TEMAT 5: Gospodarczy i polityczny podział świata

NIERÓWNOMIERNOŚĆ POZIOMU ROZWOJU GOSPODARCZEGO

wynika z:

 nierównomiernego rozmieszczenia i dostępności bogactw mineralnych,

 siły roboczej (wielkość i jakość),

 zasobów kapitałowych,

 dostępności do technologii,

 warunków geograficznych, historycznych, politycznych, kulturowych.

Siła ekonomiczna i bogactwo narodów zależą od ich:
 nakładów pracy, jej organizacji;

 zdolności do wytwarzania i przyjmowania innowacji;

 zdolności do dostosowywania się do zmieniających się warunków zewn. i wewnętrznych

w sferze ekonomicznej, technicznej, ekologicz-nej, społecznej i politycznej.

Miary:

Przykładowe wskaźniki:

Demograficzno-społeczne

Dynamika wzrostu ludności
Odsetek ludności miejskiej
Struktura ludności wg wieku
Wskaźnik feminizacji
Długość życia
Umieralność niemowląt

Zasoby pracy/
Zatrudnienie

Dynamika wzrostu
Struktura zawodowa
Struktura wykształcenia
Wskaźnik aktywności zawodowej
Stopa bezrobocia

Warunki bytu ludności

Struktura wydatków
Wyposażenie gospod. domowych

Trwały majątek produkcyjny

Dynamika wzrostu
Struktura majątku wg rodzaju
Stopień dekapitalizacji

Nakłady inwestycyjne

Dynamika wzrostu
Struktura kapitału
Struktura inwestycji

Przemysł

Wielkość produkcji wyrobów reprezentantów/ 1 mieszk.
Struktura produkcji (udział w PKB)

Rolnictwo

Powierzch. UR/1 traktor
Udział produkcji zwierzęcej
Efekty produkcji [plony; udój/ krowę]

Handel zagra- niczny

Term of Trade
Export – Import
Struktura Exportu / Importu

Infrastruktura

Poziom rozwoju
Poziom inwestycji

PKB

Dynamika wzrostu
Watrość / 1 mieszkańca

Źródło: W. Budner 2007

Zmiany na politycznej mapie świata

Rozbudowa systemu kolonialnego:

1. Od XV w. do II poł. XVIII w. (Ameryka Płn. i Płd.; ważne , małe terytor. w Afryce i Azji);

2. Od lat 20-tych XIX w. do I-szej wojny świat. (podbój Afryki, znacznej cz. Oceanii i Azji).

Rozpad systemu kolonialnego:



Po I wojnie światowej (głównie kraje arabskie);



Po II wojnie światowej -

Azja S-E (gł. 1944-1949): Indie Bryt. → Indie, Pakistan [od ‘71Bangladesz], Cejlon [Sri Lanka],
Malediwy, Indie Holenderskie [Indonezja];
Korea N i S [‘48];
Bliski wschód – państwa arabskie [Jordania, Syria, Liban + Izrael]
Dekolonizacja zakończona niemal w pełni w 1976 włącz. Timor Port. →Indonezji
Dekolonizacja Afryki (gł. 1945-1975):
1960 rokiem niepodległości Afryki (14); dekolonizacja zakończona niemal w pełni w 1990 niepodl. →Namibia

Dekolonizacja Ameryki S.[strefa Karaibów] (gł. 1962-1983)

Rewolucja październikowa (1917) – powstanie ZSRR [30 XII ‘22]

Rozpad systemu socjalistycznego w Europie:
zjednoczenie Niemiec [3.X. ‘90],
rozpad ZSRR [26. XII.’91],
konflikt w Jugosławii; rozpad SFR J

’91 Słowenia, Chorwacja
’92 Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Jugosławia

podział Czechosłowacji 1.I.’93 (Cz + Sło),
1.I. ’03 powstanie Serbii i Czarnogóry (luźna federacja); od 3.VI.2006 nowe państwo Czarnogóra

Obecnie – 197 państw niepodległych



Zajmują 99,8% lądów (bez Antarktydy)



Zamieszkuje je 99,8% ludności

31 terytoriów niesamodzielnych, zależnych i autonomicznych

Największe terytoria niesamodzielne:
Ruenion (fr.) 644 tys. ludn. –

2,5 tys. km

2

Gwadelupa (fr.) 421 tys. ludn. –

1,7 tys. km

2

Martynika (fr.) 375 tys. ludn. –

1,1 tys. km

2

Polinezja Fr. (fr.) 215 tys. ludn.–

4,0 tys. km

2

Antyle Hol. (nl.) 197 tys. ludn. –

0,8 tys. km

2

Teryt. Autonomiczne:
Grenlandia (dk.), W. Owcze (dk.)
Antyle Hol. (nl.), Aruba (nl.);
Man(gb.), W. Normandzkie (gb.)
Svalbard+J. Mayen (nor.)

