkłady pieniężne na rachunkach bankowych oraz różne papiery
wartościowe, w tym akcje innych firm, weksle dłużników oraz obligacje).

Bilans przedsiębiorstwa to zestawienie wszystkich posiadanych aktywów (majątek

rzeczowy, gotówka, papiery wartościowe, wkłady na rachunkach bankowych i należności u
odbiorców) oraz pasywów, tzn. zobowiązań (nie zapłacone rachunki i długi, zaciągnięte
kredyty). Kapitał własny jest równy nadwyżce aktywów nad zobowiązaniami. W bilansie
spółki figuruje on po stronie pasywów, gdyż w istocie rzeczy należy do akcjonariuszy.

Od zysku brutto wykazanego w rachunku wyników firma płaci podatek dochodowy

(zazwyczaj płaci także inne rodzaje podatków, wliczane do kosztów). Czysty zysk po
opodatkowaniu (zysk netto) w spółce akcyjnej dzielony jest na dwie części: zysk do podziału

między akcjonariuszy (otrzymują oni dochód od akcji zwany dywidendą) oraz zysk
zatrzymany, przeznaczony na cele rozwojowe (inwestycje) bądź na spłacenie zobowiązań.
Zysk zatrzymany zwiększa wartość aktywów przedsiębiorstwa bądź zmniejsza rozmiary
zobowiązań.

2. Struktury rynkowe- modele rynku

Podstawowe modele rynku

Sytuacja rynkowa, w której działa przedsiębiorstwo, determinuje jego zachowywanie. Firmy
małe, działające wśród konkurencyjnych firm, zachowują się zupełnie inaczej niż duże firmy
monopolistyczne. Zachowanie się firm wpływa m.in. na decyzje dotyczące wielkości i
struktury produkcji, wysokość cen itd.

Wyodrębnia się zazwyczaj cztery typy struktur rynkowych:

- konkurencję doskonałą,
- konkurencję monopolistyczną,
- oligopol i
- monopol.

Jako kryteria wyodrębniania różnych typów rynku przyjmuje się:
- liczbę firm działających na rynku,
- mobilność czynników produkcji (swobodę wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek i
wyjścia z niego),
- cechy produktów (stopień ich zróżnicowania)
- stopień kontrolowania cen przez firmę,

Cechy wyróżniające podstawowe modele rynku

Cecha

Konkurencja
doskonała

Konkurencja
monopolistyczna

Oligopol

Czysty monopol

Liczba firm dużo

wiele

kilka

jedna

Rodzaje pro-
duktu

standardowy

zróżnicowany

standardowy lub
zróżnicowany

unikatowy, brak
bardzo bliskich
substytutów

Kontrola nad
ceną

ż

adna

pewna, ale w
wąskim zakresie

ograniczona
wzajemną
współzależnością,
znaczna w

znaczna

Warunki
wejścia na
rynek

bardzo łatwe

względnie łatwe poważne

przeszkody

wejście jest nie-
możliwe

Konkurencja
niecenowa

ż

adna

znaczny nacisk
na
reklamę, nazwę
lub znak firmowy

znaczna,
związana
zwłaszcza ze
zróżnicowaniem

głównie reklama
typu public re-
lation

Przykłady

rolnictwo

handel
detaliczny,
produkcja butów
lub sukienek

produkcja stali,
samochodów

sieć wodociągo-
wa, telefoniczna

Ź

ródło: S.Jankowski, Cz.Pietras za: D. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli,

Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność", Gdańsk 1991, s. 564.

Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonała istnieje wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

Na rynku występuje duża liczba producentów i kupujących. Każdy z producentów wytwarza
znikomą część łącznej produkcji gałęzi. Zmiana wielkości produkcji przez pojedynczego
producenta nie ma wpływu na łączną podaż rynkową. Poszczególni producenci nie mają w
związku z tym wpływu na ceny. Cena jest niezależna od producenta.

Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (swobodny ich przepływ między
poszczególnymi gałęziami produkcji) oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw. Nie
ma barier wejścia na rynek. Przedsiębiorstwa mogą też swobodnie wyjść z rynku.

Oferowane do sprzedaży towary są jednorodne. Oznacza to, że mają one jednakowe lub
bardzo mocno zbliżone cechy użytkowe. Reklama i marka firmowa nie odgrywają żadnej roli.

Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku, czyli dysponują pełną informacją o
rynku. Oznacza to, że producenci mają dobre rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości
sprzedaży na rynku, a konsumenci mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr.

Przykłady rynków: marchew, jabłka, ziemniaki (rolnictwo).

W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na
rynku określonego dobra. Na przykład zwiększenie rozmiarów produkcji ziemniaków przez
jednego producenta nie wpłynie istotnie na wzrost całkowitej podaży ziemniaków i nie
spowoduje obniżki ich ceny. Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest bowiem
wielkością niezależną od producenta. Cena jest ukształtowana przez rynek i poszczególni
producenci nie mają na nią wpływu. Rolnicy będą mogli sprzedać każdą ilość ziemniaków po
cenie rynkowej, wynoszącej np. 1,50.

Monopol
pełny występuje wówczas, gdy spełnione są następujące warunki:
Na rynku działa jeden producent - sprzedawca i wielu kupujących.
Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jedynego producenta, co może
wynikać z przyczyn technicznych, ekonomicznych lub administracyjno-prawnych.
Produkty wytwarzane przez monopol nie mają bliskich substytutów.
Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją o rynku.
Przykład – sieć wodociągowa, energetyczna, telefoniczna.


Do najczęściej wymienianych barier wejścia na rynek monopolistyczny zaliczamy:

Rząd lub władze lokalne przyznają tylko jednemu przedsiębiorstwu prawo do wyłącznej
produkcji danego dobra,
Przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie patentu, praw autorskich lub znaków firmowych,
uniemożliwiających kopiowanie technologii lub produktów przez innych producentów
Monopol może wynikać z prawa własności do specyficznych, niepowtarzalnych,
występujących w niewielkiej ilości zasobów naturalnych, potrzebnych do produkcji danego
dobra.
Monopol może być związany z rosnącymi korzyściami skali, co oznacza, iż jeden producent,
wytwarzając taniej niż pewna liczba mniejszych firm, jest w stanie zaspokoić całkowity popyt
rynkowy.

Przedsiębiorstwa monopolistyczne mają wpływ na podaż i ceny. Kontrolując sytuację na
rynku mogą one ograniczać podaż i sprzedawać po wyższych cenach. Co oznacza również, że
podejmując decyzję o zwiększeniu rozmiarów produkcji przedsiębiorstwo powinno się liczyć
z koniecznością obniżenia ceny.

