Administracja rza˛dowa

i korpus słuz˙by cywilnej

W krajach demokratycznych najistotniejsze decyzje podejmowane sa˛przez pochodza˛cych z wybo-

ro´w reprezentanto´w obywateli. Jednak znaczna cze˛s´c´ zadan´ pan´stwa realizowana jest przez urze˛d-

niko´w. W strukturach administracji pan´stwowej istnieje zatem podział na stanowiska obsadzane

w drodze wyboro´w lub nominacji o charakterze politycznym oraz na stanowiska zajmowane przez

zatrudnionych (najcze˛s´ciej na czas nieokres´lony) apolitycznych urze˛dniko´w. Stworzenie fachowej

i bezstronnej administracji rza˛dowej jest jednym z istotnych elemento´w transformacji ustrojowej

Polski po 1989 r. W trakcie lekcji uczniowie zapoznaja˛sie˛ z charakterem i zakresem pracy apolitycz-

nych urze˛dniko´w administracji rza˛dowej, a w szczego´lnos´ci powstaja˛cej w Polsce słuz˙by cywilnej;

zastanawiaja˛sie˛ tez˙nad sposobami zapewnienia fachowos´ci i bezstronnego charakteru pracy urze˛d-

niko´w.

Cele

Po zaje˛ciach uczniowie powinni umiec´:

✓

wymienic´ organy administracji pan´stwowej

centralnej i terenowej;

✓

wytłumaczyc´, jaka jest ro´z˙nica mie˛dzy stano-

wiskami politycznymi i apolitycznymi w ad-

ministracji pan´stwowej;

✓

wyjas´nic´, na czym polega zasada bezstronno-

s´ci urze˛dnika pan´stwowego;

✓

przedstawic´ najwaz˙niejsze cechy i zadania

apolitycznej słuz˙by cywilnej jako szczego´lnej

kategorii administracji pan´stwowej.

S

´ rodki dydaktyczne

1. Tekst „Politycy i urze˛dnicy”.
2. Wybrane informacje o administracji pan´stwo-

wej.

3. Stanowiska w administracji pan´stwowej.
4. Ustawa o słuz˙bie cywilnej z dnia 5 lipca

1996 roku (fragmenty).

5. Kontrowersyjne zapisy ustawy o słuz˙bie cy-

wilnej.

6. Tekst „Czy wiesz, z˙e…”.

Przebieg zaje˛c´

1. Zapytaj ucznio´w, czym ro´z˙ni sie˛ sposo´b rekru-

tacji kadry na stanowiska polityczne i apolityczne

w administracji pan´stwowej.

•

Stanowisko polityczne — kandydat wybie-

rany w demokratycznych wyborach lub powoły-

wany (i odwoływany) przez polityka (wybiera-

nego w demokratycznych wyborach). Kandydat

jest zazwyczaj politykiem lub aktywnym działa-

czem partii politycznej.

•

Stanowisko apolityczne — kandydat wybie-

rany w drodze otwartego konkursu i zatrudniany

w ramach struktury słuz˙b apolitycznych przez

zwierzchnika tych słuz˙b odpowiedniego szczebla.

Zakaz pełnienia kierowniczych funkcji w partii

politycznej (a nawet nalez˙enia do partii) jest cze˛-

sto jednym z formalnych wymogo´w zatrudnie-

nia.

2. Zaproponuj kro´tka˛ dyskusje˛, dlaczego w sys-

temie demokratycznym potrzebne sa˛oba rodzaje

stanowisk. Jakie niebezpieczen´stwa mogłaby spo-

wodowac´ sytuacja, gdyby wszystkie stanowiska

w administracji pan´stwowej były polityczne lub

wszystkie apolityczne? W prowadzeniu dyskusji

pomoz˙e ci materiał pomocniczy nr 1.

3. Popros´ ucznio´w o wymienienie znanych im

organo´w administracji pan´stwowej szczebla cen-

tralnego i terenowego. Wyjas´nij terminy „admi-

nistracja centralna” (ministerstwa i inne urze˛dy

centralne), „administracja terenowa” (urze˛dy wo-

jewo´dzkie) — zapoznaj sie˛ z informacjami zawar-

tymi w materiale pomocniczym nr 2.

Uwaga: w momencie przygotowywania ksia˛z˙-

ki do druku toczyły sie˛ prace nad wprowadze-

niem reformy ustrojowej ograniczaja˛cej kompe-

tencje administracji rza˛dowej w terenie (likwida-

cja szczebla rejonowego, powołanie administracji

samorza˛dowych powiatu i wojewo´dztwa, kto´re

przejma˛ duz˙a˛ cze˛s´c´ zadan´ i s´rodko´w finanso-

wych, be˛da˛cych dota˛d w dyspozycji administracji

rza˛dowej).