TERYTORIA NIESAMODZIELNE I ZALEŻNE

metropolie

Afryka

Ameryka

Pn i Śr

Ameryka

Pd

Australia i

Oceania

A

zj

a

Europa

bryt.

Św. Helena (Z),
Bryt. Teryt.
Oceanu Ind. (Z)

Anguilla (Z),
Bermudy (Z),
Bryt.W-py
Dziewicze(Z),
Kajmany (Z),
Montserrat (Z),
Turks i Caicos Z

Falklandy
(Z)

Pitcairn (Z)

Gibraltar
[UE] (Z),
Man (A),
W-py
Norman-
dzkie (A)

fr.

Reunion (D),
Majotta (Z)

Gwadelupa (D),
Martynika (D),
Saint Pierre i
Miquelon (Z)

Gujana
Francuska
(D)

Nowa Kaledonia (Z)
Polinezja Franc. (Z)
Wallis i Futuna (Z)

hol.

Aruba (A),
Antyle Hol. (A)

duń.

Grenlandia (A)

W-py Owcze
A

norw.

Svalbard i
JanMayen
[A]

USA

Wyspy Dziewicze
USA (Z)

Guam, Mariany,
Midway,

Samoa

Amer., Wake [Z]

austral

Norfolk (Z), W-py
Kokosowe (Z),
W-py Bożego
Narodzenia (Z)

izrael

Gaza,
West
Bank

n.zel.

Tokelau [Z]

Terytorium zależne, zamorskie (posiadłość) –

Z; Terytorium autonomiczne, dependencja Korony Brytyjskiej – A; Departament zamorski –

D; źródło: W. Budner 2006

NAZWY PAŃSTW:

Azja:

Obecnie

Birma [do 1989]

-

Myanmar

Cejlon [do 1972]

-

Sri Lanka

Kampucza [1979 – 1989] -

Kambodża

Persja [do 1935]

-

Iran

Syjam

-

Tajlandia

Afryka:

Afryka Połud. - Zachodnia

-

Namibia

Beczuana

-

Botswana

Górna Wolta [do 1984]

-

Burkina Faso

Kongo

-

Zair

Rodezja

-

Zimbabwe

Zw. Pd. Afryki

-

RPA

Tanganika + Zanzibar [1964]=

Tanzania

Europa:

Jugosławia

-

Serbia i Czarnogóra [2003]

Struktura państw według kontynentów

Wyszczególnienie

Państwa

1987

2006

Terytoria

autonomiczne

Tereny niesamodzielne i

zależne

Europa

33

44

4

1

Azja

39

47

1

Afryka

51

54

5

Ameryka Półn.

i Środkowa

23

24

3

10

Ameryka Południowa

12

12

2

Oceania

11

16

13

Razem

169

197

8

31

Źródło: opracowanie na podstawie materiałów UN W. Budner 2006

Liczba państw według kontynentów

Wyszcze-

gólnienie

P a ń s t w a

1900

1923

1947

1966

1977

1987

2005

Europa

23

32

29

33

33

33

43

Azja

9

13

19

38

38

39

47

Afryka

3

4

4

39

50

51

54

Ameryka Półn.

i Środkowa

10

12

12

14

17

23

24

Ameryka

Południowa

10

10

10

11

12

12

12

Oceania

2

2

2

3

7

11

16

Razem

57

73

76

139

158

169

196

Źródło: opracowanie na podstawie materiałów UN W. Budner 2006

TERYTORIA

ZALEZNE OD:

LUDN [w tys.]