Konkurencja monopolistyczna


Występuje w gałęziach, które charakteryzują się następującymi cechami:

Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców.
Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi, a nowi
producenci są w stanie podjąć produkcję bliskich substytutów istniejących już produktów.
Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne, są zróżnicowane pod względem
cech użytkowych oraz mają bliskie substytuty, zaś nabywcy zwracają uwagę na wyroby
firmowe. Istnieje konkurencja poza cenowa: dzięki reklamie i takim cechom jak np. marka,
wygląd, opakowanie produkt może być wyodrębniony w świadomości odbiorców.
Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.
Przykłady: małe sklepiki osiedlowe, restauracje, salony fryzjerskie i kosmetyczne – czyli
usługi, handel. Pojawiają się zwykle na rynkach lokalnych.

Konkurencja cenowa nie jest głównym sposobem zwiększania udziału w rynku. Firmy kładą
raczej nacisk na konkurencję niecenową:

- zróżnicowanie produktów, które polega na nadawaniu wyrobom cech, które odróżniają je od
produktów konkurentów. Dotyczy to np. funkcji spełnianych przez produkt, użytych
materiałów, wzornictwa

- popularyzacji marki firmowej, celem jest spowodowanie lojalności nabywców wobec
konkretnej marki.

- wprowadzanie aktywnej promocji sprzedaży. Zwolennicy reklamy wskazują, że reklama
informuje, umożliwia wzrost produkcji i sprzedaży, wzmaga konkurencję i wymusza
ulepszanie produktu. Przeciwnicy mówią o nierzetelności informacji zawartych w reklamach
oraz marnotrawstwie środków.

Oligopol

Charakteryzuje się następującymi cechami:
Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących.
Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub
ekonomicznymi.
Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane.
Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.
Istnieje silna współzależność między firmami, każda z firm musi brać pod uwagę działania
innych firm.
Przykłady: rynek samochodów, komputerów, produkcja stali, cementownie, cukrownie.

Oligopol to forma rynku pośrednia między konkurencją monopolistyczną a monopolem.
Zachowania firm oligopolistycznych zależą od zachowań i reakcji konkurencji. Mimo wielu
różnorodnych cech firmy oligopolistyczne stoją przed dylematem:

- czy przyjąć strategię współdziałania, porozumieć się i realizować wspólną strategię
działania, czy też walczyć z konkurentami o jak największy udział w rynku.

Porozumienia mogą być legalne i jawne. Powstają wówczas kartele określające reguły
działania np. rozmiary produkcji lub rynki zbytu. Mogą być nielegalne i tajne – określane
jako zmowy.

Wszelkie porozumienia mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację
zysku. Uzgadniając:
- politykę cenową, - rozmiary produkcji, - dzieląc rynki zbytu przedsiębiorstwa
oligopolistyczne zachowują się jak monopolista – mogą maksymalizować zyski poprzez
ograniczenie produkcji i podnoszenie cen.
Oligopoliści akceptują też często tzw. przywództwo cenowe największego lub najbardziej
efektywnego z przedsiębiorstw działających na rynku.


Temat 4

1.

Rynek pracy

2.

Bezrobocie

Czynniki wpływające na podaż pracy

4

Decyzje ludzi o ilości przepracowanego czasu sprowadzają się do wyboru między czasem
wolnym a dobrami, które można nabyć za wynagrodzenie. Na wybór ten wpływa wiele
czynników:

1. Poziom płacy realnej. Wzrost płacy powoduje zazwyczaj zwiększenie podaży pracy;
spadek sprawia że oferta pracy spada.

(płace są ceną siły roboczej na rynku pracy. Rozróżnia się płacę nominalną i realną. Płaca
nominalna to suma jednostek pieniężnych otrzymywanych przez pracownika od pracodawcy.
Płaca realna to suma dóbr i usług, jakie można nabyć za płacę nominalną).

2. Poziom dochodów z innych źródeł niż praca. Jeśli jest on „wysoki”, ludzie raczej nie są
skłonni dużo pracować. Natomiast bez środków utrzymania ludzie chętniej przyjmą ofertę
pracy.

3. Koszty podjęcia pracy. Dotyczy to kosztów dojazdu do pracy, ubrania roboczego,
utraconego zasiłku, wydatków na opiekę nad dziećmi. (żłobki, nianie, postęp techniczny:
automatyczne pralki, zmywarki itd.).

4. Normy kulturowe. Np. kobieta poświęcają się wyłącznie rodzinie i kobieta pracująca.

5. Polityka prowadzona przez rząd. Jeśli rząd nakłada wysokie podatki dochodowe,
prowadzi do ograniczenia podaży pracy.


Krzywa podaży pracy

Krzywa indywidualnej podaży pracy pokazuje zależność między stawką płac a
wielkością podaży pracy, czyli określa, ile czasu dany człowiek chce pracować przy
każdej stawce płac.

4

Podstawy ekonomii, B. Czarny, R. Rapacki, PWN, Warszawa, 2002

Jednak niekiedy krzywa podaży pracy „zawraca”, gdy powyżej pewnego wynagrodzenia jego
podwyżka powoduje - paradoksalnie – spadek ilości oferowanej pracy.

Ludzie bowiem zaczynają cenić czas wolny, który jest teraz dobrem wyższego rzędu. Mając
dostatecznie wysokie dochody, mogą decydować się na wydłużenie czasu wolnego kosztem
ograniczenia czasu pracy.

Krzywą podaży dla rynku otrzymujemy przez zsumowanie krzywych indywidualnej
podaży pracy, a pokazuje ona zależność między stawką płac i wielkością podaży pracy
całego rynku w danym okresie.


Popyt na pracę

Popyt na czynniki produkcji (w tym pracę), jest popytem pochodnym, ponieważ wynika z
popytu na dobra, do wytworzenia których te czynniki są używane.

Popyt na siłę roboczą to określona liczba ludzi w wieku zdolności do pracy i taką zdolność
mających, na którą jest zapotrzebowanie przy danej cenie i w określonym czasie ze strony
pracodawców. Wpływa nań:

- liczba i rodzaj pracodawców,
- poziom techniki i technologii,
- sposób zarządzania przedsiębiorstwami
- stopień wykorzystania zdolności wytwórczych u pracodawców

Krzywa indywidualnego popytu na pracę pokazuje zależność między stawką płac a
wielkością popytu w danym okresie i pokrywa się z krzywą przychodu krańcowego z
pracy.

Pracodawca zatrudnia pracowników tak długo aż dodatkowe przychody otrzymane dzięki
zatrudnieniu kolejnego pracownika będą przewyższać koszty poniesione na jego zatrudnienie.


