IMMUNOLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

48

i koty są szczególnie narażone na dzia-
łanie ksenobiotyków (pestycydy, her-
bicydy, metale ciężkie), a efektem ich
oddziaływania są zaburzenia w funk-
cjonowaniu układu odpornościowego
doprowadzające do immunosupresji.
Zjawisko to predysponuje do rozwoju
chorób infekcyjnych, wywoływanych
często przez mikroorganizmy warun-
kowo chorobotwórcze. Dość częstymi
przyczynami zaburzeń w prawidłowym
funkcjonowaniu układu odpornościo-
wego są:

• nieprawidłowe żywienie lub niedoży-

wienie,

• niedobory witamin i mikroelemen-

tów,

• stany stresowe oraz urazy spowo-

dowane oparzeniami, pobiciem czy
potrąceniami przez samochód,

• ciąża, a szczególnie pierwsze tygodnie

po ciąży,

• infekcje bakteryjne i wirusowe,

• chemioterapia czy antybiotykoterapia

(np. tetracykliny),

• zaburzenia czynności gruczołów do-

krewnych.
Obserwuje się również wzrost zacho-

rowań, w których zmniejszenie odpor-
ności jest spowodowane inną chorobą.
Przykładem takiego zjawiska są choroby
związane z nabytym niedoborem odpor-
ności, jak syndrom niedoboru immuno-
logicznego kotów, wywołany przez retro-
wirus FIV czy białaczka kotów wywołana
również przez retrowirus FeLV.

Obniżenie wydolności układu od-

pornościowego postępuje wraz z wie-
kiem zwierzęcia. Obserwuje się wyraźny
spadek aktywności komórkowych i hu-
moralnych mechanizmów obronnych
u psów powyżej 8. roku życia, a u ko-
tów powyżej 7. roku życia. Istnieje więc
konieczność stosowania w takich przy-
padkach preparatów stymulujących czy
korygujących upośledzoną reaktywność
układu odpornościowego. Takie zada-
nie mogą spełniać preparaty o działa-
niu immunostymulującym czy immu-
nomodulującym.

W ostatnim dziesięcioleciu prowadzo-

ne są intensywne badania doświadczalne
i kliniczne, mające na celu ocenę wpływu
naturalnych i syntetycznych preparatów,
wykazujących działanie immunotropowe,

Postęp w badaniach nad mechanizmami
obronnymi doprowadził do wyjaśnienia
roli szeregu zjawisk warunkujących pra-
widłowe funkcjonowanie nieswoistych
komórkowych i humoralnych mecha-
nizmów obronnych oraz swoistej od-
powiedzi immunologicznej na antyge-
ny (patogeny). Układ immunologiczny
funkcjonuje w oparciu o bardzo precy-
zyjne mechanizmy autoregulacyjne, któ-
re są nadzorowane przez komórki im-
munokompetentne i wydzielane przez
nie mediatory. To właśnie układ od-
pornościowy przede wszystkim chro-
ni czy osłania organizm przed wnik-
nięciem czynników patogennych, dzięki
prawidłowo funkcjonującym barierom
ochronnym (skóra, błony śluzowe) oraz
nieswoistym mechanizmom komórko-
wym (fagocytoza, cytotoksyczność i cy-
toliza komórek PMN i MN) i humoral-
nym (produkty komórek układu od-
pornościowego i innych tkanek). Do
szczególnie istotnych substancji wa-
runkujących nieswoistą odporność hu-
moralną zaliczamy lizozym, interferony,
dopełniacz, białka ostrej fazy oraz białka
szoku termicznego (1, 3).

Układ immunologiczny jest stale na-

rażony na niekorzystne oddziaływanie
ksenobiotyków. Skażenie środowiska
różnymi substancjami oraz oddziały-
wanie czynników stresowych ma bez-
pośredni wpływ na nieswoiste komór-
kowe i humoralne mechanizmy obron-
ne i swoistą odporność u zwierząt. Psy

prof. dr hab. Andrzej K. Siwicki

Zespół Mikrobiologii i Immunologii Klinicznej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Abstract

The modulation of defence mechanisms
is one of the most important tools used
in prevention and therapy of infectious
diseases in dogs and cat. Natural and
synthetic immunomodulators stimulate
the nonspecific cellular and humoral de-
fence mechanisms as well as the specific
immune response. Administered per os
with pelleted feed, they activate the intes-
tinal defence mechanisms and enhance
the effects of antibiotic treatments.