POW [w km

2

]

A f r y k a

Bryt Teryt Oceanu Indyjskiego

Wielka Brytania

1

60

Święta Helena

Wielka Brytania

6

308

Reunion

Francja

682

2510

Majotta

Francja

134

374

A m e r y k a P o ł u d n i o w a

Falklandy (Malwiny)

Wielka Brytania

2

12173

Gujana Francuska

Francja

167

90000

A m e r y k a P ó ł n o c n a i Ś r o d k o w a

Anguilla

Wielka Brytania

8

96

Bermudy

Wielka Brytania

64

53

Brytyjsk. W-py Dziewicze

Wielka Brytania

20

151

Kajmany

Wielka Brytania

36

264

Montserrat

Wielka Brytania

4

102

Turks i Caicos

Wielka Brytania

16

430

Gwadelupa

Francja

443

1 705

Martynika

Francja

389

1 102

Saint Pierre i Miquelon

Francja

7

242

Wyspy Dziewicze

USA

94

347

Grenlandia

Dania

56

2 175 600

Antyle Niderlandzkie

Holandia

213

800

Aruba

Holandia

94

193

E u r o p a

Gibraltar

Wielka Brytania

25

6

Wyspa Man

Wielka Brytania

74

572

Wyspy Normandzkie

Wielka Brytania

151

195

Wyspy Owcze

Dania

43

1 399

Svalbard i Jan Mayen

Norwegia

3

62 422

A u s t r a l i a

Norfolk

Australia

2

36

Wyspa Bożego Narodzenia

Australia

2,5

135

Wyspy Kokosowe

Australia

0,6

14

Pitcairm

Wielka Brytania

0,06

5

Nowa Kaledonia

Francja

204

18 575

Polinezja

Francja

227

4 000

Wallis i Futura

Francja

14

200

Tokelau

Nowa Zelandia

2

12

Guam

USA

149

549

Mariany Północne

USA

70

464

Midway

USA

1

4,8

Samoa Amerykańskie

USA

63

199

Wake Island

USA

1

4,8

Terytoria o statusie nierozstrzygniętym

Nazwa terytorium

Położenie

Stolica

A

A

BCHAZJA

BCHAZJA

G

G

RUZJA

RUZJA

S

S

UCHUMI

UCHUMI

C

C

ZECZENIA

ZECZENIA

R

R

OSJA

OSJA

G

G

ROZNY

ROZNY

G

G

ÓRSKI

ÓRSKI

K

K

ARABACH

ARABACH

A

A

ZERBEJDŻAN

ZERBEJDŻAN

/A

/A

RMENIA

RMENIA

S

S

TEPANAKERT

TEPANAKERT

N

N

ADDNIESTRZE

ADDNIESTRZE

R

R

EPUBLIKA

EPUBLIKA

M

M

OŁDAWII

OŁDAWII

T

T

YRASPOL

YRASPOL

O

O

SETIA

SETIA

P

P

OŁUDNIOWA

OŁUDNIOWA

G

G

RUZJA

RUZJA

C

C

CHINWALI

CHINWALI

P

P

ALESTYNA

ALESTYNA

I

I

ZRAEL

ZRAEL

J

J

EROZOLIMA

EROZOLIMA

T

T

AJWAN

AJWAN

C

C

HIŃSKA

HIŃSKA

R

R

EPUBLIKA

EPUBLIKA

L

L

UDOWA

UDOWA

T

T

AJPEJ

AJPEJ

S

S

AHARA

AHARA

Z

Z

ACHODNIA

ACHODNIA

A

A

FRYKA

FRYKA

A

A

L

L

-U

-U

JUN

JUN

S

S

OMALILAND

OMALILAND

S

S

OMALIA

OMALIA

H

H

ARGEISA

ARGEISA

Podział państw:
1) I podział

- Kapitalistyczne
- Socjalistyczne
- Rozwijające się

podział ten praktycznie już nie istnieje.
2) II podział (Linia Brandta)
- Kraje bogatej północy
- Kraje biednego południa
3) III podział (wg kryterium PKB/1m, HDI)

-kraje wysoko rozwinięte
-kraje średnio rozwinięte
-kraje słabo rozwinięte

Top thirty countries (HDI range from 0.965 down to 0.885)

Największe gospodarki świata

1.

Norwegia (=)

2.

Islandia (=)

3.

Australia (=)

4.

Irlandia (↑ 4)

5.

Szwecja

(↑ 1)

6.

Kanada

(↓ 1)

7.

Japonia

(↑ 4)

8.

US

A (↑ 2)

9.

S

zwajcaria(↓ 2)

10.

Holandia(↑ 2)

1.