Równowaga na rynku pracy

Punkt przecięcia rynkowej krzywej podaży i rynkowej krzywej popytu wyznacza stawkę płac
w równowadze i wielkość zatrudnienia w równowadze.

Bezrobocie
Zasoby siły roboczej - część populacji w wieku produkcyjnym, która pracuje lub szuka pracy

Bezrobotni to część zdolnych do pracy zasobów siły roboczej, poszukujących pracy i
niezatrudnionych.

Stopa bezrobocia - odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz chce i może pracować

Wyróżniamy m.in. następujące rodzaje bezrobocia:

–

bezrobocie frykcyjne

–

bezrobocie strukturalne

–

bezrobocie sezonowe

–

bezrobocie cykliczne

Bezrobocie frykcyjne utrzymuje się, gdyż potrzeba czasu, by dopasować podaż pracy do
popytu na pracę

•

raczej krótkookresowe i dobrowolne

Bezrobocie strukturalne istnieje, ponieważ poszukujący pracy często:

•

nie posiadają kwalifikacji poszukiwanych przez pracodawców

•

nie mieszkają w regionach, gdzie posiadane przez nich umiejętności są
poszukiwane przez pracodawców

•

Generalnie długookresowe, jest większym problemem niż bezrobocie frykcyjne

Bezrobocie sezonowe spowodowane jest przez sezonowe zmiany w popycie na pracę na
przestrzeni roku

Bezrobocie cykliczne występuje w okresach recesji wynika z niedostatku popytu na pracę.

Pełne zatrudnienie:

–

ma miejsce wówczas, gdy występuje jedynie bezrobocie frykcyjne,
strukturalne lub sezonowe

–

nie oznacza zerowego bezrobocia

–

uwzględnia jedynie bezrobocie naturalne

Bezrobocie, które towarzyszy stanowi równowagi na rynku pracy nazywane jest bezrobociem
równowagi, bądź bezrobociem naturalnym. Podstawowymi typami bezrobocia
naturalnego są bezrobocie frykcyjne i strukturalne.

Koszty bezrobocia:

•

Koszty osobiste

–

utrata zarobków

–

zwiększony stres

–

utrata pewności siebie

–

zwiększona skłonność do przestępczości, samobójstwa

•

Koszt ekonomiczny

Temat 5

I. Wprowadzenie do makroekonomii. Ruch okrężny produktu i dochodów w gospodarce

Definicja – makroekonomia:
Główne problemy makroekonomii:

•

inflacja - procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu roku

•

bezrobocie – liczba osób zarejestrowanych jako poszukujące pracy i jednocześnie nie mających
zatrudnienia.

•

produkcja i wzrost gospodarczy – Realny PNB jest miarą całkowitego dochodu gospodarki
narodowej. Przyrost realnego PNB określa się mianem wzrostu gospodarczego.

•

polityka makroekonomiczna – przedmiot dyskusji w społeczeństwie , co może zrobić rząd (zestaw
narzędzi), kwestie pozytywne i normatywne

1. Ruch okrężny

•

Gospodarstwa domowe oferują przedsiębiorstwom podaż usług czynników produkcji, przedsiębiorstwa
zaś wykorzystują te czynniki do produkcji dóbr i usług.

•

Tym usługom odpowiadają pewne płatności.

•

Gospodarstwa domowe otrzymują dochody z tytułu świadczonych usług (płace, czynsze, zyski),
wypłacane przez przedsiębiorstwa za dostarczone i wykorzystane czynniki wytwórcze.

•

Następnie gospodarstwa domowe wydają swoje dochody na zakup od przedsiębiorstw dóbr i usług,
dając tym samym przedsiębiorstwom pieniądze potrzebne do zapłacenia za usługi czynników
wytwórczych wykorzystane w produkcji.

W rzeczywistości gospodarstwo domowe nie wydają całości swoich dochodów na konsumpcję.
•

Nadwyżkę dochodów nad konsumpcją, w postaci oszczędności, odprowadzają np. do banków.

•

Banki z kolei wolne środki finansowe udostępniają przedsiębiorstwom na finansowanie inwestycji.

•

Zdarzenia te mają miejsce na rynku finansowym, który został uwzględniony na poniższym schemacie.

Dochód narodowy.
Liczenie dochodu narodowego i produktu narodowego należy do najtrudniejszych problemów ekonomicznych i
statystycznych, ma ono podstawowe znaczenie dla wszystkich analiz ekonomicznych.


Produkt krajowy brutto (PKB):

–

rynkowa wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym okresie przez czynniki
produkcji zlokalizowane na terenie danego kraju, bez względu na to, do kogo one należą,
PKB=C+I+G+NX

Produkt narodowy brutto (PNB) to rynkowa wartość wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w
danym okresie przez czynniki produkcji należące do obywateli danego kraju, bez względu na to, gdzie są one
zlokalizowane, PNB=PKB+Dn

PKB w cenach rynkowych =C+I+G+NX
PKB w cenach czynników produkcji = C+I+G+NX-Te
Produkt narodowy netto (PNN) uzyskujemy pomniejszając wartość PNB o wielkość amortyzacji środków
trwałych. PNN=PNB-Am

Dochód narodowy obliczamy, odejmując od produktu narodowego netto w cenach rynkowych podatki
pośredni, DN=PNN-Te.

Dochody osobiste (DO) oznaczają całkowity dochód uzyskiwany przez obywateli przed opłaceniem podatków.

Dyspozycyjne dochody osobiste (DDO) to dochody po zapłaceniu podatków, to kwota, jaką gospodarstwa
domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję.

Produkt gospodarki może być liczony trojako:

–

jako strumień wytworzonych produktów

–

od strony wydatków na krajową produkcję

–

od strony dochodów czynników produkcji

PKB jako strumień produktów

–

wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku

PKB od strony wydatków

–

suma wydatków na wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku

PKB od strony dochodów

–

suma wynagrodzenia właścicieli wszystkich czynników produkcji

Wytworzone dobra dzielimy na:

–

Pośrednie: są wykorzystywane w procesie produkcji jako nakłady do wytwarzania innych dóbr

–

Finalne: nabywane przez ostatecznych użytkowników

Ograniczenia w rachunku dochodu narodowego.

•

Produkcja gospodarstw domowych jest omijana w rachunkach makroekonomicznych

–

opieka nad dziećmi, pranie robione w domu, sprzątanie w ogródku itp.

•

Nieuwzględniane są także transakcje, tzw. szarej strefy – nie zarejestrowanej działalności gospodarczej.