4. Podziel ucznio´w na cztery grupy. Rozdaj kaz˙-

dej z grup materiał pomocniczy nr 3 i popros´

o zaznaczenie, kto´re z podanych na lis´cie stano-

wisk w administracji pan´stwowej centralnej i tere-

nowej powinni zajmowac´ apolityczni urze˛dnicy

pan´stwowi, a kto´re politycy lub ich wspo´łpracow-

nicy. Pozwo´l uczniom na kro´tka˛ rozmowe˛, a po-

tem popros´przedstawicieli kaz˙dej z grup o zapre-

zentowanie swojego stanowiska i uzasadnienie.

Skomentuj efekty pracy wszystkich grup.

5. Powiedz uczniom, z˙e w PRL wszystkie istotne

stanowiska w administracji pan´stwowej były trak-

towane przez władze˛ jako stanowiska polityczne.

Obecnie, choc´ w Polsce obowia˛zuje inny ustro´j

i sytuacja pracowniko´w administracji bardzo sie˛

zmieniła, zasady podziału stanowisk na poli-

152

tyczne i niepolityczne nadal nie sa˛ jasne. Roz-

ro´z˙nienie tych dwo´ch rodzajo´w stanowisk jest

wie˛c jednym z podstawowych celo´w wprowadza-

nej od kilku lat reformy administracji pan´stwo-

wej. Istotnym elementem tej reformy jest ustano-

wienie korpusu słuz˙by cywilnej. Spełnienie for-

malnych wymogo´w apolitycznos´ci nie zawsze

oznacza jednak rzeczywista˛ apolitycznos´c´ urze˛d-

nika. Dobrym przykładem moga˛byc´niekto´re no-

minacje na stanowiska dyrektoro´w generalnych

urze˛do´w wojewo´dzkich dokonane w pierwszych

miesia˛cach 1997 roku przez o´wczesnego ministra

spraw wewne˛trznych i administracji Leszka Mil-

lera — wie˛kszos´c´ nominowanych oso´b nalez˙ała

wczes´niej do SdRP i wysta˛piła z niej na kro´tko

przed obje˛ciem urze˛du. Czy — zdaniem ucznio´w

— praktyka taka jest dopuszczalna, a jes´li nie —

to jak moz˙na jej przeciwdziałac´.

6. Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 4. Po-

informuj z˙e uchwalona przez parlament w 1996

roku ustawa o słuz˙bie cywilnej ustanawia apoli-

tyczny korpus słuz˙by cywilnej. Urze˛dnicy słuz˙-

by cywilnej pracowac´ be˛da˛ w administracji cen-

tralnej jako specjalna kategoria urze˛dniko´w pan´-

stwowych.

Omo´w z uczniami wybrane artykuły ustawy,

okres´laja˛ce charakter i zakres obowia˛zko´w urze˛d-

niko´w słuz˙by cywilnej.

7. Zaznacz, z˙e choc´ woko´ł zasadniczych aspek-

to´w ustawy istnieje w Polsce consensus gło´wnych

sił politycznych, to niekto´re z przyje˛tych zapiso´w

ustawy spotkały sie˛ w trakcie prac legislacyjnych

ze zdecydowana˛ krytyka˛. W materiale pomocni-

czym nr 5 przedstawione sa˛dwa najbardziej kry-

tykowane zapisy ustawy oraz zgłoszone przez

grupe˛ posło´w propozycje ich nowelizacji. Prze-

dyskutuj jeden z nich z uczniami (jes´li czas na to

pozwala, moz˙esz omo´wic´ oba przykłady).

8. Popros´ ucznio´w o zapoznanie sie˛ z tekstem

„Czy wiesz, z˙e…” (materiał pomocniczy nr 6). Wy-

jas´nij, co oznacza „zasada pomocniczos´ci” (pan´-

stwo działa — pomaga — jedynie w sytuacjach,

w kto´rych jednostki, rodziny czy organizacje spo-

łeczne nie moga˛ same sobie poradzic´). Poinfor-

muj, z˙e podział stanowisk administracyjnych na

polityczne i apolityczne przybiera bardzo ro´z˙ne

formy w poszczego´lnych krajach. Nie istnieje

tu jeden dobry wzorzec. Najwaz˙niejsze, by po-

dział był jednoznaczny, sformalizowany i aby

urze˛dnicy apolityczni nie podlegali naciskom po-

litycznym. Zwro´c´ uwage˛ ucznio´w na dwoja-

kie znaczenie słowa biurokracja. W jakim sen-

sie jest ono uz˙ywane w czytanym przez nich

teks´cie? Co znaczy w je˛zyku potocznym? Ten

punkt przebiegu zaje˛c´ moz˙na zrealizowac´ takz˙e

w formie interaktywnej — nauczyciel wybiera

cztery pary ucznio´w i proponuje, by weszli oni

role˛dwuosobowych reprezentacji wymienionych

w teks´cie „Czy wiecie, z˙e…” pan´stw oraz Pol-

ski. Ich zadaniem be˛dzie przedstawienie sytuacji

w „swoim” kraju w trakcie hipotetycznej kon-

ferencji mie˛dzynarodowej pod hasłem „Słuz˙ba

cywilna a polityka”. Pozostali uczniowie maja˛

za zadanie (indywidualnie lub w parach) napi-

sac´ kilkuzdaniowa˛ gazetowa˛ relacje˛ z konferen-

cji.

