Integracja gospodarcza jest związana przede wszystkim z polityką państw, które tworzą strefy wolnego handlu, unie celne bądź ekonomiczne.
Na uwagę zasługuje powszechność tego zjawiska, tzn. fakt, że tendencje integracyjne występują we wszystkich praktycznie regionach i grupach krajów i to zarówno wśród krajów gospodarczo wysoko rozwiniętych, jak i wśród krajów rozwijających się. Naturalnie
w poszczególnych regionach współczesnego świata procesy integracyjne odznaczają się swoją własną, regionalną specyfiką.
Występujące we współczesnej gospodarce światowej tendencje integracyjne charakteryzują się – ogólnie biorąc –dążeniem do integrowania się krajów sąsiadujących ze sobą, o zbliżonej strukturze gospodarczej oraz o podobnym poziomie rozwoju. Zjawisko to jest rezultatem współczesnego etapu rozwoju gospodarczego i jego charakteru, a zwłaszcza współczesnych warunków rozwoju przemysłu i postępu technicznego. Jest ono również następstwem głębokich przemian strukturalnych zachodzących w gospodarce światowej
i międzynarodowym podziale pracy.
według J. Tinbergena z integracją gospodarczą mamy do czynienia tylko wtedy, gdy państwa członkowskie decydują się na przekazanie swoich uprawnień w zakresie polityki gospodarczej do ponadnarodowego centrum.
W ujęciu potocznym pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej jest używane dla określenia różnych form ścisłej i długookresowej współpracy ekonomicznej między niezależnymi politycznie państwami, której ramy określają porozumienia – umowy
w znaczeniu prawa międzynarodowego publicznego, Współpraca ta może dotyczyć wielu dziedzin: od wymiany handlowej aż do bardzo ścisłej koordynacji w wielu sterach, nawet wiążącej się z przekazaniem części suwerenności wspólnym instytucjom.
Integracja może przybierać różnorodne formy, charakteryzujące się odmiennym zaawansowaniem kooperacji i głębokością powiązań między gospodarkami, rynkami oraz poszczególnymi przedsiębiorstwami. Najczęściej wyróżnia się pięć form ( zwanych także etapami) międzynarodowej integracji gospodarczej:
strefa wolnego handlu – oznacza zniesienie barier celnych i ograniczeń ilościowych
w wymianie między krajami członkowskimi, przy czym każde z państw stosuje własną politykę handlową w odniesieniu do partnerów spoza strefy.
2. unia celna – charakteryzuje się tymi samymi cechami co strefa wolnego handlu oraz dodatkowo realizuje wspólna politykę handlową wobec państw trzecich. Oznacza to konieczność przyjęcia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej oraz jednolitych ograniczeń ilościowych i unifikacji innych instrumentów wykorzystywanych w polityce handlowej.
3. wspólny rynek – jest wyższą od sfery wolnego handlu i unii celnej formą integracji.
Oznacza on bowiem nie tylko zmniejszenie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich, lecz także swobodny przypływ między krajami członkowskimi nie tylko dóbr i usług, ale także czynników produkcji (siły roboczej, kapitału
i technologii) i, tak samo jak w przypadku unii celnej, wspólna zewnętrzną politykę handlową.
W ramach wspólnego rynku istnieje także swoboda prowadzenia działalności gospodarczej oraz osiedlania się i podejmowania pracy w każdym z krajów członkowskich organizacji.
4. unia ekonomiczno – walutowa – jest formą integracji charakteryzująca się, poza cechami występującymi we wcześniejszych formach, wysokim poziomem integracji w dziedzinach:
fiskalnej, walutowej, produkcyjnej i społecznej. Istotnym elementem unii ekonomiczno – walutowej jest wspólna waluta, a w okresie poprzedzającym jej wprowadzenie – jednolita polityka monetarna, w ramach której określone są dopuszczalne wahania kursów poszczególnych walut oraz ścisłe zasady ich dewaluacji lub rewaluacji.
W ramach unii ekonomicznej również jest niezbędne ujednolicenie reguł i procedur podatkowych oraz innych zasad, określających podstawowe warunki działania przedsiębiorstw.
5.pełna unia ekonomiczno – polityczna – oznacza całkowitą integrację, w wyniku której powstaje jednolity obszar z ponadnarodowymi instytucjami ekonomicznymi i politycznymi, działającymi także w sferze polityki zagranicznej i obronnej.
CEFTA, Środkowoeuropejskie Porozumienie (Stowarzyszenie) Wolnego Handlu, ang. Central European Free Trade Agreement, utworzona 21 grudnia 1992 w Krakowie organizacja zakładająca rozbudowaną współpracę gospodarczą państw członkowskich, usuwanie barier celnych we wzajemnym handlu jak też i tworzenie wspólnego rynku między nimi.