•

PKB nie uwzględnia także czasu wolnego, pojęcia jakości oraz różnorodności

•

Pomijane są także efekty zewnętrzne (np. zatrucie środowiska)

Wartość bieżąca i nominalna

•

Bieżąca wartość to wartość w złotych równa kwocie, za jaką dobro lub usługa były kupione w chwili
transakcji

•

Jeżeli PKB liczony jest w oparciu o wartości bieżące, wówczas nazywamy go nominalnym PKB

•

Realny PKB jest wartością PKB mierzonego przy użyciu stałych cen (w cenach z tzw. roku bazowego)

•

Rok bazowy jest rokiem wzorcowym, w odniesieniu do którego mierzymy PKB w innych latach

•

Deflator PKB to wskaźnik ogólnego poziomu cen dóbr i usług uwzględnionych w PKB

Temat 6

1.

Wzrost i rozwój gospodarczy

Zjawisko wzrostu gospodarczego

5

Wielkość produkcji w gospodarkach zmienia się: jednych dóbr wytwarza się coraz więcej, produkcja innych
zamiera, pojawiają się nowe produkty. W wielu krajach realna wartość dóbr wytwarzanych przez gospodarkę
zwykle rośnie z roku na rok.

Wzrostem gospodarczym nazywamy powiększenie się realnej wartości PKB lub realnej wartości PKB per
capita.

Tempo wzrostu gospodarczego ekonomiści opisują za pomocą stopy wzrostu gospodarczego.

Jest to zjawisko stosunkowo nowe. Przez wiele tysiącleci stopa wzrostu gospodarczego była bliska zeru.
Produkcyjność pracy była bardzo mała. Dopiero pod koniec XVIII w. stopa wzrostu podniosła się z około
zera do 0,5%.

Produkcyjnością pracy nazywamy ilość dóbr wytwarzanych przez pracownika w jednostce czasu.

Cechą charakterystyczną jest wielkie zróżnicowanie poziomu życia i tempa wzrostu w różnych krajach świata.

Granice wzrostu gospodarczego

Czy wzrost gospodarczy jest zjawiskiem trwałym czy przejściowym? Czy długofalowy wzrost jest pożądany?

Wzrost gospodarczy wiąże się z procesem wykorzystywania zasobów naturalnych, proces ten jest szybszy nim
szybsza jest dynamika wzrostu gospodarczego. Ze względu na ograniczoność zasobów stawiamy pytanie czy
możliwe jest utrzymanie wzrostu gospodarczego przez dłuższy czas?

Już w 1798 r. Thomas Robert Malthus ogłosił prawo ludnościowe. Według różnych późniejszych raportów
są przewidywane daty wyczerpania się zasobów wielu surowców.

Czy wzrost jest rzeczywiście potrzebny?

Na przykład niektórzy radykałowie wysuwają postulaty zerowego wzrostu. Oto ich argumenty:

5

Podstawy ekonomii, B. Czarny, R. Rapacki, PWN, Warszawa, 2002

•

wzrostowi towarzyszą szkodliwe skutki uboczne, zanieczyszczenie środowiska, efekt cieplarniany.

•

wzrost

jest

skutkiem

wielu

niepotrzebnych

dóbr ................................. ???jest efekt manipulowania przez producentów

potrzebami nabywców.

•

wzrostowi towarzyszą negatywne konsekwencje dla pracowników, chodzi o stres związany z

rywalizacją o ekonomiczny sukces, o brak zadowolenia z rosnącej ilości posiadanych dóbr.

•

wzrost nie rozwiązuje kwestii sprawiedliwości, ważniejszy od wytwarzania coraz większej ilości dóbr

jest sprawiedliwy podział tego, co już wytworzono.

•

•

Obrońcy wzrostu twierdzą, iż umożliwił on poprawę warunków pracy, przyrodę można chronić nie

zamykając fabryki, co tworząc odpowiednie bodźce ekonomiczne, należy nie dzielić po równo biedy,

lecz powiększać produkcję w taki sposób aby nawet najbiedniejsi mogli żyć coraz lepiej.

Korzyści ze wzrostu gospodarczego

•

wzrost poziomu życia

•

wpływ na styl życia, nowy model konsumpcji

•

redystrybucja dochodu narodowego, zmiana bez naruszenia osiągniętego poziomu przez którąś z

grup społecznych

•

wzrost ilości i jakości dóbr oraz usług oraz czasu wolnego

•

większe możliwości obronne

•

prestiż narodowy, zaufanie międzynarodowe

Dążenie do lepszego zaspokojenia potrzeb i wyższej stopy życiowej jest jedną z ważniejszych aspiracji

ż

yciowych manifestowanych przez ludzi we współczesnym świecie.

Przyczyny wzrostu:

•

wzrost nakładów pracy

•

wzrost produkcyjności pracy

w tym:

•

coraz więcej kapitału rzeczowego

•

coraz więcej kapitału ludzkiego

•

postęp techniczny i organizacyjny

•

korzyści skali

•

zmiany struktury zatrudnienia

•

inne czynniki

Czynniki wzrostu gospodarczego



historyczne (wzrost jest funkcją: kapitału, ziemi, pracy, surowców,);



modelowe, w którym wyróżnia się czynniki bezpośrednie (zatrudnienie i wydajność pracy) i
pośrednie (majątek produkcyjny, efektywność, inwestycje) wzrostu gospodarczego;



systemowe, na podstawie różnych kryteriów - klasyfikuje się czynniki wzrostu jako:



czynniki tradycyjne;



czynniki nowoczesne;



postęp w kierowaniu gospodarką (zmiany strukturalne)



społeczne (infrastruktura społeczna i ekonomiczna)



rynkowe (konkurencja i równowaga)



ilościowe: przyrost zasobów np. zatrudnienia, kapitału;



jakościowe: wzrost wydajności pracy, produktywności kapitału, postęp naukowo-techniczny i
technologiczny.

Hipoteza konwergencji i efekt doganiania

Rozwój gospodarczy

-

oprócz zmian ilościowych, wyrażanych za pomocą wskaźników wzrostu gospodarczego, obejmuje
również zmiany jakościowe w strukturze społeczno-ekonomicznej kraju.

To proces łączący w sobie:



zrównoważony wzrost wartości PKB (PNB),



zmiany strukturalne procesów produkcji (zmiany jakości wytwarzanych dóbr i usług, zmiany
struktury asortymentowej)



postęp technologiczny (doskonalenie techniki, pracy,
zarządzania)



zmiany na gruncie społecznym, politycznym oraz instytucjonalnym,



polepszenie warunków życia ludności kraju.

