Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

ROZWÓJ  MEDYCYNY 

WSPÓŁCZESNEJ 

NARODZINY  CHEMIOTERAPII 

 
 

PRÓBY  WALKI  Z  DROBNOUSTROJAMI  CHOROBOTWÓRCZYMI 

• 

U schyłku XIX w. wprowadzenie do lecznictwa związków chemicznych 
otrzymanych na drodze syntezy – zapoczątkowanie nowego typu terapii 
chemicznej (ale nie była to jeszcze chemioterapia) 

• 

Pierwsze leki syntetyczne likwidowały ból, obniżały temperaturę i leczyły 
reumatyzm, jednakże brak skuteczności w chorobach zakaźnych wywołanych 
drobnoustrojami 

• 

Znano bakteriobójcze środki chemiczne (fenol, sublimat, formalina), ale dawały się 
stosować tylko zewnętrznie (dawki potrzebne do zabicia bakterii zabójcze dla 
człowieka w stosowaniu wewnętrznym) 

• 

Emil Adolf von Behring (późniejszy odkrywca toksyny-antytoksyny błoniczej, 
1912) – nieudane próby zwalczania błonicy za pomocą podawanych do wewnątrz 
bakteriobójczych środków chemicznych – stwierdził, że walka z bakteriami 
wewnątrz organizmu utopijnym marzeniem 

 

PAUL  EHRLICH  I  STWORZENIE  SALWARSANU 

• 

Twórca nowego kierunku w terapii opartej na wykrytym przez niego tropizmie 
barwników do organizmów żywych 

• 

W dalszej fazie badań bazujących na tym odkryciu otrzymał preparat chemiczny 
z właściwością krętkobójczą i leczniczą w kile 

• 

31 sierpnia 1909 – E. przeprowadził 606 próbę na królikach chorych na kiłę, 
wstrzykując im badany „preparat 606” = salwarsan (dosł.: „zbawczy arsen”), 
nazajutrz zarazki kiły znikły, po miesiącu wyzdrowienie – uwolnienie ludzkości od 
straszliwej choroby zw. „biczem bożym” 

• 

Próba leku na ludziach – nie był łatwy w użyciu (nierozpuszczalny w wodzie, 
wrażliwy na tlen, przykre objawy uboczne, choć niegroźne dla życia) 

• 

Kolejne próby – opracowanie pochodnej salwarsanu z numerem 914 = 
Neosalwarsan (rozpuszczalny w wodzie, o wiele mniej szkodliwe działania 
uboczne) 

• 

Odkrycie Ehrlicha – bodziec do dalszych badań w zakresie skutecznego leczenia 
przyczynowego, do prób realizowania marzeń „epoki bakteriologicznej” = 
znalezienia metody „wielkiego leczenia wyjaławiającego” (okazała się złudzeniem) 

• 

1908 Nagroda Nobla dla Ehrlicha za badania w dziedzinie chemioterapii 

 

ODKRYCIE  ENZYMÓW 

•  Lata 80 XVIII w. – odkrycie i wstępne opisanie enzymów przez L. Spallanzaniego 
•  Lata 30 XIX w. – istotny przełom dla tego kierunku badań 
•  Liczne odkrycia i spostrzeżenia –wielki wzrost zainteresowania się enzymami jako 

czynnikami, których poznanie = wytłumaczenie (choć częściowe) wielu procesów 
życiowych 

• Rozpoczęcie izolacji tych związków,  badanie ich budowy, właściwości i 

mechanizmów działania 

•  Nauka o enzymach stała się jednym z najpoważniejszych działów biochemii 
 
 

www.lek2002.prv.pl 

1

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

ODKRYCIE  HORMONÓW 

• 

Lata 40 XIX w. podjęcie ukierunkowanych badań (Graves i Basedow) 

• 

1901 – uzyskanie pierwszego hormonu w stanie krystalicznym i w postaci 
chemicznie czystej przez Japończyka J. Takamine; uzyskanej substancji nadano 
nazwę adrenalina (łac. ad przy i renalis – nerkowy) 

• 

1905 – wprowadzenie nazwy hormony (gr. hormao - poruszam)  

 dla 

gruczołów wydzielania wewnętrznego przez angielskiego fizjologa E. Starlinga 

• 

1904 – dokonanie syntezy chemicznej adrenaliny przez aptekarza F. Stolza 

• 

W szybkim tempie kolejne odkrycia czystych hormonów, chemiczne syntezy 
naturalnych, a nawet sztucznie wytworzonych ciał nie spotykanych w organizmie, 
ale działających jak hormony naturalne 

• 

Banting, Best i Mac Leod wyizolowali w stanie krystalicznym czynnik 
przeciwcukrzycowy  - insulinę 

 

ZNACZENIE  ODKRYĆ  HORMONÓW 

•  Wynalezienie skutecznej broni w walce z wieloma chorobami wewnętrznymi 
•  Wielki rozwój chemii hormonów – wpływ na poznanie fizjologii i patologii gruczołów 

wydzielania wewnętrznego, ich wpływu na różnorodne czynności tkanek i 
narządów oraz roli w regulacji nerwowo – humoralnej tych czynności 

• Różne jednostki chorobowe wywołane niewłaściwym funkcjonowaniem gruczołów 

wydzielania wewnętrznego otrzymały nazwę od ich odkrywców (np. Choroba 
Graves – Basedova, zespół chorobowy Cushinga, choroba Addisona) 

 

ODKRYWANIE  WITAMIN 

• 

Późne odkrycie witamin, ale awitaminozy znane do dawna: gnilec (szkorbut), 
krzywica (rachityzm, angielska choroba), ślepota zmierzchowa (tzw. kurza) i 
choroba beri-beri (zdarzająca się w pd-wsch. Azji) 

• 

Odkrywanie witamin – długi proces zapoczątkowany w latach 80 XIX w. – 
poważniejsze badania nad odżywianiem się i wartością energetyczna pokarmów – 
pogląd, że dla prawidłowego wzrostu i utrzymania prawidłowego biegu procesów 
życiowych doprowadzenie do organizmu odpowiedniej ilości białka, 
węglowodanów, tłuszczów, składników mineralnych i wody (ilość zależna od 
warunków życiowych danego organizmu) 