Key words

dog, cat, immunomodulation,
animal health

Streszczenie

Immunomodulacja znalazła zastoso-
wanie w skutecznej ochronie zdrowia
psów i kotów. Immunomodulatory natu-
ralne i syntetyczne wykazują działanie
stymulujące na nieswoiste komórkowe
i humoralne mechanizmy obronne oraz
swoistą odpowiedź immunologiczną.
Podawane również w karmie stymulują
odporność jelitową i wspomagają tera-
pię antybiotykową.

Słowa kluczowe

pies, kot, immunomodulacja,
zdrowie zwierząt

Immunomodulatory

ZASTOSOWANIE W OCHRONIE ZDROWIA
PSÓW I KOTÓW

IMMUNOLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

50

na komórkowe i humoralne mechanizmy
obronne i odporność przeciwzakaźną.
Zastosowanie takich preparatów nieza-
leżnie od stanu kondycyjnego i zdrowot-
nego zwierzęcia może spowodować zmia-
ny w układzie immunologicznym, które
określamy ogólnie jako zjawisko immu-
nomodulacji, a preparaty indukujące ta-
kie zmiany jako immunomodulatory.

Aktualnie tę grupę preparatów dzieli-

my na środki wykazujące działanie im-
munostymulujące (wzmagające) oraz
immunosupresyjne (obniżające) na nie-
swoiste i swoiste mechanizmy obronne.
Podział ten nie odzwierciedla w pełni za-
kresu działania tych preparatów i słu-
ży jedynie łatwiejszemu zrozumieniu
ich oddziaływania na układ immunolo-
giczny. Większość znanych preparatów
może wykazywać zarówno działanie sty-
mulujące, jak i supresyjne na komórko-
we i humoralne mechanizmy obronne,
a zakres działania jest ściśle uzależniony
od gatunku zwierzęcia, dawki preparatu
oraz aktywności układu immunologicz-
nego. W ostatnich latach w immuno-
logii klinicznej pojawiło się określenie
„środki potęgujące lub korygujące re-
aktywność immunologiczną”. Zalicza-
ne są do nich biopreparaty oraz związ-
ki syntetyczne, które wzmagają komór-
kowe i humoralne mechanizmy obronne
oraz swoistą odpowiedź odpornościową
po supresji indukowanej np. mikroor-
ganizmami (wirusy, bakterie), antybio-
tykami czy innymi chemioterapeutyka-
mi (1, 4, 7, 8).

Mechanizm działania immunosty-

mulatorów na komórkowe i humoral-
ne mechanizmy obronne oraz odpor-
ność przeciwzakaźną jest złożony, ale
większość z nich wykazuje działanie
stymulujące aktywność metaboliczną
i fagocytarną neutrofili i monocytów/
makrofagów, ponadto zwiększają one
aktywność limfocytów T i B oraz po-
ziom cytokin przez nie wydzielanych,
pobudzają produkcję swoistych prze-
ciwciał przez komórki plazmatyczne,
wzmagają syntezę i wydzielanie interfe-
ronów, lizozymu oraz innych substancji
warunkujących odporność humoralną
i komórkową. Przedstawiony efekt od-
działywania preparatów tej grupy doty-
czy zarówno związków naturalnych, jak
i syntetycznych. Jest on bardzo uprosz-
czony, a prezentowany ogólny efekt dzia-
łania jest ściśle uzależniony od aktual-
nego stanu wydolności układu odpor-
nościowego, wielkości dawki preparatu,
schematu podawania czy gatunku zwie-
rzęcia (1, 9, 11).