Wybrane wskaźniki jakościowe
Wartość wskaźnika HDI – Human Development Index określana jest na podstawie trzech wielkości:



Indeksu przewidywanej długości życia



Indeksu edukacji



Indeksu PKB

Wskaźnik rozwoju płci (GDI),
Wskaźnik aktywności zawodowej kobiet (GEM),
Wskaźnik ubóstwa dla krajów rozwijających się
Indeks wolności gospodarczej
Współczynnik Giniego
Wzrost a rozwój gospodarczy
Gospodarka może wykazywać wzrost gospodarczy, który jednak nie musi sprzyjać rozwojowi gospodarczemu.
Tylko wzrost gospodarczy służący sfinansowaniu inwestycji zmieniających strukturę rzeczową aparatu
wytwórczego, technologie produkcji, strukturę i jakość wytwarzanych dóbr i usług może się przyczynić do
rozwoju ekonomicznego.
Oddziaływanie państwa na wzrost gospodarczy



pobudzanie skłonności do oszczędzania i do przekształcania oszczędności w inwestycje;



sprzyjanie innowacjom, pobudzania i ułatwianie modernizacji aparatu wytwórczego

Cykl koniunkturalny

Pojęcie cyklu koniunkturalnego. Fazy cyklu

6

6

Podstawy ekonomii, R.Milewski, E.Kwiatkowski, PWN 2006

Dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie i inwestycje, nie rosną
równomiernie; ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe
zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.


Wyróżnia się zwykle cztery fazy cyklu:

•

kryzys,

•

depresję,

•

ożywienie i

•

rozkwit.

Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, że
mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w
następnej fazie.

Przebieg cykli jest nieregularny. Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz
oraz amplitudą wahań.

Faza kryzysu charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z
efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo
spadku poszczególnych wielkości jest różne.

Faza depresji odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie. W
pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom - jest to tzw. dolny punkt
zwrotny.

Fazę ożywienia cechuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy
wielkości te osiągną, w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo wysoki poziom,
zaczyna się

Faza rozkwitu, charakteryzująca się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już
w zwolnionym tempie. Dynamika poszczególnych wielkości jest zróżnicowana.


Górny punkt zwrotny zapoczątkowuje fazę kryzysu i nowy cykl.

fazy: A-B - kryzys; B-C - depresja;
C-D - ożywienie; D-E - rozkwit

Rozpiętość między górnym punktem zwrotnym a dolnym punktem zwrotnym określamy
mianem amplitudy wahań koniunkturalnych. Zwiększanie się amplitudy oznacza, że cykl ma
charakter bardziej wybuchowy, a jej zmniejszanie się oznacza złagodzenie przebiegu cyklu.

We współczesnej literaturze ekonomicznej zamiast wymienionych wyżej czterech faz cyklu
coraz częściej wyodrębnia się jedynie dwie fazy:

•

fazę spadkową (określaną też jako faza recesji), która łączy fazy kryzysu i depresji
(zastoju), oraz

•

fazę wzrostową (fazę ekspansji), łączącą ożywienie i rozkwit.

Interwencjonizm państwowy

Instrumenty i formy interwencjonizmu

Temat 7

Poj

ę

cie i funkcje bud

ż

etu pa

ń

stwa

7

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej
polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

Budżet państwa składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny),
władz lokalnych (budżety lokalne) i ubezpieczeń społecznych.

O włączeniu określonych rodzajów dochodów i wydatków do budżetu centralnego lub do budżetów terenowych
decyduje ich znaczenie dla gospodarki. Z budżetu centralnego finansuje się:

- wydatki na administrację centralną,
- wymiar sprawiedliwości,
- obronę narodową.

W gestii budżetów lokalnych znajduje się zazwyczaj gospodarka komunalna i mieszkaniowa, oświata, ochrona
zdrowia, kultura, utrzymanie porządku publicznego, infrastruktura. Władze lokalne realizują zadania własne oraz
zadania zlecane im przez państwo, wynikające z przyjętej polityki społeczno-gospodarczej.



Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą.



Jako najważniejsze funkcje budżetu traktuje się zazwyczaj funkcje fiskalną, redystrybucyjną,
stymulacyjną i alokacyjną.

Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu
państwowego oraz realizację określonych zadań.

7

Źródło: R. Milewski, Podstawy Ekonomii, PWN 2006

Funkcja redystrybucyjna umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich
jak: zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego rożnych regionów oraz niwelowanie
nadmiernego zróżnicowania dochodów rożnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa
socjalnego dla grup najuboższych.

Funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze
i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych
można np. wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować poziom
akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji.


Funkcja alokacyjna umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego. Państwo,
dysponując odpowiednimi dochodami budżetowymi, może przesunąć pewne zasoby czynników produkcji do
wytwarzania dóbr publicznych, neutralizacji ujemnych efektów zewnętrznych, prowadzenia prac badawczo-
rozwojowych itp.

Dochody budżetu państwa. Podatki

Ź

ródłami dochodów budżetowych państwa są:



podatki,



cła,



dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw,



opłaty skarbowe,



opłaty sądowe,



opłaty notarialne

Podstawą dochodów budżetowych są podatki. Pozostałe źródła odgrywają. w praktyce niewielką rolę.

Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na
podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikami
podatków mogą być osoby fizyczne i prawne.

Podatki mogą być klasyfikowane w różny sposób, ze względu na przedmiot opodatkowania wyodrębnia się:

1)

podatki dochodowe, pobierane od dochodów osobistych ludności oraz dochodów od osób
prawnych,

2)

podatki konsumpcyjne (inaczej podatki od wydatków), nakładane na dobra i usługi będące
przedmiotem obrotu, np. podatek obrotowy, VAT, akcyza.

3)

podatki majątkowe, płacone od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku
(np. podatki spadkowe).

Kolejny podział – podatki bezpośrednie i pośrednie.

Bezpośrednie są nakładane na dochody i majątek. Podatki nakładane są na wydatki określane są jako
pośrednie.

Obciążenia podatkowe mogą być naliczane proporcjonalnie, progresywnie lub regresywnie.

Opodatkowanie jest proporcjonalne wówczas, gdy wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów,
czyli obowiązuje jedna stopa podatkowa. Zazwyczaj podatki od dochodów osób prawnych mają charakter
proporcjonalny.

Opodatkowanie progresywne występuje wówczas, gdy osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą
stopą podatkowa.

Opodatkowanie regresywne polega na tym, ze wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze
procentowe stawki podatkowe.

Największe znaczenie mają podatek od towarów i usług, stanowi on przeciętnie 30% dochodów budżetowych
państwa z tytułu podatków. Istotny też jest podatek od dochodów osobistych ludności (PIT), dostarcza on ok.
26% dochodów sektora publicznego.

Obecnie wspólną cechą gospodarek rynkowych jest niski udział podatków od przedsiębiorstw w dochodzie
budżetu państwa, nie przekraczają one 10%.