Poje˛cia i terminy

•

korpus słuz˙by cywilnej

•

apolityczni urze˛dnicy

•

administracja rza˛dowa

•

biurokracja

•

adminis-

tracja centralna

•

administracja terenowa

•

zasada

pomocniczos´ci

Uwaga

Ze wzgle˛du na trwaja˛ca˛ reforme˛ administra-

cyjna˛ powinienes´ sprawdzic´ aktualnos´c´ informa-

cji zawartych w tym scenariuszu!

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1

Politycy i urze˛dnicy

Konstytucje pan´stw demokratycznych zakładaja˛, z˙e społeczen´stwo ma prawo decydowac´

w drodze głosowania o zasadniczych kierunkach polityki swego kraju. Dlatego wykonaw-

cami tej polityki sa˛wybierani w wyborach powszechnych politycy. Nadmierna rola polityko´w

w wykonywaniu zadan´ pan´stwa niesie jednak ze soba˛ powaz˙ne zagroz˙enia. Programy poli-

tyczne przygotowywane przez partie i podejmowane przez nie działania maja˛cze˛sto charakter

kro´tkoterminowy — politycy siła˛ rzeczy musza˛ pamie˛tac´ o kon´cu kadencji i naste˛pnych wy-

borach. Ponadto, jak mogłoby działac´ pan´stwo, w kto´rym co kilka lat naste˛powałaby wymiana

wszystkich urze˛dniko´w? Niezbe˛dna˛ stabilnos´c´ i cia˛głos´c´ funkcjonowania instytucji pan´stwo-

153

wych zapewniaja˛apolityczni i bezstronni urze˛dnicy zatrudnieni w administracji pan´stwowej.

Wypełniaja˛ oni swoje obowia˛zki niezalez˙nie od zmian zachodza˛cych na politycznej scenie.

Maja˛ tez˙ gwarantowac´ bezstronnos´c´ wykonywania przez pan´stwo okres´lonych zadan´.

Z drugiej strony powierzenie zbyt wielu funkcji kierowniczych mianowanym urze˛dnikom

pan´stwowym niesie ze soba˛ zagroz˙enie ograniczenia kontroli społecznej nad procesem decy-

zyjnym (władza biurokracji). Kwestia wywaz˙enia proporcji mie˛dzy stanowiskami politycznymi

i apolitycznymi w administracji pan´stwowej nabiera tym samym wielkiego znaczenia. Podział

ma odmienny charakter w ro´z˙nych pan´stwach demokratycznych i jest zwia˛zany z modelem

ustrojowym. W pan´stwach Unii Europejskiej istnieje w kaz˙dym razie silna tradycja apolitycznej

słuz˙by cywilnej — jest ona kontynuowana w ponadnarodowych organach Unii. Najistotniej-

sze jest to, aby rozdział stanowisk politycznych i apolitycznych był klarowny, a korpus słuz˙by

cywilnej uniezalez˙niony od nacisko´w politycznych.

Uchwalona przez polski parlament w 1996 r. ustawa o słuz˙bie cywilnej jest istotnym ele-

mentem procesu demokratyzacji zarza˛dzania pan´stwem i wykonywania zadan´ pan´stwowych.

Ustawa, ida˛c za przykładem wielu pan´stw europejskich, ustanawia profesjonalny i apolityczny

korpus słuz˙by cywilnej. Urze˛dnicy słuz˙by cywilnej pracowac´ be˛da˛ w administracji centralnej

jako specjalna kategoria urze˛dniko´w pan´stwowych. Potrzeba utworzenia słuz˙by cywilnej nie

jest kwestionowana, kontrowersje wzbudzaja˛ jednak niekto´re zapisy ustawy. Dotycza˛ one re-

krutacji kadry urze˛dniczej (zasada ro´wnego doste˛pu do urze˛do´w wszystkich obywateli) oraz

gwarancji bezstronnos´ci i apolitycznos´ci słuz˙by. Obecnie przygotowywany jest nowy projekt

ustawy o słuz˙bie cywilnej, kto´ry w zamys´le ma usuna˛c´ usterki obowia˛zuja˛cej ustawy.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2

Wybrane informacje o administracji rza˛dowej

Administracja rza˛dowa obejmuje:

— administracje˛ centralna˛,
— terenowe organy administracji rza˛dowej (wojewodowie i podlegli im urze˛dnicy).