• 

Podważenie tego poglądu w pracowni fizjologicznej uniwersytetu w Dorpacie, 
kierowanej przez Gustawa Bungego – jego asystent, Nikołaj I. Łunin – badania na 
myszach – wniosek: w mleku (obok kazeiny, tłuszczów, cukru i soli) muszą 
występować również inne związki, które są niewątpliwie niezbędnymi składnikami 
pokarmowymi 

• 

Holenderski lekarz Ch. Eijkman opisał  (1897) chorobę, zw. na Dalekim 
Wschodzie beri-beri (polyneuritis) występującą wśród ludności, której podstawowy 
pożywieniem łuskany ryż; chorobę leczyło podawanie otrąb ryżowych lub ich 
wyciągu wodnego; wniosek: otręby ryżowe muszą zawierać jakiś czynnik 
niezbędny dla zdrowia 

• 

F.G. Hopkins   w Cambridge (w latach 1908-1910) powtórzył doświadczenie 
Łunina – potwierdził jego wyniki; stwierdził, że: prawidłowe odżywianie = 
dostarczanie organizmowi ”dodatkowych czynników pokarmowych”, które nie 
odgrywają roli jako źródło energii lub materiał budulcowy, ale są nieodzowne w 
diecie dla prawidłowego wzrostu i funkcjonowania organizmu 

• 

Otto Stepp w Niemczech badania nad pożywieniem – analogiczne wnioski; 
wyciągnięto z zapomnienia prace Eijkmana 

www.lek2002.prv.pl 

2

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

Kazimierz Funk, polski biochemik – wyodrębnił (1911) w stanie czystym 
substancję, która przeciwdziała beri-beri; okazała się niezbędna dla życia i dlatego 
F. nazwał ją (1912) witaminą (vita –życie + amina – związek organiczny, 
zawierający grupę aminową, pochodną amoniaku)   

• 

MacCollum – zajął się szczególnie rolą tłuszczów w odżywianiu, badania na 
szczurach; stwierdził, że w mleku, maśle lub tranie jakaś witamina o charakterze 
wzrostowym; dla odróżnienia związków od siebie MacCollum i jego 
współpracownicy wykorzystali kolejne litery alfabetu – 1 1916 zaproponowali dla 
czynnika pokarmowego rozpuszczalnego w tłuszczach nazwę „witaminy A”, 
natomiast dla substancji rozpuszczalnej w wodzie i usuwającej objawy beri-beri 
nazwę „witaminy B” 

• 

Przez długi czas spór o nazewnictwo, nazywano te związki „dodatkowymi 
czynnikami pokarmowymi”; w końcu jednak pozostała nazwa zaproponowana 
przez Funka: witaminy 

• 

Christian Froelich i Axel Cholst, norwescy badacze, prowadząc badania nad 
szkorbutem wykazali, że choroba ta wynikiem niedoboru – znalezienie czynnika 
przeciwszkorbutowego =wynalezienie witaminy C 

• 

1928 – wyodrębnienie z witaminy B –witaminę B

1 

, nazwanej też aneuryną, a 

później tiaminą 

• 

1933 – uzyskanie witaminy B

B

2

 (ryboflawiny) skutecznej w niektórych chorobach 

skóry 

• 

1948 – odkrycie witaminy B

B

6

 (pirydoksyny), wywierającej zasadniczy wpływ na 

białkową przemianę materii 

• 

1948 – uzyskanie witaminy B

12

 zwanej również kobalaminą, której niedobór 

odgrywa dużą rolę w powstawaniu niedokrwistości złośliwej 

• 

1937 – wykrycie witaminy PP = amid kwasu nikotynowego (także z zespołu 
witamin B), której brak powoduje pelagrę 

• 

1933 – wyizolowanie i poznanie budowy witaminy A przez szwajcarskiego 
chemika, Pawła Karrera 

• 

Wykrycie witaminy D przez MacColluma przez unieczynnienie witaminy A 
zawartej w tranie = leczenie krzywicy (tran leczył natomiast choroby oczu) 

• 

Wyjaśnienie (1924)  tajemniczej kwestii  dot. roli promieni słonecznych lub 
sztucznych w zapobieganiu krzywicy – Alfred Fabian Hess, pediatra amerykański 
i Harry Stenbock, biochemik 

• 

Badania Adolfa Windausa – pod wpływem promieni słonecznych z ergosterolu 
powstaje witamina D, ale okazało się, że nie wszystkie produkty tak powstające 
mają właściwości biologiczne witaminy przeciwkrzywiczej – próby oddzielenia 
właściwej witaminy  - wyizolowanie krystalicznej substancji, którą uważano za 
właściwą wit. D (kalcyferol) – też okazała się mieszanką – mieszaninę nazwano 
wit. D

1

, czystą witaminę nazwano witaminą D

2 

i dla niej przeznaczono nazwę 

kalcyferol 

•

 

Wykazanie wyraźnych różnic w działaniu biologicznym kalcyferolu i witaminy D 
zawartej w tranie – przypuszczenie, że prowitamina D zawarta w tkankach 
zwierzęcych nie jest ergosterolem, ale jego homologiem wywodzącym się z 
cholesterolu – potwierdzenie Windaus i współpracownicy (1935-37) naświetlając 
ten związek promieniami nadfioletowymi otrzymali syntetyczną witaminę D

3

, która 

różniła się od kalcyferolu budową bocznego łańcucha, wykazywała identyczne 
właściwości biologiczne z witaminą D zawartą w tranie, cechując się m.in. większą 
aktywnością w przypadku krzywicy

 

 

www.lek2002.prv.pl 

3

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

1937 – H. McLean Evans wyodrębnił witaminę E zwaną też tokoferolem, 
zapobiegającą bezpłodności 

• 

1937 – Paul György dokładnie opisał witaminę H (niem. Haut – skóra), 
niezbędną do utrzymania prawidłowego stanu skóry; 

• 

1935 – Fritz Kögl wyodrębnił z jaj żółtek pewną substancję, która pobudzała 
wzrost drożdży – nazwał ją biotyną; okazało się, że wit. H i biotyna to jedna i ta 
sama substancja; okazała się niezbędnym czynnikiem zapewniającym prawidłową 
przemianę materii 