Wydatki budżetu państwa

Wielkość i struktura wydatków publicznych odzwierciedlają rolę, zakres i kierunki działalności państwa. Z
punktu widzenia przeznaczenia można wyodrębnić trzy grupy wydatków publicznych:

1) wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak: obrona narodowa,

administracja i wymiar sprawiedliwości;

2) wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona

zdrowia, świadczenia socjalne itp.);

3) wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje,
subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz wydatki transferowe i In.)



Deficyt budżetowy i dług publiczny

Wzrastające wydatki rządowe mogą być finansowane z takich źródeł, jak:



podatki,



pożyczki zaciągane u społeczeństwa,



sprzedaż części majątku państwa,



dodatkowa emisja pieniędzy,



kredyty zagraniczne.

Powszechniejszą niż podnoszenie podatków formą zdobywania środków na pokrycie wydatków
publicznych są pożyczki zaciągane przez rząd u ludności i przedsiębiorców oraz w bankach i instytucjach
finansowych. Prowadzi to do powstawania długu publicznego.

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek.


Temat 8

1.

Pieniądz i współczesny system bankowy.

1. Rynek pieniądza
Pieniądz to powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy, służący do regulowania różnego typu
zobowiązań.

►

ś

rodek wymiany – pośredniczy w transakcjach wymiany dóbr, (w gospodarce barterowej gdzie nie ma

pieniądza, ludzie wymieniają towar za towar),

►

jednostka rozrachunkowa- w pieniądzu wyrażone są ceny i prowadzone rozliczenia,

►

ś

rodek przechowywania wartości (tezauryzacji), pieniądz jest jedną z form gromadzenia i

przechowywania bogactwa,

►

miernik odroczonych płatności, lub inaczej jednostka rozrachunkowa w długim okresie – pozwala
określić wzajemne prawa i zobowiązania dwóch stron transakcji.

Rodzaje pieniądza

►

Pieniądz gotówkowy (banknoty i bilion)

►

Pieniądz bezgotówkowy, (pieniądz mający formę zapisu na rachunku bankowym, którego podstawą
może być depozyt klienta lub kredyt udzielony przez bank; płatności dokonywane są za pomocą
polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej itp.)

►

Pieniądz symboliczny (jednostka pieniądza warta jest więcej niż materiał, z którego została wykonana,
o czym informuje umieszczony na niej znak-symbol,)

►

Pieniądz towarowy (jednostka pieniądza warta jest tyle, ile wart jest materiał, z którego została
wykonana, np. złoto)

Karty kredytowe to substytuty pieniądza — spełniają tylko niektóre jego funkcje. Mogą służyć do zapłaty za
towary, jednak dowód zapłaty kartą kredytową nie może być wykorzystany do dokonania dalszych zakupów


Korzyści z istnienia pieniądza

-

zmniejszenie się kosztów transakcyjnych,

-

specjalizacja

-

konkurencja

-

rachunek ekonomiczny

System bankowy

Banki komercyjne – to przedsiębiorstwa, które przechowują cudze pieniądze, płacąc właścicielom odsetki.
Zgromadzone wkłady pożyczają, za wyższe wynagrodzenie, przedsiębiorstwom, konsumentom i państwu.

Główne ich funkcje obejmują:

•

pośredniczenie w rozliczeniach finansowych między jednostkami gospodarczymi,

•

gromadzenie wkładów oszczędnościowych i przechowywanie powierzonych rezerw pieniężnych,

•

udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i gospodarstwom domowym.



Oprocentowanie depozytów jest zróżnicowane w zależności od okresu ich przechowywania. Wkłady
długoterminowa są oprocentowane wyżej niż krótkookresowe lub a vista (na żądanie), gdyż dają
bankom większą swobodę dysponowania depozytami, a ponadto są forma rekompensaty za
wyrzeczenie się dysponowania gotówką przez osoby posiadające oszczędności,



Duży wpływ na decyzje dotyczące deponowania oszczędności w bankach ma porównanie wysokości
stopy procentowej ze stopą inflacji. Jeżeli stopa procentowa przewyższa stopę inflacji, otrzymujemy
dodatnia realna stopę procentowa. W sytuacji odwrotnej mamy ujemną realna stopę procentową,
zniechęcającą do przechowywania oszczędności w banku.



Ważna funkcja banków jest obsługa rozliczeń finansowych i obiegu pieniądza między rożnymi
podmiotami życia gospodarczego. Banki prowadzą rachunki bieżące dla przedsiębiorstw, instytucji i
osób fizycznych, przeprowadzają rozliczenia między różnymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi,
regulują płatności oraz dokonują bezgotówkowych przelewów bankowych.



Banki przyjmując depozyty i udzielając pożyczek, występują w charakterze wyspecjalizowanych
pośredników finansowych między oszczędzającymi a inwestorami. Udzielając kredytu, bank ponosi
ryzyko związane z ewentualnym brakiem możliwości spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami przez
kredytobiorców.

KREDYT

W sensie ekonomicznym kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie
(dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym
terminie równowartości łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami.



We współczesnej gospodarce kredyty są ważnym źródłem finansowania działalności gospodarczej.
W ustabilizowanej gospodarce rynkowej, gdzie istnieje sprawny system oceny ryzyka związanego z
planowanym przez firmę przedsięwzięciem, pożyczkobiorcy mogą liczyć na otrzymanie około połowy
ś

rodków finansowych potrzebnych do realizacji przedsięwzięcia.

W zależności od przedmiotu pożyczki można wyodrębnić dwa rodzaje kredytu: towarowy i pieniężny:

Kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) umożliwia prowadzenie działalności handlowej w sytuacji, gdy
potencjalni nabywcy nie mają wystarczających środków finansowych, aby kupić towar w momencie oferowania

go do sprzedaży, a równocześnie sprzedawcy nie mogą znaleźć nabywców, którzy mogliby natychmiast im
zapłacić gotówką. Kredyt towarowy jest kredytem krótkóterminowym. Szczególną formą kredytu towarowego
jest sprzedaż ratalna.

Kredyt pieniężny polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki.

Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane firmom kredyty bankowe można podzielić na kredyty
obrotowe i inwestycyjne.

Kredyty mogą być przyznawane w walucie krajowej lub w dewizach.

Motywy trzymania pieniądza

►

Motyw transakcyjny trzymania pieniądza oznacza, że ludzie trzymają pieniądze, ponieważ planują
zakupy różnych dóbr, a momenty przypływu gotówki nie pokrywają się w czasie z momentami
wydatków.