W t ym miejscu musimy również

wspomnieć o adiuwantach, czyli środ-
kach, które podawane równocześnie

z antygenem szczepionkowym wzmaga-
ją przeciwko niemu swoistą odpowiedź
typu komórkowego czy humoralnego.
Również w określonych warunkach
powodują powstanie odpowiedzi swo-
istej przeciwko określonemu antyge-
nowi, który podany bez adiuwantu nie
indukuje odpowiedzi komórkowej czy
humoralnej. Adiuwanty wykazują swo-
je działanie przez: zwalnianie resorpcji
i degradacji antygenu, nieswoistą ak-
tywację makrofagów i limfocytów oraz
wywołanie miejscowej reakcji zapalnej.
Liczne badania wykazały, że większość
immunostymulatorów naturalnych po-
chodzenia grzybiczego czy bakteryjne-
go wykazuje działanie charakteryzujące
adiuwanty (1).

Pozytywny wpływ na organizm oraz

wzmacniające działanie na mechanizmy
obronne w obrębie przewodu pokarmo-
wego posiadają probiotyki. Są to żywe
mikroorganizmy, należące do rodzaju
Lactobacillus i Bifidobacterium, które po-
dawane w postaci gotowych preparatów
farmaceutycznych lub w przetworach
mlecznych wywierają korzystny wpływ
na organizm poprzez poprawę równo-
wagi mikroflory jelitowej. Ich korzyst-
ne oddziaływanie jest wynikiem kon-
kurowania z bakteriami patogennymi
o receptory na komórkach nabłonko-
wych, wytwarzania substancji o działa-
niu przeciwwirusowym i przeciwbak-
teryjnym, zakwaszania treści jelitowej
i hamowania wzrostu niektórych bak-
terii oraz wzmacniania mechanizmów
odpornościowych w obrębie błony ślu-
zowej przewodu pokarmowego. Znala-
zły zastosowanie szczególnie we wspo-
maganiu leczenia przewlekłych nie-
swoistych zapaleń jelit wywołanych
czynnikami infekcyjnymi lub nieinfek-
cyjnymi oraz zapobieganiu biegunkom
po terapii antybiotykowej. Wzrost an-
tybiotykooporności bakterii patogen-
nych jest czynnikiem determinującym
ograniczenie stosowania tej grupy le-
ków w profilaktyce i terapii chorób in-
fekcyjnych. Alternatywą jest wzmaganie
nieswoistych mechanizmów obronnych
oraz podwyższanie odporności prze-
ciwzakaźnej, co w znaczący sposób po-
prawi efekt terapeutyczny. Zastosowa-
nie preparatów wykazujących działanie
immunomodulujące w znaczący sposób
poprawia efekt leczenia antybiotykami.
Wykazano, że stosowanie immunosty-
mulatorów jako uzupełnienie antybio-
tykoterapii znacznie skraca czas lecze-
nia, przyspiesza okres rekonwalescencji,
szczególnie u zwierząt starszych, u któ-
rych dość często występuje upośledze-
nie komórkowych i humoralnych me-
chanizmów obronnych.

Stosowanie immunomodulatorów sta-

je się więc wymogiem chwili w profilak-
tyce i terapii chorób u psów i kotów. Im-
munomodulatory znalazły zastosowanie
w leczeniu przewlekłych, nie poddają-
cych się chemioterapii, bakteryjnych za-
paleń skóry oraz przewlekłych zapaleń
ucha zewnętrznego. Działanie takie wy-
kazują: preparat Lydium-KLP oraz wy-
ciągi bakteryjne przygotowane z Propio-
nibacterium acnes czy P. avidum, zawarte
w preparacie KP-40. Podobne działanie
wykazuje preparat Baypamun HK, który
jest stosowany w terapii stanów zapal-
nych układu oddechowego oraz wyka-
zujący działanie korygujące upośledzoną
odporność nieswoistą po zabiegach ope-
racyjnych. Jest również wysoce przydatny
w stymulowaniu odporności nieswoistej
u osobników starszych (6).