Do administracji centralnej zalicza sie˛:

— instytucje naczelne (Kancelarie˛ Sejmu i Senatu, Prezydenta, NIK, NBP, ministerstwa, urze˛dy

centralne) ła˛cznie z jednostkami bezpos´rednio podległymi,

— jednostki słuz˙by zagranicznej (placo´wki zagraniczne organo´w administracji pan´stwowej

oraz pracuja˛cych za granica˛ w przedstawicielstwach ONZ i innych misjach).

Terenowymi organami rza˛dowej administracji ogo´lnej sa˛ urze˛dy wojewo´dzkie.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3

Stanowiska w administracji rza˛dowej

A. Informacje dla nauczyciela

Reforma administracji publicznej zakłada, z˙e w strukturze administracyjnej ministerstwa

stanowiskami politycznymi be˛da˛ stanowiska ministra i wiceministro´w; zas´ stanowiska dyrek-

toro´w departamento´w i niz˙sze — stanowiskami apolitycznymi. Dyrektor gabinetu ministra

to ro´wniez˙ stanowisko polityczne, w przeciwien´stwie do dyrektora generalnego, be˛da˛cego

przełoz˙onym wszystkich urze˛dniko´w apolitycznych.

Z kolei w strukturze administracyjnej urze˛du wojewo´dzkiego stanowiskami politycznymi

sa˛ stanowiska wojewody i wicewojewodo´w; pozostałe — stanowiskami apolitycznymi. Za-

ro´wno minister, jak i wojewoda moga˛ powołac´ swych rzeczniko´w prasowych, kto´rzy z racji

charakteru pracy be˛da˛ takz˙e urze˛dnikami politycznymi.

Urze˛dnicy apolityczni maja˛ miec´ ustawowe gwarancje nieusuwalnos´ci przy kaz˙dorazo-

wej zmianie układu sił na scenie politycznej i zwia˛zanych z nimi zmianami na stanowiskach

politycznych w administracji pan´stwowej.

154

B. Materiał dla ucznio´w

Zaznacz krzyz˙ykiem, kto´re z podanych poniz˙ej stanowisk w administracji pan´stwowej

centralnej i terenowej powinny byc´ stanowiskami apolitycznymi, a kto´re politycznymi.
A. Administracja centralna

na przykładzie Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej

— minister zdrowia i opieki społecznej

odpowiedzialny za polityke˛ zdrowotna˛ pan´stwa

— wiceminister zdrowia i opieki społecznej

odpowiedzialny za reforme˛ systemu publicznej ochrony zdrowia, w szczego´lnos´ci za przy-

gotowanie projektu ustawy o powszechnych ubezpieczeniach zdrowotnych

— wiceminister zdrowia i opieki społecznej pełnia˛cy obowia˛zki krajowego inspektora farma-

ceutycznego
nadzoruje m.in. obro´t lekami na terenie kraju

— dyrektor gabinetu ministra

odpowiedzialny za organizacje˛ pracy gabinetu ministra zdrowia i opieki społecznej

— dyrektor generalny w ministerstwie

odpowiedzialny za funkcjonowanie ministerstwa jako urze˛du centralnego

— dyrektor Departamentu Nauki i Techniki Medycznej

odpowiedzialny m.in. za kształcenie w Akademiach Medycznych i rozwo´j medycyny na-

ukowej

— gło´wny specjalista w Departamencie Prawnym

przygotowuje m.in. projekty rozporza˛dzen´ ministra ZiOS

— naczelna piele˛gniarka kraju

nadzoruje działalnos´c´ słuz˙b piele˛gniarskich w kraju

B. Administracja terenowa

na przykładzie Urze˛du Wojewo´dzkiego w Skierniewicach. Sam sprawdz´ (albo popros´ o to

ucznio´w), czy i w jaki sposo´b zmieniły sie˛ stanowiska w urze˛dzie wojewo´dzkim po reformie

administracyjno-samorza˛dowej.

— wojewoda

przedstawiciel rza˛du na terenie wojewo´dztwa, sprawuje nadzo´r nad organami samorza˛du

terytorialnego w granicach zakres´lonych odpowiednimi ustawami, wydaje rozporza˛dzenia

i decyzje administracyjne

— wicewojewoda

wykonuje zadania w zakresie okres´lonym przez wojewode˛, ale podobnie jak wojewoda —

jest powoływany i odwoływany przez prezesa Rady Ministro´w

— dyrektor Urze˛du Wojewo´dzkiego

odpowiada za funkcjonowanie Urze˛du Wojewo´dzkiego jako organu administracji tereno-

wej

— rzecznik prasowy wojewody

odpowiada za polityke˛ informacyjna˛ wojewody i kontakty z dziennikarzami

— dyrektor Wydziału Finansowego

wykonuje budz˙et wojewody

— dyrektor Wydziału Organizacji i Kadr

odpowiedzialny za polityke˛ kadrowa˛ w urze˛dzie

— kurator os´wiaty

odpowiedzialny za polityke˛ os´wiatowa˛ w wojewo´dztwie

— gło´wny specjalista w Wydziale Spraw Obywatelskich

przygotowuje m.in. odpowiedzi na listy obywateli kierowane do wojewody i urze˛du

— pełnomocnik wojewody ds. profilaktyki i rozwia˛zywania problemo´w alkoholowych

realizuje polityke˛ wojewody w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi

— lekarz wojewo´dzki

nadzoruje działalnos´c´ placo´wek publicznej słuz˙by zdrowia na terenie wojewo´dztwa

155

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4

Ustawa o słuz˙bie cywilnej z dnia 5 lipca 1996 roku

(fragmenty)

(Dz.U. nr 89, poz. 402)

Art. 1.1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i neutralnego poli-

tycznie wykonywania zadan´ pan´stwa ustanawia sie˛ słuz˙be˛ cywilna˛.

Art. 2. Urze˛dniko´w słuz˙by cywilnej zatrudnia sie˛ na podstawie mianowania w imieniu

Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 4. Urze˛dnikiem słuz˙by cywilnej moz˙e byc´ osoba, kto´ra:

1) jest obywatelem polskim,
2) korzysta z pełni praw publicznych,
3) nie była karana za przeste˛pstwo popełnione z winy umys´lnej,
4) posiada kwalifikacje i predyspozycje wymagane do mianowania do słuz˙by cywilnej,
5) jest nieskazitelnego charakteru,
6) ma stan zdrowia pozwalaja˛cy na zatrudnienie w słuz˙bie cywilnej,
7) moz˙e byc´ zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy.

Art. 33.1. Urze˛dnik słuz˙by cywilnej składa uroczyste s´lubowanie naste˛puja˛cej tres´ci:

„S´lubuje˛ słuz˙yc´ Pan´stwu Polskiemu, przestrzegac´ Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

wykonywac´obowia˛zki urze˛dnika słuz˙by cywilnej sumiennie i bezstronnie, zgodnie z najlepsza˛

wiedza˛ i wola˛”.

Art. 34.1. Prezes Rady Ministro´w, na wniosek Szefa Słuz˙by Cywilnej, okres´la, w drodze

rozporza˛dzenia:

1) wykaz stanowisk w słuz˙bie cywilnej,
2) stanowiska w słuz˙bie cywilnej, kto´re moga˛ byc´ wyznaczane wyła˛cznie urze˛dnikom słuz˙by

cywilnej, oraz wyja˛tki od tej zasady.

Art. 47. Urze˛dnik słuz˙by cywilnej jest obowia˛zany poste˛powac´zgodnie ze złoz˙onym s´lubo-

waniem, a w szczego´lnos´ci:

1) przestrzegac´ Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepiso´w prawa,
2) chronic´ interesy pan´stwa oraz prawa człowieka i obywatela,
3) racjonalnie gospodarowac´ s´rodkami publicznymi,
4) rzetelnie, bezstronnie, sprawnie i terminowo wykonywac´ powierzone zadania,
5) dochowywac´ tajemnicy pan´stwowej i słuz˙bowej,
6) rozwijac´ własna˛ wiedze˛ zawodowa˛,
7) godnie zachowywac´ sie˛ w słuz˙bie i poza nia˛.

Art. 49.2. Urze˛dnikowi słuz˙by cywilnej nie wolno publicznie manifestowac´ swoich przeko-

nan´ politycznych.

3. Urze˛dnik słuz˙by cywilnej zaliczony do kategorii A nie ma prawa tworzenia ani uczest-

niczenia w zwia˛zkach zawodowych lub partiach politycznych. W dniu zaliczenia urze˛dnika

do kategorii A jego członkostwo w zwia˛zkach zawodowych i partii politycznej ustaje z mocy

prawa.

Art. 52. Do urze˛dniko´w słuz˙by cywilnej stosuje sie˛ przepisy o ograniczeniu prowadze-

nia działalnos´ci gospodarczej przez osoby pełnia˛ce funkcje publiczne, odnosza˛ce sie˛ do oso´b

zajmuja˛cych kierownicze stanowiska pan´stwowe.

156

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 5

Kontrowersyjne zapisy ustawy o słuz˙bie cywilnej

A. Informacje dla nauczyciela
Przykład pierwszy

Popros´ ucznio´w o uwaz˙ne przeczytanie art. 28 pkt 1 ustawy, a naste˛pnie zapytaj, dlaczego

zapis wyro´z˙niony kursywa˛(okres´lenie jako wymogu uzyskania przez urze˛dnika słuz˙by cywil-

nej najwyz˙szego zaszeregowania [kategorii A] co najmniej siedmioletniego staz˙u pracy, w tym staz˙u

czteroletniego na stanowiskach kierowniczych ba˛dz´ samodzielnych) stał sie˛ przedmiotem kontrowersji

w debacie publicznej nad ustawa˛.