►

Motyw przezorności trzymania pieniądza polega na tym, że ludzie z góry decydują się trzymać pewien
zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Związany z niepewnością w rozkładzie
wydatków i dochodów

►

Motyw portfelowy trzymania pieniądza wynika z niechęci ludzi do ryzyka. Ludzie wolą trzymać
aktywa o niskiej, ale pewnej stopie zysku (np. pieniądze na rachunkach bankowych), niż inne aktywa o
wysokiej, ale niepewnej stopie zysku. Dzielenie portfela inwestycyjnego między aktywa o wysokim i
niskim stopniu ryzyka

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

►

Udzielając kredytów, banki muszą utrzymywać określoną część swoich rezerw w postaci gotówki lub
innych płynnych aktywów. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, tzn. minimalny
stosunek rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów) w bankach komercyjnych.

►

Można obliczyć, ile pieniądza zostanie wykreowane z początkowej wpłaty 1000 zł. Służy temu
mnożnik kreacji pieniądza bankowego, który jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych.

►

Przy stopie rezerw obowiązkowych wynoszącej 20% współczynnik kreacji depozytów wynosi 5, gdyż
D=1/0,2=5, co przy depozycie pierwotnym w wysokości 1000 zł oznacza, ze depozyty bankowe w
całym systemie bankowym wzrosty do 5000 zł.

►

Formuła ta oparta jest na założeniach, ze banki komercyjne utrzymują rezerwy na poziomie stopy
rezerw obowiązkowych oraz ze uzyskane kredyty w całości przekształcane są w depozyty bankowe.

Banki

Wkłady pieniężne

(depozyty bankowe)

Rezerwy

obowiązkowe

(20%)

Rezerwy nadwyżkowe =

kredyty

A
B
C

D

E
F

1000

800
640
512
409
327

200
160
128
103

82
65

800
640
512
409
327
262

Banki A-F

3688

738

2950

Pozostałe banki

1312

262

1050

System

bankowy

ogółem

5000

1000

4000

Temat 9
Inflacja i jej skutki

Inflacja to jest utrzymujący się wzrost poziomu cen. Nie każdy wzrost cen stanowi inflację

Miernikiem inflacji jest stopa inflacji.

Deflacja jest to utrzymujący się spadek poziomu cen.

Stabilność cen, która jest celem każdej gospodarki, jest to sytuacja, w której stopa inflacji jest
bliska zeru.

Przyczyny inflacji i jej rodzaje:

–

popytowa

–

kosztowa

Inflacja popytowa pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu zagregowanego popytu (C, I,
G). Poziom cen jest ciągnięty przez zwiększony popyt nabywców.

Inflacja kosztowa pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu kosztów produkcji
spowodowanych wzrostem cen np. energii lub płac. Poziom cen jest pchany przez koszty.

Nieoczekiwana inflacja powoduje w gospodarce znacznie więcej problemów w gospodarce
niż inflacja oczekiwana, ponieważ zmienia realną wartość pieniądza


Konsekwencje inflacji:

–

Powoduje redystrybucję bogactwa i dochodów pomiędzy:

–

pożyczkobiorcami

–

pożyczkodawcami

–

pracownikami na kontraktach terminowych

–

pracodawcami

–

Zniekształca relacje cenowe

–

Powoduje wahania produktu i zatrudnienia

–

Wpływa na alokację zasobów

Temat 10
Handel międzynarodowy i polityka handlowa

Znaczny spadek kosztów transportu i łączności spowodował gwałtowne zwiększenie się
obrotów handlowych.

Handel pozwala lepiej dzielić wyprodukowane dobra.

Handel pozwala efektywniej produkować. Otwarcie granic rozszerza rynek:

- wzmaga się konkurencja,
- rośnie produkcja i powstają korzyści skali, czyli zmniejsza się przeciętny koszt produkcji.
- handel pozwala osiągnąć jeszcze inne korzyści ze specjalizacji. Kraje posiadające przewagę
w wydajności w produkcji pewnych dóbr osiągają większe korzyści niż produkując
wszystkiego „po trochu”. Kraje osiągają tzw. korzyści komparatywne.


Polityka handlowa

Wolny handel – oznacza całkowicie nieskrępowaną wymianę międzynarodową. Jest to
związane z koncepcją liberalizmu gospodarczego.

Protekcjonizm oznacza – oddziaływanie na międzynarodową wymianę dóbr. Celem tej
polityki jest podniesienie konkurencyjności towarów krajowych na rynkach zagranicznych.

Głównymi formami protekcjonizmu jest wprowadzenie ograniczeń ilościowych lub ceł w
stosunku do towarów importowanych.

Ś

rodki polityki handlowej mogą mieć charakter pośredni oraz bezpośredni.

Do pośrednich instrumentów należą wszystkie instrumenty regulacyjne, np. przepisy
sanitarne, normy w zakresie miar i wag, opakowania i oznakowania składu chemicznego,
regulacje przemysłowe i dewizowe itp.

Bezpośrednie instrumenty polityki handlowej obejmują przede wszystkim cła.


Cła (określane także jako bariery taryfowe) są opłatami pobieranymi przez państwo przy
przekraczaniu towarów przez granicę. Obecnie mają one przede wszystkim charakter ceł
wwozowych, czyli są płacone towarów importowanych.

Oprócz ceł może być stosowana polityka ustalania kontyngentów, które oznaczają
ograniczenia ilości przekraczających granicę. Kontyngenty na towary importowane są
nakładane w celu ochrony niektórych| gałęzi produkcji przed konkurencją zagraniczną.
Ustalanie kontyngentów eksportowych może mieć na celu ochronę rynku wewnętrznego
nadmiernym wywozem niektórych towarów.

Instrumentem oddziaływania na handel zagraniczny są także |umowy handlowe regulujące
wielkość obrotów między różnymi krajami. Mogą one być zawarte o charakterze
dwustronnym l u b wielostronnym.

Subwencje eksportowe, oznaczają wszelkiego rodzaju premie subsydia, ulgi lub ułatwienie
przyznawane przez państwo eksporterom.

Dumping, jest to forma promowania eksportu za granicą, polega na sprzedaży towaru za
granicą po cenie, która nie pokrywa kosztów jego wytworzenia.

Polski handel zagraniczny po 1989 r.

Udział Polski w handlu światowym towarami w wybranych latach okresu 1990-2007 (%)
Wyszczególnienie

1990

1995

2000

2003

2004

2005

2006

2007

Import
Eksport

0,28
0,42

0,55
0,44

0,68
0,54

0,87
0,71

0,94
0,82

0,94
0,86

1,00
0,91

1,13
0,99

Ogółem

0,35

0,51

0,61

0,79

0,88

0,90

0,96

1,06

Ź

ródło: J.Misala za: International Trade Statistics, WTO, Geneva 2007 in.