Finland

ia (↑ 2)

2.

Luxembourg

(↓ 8)

3.

Belgium

(↓ 4)

4.

Austria

(↑ 3)

5.

Denmark (↓ 1)

6.

France

(=)

7.

Italy

(↑ 1)

8.

W. Brytan(↓ 3)

9.

Spain

(↑ 2)

10.

New Zealand

(↓ 1)

1.

Niemcy (↓ 1)

2.

Hong Kong(

SAR

(=)

3.

Izrae

l

(=)

4.

Grec

ja (=)

5.

Singapore

(=)

6.

South Korea

(↑ 2)

7.

Slovenia

(↓ 1)

8.

Portugal

ia (↓ 1)

9.

Cypr

(=)

10.

Czechy

(↑ 1)

20 największych gospodarek świata, uwzględniając PKB ważony

parytetem siły nabywczej

:

Miejsce

Kraj

2005 PKB (PSN)

w milionach USD

1

Stany Zjednoczone

12 332 296

2

Chiny

8 091 851

3

Japonia

4 009 327

4

Indie

3 602 894

5

Niemcy

2 498 471

6

Wielka Brytania

1 825 837

7

Francja

1 811 561

8

Włochy

1 694 706

9

Rosja

1 585 478

10

Brazylia

1 552 542

11

Kanada

1 111 846

12

Korea

Południowa

1 099 066

13

Meksyk

1 064 889

14

Hiszpania

1 026 340

15

Indonezja

863 654

16

Australia

638 713

17

Tajwan

629 858

18

Turcja

570 748

19

Iran

560 348

20

Tajlandia

559 489

—

—

—

23

Polska

512 890

źródło:

Międzynarodowy Fundusz Walutowy

, World Economic Outlook Database, April 2005, 2006;

Unia Europejska

20 największych gospodarek na świecie, uwzględniając PKB nominalny:

Miejsce

Kraj

2006 PKB (nominalnie)

w milionach USD

1

Stany Zjednoczone

13 484 345

2

Japonia

4 420 955

3

Niemcy

2 752 612

4

Chiny

2 529 563

5

Wielka Brytania

2 229 138

6

Francja

2 092 532

7

Włochy

1 751 074

8

Kanada

1 258 729

9

Hiszpania

1 156 399

10

Brazylia

1 023 198

11

Rosja

995 439

12

Indie

849 905

13

Meksyk

846 782

14

Korea Południowa

825 088

15

Australia

729 165

16

Holandia

624 885

17

Turcja

414 079

18

Belgia

373 273

19

Szwajcaria

360 586

20

Szwecja

359 463

- - -

- - -

- - -

23

Polska

320 763

źródło:

Międzynarodowy Fundusz Walutowy

, World Economic Outlook Database, April 2005, 2006;

Unia Europejska

Rank

Country

GDP per capita

USD

171

Madagaskar

282

172

Niger

274

173

Rwanda

242

174

Sierra Leone

223

175

Myanmar

219

176

Eritrea

209

177

Guinea-Bissau

190

178

Liberia

161

179

Malawi

161

180

Ethiopia

153

181

Democratic Republic of the Congo

119

182

Burundi

107

Cechy

(wybrane)

krajów wysoko rozwiniętych:



stagnacja rozwoju demograficznego + starzenie się społeczeństwa;



zaawansowane procesy urbanizacji;



dominacja III sektora gospod. (strukt. zatrudnienia, tworzenie PKB);



rozwinięta infrastr. techn. + IV sektor;



rozwinięty przemysł (w tym high-tech);



malejąca energochłonność produkcji;



znaczny % handlu zagr. w tworz. PNB;



chłonność rynku (dobra trwałego użytku + usługi)



znaczna nadprodukcja i eksport,



otwarcie na import kapitału.

Cechy

(wybrane)

krajów słabo rozwiniętych:



eksplozja demograficzna, niska średnia dług. życia;



niedorozwój infrastruktury technicznej i społecznej;



słabe wykształcenie, analfabetyzm;



dominacja I sektora (R), słaby rozwój PRZEMYSŁU; zacofanie techniczne w P, R, U

→

niska wydajność pracy;



niski poziom PKB/1 m.;



niski popyt wewnętrzny;



postępujące bezrobocie;



rosnące zadłużenie (niekorzystne terms of trade);



niewielki % handlu zagranicznego w PNB.