• 

1929 – Henrik Dam zauważył, że u kurcząt żywionych pokarmem pozbawionym 
tłuszczów i steroli występuje skaza krwotoczna, zauważył też, że nadmiar witamin 
A, B i C w diecie oraz drożdży i tranu nie dają pomyślnych wyników, natomiast 
trochę tłuszczu z wątroby świni zapobiegało krwotokom – odkrycie witaminy K; w 
1939 wyodrębnienie z lucerny niemal czystej witaminy K w postaci żółtego oleju 

 

ODKRYCIE  SULFONAMIDÓW 

GERHARD  DOMAGK (1895 – 1964) 
• Nawiązał do koncepcji Ehrlicha w poszukiwaniu pośród różnych barwników 

substancji unieczynniających bakterie chorobotwórcze, zwłaszcza gronkowce i 
paciorkowce 

•  Wraz ze współpracownikami interesował się m.in. barwnikiem syntetycznym 

chryzoidyną – działał zabójczo na bakterie in vitro, jednak bez efektu in vivo – w 
komórkach zwierzęcych 

• Pomysł wzmocnienia działania bakteriobójczego poprzez wprowadzenie do 

cząsteczki chryzoidyny grupy sulfonamidowej skuteczność w zwalczeniu 
paciorkowców u myszy, pomyślne wyzdrowienie córki Domagka oraz uratowanie 
życia syna prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Roosevelta 

•  Nagroda Nobla w 1939 r. 

• 

Kolejne próby otrzymania następnych pochodnych sulfanilamidu przez innych 
uczonych 

• 

1938 – preparat wyprodukowany przez firmę „May and Baker” – Sulfapirydyna 
lub Dagenan (już niemal doskonały lek na zapalenie płuc, a zwłaszcza na 
rzeżączkę, 13 x silniejszy od prontosilu) 

• 

1939 – szwajcarska firma „Ciba” wyprodukowała sulfatiazol, 50-krotnie silniejszy 
od prontosilu 

• 

1940 – sulfaguanidyna – dobry lek na zakażenie przewodu pokarmowego 

• 

Wiele skutków ubocznych tych leków (wymioty, biegunki, bóle głowy i gardła, 
dreszcze, gorączka) – przyczyny wewnątrz organizmu – starano się poznać 
mechanizm bakteriostatycznego działania sulfonamidów – dokonał tego D.D. 
Woods (teoria o rywalizującym działaniu związków o podobnej budowie 

 

ODKRYCIE  ANTYBIOTYKÓW 

 

PENICYLINA 

• 

Ostatnie lata XIX w. początki badań nad antybiotykami (Rudolf Emmerich) 

• 

Schyłek lat 20 XX w.  - odkrycie  (przypadkowe) penicyliny przez Aleksandra 
Fleminga (1881-1955); bezskuteczne próby otrzymania bardziej stężonych 
wyciągów 

• 

1940 r. – otrzymanie benzylopenicyliny w postaci oczyszczonej przez zespół 
badaczy, z Howardem Floreyem i Ernstem Borisem Chainem na czele; 
jednoczesne przeprowadzenie pierwszych badań klinicznych leku z ustaleniem 

www.lek2002.prv.pl 

4

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

miary, wg której obliczono jego wartość leczniczą („jednostka oksfordzka” = 
najmniejsza ilość penicyliny, jak hamuje wzrost standardowego szczepu 
gronkowca zawartego w 50 ml hodowli) 

• 

Wyjaśnienie budowy chemicznej penicyliny po wykryciu obecności w jej 
cząsteczce siarki oraz stwierdzeniu, że otrzymany produkt to mieszanina kilku 
penicylin (z Penicillium notatum otrzymano aż 4 penicyliny, oznaczono je literami 
F,G, X, K) 

• 

Uratowanie życia milionom ludzi (zapalenie płuc, płonica, gorączka połogowa, 
rzeżączka) – bardzo szybkie leczenie 

• 

Fleming, Florey i Chain otrzymali Nagrodę Nobla za prace nad penicyliną 

 

KOLEJNE  SUKCESY 

• 

1944 – Selman Abraham Waksman (1888-1973) wyizolował ze szczepu 
promieniowców (Streptomyces griseus) substancję, którą nazwał streptomycyną; 
szerokie zastosowanie tego antybiotyku – atakuje bakterie Gram-dodatnie i Gram-
ujemne, zdolność niszczenia kwasoodpornego prątka wywołującego gruźlicę; 
Nagroda Nobla (1952) 

• 

1947 – otrzymano chloromycetynę (późniejszy chloramfenikol lub 
detromycyna) 

• 

1948 – Benjamin Minge Duggar wyizolował z płynu po hodowli Streptomyces 
aureofaciens – aureomycynę, antybiotyk z grupy późniejszych tetracyklin 

• 

1963 – odkrycie gentamycyny w podłożu Micromonospora purpurea i 
echinospora przez Weinsteina i współpracowników 

• 

Poza dużą skutecznością antybiotyków również działania uboczne – drobnoustroje 
umiały przystosować się do zmienionych pod wpływem antybiotyków warunków 
biologicznych i nabrać przeciw nim odporności 

 

ROZWÓJ  WIEDZY  O  KRWI 

 

GRUPY  KRWI  I  TRANSFUZJOLOGIA 

• 

Prowadzenie przetaczania krwi na zasadzie prób i błędów – dla niektórych 
oznaczało uratowanie życia, dla większości przetoczenie krwi = tragiczny koniec 
wśród gwałtownych objawów wstrząsu 

• 

Podstawy nowoczesnej transfuzjologii – przełomowe odkrycie: wykrycie (1901) 
przez Karla Landsteinera (1868-1943) trzech grup krwi, które określił A, B i 0 

• 

1902 – Alfred Decastello (1872-1960) wykrył czwartą grupę krwi AB 

• 

Nadal jednak problemy z przetaczaniem, dopiero odkrycie tzw. czynnika Rh 
zmienia sytuację, dokonali tego K. Landsteiner i Alexander Salomon Wiener 
(1907-1976) 

• 

Wcześniej badania grup krwi prowadzili również Emil von Dungern i polski 
naukowiec Ludwik Hirszfeld (1884-1954) – niezależnie od Landsteinera wykryli 
grupy krwi u psów i wykazali, że grupy krwi są dziedziczone zgodnie z prawem 
Mendla 