Bilans handlowy

Struktura geograficzna

Struktura towarowa

Temat 11

Globalizacja

8

1. Globalizacja gospodarki
2. Globalizacja a systemy ekonomiczne państw.

8

Jan W.Bossak, Systemy gospodarcze, SGH w Warszawie, Warszawa 2006, s.61-65

3. Systemy gospodarcze: szanse i zagrożenia związane z globalizacją

Dzięki rozwojowi transportu, telekomunikacji i różnorodnych środków komunikacji
społecznej, obserwujemy zjawisko zbliżania struktur społecznych, kultur i obyczajów. Coraz
większą rolę odgrywają przedsiębiorstwa, instytucje i inne związki wielonarodowe. Instytucja
państwa narodowego - na wielu obszarach - stopniowo ustępuje miejsca strukturom ponad-
narodowym.

Globalizacja jest to postępująca integracja państw oraz ludzi na świecie, spowodowana
znoszeniem barier w przepływach dóbr, usług, kapitału i wiedzy oraz znaczącą obniżką kosztów
telekomunikacji i transportu.

Globalizacja jest zjawiskiem i procesem umiędzynarodowienia, a zarazem rosnącej
współzależności:

•

politycznej,

•

społecznej,

•

gospodarczej,

•

technologicznej i

•

informacyjnej

ogarniającej cały świat. Sprawia, że życie i rozwój poszczególnych społeczeństw w coraz większym
stopniu odbywa się pod wpływem zewnętrznych, a mniejszym - lokalnych czynników.
Oznacza wzrost współzależności, rynku i konkurencji oraz spadek znaczenia czynników
społeczno-politycznych w życiu gospodarczym.


Ź

ródeł globalizacji i wzrostu międzynarodowych współzależności jest wiele.

Najważniejszymi z nich są przełom technologiczny oraz liberalizacja międzynarodowych
stosunków ekonomicznych.

Istota globalizacji polega m.in. na :

•

likwidacji i regulacji ceł (w przypadku strefy wolnego handlu),

•

swobodzie przepływu czynników wytwórczych (w przypadku wspólnego rynku),

•

wprowadzeniu wspólnej waluty (unia monetarna),

•

ujednoliceniu stawek podatkowych i polityki fiskalnej.

Można wyróżnić cztery podstawowe obszary globalizacji:

•

towarowe rynki zbytu,

•

globalizacja procesu produkcji

•

rynki pracy i

•

rynki finansowe

Na przyspieszenie procesów liberalizacji w skali światowej istotnie wpłynęły polityczne i
gospodarcze przemiany w Europie Środkowej, Wschodniej i Chinach. Zaowocowały one
zerwaniem z protekcjonizmem i objęciem siecią powiązań rynkowych praktycznie całego
ś

wiata.

Globalny rynek i konkurencja uruchamiają mechanizmy prowadzące do wzrostu racjonalności
i skuteczności działania społeczeństw. Proces ten, w imię poprawy efektywności, wymaga
dobrowolnego zmniejszenia zakresu swobody wyborów w sferze polityki społeczno-
gospodarczej i stanowienia prawa. Globalizacja zwiększa znaczenie mechanizmu rynkowego,

a zarazem ogranicza znaczenie procesu politycznego. Określa granice suwerenności
społeczno-politycznej państw. W konsekwencji prowadzi do „deficytu demokracji".


Globalizacja przyczynia się do zmniejszenia suwerenności państwa. Państwo
demokratyczne w swoich suwerennych wyborach w coraz większym stopniu musi liczyć się z
zewnętrznymi i niezależnymi czynnikami. Politycy muszą uwzględniać uwarunkowania
związane z globalną konkurencją, postępem technologicznym, społecznym, instytucjonalnym
oraz ewolucją zasad międzynarodowej współpracy.


Globalizacja zmniejsza więc suwerenność państwa w kształtowaniu autonomicznej
polityki społeczno-ekonomicznej. Zwiększa natomiast rolę technologii i wymusza
dostosowanie instytucji ekonomicznych, społecznych do zasad współpracy, konkurencji i
mechanizmów rynku międzynarodowego.

Do głównych cech globalizacji zaliczamy:
wielowymiarowość, złożoność i wielowątkowość, scalanie (integrowanie), międzynarodową
współzależność, związek z postępem nauki, techniki i organizacji, kompresję czasu i
przestrzeni oraz poszerzający się międzynarodowy zakres.


Skutki globalizacji

Globalizacja zmienia obraz świata, w tym przede wszystkim przekształca handel, finanse,
zatrudnienie, technikę i technologię, środki i sposoby komunikowania się, sposoby życia,
kultury, a także sposoby rządzenia. Jest to proces, w którym ludność świata staje się coraz
bardziej wzajemnie powiązana we wszystkich aspektach życia tzn. gospodarczym,
politycznym, technologicznym, kuturalnym i środowiskowym. Globalizacja zmusza
przedsiębiorstwa do konkurowania w skali światowej, a z kolei konkurencja międzynarodowa
wzmacnia globalizację. W rezultacie tych procesów następuje obniżka kosztów, rośnie
wydajność i rosną dochody, ale kosztem coraz większej niepewności, wzrostu bezrobocia i
pogłębiających się nierówności społecznych



2. Globalizacja a systemy ekonomiczne państw.

Wraz z upadkiem porządku jałtańskiego, następnie Układu Warszawskiego i ZSRR oraz

zakończeniem ery rywalizacji Wschód-Zachód, F. Fukuyama postawił tezę o końcu ideologii i
historii państw narodowych.

Prorokował władzę globalnej konkurencji oraz sformułował hipotezę, że rynek

zdominuje życie gospodarcze i zmarginalizuje znaczenie instytucji państwa. Dziesięć lat
później sam uznał tę tezę za nietrafną. W nowej książce wskazuje na skutki nadmiernej
liberalizacji i osłabienia władzy państwa na przykładzie licznej grupy krajów Trzeciego
Ś

wiata.

Wielu ekonomistów, socjologów i politologów twierdzi, że niekontrolowana władza systemu

rynkowego oraz brak politycznej i społecznej kontroli działania kapitału prowadzi:

•

do deficytu demokracji,

•

do ograniczenia podmiotowości społeczeństw oraz

•

przewagi kapitału i monopolu tych, którzy kontrolują własność, wiedzę, informacje
i mass media, nad resztą społeczeństwa.

W związku z powyższym rodzi się pytanie, czy rządy kapitału międzynarodowego,

monopoli technologicznych i właścicieli własności intelektualnej doprowadzą do
zmierzchu demokratycznego państwa, w tym państwa socjalnego i państwa dobrobytu.
Czy w warunkach globalizacji instytucje narodowe zastąpione zostaną przez
międzynarodową władzę polityczną?