Stymulowanie odporności przeciwwi-

rusowej w okresach zagrożenia nosów-
ką oraz parwowirozą u psów dało bardzo
pozytywne efekty. Do preparatów wyso-
ce skutecznych w profilaktyce chorób
wirusowych psów zalicza się lewamizol,
Baypamun HK oraz methisoprinol (izo-
prynozynę). Methisoprinol jest związ-
kiem złożonym, wykazującym działanie
stymulujące na odporność przeciwwi-
rusową, stwierdzono także jego bezpo-
średnie hamujące działanie na replika-
cję wielu wirusów. Szczególnie istotne
było wykazanie immunokorygującego
działania methisoprinolu u psów star-
szych, z upośledzoną reaktywnością im-
munologiczną. Obserwowano również
pozytywne wyniki stosowania immu-
nomodulatorów w leczeniu stanów za-
palnych układu oddechowego, wywo-
łanych herpeswirusem (CHV), adeno-
wirusem typu 2 (CA V-2) czy wirusem
parainfluenzy psów (CPI). W tych przy-
padkach oprócz antybiotykoterapii za-
leca się stosowanie równoległe immu-
nostymulatorów naturalnych czy syn-
tetycznych, które wzmagają aktywność
komórek immunokompetentnych (fago-
cyty, limfocyty) oraz pobudzają wydzie-
lanie interferonów (2, 5, 10).

Immunostymulatory naturalne pocho-

dzące ze ściany komórkowej Staphylococ-
cus aureus (SPA) czy Propionibacterium ac-
nes oraz heterologiczny interferon zna-
lazły zastosowanie w ukierunkowanej
terapii białaczek kotów (FeL). Wysoką
przydatność w immunoterapii białaczek
u kotów wykazuje również preparat syn-
tetyczno-roślinny Acemanan. W skład
preparatu wchodzi kompleks polime-
ru mannozy aktywowanej ekstraktem
aloe vera. Preparat ten wykazuje działa-
nie stymulujące aktywność fagocytarną
mikrofagów i makrofagów oraz indukuje
uwalnianie interferonu (IFN-g) i interleu-

IMMUNOLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

51

kiny-1 (IL-1). Prowadzone są również ba-
dania nad wykorzystaniem immunomo-
dulatorów w profilaktyce i terapii FAIDS
(feline acquired immunodeficiency syndrom).
Zakażenie FIV powoduje u kotów immu-
nosupresję, podobną jak u ludzi po zaka-
żeniu HIV. Przebieg choroby oraz objawy
kliniczne przypominają AIDS. Wstępne
badania dowodzą, że stosowanie immu-
nomodulacji w przypadku zakażenia FIV
daje pozytywne efekty przez indukcję IFN
oraz przez hamowanie replikacji wirusa
w zakażonych limfocytach T. Uzyskano
bardzo obiecujące wyniki badań przy za-
stosowaniu methisoprinolu w profilakty-
ce i terapii FIV (8).

Efekty stosowania immunomodu-

latorów w profilaktyce i terapii cho-
rób infekcyjnych u psów i kotów jedno-
znacznie wskazują, że istnieje celowość
wprowadzania tych preparatów do prak-
tyki. Leki te działają na różnych etapach
funkcjonowania układu odpornościo-
wego, posiadają różny stosunek do en-
dogennych aktywatorów komórkowych,
a w konsekwencji ingerują w procesy
wzbudzania zjawisk odpornościowych.
Pomimo znacznego zróżnicowania ich
działania na poszczególne etapy odpo-
wiedzi komórkowej czy humoralnej, nie
udało się uzyskać do tej pory preparatów
monoswoistych. Rzutuje to pozytywnie
na możliwości terapeutyczne i perspek-
tywy wykorzystania klinicznego. Kontro-
lowana immunomodulacja uważana jest
obecnie za jeden z najbardziej obiecują-
cych kierunków farmakoterapii i stwarza
nowe, nieograniczone możliwości tera-
pii chorób zakaźnych i nowotworowych
psów i kotów.