Ludwik Hirszfeld 

• 

L. Hirszfeld w czasie I wojny światowej badał grupy krwi żołnierzy różnych 
narodowości i z różnych krajów, stwierdził, że stosunek procentowy 
poszczególnych grup krwi jest różny i dość charakterystyczny dla niektórych 
narodowości = podstawa do badań grup krwi w zależności od cech 
antropologicznych 

www.lek2002.prv.pl 

5

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

W 1925 r. Hirszfeld prowadził badania nad mechanizmem konfliktu 
serologicznego pomiędzy matką a płodem i wykazał, że istotą konfliktu 
niezgodność grupowa krwi matki i krwi płodu dziedziczonej po ojcu 

• 

Rozwinął i poszerzył badania nad cechami grupowymi tkanek = tkanki mają 
również swoiste cechy grupowe i immunologiczne – podstawa rozwoju badań 
nad przeszczepianiem tkanek i narządów 

 

ROZWÓJ  IMMUNOLOGII 

• 

1798 – ogłoszenie wyników badań nad szczepionką przeciwko ospie przez 
Jennera = narodziny nauki o odporności 

• 

Ok. 100 lat później – badania Pasteura (obalenie poglądu o samorództwie) i 
doświadczenia rozpoczynające dziedzinę eksperymentu bakteriologicznego = 
zaistnienie warunków do powstania immunologii doświadczalnej, która bada 
mechanizmy obronne organizmu wobec inwazji bakteryjnej 

• 

Poszukiwanie praktycznych możliwości uodporniania ludzi i zwierząt i 
równoczesny rozwój badań nad istotą mechanizmu odporności (poszukiwanie 
naturalnych płynów ustrojowych chroniących organizm przed inwazją bakteryjną; 
pogląd, że najważniejszymi jego obrońcami – specjalne komórki mające zdolność 
pochłaniania bakterii i ich niszczenia) – poglądy oparte na badaniach Ilii 
Miecznikowa, który odkrył zjawisko fagocytozy (1883) oraz sądził, że surowica 
może pobudzać zdolności żerne leukocytów 

• 

1903 – Almroth Edward Wright (1861-1947) i Steward Ranken Douglas (1871-
1936) – potwierdzili przypuszczenie Miecznikowa – wskazali, że w świeżym 
osoczu krwi występuje czynnik o charakterze białkowy, pobudzający 
„apetyt”, czyli fagocytozę komórek żernych; substancję nazwali opsoniną 

• 

1913 – L. Aschoff w czasie badań czynności fagocytarnych różnych komórek 
odkrył układ siateczkowo - śródbłonkowy 

• 

1924 – A.E. Wright uściślił definicję układu siateczkowo – śródbłonkowego – zbiór 
komórek mezenchymalnych, które charakteryzują się zdolnością pochłaniania nie 
tylko bakterii, lecz i małych cząsteczek chemicznych i koloidów; układ składa się z 
komórek: osiadłych (np. mastocytów tkanki łącznej, narządów miąższowych, 
śródbłonków naczyń krwionośnych), a także z komórek wędrujących (np. krwinki 
białe lub makrofagi) = stopniowe określenie komórkowego układu obronnego 
organizmów 

• 

George Henry Nuttal (1862-1937) zauważył (1880), że surowica krwi zabija 
niektóre bakterie 

• 

Podobne spostrzeżenie (1881) – Eduard Buchner (1860-1917); czynnik zawarty 
w surowicy, wrażliwy na ogrzewanie, nazwał aleksyną (obecnie nazwa 
komplement lub dopełniacz) 

• 

Badania Emila Adolfa von Behringa (1854-1917) i Shibasaburo Kitasato (1852-
1931) – wykazanie (1890), że zwierzęta, którym wstrzyknięto małą dawkę 
toksyny błoniczej lub tężcowej, stają się odporne, a w ich surowicy pojawia 
się czynnik nazywany przez nich antytoksyną = wstęp do rozwoju nauki o 
odporności humoralnej 

• 

Badania nad tym zjawiskiem – również J.J. Bordet i Octave Pierre Gengou 
(1875-1957); stwierdzili, że wprowadzenie małych dawek toksyn bakteryjnych 
= uodpornienie zwierząt nie tylko na toksyny bakteryjne, ale i na żywe 
bakterie (1901); surowica tych zwierząt zawiera substancje białkowe, które mogą 
powodować zlepianie się bakterii lub rozpuszczanie otoczki bakteryjnej; 
substancje te = przeciwciała, czynniki wywołujące ich powstanie = antygeny, 

www.lek2002.prv.pl 

6

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

zjawisko wytwarzania się naturalnych przeciwciał, a tym samym i odporność 
zwierząt = uodpornienie czynne, surowice zwierząt uodpornionych = surowice 
odpornościowe, podanie zwierzęciu surowicy odpornościowej = odporność bierna 

• 

Badania Behringa i Kitasato (antytoksyny) = wstęp do rozwoju nauki o 
odporności humoralnej i podstawa do próby zaproponowania ogólnej teorii 
odporności organizmu przez P. Ehrlicha – wniknięcie toksyny do organizmu 
pobudza go do wytwarzania antytoksyny; powstałą antytoksyna wiąże się 
chemicznie z toksyną, zobojętniając jej działanie; toksyna wiąże się z substancją 
komórkową za pośrednictwem „łańcuchów bocznych” (olbrzymie cząsteczki, z 
których, jak wtedy uważano, zbudowana była protoplazma); później nie 
potwierdzono koncepcji o tzw. łańcuchach bocznych 

• 

Landsteiner poszerzył wiedzę o antygenach i pobudzaniu organizmu do 
wytwarzania przeciwciał; badania w 1927 r. – stwierdził, że obca substancja po 
wniknięciu do ustroju jest wychwytywana przez komórki fagocytarne i 
stanowi wzór lub „matrycę”, wg której dochodzi do syntezy cząsteczki 
globuliny, która ma na swojej powierzchni pola dokładnie odpowiadające 
aktywnym miejscom cząsteczek antygenu (determinanty = cechy decydujące o 
swoistości antygenów) 

• 

Kolejna hipoteza – Hanrowitz – antygen wpływa nie tylko na syntezę białek, 
ale również na dopasowanie ich budowy przestrzennej do antygenu = 
hipoteza „klucza i zamka” 

• 

Hipoteza ta rozwinięta przez Linusa Carla Paulinga – antygen kieruje nie tylko 
syntezą nowych białek o charakterze przeciwciał, lecz może wpływać na 
obecne w osoczu globuliny, zmieniając je w przeciwciała 