Poinformuj, z˙e przeciwnicy zapisu wskazywali, iz˙ wymo´g ten w momencie wejs´cia w z˙y-

cie ustawy (1 stycznia 1997 r.) moz˙e istotnie ograniczac´ doste˛p do kierowniczych stanowisk

oso´b, kto´re nie decydowały sie˛ ba˛dz´ z powodo´w politycznych nie miały moz˙liwos´ci pracy

w administracji pan´stwowej przed 1989 r. i rozpocze˛ły kariere˛ urze˛dnicza˛ dopiero w okresie

demokratycznym.

Podkres´l, z˙e kontrowersja ta wskazuje na niezwykle istotny czynnik warunkuja˛cy poziom

profesjonalizmu i bezstronnos´ci słuz˙by cywilnej, jakim jest sposo´b rekrutacji kadr.

Przedyskutuj z uczniami najlepsze sposoby rekrutacji kadry urze˛dniko´w słuz˙by cywilnej.

Najciekawsze pomysły wypisz na tablicy.
Przykład drugi

Popros´ ucznio´w o uwaz˙ne przeczytanie art. 49 ust. 1 ustawy. Zapytaj, dlaczego zapis wy-

ro´z˙niony kursywa˛ (zakaz kierowania sie˛ przez urze˛dnika przy wykonywaniu obowia˛zko´w

słuz˙bowych przekonaniami religijnymi) wzbudził sprzeciw znacznej cze˛s´ci uczestniko´w de-

baty publicznej.

Zwro´c´ uwage˛, z˙e cze˛s´c´ urze˛dniko´w moz˙e starac´ sie˛ rzetelnie wykonywac´ obowia˛zki zapi-

sane w art. 47 ustawy, kieruja˛c sie˛ etycznymi przesłankami zwia˛zanymi włas´nie z wyznawana˛

religia˛. Takie wymogi, jak uczciwos´c´, prawdomo´wnos´c´, bezstronnos´c´ itp., wynikaja˛ nie tylko

z zapiso´w ustawy, ale sa˛ powszechnymi normami etycznymi i religijnymi. Normy poste˛po-

wania wynikaja˛ce z religii (podobnie jak i s´wieckich systemo´w etycznych) maja˛ zazwyczaj

charakter uniwersalny i odnosza˛ sie˛ do wszystkich aspekto´w z˙ycia człowieka, w tym i pracy

zawodowej. Zakaz kierowania sie˛ przekonaniami religijnymi moz˙e wie˛c w praktyce prowadzic´

do dyskryminacji oso´b wierza˛cych.

Zaznacz, z˙e przedmiotem zapiso´w ustawowych powinna byc´ nie kwalifikacja motywacji

urze˛dnika, ale zasady i reguły poste˛powania w trakcie wykonywania obowia˛zko´w słuz˙bowych,

w tym jasno okres´lony katalog zachowan´ zabronionych — bez wzgle˛du na motywacje˛.

Przygotuj z uczniami katalog konkretnych zachowan´ urze˛dnika słuz˙by cywilnej, podwa-

z˙aja˛cych jego rzetelnos´c´ i bezstronnos´c´. Kto´re z tych zachowan´ powinny byc´ zabronione

przez prawo „w pierwszej kolejnos´ci”? Wyniki pracy poro´wnaj z tres´cia˛ artykuło´w: 1, 4, 47, 49

i 52 ustawy (materiał pomocniczy nr 4).

B. Materiał dla ucznio´w
Przykład pierwszy

Art. 28.1.1. Ustanawia sie˛cztery kategorie urze˛dnicze w zalez˙nos´ci od rodzaju wykonywanej

funkcji i zadan´ oraz kwalifikacji (…)

1) kategoria A — do kto´rej zalicza sie˛ osoby zdolne do zajmowania stanowisk kierowniczych

wyz˙szego szczebla, cechuja˛ce sie˛ w szczego´lnos´ci zdolnos´ciami do kierowania złoz˙onymi

zespołami ludzkimi i podejmowania decyzji, kreatywnos´cia˛, zdolnos´cia˛ do zarza˛dzania

s´rodkami finansowymi, materialnymi oraz informacjami, posiadaja˛ce: wyz˙sze wykształcenie,

znajomos´c´co najmniej jednego je˛zyka obcego, a takz˙e co najmniej siedmioletni staz˙ pracy, w tym staz˙

czteroletni na stanowiskach kierowniczych ba˛dz´ samodzielnych (…)

Propozycja nowelizacji zapisu przedstawiona przez grupe˛ posło´w:

Art. 28 ust. 1 pkt 1 otrzymałby brzmienie:

Ustanawia sie˛ cztery kategorie urze˛dnicze w zalez˙nos´ci od rodzaju wykonywanej funkcji

i zadan´ oraz kwalifikacji (…)

1) kategoria A — do kto´rej zalicza sie˛ osoby zdolne do zajmowania stanowisk kierowniczych

wyz˙szego szczebla, cechuja˛ce sie˛ w szczego´lnos´ci zdolnos´ciami do kierowania złoz˙onymi

zespołami ludzkimi i podejmowania decyzji, kreatywnos´cia˛, zdolnos´cia˛ do zarza˛dzania

157

s´rodkami finansowymi, materialnymi oraz informacjami, posiadaja˛ce: wyz˙sze wykształcenie,

znajomos´c´co najmniej dwo´ch je˛zyko´w obcych, a takz˙e co najmniej czteroletni staz˙ pracy (…)

Uzasadnienie propozycji nowelizacji przedstawione przez grupe˛ posło´w

Przy ustanawianiu kategorii urze˛dniczych w słuz˙bie cywilnej, okres´lonych w art. 28 ust. 1,

bardzo powaz˙ne wa˛tpliwos´ci budzi uzalez˙nienie zaliczenia do kategorii A, B lub C od sto-

sunkowo długiego staz˙u pracy. W wypadku kategorii A warunek siedmioletniego staz˙u pracy,

w tym czteroletniego na stanowiskach kierowniczych ba˛dz´ samodzielnych, praktycznie eli-

minuje osoby z młodego pokolenia, natomiast bezzasadnie premiuje funkcjonariuszy nomen-

klatury byłego PRL-u. Tymczasem to włas´nie osoby, kto´re mogły odebrac´ wykształcenie juz˙

w demokratycznej Polsce, cechuja˛ sie˛ wiedza˛ przydatna˛ w warunkach pan´stwa demokratycz-

nego. Nie kwestionuja˛c dos´wiadczenia wie˛kszos´ci dotychczasowego korpusu urze˛dniczego,

za szkodliwe nalez˙y ocenic´, z˙e przy budowie słuz˙by cywilnej pozbawia sie˛ moz˙liwos´ci doste˛pu

do niej ludzi młodszych, zdolnych do kształtowania nowoczesnego pan´stwa obywatelskiego,

wolnych od obcia˛z˙en´ poprzedniego systemu. Sta˛d za konieczne nalez˙y uznac´ odpowiednie

skro´cenie wymaganego staz˙y pracy.

Grupa posło´w zaproponowała jednoczes´nie wprowadzenie wymogu znajomos´ci je˛zyka

obcego przez urze˛dniko´w słuz˙by cywilnej wszystkich kategorii, a w przypadku urze˛dniko´w

kategorii A — znajomos´ci dwo´ch je˛zyko´w obcych.
Przykład drugi

Art. 49.1.1. Urze˛dnik słuz˙by cywilnej przy wykonywaniu obowia˛zko´w słuz˙bowych nie moz˙e

kierowac´ sie˛ swoimi przekonaniami politycznymi ani religijnymi, ani interesem jednostkowym

lub grupowym.

Propozycja nowelizacji przedstawiona przez grupe˛ posło´w

Art. 49 otrzymałby brzmienie:

1. Urze˛dnik słuz˙by cywilnej przy wykonywaniu obowia˛zko´w słuz˙bowych nie moz˙e kiero-

wac´ sie˛ swoimi przekonaniami politycznymi ani interesem jednostkowym lub grupowym.

Uzasadnienie nowelizacji przedstawione przez grupe˛ posło´w

Bardzo trudny do zaakceptowania jest zapis art. 49 ust. 1 ustawy w cze˛s´ci zakazu „kiero-

wania sie˛ przekonaniami religijnymi”. (…) bezstronnos´c´ w tym rozumieniu nie moz˙e stanowic´

materii norm prawnych. Zapis ten bowiem dopuszcza ro´z˙ne interpretacje, a przy złej woli

moz˙e prowadzic´ do dyskryminacji religijnej. Wyła˛cznym kryterium polityki kadrowej winna

byc´ ocena fachowos´ci urze˛dniko´w, a z drugiej strony nie moz˙na wymagac´od urze˛dniko´w, aby

byli ro´z˙nymi osobami w z˙yciu zawodowym i prywatnym. Dostateczna gwarancja bezstronno-

s´ci jest zawarta w konstytucyjnej zasadzie ro´wnos´ci wobec prawa, a w przypadku urze˛dniko´w

słuz˙by cywilnej takz˙e w art. 1 ust. 1, art. 4 pkt 5 czy art. 47 pkt 1, 2 i 7 ustawy. Sta˛d za zasadne

uwaz˙amy wyeliminowanie „przekonan´ religijnych”, takz˙e jako kryterium oceny urze˛dniko´w

słuz˙by cywilnej, z art. 49 ust. 1 ustawy.