Aktualnie wprowadza się do praktyki

immunomodulatory naturalne czy synte-
tyczne, podawane w specjalnie skompo-
nowanej karmie. Do takich preparatów
zalecanych per os należą glukany, chito-
zan, lewamizol oraz HMB, nowy prepa-
rat wykazujący stymulujące działanie na
komórkowe i humoralne mechanizmy
obronne oraz odporność przeciwzakaźną
u zwierząt. Ich cechą jest dobre wchłania-
nie się z przewodu pokarmowego, a po-
dawane profilaktycznie aktywują również
odporność jelitową. Są wysoce przydatne
jako preparaty wspomagające w leczeniu
chorób infekcyjnych układu pokarmowe-
go. Szczególnie zalecane są do stosowa-
nia w okresach największego zagrożenia
chorobami zakaźnymi, po zmianie diety
pokarmowej, w okresie rekonwalescencji
po zabiegach chirurgicznych oraz u psów
starszych, powyżej 8. roku życia, w celu
poprawy wydolności układu odporno-
ściowego (badania własne).

Immunomodulatory syntetyczne i na-

turalne są coraz powszechniej stosowa-

ne i zyskały obecnie miano nowocze-
snej metody profilaktyki i terapii, cho-
ciaż znane są już od dawna. Stosował je
już w 1907 roku Coley, w postaci nie-
oczyszczonej mieszaniny bakteryjnej,
która powodowała okresowe remisje
choroby nowotworowej u ludzi. Nie-
stety, toksyczne efekty uboczne terapii
spotkały się z brakiem akceptacji. Rów-
nież w medycynie weterynaryjnej od lat
z powodzeniem stosuje się tzw. terapię
bodźcową, przez stosowanie takich pre-
paratów, jak: biowetadina, neowetadina,
biotropina, delbetowet, panodina czy
wetastimina.

‰

Piśmiennictwo
1. Allison A.C., Byars N.B.: Immunological ad-

juvants. “Adv. Med. Exp. Biol.”, 1992, 327,
133-141.

2. Czerwińska E.: Skuteczność preparatu Par-

woglobin P. w profilaktyce i leczeniu parwo-
wirosowej choroby psów. „Życie Weteryna-
ryjne”, 1995, 9, 300-302.

3. Deptuła W., Tokarz-Deptuła B.: Wybrane

dane z zakresu immunologii psów i kotów.
„Magazyn Weterynaryjny”, 2003, 12, 79,
21-24.

4. Kampen K.R.: Immunomodulators – the ho-

pes, expectations, and reality. „J. Vet. Allergy
and Clin. Immunol.”, 1995, 3, 123-127.

5. Nolte I.: The therapy of chronik diseases of the

respiratory tract in dogs and cats. “Tierarztl.
Praxis”, 1992, 20, 301-305.

6. Siwicki A.K., Krzyżanowski J., Bartosz-

cze J., Mizak Z., Paluch S., Szmigielski S.,
Jeljaszewicz J., Pulverer G.: Adjuvant pro-
perties of killed Propionibacterium avidum
KP-40 in vaccination of dogs against canine
parvovirosis. „Dtsch. Tierarztl. Wschr.”,
1998, 105, 186-190.

7. Siwicki A.K., Platt-Samoraj A.: Immuno-

modulacja u psów – aktualny stan wiedzy.
„Magazyn Weterynaryjny”, Suplement
psy, 2000, 48-50.

8. Siwicki A.K.: Możliwości modulowania od-

porności u psów i kotów. „Magazyn Wetery-
naryjny”, 2003, 12, 79, 26-28.

9. Van Kampen K.R.: Immunotherapy and cy-

tokines. “Semin. Vet. Med. Surg.” (Small
Animals), 1997, 12, 186-192.

10. Winiarczyk S., Pomorski Z., Blimke Z.,

Sitkowski W., Tuszkin I., Zalewski A.:
Preparat Baypomun w leczeniu stanów za-
palnych układu oddechowego psów. „Med.
Wet.”, 1998, 54 (8), 533-536.

11. Wybran J.: Immunomodulation. „Curr.

Opin. Immunol.”, 1989, 1, 251-252.

prof. dr hab. Andrzej Krzysztof Siwicki

Zespół Mikrobiologii

i Immunologii Klinicznej

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

10-917 Olsztyn, ul. Oczapowskiego 13

e-mail: [e-mail]