• 

1955 - teoria Nielsa Jerne – zdolność wiązania przeciwciał jest genetyczną 
właściwością organizmu, który stale wytwarza globuliny o różnorodnej konfiguracji 
przestrzennej, umożliwiającej ustrojowi dopasowanie budowy globuliny do 
antygenu = teoria naturalnej selekcji 

• 

1959 - Frank Macfarlane Burnet poszerzył teorię – na plan pierwszy wysunął 
produkcję przeciwciał uwarunkowaną genetycznie (clonal selection theory), teoria 
doboru klonowego – czynność antygenu polega na pobudzaniu do aktywności 
istniejącego już w komórce wzorca (matrycy) 

• 

Dalszy rozwój immunologii – określenie patogenności (wirulencji lub zjadliwości) 
toksyn bakteryjnych; stwierdzono, że w chorobie zakaźnej (chociaż rozwija się w 
wyniku inwazji toksyn bakteryjnych) głównym elementem decydującym o jej 
rozwoju i przebiegu – bariery ochronne organizmu; nie tylko powierzchnia 
skóry ma działanie bakteriobójcze, ale też ślina, sok żołądkowy i inne płyny 
ustrojowe 

• 

1922 A. Fleming wykrył działanie bakteriobójcze lizozymu; stwierdzono, że 
świeża surowica krwi zawiera układ dopełniacza lub komplementu, a także 
układ properdyny i betalizyny; wykrycie różnych rodzajów odporności organizmu 

• 

Ehrlich – zajmował się leczeniem braku odporności – uzyskał (1914) związek o 
działaniu bakteriobójczym – neosalwarsan 

• 

Charles Robert Richet zauważył, (1902) że ponowne wstrzyknięcie psom 
surowicy obcogatunkowej powoduje gwałtowne zaburzenie funkcji całego 
organizmu (anafilaksja), prowadzące nawet do wstrząsu (wstrząs 
anafilaktyczny) 

• 

N.M. Arthus wykazał (1903), że objawy anafilaktyczne można wywołać 
substancjami dotąd uważanymi za nieszkodliwe; stwierdził, że powtórne 

www.lek2002.prv.pl 

7

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

wprowadzenie pod skórę surowicy wywoływało burzliwy odczyn miejscowy 
(anafilaksją miejscowa; dziś „zjawisko Arthusa”) 

• 

Badania nad zaburzeniami odporności organizmu – odkrycie (1905) przez 
Clemensa Petera von Pirqueta (1847-1929) i Belę Schicka (1877-1967) 
procesów nadwrażliwości patologicznej = alergia; istota chorób alergicznych = 
zmieniony odczyn ustroju, a nawet występowanie nadwrażliwości na 
czynniki zw. alergenami 

 

ROZWÓJ  GENETYKI  I  INŻYNIERII GENETYCZNEJ  

• 

1865 – Gregor Mendel przedstawił wyniki swoich Badań nad hybrydami 
roślinnymi  tworząc podstawy nowoczesnej nauki o dziedziczności 

• 

1869 - Odkrycie DNA (Miescher) 

• 

1900 – Niemiec C.E. Correns, Holender H. De Vries i Austriak E.T. Edler von 
Seysenegg – niezależnie od siebie odkrywają zapomniane prawa dziedziczenia 
Mendla 

• 

1903 – Amerykanin W.S. Sutton tworzy teorię, że nośnikami dziedzicznego 
materiału genetycznego są chromosomy 

• 

1909 – duński profesor botaniki W. Johansen wprowadza pojęcie „genu” na 
określenie materialnego nosiciela dziedziczności i rozróżnia przy tym „fenotyp” 
(indywidualną formę postaci) i „genotyp” (typ skłonności) 

• 

1910 – T. H. Morgan opisał dziedziczenie związane z płcią u drozofilii – kamień 
milowy w historii genetyki 

• 

1919 – Thomas H. Morgan w książce Fizykalne podstawy dziedziczności 
podsumował wyniki dotychczasowych badań nad chromosomami 

• 

1944  - Funkcja DNA: przechowywanie informacji genetycznej (Avery) 

• 

1953 - Podwójna helisa - odkrycie struktury DNA (Crick, Watson) 

• 

1956 – dwaj genetycy J.H. Tjio i A. Levan ustalili za pomocą specjalistycznej 
techniki normalną liczbę chromosomów w komórkach ciała ludzkiego (w 261 
przypadkach znaleźli 46 chromosomów, które na podstawie kształtu zostały 
uszeregowane parami i oznaczone cyframi (1-22), przy czym chromosomy płciowe 
oznaczono X lub Y)  

• 

1959 – francuscy badacze J. Lejeune oraz M. Gautier i R. Turpin dzięki 
przeprowadzonej analizie chromosomów wyjaśnili przyczyny powstawania zespołu 
Downa (występowanie dodatkowego chromosomu 21, który w komórkach 
organizmu nie występuje w liczbie dwóch, lecz trzech chromosomów) 

• 

1966 - Odczytanie kodu genetycznego (Khorana, Nirenberg i in.) 

• 

1970 - Zbudowanie syntetycznego genu (Khorana) 

• 

1973 - Odkrycie plazmidu Ti (van Labareke) 

• 

1974 - Początek inżynierii genetycznej: przeniesienie genu do bakterii (Boyer i in.) 

• 

1976 - National Institute of Health (Narodowy Instytut Zdrowia USA) określa 
zasady badań z wykorzystaniem zrekombinowanego DNA 

• 

1977 – znaczne postępy biotechnologii w USA na polu inżynierii genetycznej – 
wszczepienie ludzkich genów odpowiedzialnych za produkcję hormonów do 
genomu bakterii (umożliwienie masowej produkcji hormonów) 

• 

1978 - Wytyczne do badań z zakresu inżynierii genetycznej – Niemcy 

• 

1982 – amerykańscy technicy genetyczni po raz pierwszy wszczepiają kompletny 
obcy gen do komórki ssaka (dziedziczne cechy indywidualnej żywej istoty zostają 
przeniesione na innego osobnika) 

www.lek2002.prv.pl 

8

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

1 stycznia 1991 – ustawa o ochronie embrionów z 13 grudnia 1990 weszła w 
życie (reguluje m.in. zastosowanie technik rozmnażania, użycie ludzkich 
embrionów, klonowanie oraz tworzenie chimer i hybryd);  

• 

wyjaśnianie metodami genetyki przyczyn szeregu chorób (choroba Alzheimera, 
mukowiscydoza, zespół Charcota-Mariego i Tootha, rak jelita grubego) 

• 

Tworzenie „transgenicznych” zwierząt dla celów medycznych (np. 1991 
wyhodowanie 3 świń, które produkują ludzką hemoglobinę) 

• 

Nieustanny rozwój „terapii genowej” (zastępowanie uszkodzonego genu w 
chorobach dziedzicznych; od lat 70 XX w.) 