Druk sejmowy nr 1914, Sejm II kadencji

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 6

Czy wiesz, z˙e…

— W Stanach Zjednoczonych apolityczni urze˛dnicy pan´stwowi pracuja˛ w administracji

rza˛dowej (oczywis´cie i tutaj najwaz˙niejsze stanowiska zarezerwowane sa˛ dla polityko´w po-

woływanych i odwoływanych przez prezydenta). Natomiast niemalz˙e wszyscy urze˛dnicy pra-

cuja˛cy w obu izbach Kongresu sa˛ pracownikami politycznymi, pracuja˛cymi dla konkretnych

parlamentarzysto´w: demokrato´w lub republikano´w. Urze˛dnicy ci zatrudniani sa˛ na okres ka-

dencji odpowiedniego kongresmana lub senatora. Wybo´r pierwszego parlamentarzysty, dla

kto´rego urze˛dnik polityczny be˛dzie pracowac´, jest niemalz˙e ro´wnoznaczny z wyborem okre-

s´lonej opcji politycznej. Badacze demokracji amerykan´skiej podkres´laja˛, z˙e upolitycznienie

słuz˙b parlamentarnych, a zarazem ich sprawne funkcjonowanie jest moz˙liwe dzie˛ki istnie-

158

niu stabilnego dwupartyjnego systemu politycznego i wie˛kszos´ciowej ordynacji wyborczej.

W Stanach Zjednoczonych opro´cz pracowniko´w politycznych i słuz˙by cywilnej istnieje jesz-

cze trzecia grupa pracuja˛cych na potrzeby rza˛du i polityko´w: kontraktowych specjalisto´w „do

wynaje˛cia” — eksperci ci oferuja˛ swe usługi politykom ro´z˙nych partii, nie nalez˙a˛ jednak do

korpusu apolitycznej słuz˙by cywilnej, a swoja˛ prace˛ traktuja˛ w sposo´b komercyjny.

— W Wielkiej Brytanii, kto´rej system polityczny jest zbliz˙ony do amerykan´skiego, istnieje

silna tradycja słuz˙by cywilnej. Apolityczny korpus słuz˙by cywilnej obsługuje zaro´wno rza˛d,

jak i parlament. Po II wojnie s´wiatowej wpływ wysokiej rangi urze˛dniko´w słuz˙by cywilnej

na polityke˛ pan´stwa był istotny. Urze˛dnicy ci w powaz˙nym stopniu modyfikowali programy

polityki społeczno-gospodarczej przygotowywane przez polityko´w rza˛dza˛cej partii. Przysło-

wiowym stało sie˛ przygotowywanie przez stratego´w z korpusu słuz˙by cywilnej w okresach

przedwyborczych dwo´ch projekto´w odmiennych rozwia˛zan´ jednego problemu, kto´re odpo-

wiednio uwzgle˛dniaja˛c specyfike˛ programo´w politycznych obu rywalizuja˛cych ze soba˛ partii

(Partii Konserwatywnej i Partii Pracy), zapewniały ro´wnoczes´nie kontynuowanie zasadniczych

kierunko´w polityki pan´stwa. Wpływ korpusu słuz˙by cywilnej na polityke˛ pan´stwa zmniejszył

sie˛ w okresie rza˛do´w Margaret Thatcher, kto´ra duz˙a˛wage˛ przywia˛zywała do realizacji swojego

programu politycznego.

— W Niemczech administracja pan´stwowa jest bardzo rozbudowana, przy czym zdecy-

dowana˛wie˛kszos´c´ urze˛dniko´w stanowia˛urze˛dnicy apolityczni. Liczebnos´c´ kadry urze˛dniczej

wszystkich szczebli (federacja, land, gmina) zwia˛zana jest z negocjacyjna˛ formuła˛ wypraco-

wywania decyzji i rozwia˛zywania problemo´w społecznych. Oparcie negocjacji zbiorowych na

zasadzie pomocniczos´ci pan´stwa sprawia, z˙e pozycja partnero´w społecznych (zwia˛zko´w za-

wodowych, organizacji pracodawco´w i korporacji zawodowych) w negocjacjach jest znacza˛ca.

Istotnym zadaniem administracji pan´stwowej jest kontrolowanie działalnos´ci podmioto´w nie-

pan´stwowych wykonuja˛cych zadania publiczne w zakresie przestrzegania przez nie prawa

i realizowania zasady gospodarnos´ci. Sposo´b działania administracji pan´stwowej jest bliski

teoretycznemu modelowi funkcjonowania instytucji biurokratycznych opracowanemu przez

wybitnego niemieckiego socjologa Maxa Webera.

159