• 

Badania genetyczne przekształcają się w nową wiodącą gałąź nauki zw. 
medycyną molekularną (tworzenie hybryd np. kozy i owcy, ulepszanie genetyczne 
roślin np. pomidorów) 

•  13 października 1993 – dwaj biolodzy molekularni J. Hall i R.  Stillman 

poinformowali prasę o swoich najnowszych eksperymentach z klonowaniem 
ludzkich embrionów (wg metody jaka już od 10 lat  stosowana na zwierzętach w 
wypadku owiec i krów) – ożywiona dyskusja na temat etycznej i prawnej 
dopuszczalności klonowania ludzkich embrionów 

•  Luty 1997 – grupa robocza pod kierownictwem genetyka I.Wilmuta przedstawiła 

sklonowaną owcę „Dolly” 

 

ROZWÓJ  NAUKI O  CHOROBACH WEWNĘTRZNYCH 

 

ROZWÓJ  DIAGNOSTYKI 

• 

Badanie tętna, ocena oddechu 

• 

Dokładny opis zabarwienia twardówek lub powłok, a także języka i całej jamy 
ustnej 

• 

Ocena wydzielin lub wydalin 

• 

1761 – Leopold Auenbrugger – opukiwanie klatki piersiowej i ocena tonów 
powstających podczas tej czynności; 1808 – ponowne „odkrycie” i 
rozpowszechnienie tej metody przez Corvisarta 

• 

Wprowadzenie metody osłuchiwania przez T. H. Laënneca 

• 

Badania kliniczne - anatomia patologiczna 

• 

Lata 40 XIX w. – zapoczątkowanie badania moczu na obecność cukru, białka, 
krwi oraz barwników żółciowych; oznaczenie urbiliny 1868, urobilinogen – po 
przełomie stulecia, 1860 – oznaczenie acetonu w moczu, kwasu acetooctowego 
–1865, kwasu oksymasłowego – 1884 

• 

1843 – wprowadzenie polarymetru oraz mikrotomu 

• 

1869 – zatapianie wycinków tkankowych w parafinie 

• 

1878 - wprowadzenie immersji olejowej 

• 

Lata 60 XIX w. – wprowadzenie płukania żołądka za pomocą zgłębnika 
gumowego; 1879 – posłużenie się tym przyrządem w celu uzyskania zawartości 
żołądka, poddawanej następnie badaniu chemicznemu 

• 

Jan Mikulicz – Radecki zapoczątkował gastroskopię 

• 

Alffed Günzburg opisał metodę wykrywania wolnego kwasu solnego 

• 

1909 – zapoczątkowanie badania zawartości dwunastnicy (Max Einhorn) 

• 

Lata 20 XIX w. Skonstruowanie manometru rtęciowego do pomiaru krwi 
(Poiseuille); 1896 Riva – Rocci – udoskonalony przyrząd 

• 

1902 – skonstruowanie elektokardiografu strunowego przez W. Einthovena 

• 

Zastosowanie elektrokardiografu  - Arthur Pappenheim 

• 

Zastosowanie kimografu do zapisu tętna 

www.lek2002.prv.pl 

9

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• 

Poł. XIX w. oznaczanie liczby elementów upostaciowanych krwi 

• 

Badanie moczu 

•  1928 – wprowadzenie nakłucia mostka – zażyciowe pobieranie szpiku; początek 

biopsji narządów 

•  1907 – metoda oznaczania czasu krzepnięcia; 1910 – metoda oznaczania czasu 

krwawienia; 1912 – metoda obliczania trombocytów 

•  1895 odkrycie promieni „X” przez Röntgena i początek wykonywania zdjęć 

rentgenowskich 

•  1904 wprowadzenie papki kontrastującej do badań rentgenowskich żołądka (H. 

Rieder) 

•  1918 – zapoczątkowanie rentgenodiagnostyki dwunastnicy (A.O. Akerlund) 
•  1924 zastosowanie cholecystografii (E.A. Graham i W.H. Cole) 
 

ROZWÓJ  FARMAKOTERAPII 

• 

Jatrochemicy – poznanie wielu związków chemicznych i wprowadzenie ich do 
lecznictwa (związki antymonu, arsenu, rtęci, cyny, żelaza, ołowiu, cynku, magnezu 
i bizmutu); wprowadzili leki ze związków organicznych (stężony kwas octowy, 
kwas bursztynowy, benzoesowy, stearynowy, obojętny winian potasowy, winian 
antymonylopotasowy, winian sodowo-potasowy) 

• 

Karol Wilhelm Scheel – wyodrębnienie kwasów roślinnych (jabłkowy, cytrynowy, 
szczawiowy, galusowy i in.) – początek fitochemii 

• 

XIX w. Okres lawinowego nawału odkryć 

• 

Pierwsze lata XIX w. – odkrycie alkaloidów; W. Sertürner – odkrycie morfiny; 
K.F.W. Meissner – odkrycie kolejnej zasady roślinnej – weratryny w nasieniu 
kichawca, zaproponował nazwę alkaloidy dla tego rodzaju związków; J.B. 
Caventou i P.J. Pelletier – odkrycie strychniny w nasionach kulczyby, chininy w 
korze chinowej 

• 

Odkrycie jodu (1811) przez B. Courtois 

• 

Przyrządzenie jodoformu przez G.S. Serullasa  

• 

J.A. Buchner – wyodrębnienie z kory wierzbowej substancji, którą nazwał 
„salicyną”; preparat do użytku leczniczego sporządził P.J.L. Leroux 

• 

Odkrycie glukozyd w związkach występujących u roślin 

• 

Otrzymywanie barwników naturalnych (alkanina, kurkumina, santalina i in.) 

• 

1853 – opracowanie metody wprowadzania środka leczniczego za pomocą 
strzykawki (zastosowana przez ortopedę paryskiego Ch.G. Pravaza; 1855 A. 
Wood wykorzystuje ją po raz pierwszy do wstrzyknięć podskórnych) 

• 

Pierwsza synteza organiczna – 1828 – sztuczne otrzymanie mocznika przez 
Wöhlera 

• 

1855  - J. Natanson – uzyskanie acetyloaminy 

• 

1856 – W. Perkin – otrzymanie barwnika fiołkowego – moweiny; 1860 – rozanilina 
i błękit wodny; 1862 – fosfina; 1863 – indulina 

• 

H. Kolbe – otrzymanie kwasu salicylowego i narodziny przemysłu 
farmaceutycznego 

• Pierwsze środki chemiczne otrzymane na drodze syntezy (chinolina, N-metylo-

cztero-hydrochinolina = Kairolina M”, N-etylo-czterohydrochinolina = Kairolina A”; 
p-metoksy-czterohydrochinolina = Thallina”; antypiryna, acetanilid = antyfebryna, 
fenacetyna, salol) 

•  1899 – otrzymanie kwasu acetylosalicylowego – późniejsza aspiryna 
•  1893 – otrzymanie Pyramidonu i wprowadzenie go do lecznictwa (1896) 
•  Stworzenie melubryny, a potem nowalginy 

www.lek2002.prv.pl 

10

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

• Połączenie piramidonu ze środkami nasennymi (Trigemina, Compral) 
•  Kombinacje piramodonu z nowalginą (Gardan), nowalginy z chininą (Nowalgin-

Chinin)  

 

 ROZWÓJ  PODSTAWOWYCH  SPECJALNOŚCI  INTERNISTYCZNYCH  

   

NEUROLOGIA 

• 

Ostatnie ćwierćwiecze XIX i pierwsze XX w. – oddzielenie neurologii od 
psychiatrii, odrębne nauczanie i tworzenie klinik 

• 

W XVIII w. nie było jeszcze rozgraniczenia chorób ośrodkowego układu 
nerwowego od interny – w dziełach poświęconych historii neurologii liczne 
nazwiska uczonych znanych z dziejów medycyny wewnętrznej: R.W. Gowers – 
neurolog, ale to on był konstruktorem aparatu do oznaczania stężenia 
hemoglobiny i kamery z siatką do obliczania komórek krwi; Heinrich Irenaeus 
Quincke opisał obrzęk angioneurotyczny, ale zajmował się fizjologią, w klinice 
zaś hematologią; Adolf Kussmaul był internistą, lecz wiele uwagi poświęcił 
chorobom ośrodkowego układu nerwowego 

• 

XIX w. – inne spojrzenie na epilepsję - jedna z najwcześniej opisanych chorób, 
w ciągu stuleci poznana dokładniej, ale jedynie od strony diagnostycznej, 
klinicznej, nie zaś terapeutycznej; w starożytności znano postać „wielką” (z 
padaniem na ziemię i utratą przytomności) oraz „mniejszą” (bez padania) 

• 

U schyłku XVIII w. Samuel Aug. Andre David Tissot opisał absences, po nim L.F. 
Calmeil 

• 

1862 – Armand Trousseau wprowadził określenie status epilepticus, postaci 
bardzo ciężkie i trudne do opanowania 

• 

1871 – Jacob M. Da Costa zwrócił uwagę na zespół hiperwentylacyjny 

• 

Lata 1866-1899 John Hughlings Jackson opisał odrębną postać epilepsji, 
psychomotoryczną; opisał również epilepsję miokloniczno-astatycznej (1886) 

 

PSYCHIATRIA 

• 

Schyłek XVIII w. – budowanie miejsc odosobnienia dla „szalonych” lub 
„obłąkanych”, by nie zagrażali otoczeniu 

• 

We Francji Philippe Pinel wyzwolił chorych psychicznie z łańcuchów 

• 

Andreas Röchlaub (1768-1835) uznał choroby psychiczne za czołowe 
zagadnienie medycyny – nie ma choroby, w przebiegu której wolno lekceważyć 
psychikę = prekursor leczenia psychosomatycznego 

• 

1808 – Johann Christian Reil jako pierwszy posłużył się pojęciem „psychiatra” 

• 

Znaczna rola psychoanalizy w medycynie klinicznej XIX w. (Sigmund Freud, Alfred 
Adler, Carl Gustaw Jung) – odreagowanie + tłumaczenie, co dzieje się w 
nieświadomych warstwach psychiki 

• 

Przełom XIX i XX w. – usystematyzowanie mianownictwa psychiatrycznego 

• 

Zwrócenie uwagi na patogenną rolę alkoholu (Emil Kraepelin i A.H. Forel); opis 
psychoz poalkoholowych (Carl Wernicke i Paul Eugen Bleuler; zainteresowanie 
klinicystów zagadnieniem narkomanii  

 

KARDIOLOGIA 

• Badanie tętna od czasów najdawniejszych;  
•  XIX w. – inne spojrzenie na niemiarowość tętna, zainteresowanie naczyniami 

wieńcowymi, zainteresowanie obrzękami pochodzenia krążeniowego 

www.lek2002.prv.pl 

11

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

•  1806 - Corvisart wydał podręcznik chorób serca (rozróżnił choroby czynnościowe 

i organiczne 

•  1809 – Allen Burns opisał zwężenie zastawki dwudzielnej, szmery w sercu oraz 

zapalenie wsierdzia 

•  1812  - William Charles Wells zwrócił uwagę na powikłania krążeniowe w 

chorobie reumatycznej 

•  1827 – Robert Adams opisał migotanie przedsionków, wiążąc je z wadami 

zastawkowymi; zwrócił uwagę także na bradykardię i bradyarytmię 

•  1829 – Purkinje odkrył istnienie układu włókien mięśniowych w sercu; kilka lat 

później opublikował pierwszy opis układu przewodzącego serca 

•  W końcu XVIII w. W. Withering wykrywa najważniejszy obojętny składnik, 

aktywny w chorobach przebiegających z obrzękami i oligurią – naparstnicę 
(digitalis) – okazało się, że to pierwszoplanowy lek nasercowy; dokładne badania 
nad tym lekiem L. Traube – wyniki badań w 1851 r. 

•  1881 – dokładny opis kliniczny zawału mięśnia sercowego – Heinrich Ernst 

Ziegler, opatrując chorobę nazwą myomalacia cordis; wiązało się to z 
zainteresowaniem naczyniami wieńcowymi 

 

NEFROLOGIA 

• 

XIX w. – zainteresowanie obrzękami pochodzenia nerkowego 

• 

1812  - William Charles Wells opisał obrzęki przebiegające z jednoczesnym 
białkomoczem 

• 

1813 - ponowne zwrócenie uwagi na białkomocz u chorych z obrzękami 

• 

Po 12 latach gromadzenia spostrzeżeń Richard Bright opisał związek między 
obrzękami a chorobami nerek; dzieło Reports of Medical Cases – podręcznik; 
zapalenie nerek długo nazywane chorobą Brighta, on sam wprowadził określenie 
nephritis 

• 

Zwrócenie uwagi na osad moczu oglądany pod mikroskopem – posługiwano się 
preparatami barwionymi (Joseph Gerlach zastosował karmin (1858, w latach 60 
znano już hematoksylinę, od czasów Ehrlicha doniesienia na temat nowych 
barwników), aby poznać charakterystyczną zbieżność między zmianami 
chemicznymi a obecnością poszczególnych składników w osadzie moczu 

• 

1842 – wprowadzenie pojęcia nefronu, jednostki anatomicznej, fizjologicznej i w 
następstwie tego klinicznej, gdy chodziło o roztrząsanie zagadnień patogenezy 
poszczególnych chorób nerek 

 

HEMATOLOGIA 

• 

Od II poł. XVII w. wiadomo, że krew zawiera elementy upostaciowane (osobliwe 
„kuleczki tłuszczu”, potem stwierdzenie ich stałej obecności) – nie rozumiano do 
czego służą; brak wytłumaczenia, czym są krwinki czerwone i gdzie powstają 

• 

1746 - Vincenzo Menghini stwierdził obecność żelaza we krwi 

• 

Niedobór krwi bądź krwinek (później doszedł niedobór barwnika krwi) – znane od 
czasów starożytnych; w późniejszych stuleciach dokładne opisy kliniczne i 
empiryczne stosowanie celowych metod leczenia; niedokrwistość przez wiele 
stuleci miano blednicy (chlorosis), wcześniej miano choroby dziewic (morbus 
virgineus) lub gorączki dziewic (febris virginea),  

• 

1845 – Virchow wyodrębnił nową jednostkę chorobową – określił mianem 
„białokrwistość”, J.H. Bennett – opis identycznej choroby; Julius Vogel opisał 
pierwszy przypadek choroby (nazywana już wtedy przez Virchowa leukemią); 

www.lek2002.prv.pl 

12

Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu 
 

1857 – Nicolaus Friedreich wyodrębnił i opisał pierwszy przypadek ostrej 
białaczki 

• 

1868-  E. Neumann – krwinki powstają w czerwonym szpiku kości płaskich, te 
same spostrzeżenia G. Bizzozero 

• 

Dalsze badania nad niedokrwistością kontynuował G. Hayem, czasochłonne 
obliczanie krwinek; podział niedokrwistości oparty na kryteriach ilościowych 

• 

II poł. XIX w. wyodrębnienie hematologii (nazwą tą posłużył się po raz pierwszy 
Thomas Schwencke w poł XVIII w.) 

• 

Od poł. XIX w. – oznaczanie elementów upostaciowanych krwi 

• 

Wstępne doniesienia określające szpik jako narząd krwiotwórczy (1868); dokładne 
omówienie spostrzeżeń z tego zakresu (1869) 

• 

1870 Neumann podał anatomopatologiczny podział białaczek 

• 

1880 – wyodrębnienie mielocytów przez Ehrlicha 

• 

1894 E.F. Biernacki opisał stosunek osocza do masy krwinkowej; 1897 praca 
Samoistna sedymentacja krwi jako praktyczno-kliniczna metoda naukowa – 
szybkość opadania krwinek jest niejednakowa w przebiegu poszczególnych 
chorób 

• 

1900 – Otto Naegeli dostrzegł i opisał mieloblasty 

• 

1906 – ogłoszenie spostrzeżeń Hermanna Schridde’a i Naegeli’ego, którzy 
wyróżnili limfoblasty, komórki macierzyste drugiego układu krwinek 

• 

George Richard Minot – wykrył, że czynnik warunkujący dojrzewanie krwinek jest 
zawarty w surowej wątrobie 

• 

1873 – odkrycie zjawiska hemolizy u zwierząt; 1892 – u ludzi 

• 

Wilhelm Waldeyer – Hartz (1875) opisał komórki plazmatyczne – powiązanie 
hematologii z immunologią 

• 

1847 – Virchow wykrył barwne kryształy w krwi naczyniowej 

• 

Zwrócenie uwagi na na pokrewieństwo barwników krwi i żółci – W. Kühne (1858), 
Küster (1899), 1923 – H. Fischer i F. Reindel potwierdzili identyczność 
hematoidyny i bilirubiny 

• 

1882 – opis płytek krwi (trombocytów) przez Bizzozero 

 

ROZWÓJ  BADAŃ  NAD  CHOROBAMI  PRZEMIANY  MATERII 

 

• 

Matthew Dobson i Francis Home – wykryli cukier w moczu chorych na cukrzycę 

• 

W XIX w. wielu uczonych pisało o procesach trawiennych, w tym o roli trzustki 
(Purkinje, Bernard, Kühne, Heidenhain) 

• 

1869 – P. Langerhans opisał wysepki znajdujące się w trzustce 

• 

1886 – wprowadzenie określeń „anabolizm” i „katabolizm” przez W. H. Gaskella 

• 

1913 - F. Allen – przypuszczenie, że cukrzyca chorobą przemiany materii 
(wcześniej traktowana jako objaw zaburzeń przemiany węglowodanowej) 

• 

Poszukiwania skutecznego wyciągu z trzustki – 1921 – otrzymanie insuliny (F.G. 
Banting, Ch. Best, J.B. Collip); 1936 – H. Ch. Hagedorn – otrzymanie 
bezpieczniejszej insuliny protaminowo – cynkowej 

• 

1955 – wyjaśnienie struktury chemicznej insuliny przez F. Sangera 

 

www.lek2002.prv.pl 

13