R. Apiaceae Selerowate.

Prcydziegiel Litwor
(Archangelika
Officinalis). Roś. dziko
rosnąca. Jest to roślina 2
letnia. L bardzo duże 2-3
krotne pierzastą sieczne.
Ow. jest rozłupka
rozpadające się na 2
żebrowane rozłupki.
Organ pod ziemny składa
się z krótkiego
walcowatego kłącza i
licznych korzeni bocznych.
Organ podziemny i
ogonki liściowe są
surowcem zielarskim.
Angeliace radix: olejek
eteryczny 1,5%,
kumaryny,
furanokumaryny, kwasy
polifenolowe, flawonoidy.
Wykorzystywany jako
lek przewodu
pokarmowego, bóle
brzucha, wzdęcia, przy
braku apetytu, zwiększa
ilość soku żołądkowego,
przyspiesza trawienie. Ma
niewielkie działanie
uspokajające.
Wymagania: U nas dość
dobrze rośnie, nie znosi
gleb próchniczych. Ma
wysokie wymagania
wodne. Przed
wykopaniem całą cześć
rośliny wycinamy,
korzenie wyorujemy
oczyszczamy z ziemi.
Suczy się w temp. 25

0

C

Zbiór: pierwszym roku na
jesień.. Przed
wykopaniem nadziemną
cześć ścinamy a korzenie
wyorujemy. Z 1 kg suszu
uzyskuje się 3-4 kg.
Świeżych korzeni.


Lubczyk Ogrodowy
(Lewisticum Officinalis
Koch) Jest rośliną
wieloletnią o silnie
rozwijającym się systemie
korzeniowym. W 1 roku
wytwarza rozetę liści od 2
roku wykształca pędy
kwiatowe. Kw. niepozorne
zielonkawo-żółtawe
skupione w baldachy. Ow.
jest rozłupka rozpadające
się na 2 rozłupki. W
okresie zimowym cała
część ginie zaś wiosną
pojawiają się liście i pady
kwiatowe.
Surowcem jest korzeń
Lewistik radix olejek
eteryczny 1%,
furanokumaryny, kwasy

polifenolowe, kwasy
organiczne.
Korzeń odznacza się
silnym zapachem, jest to
najważniejszy surowiec,
liście wykorzystywane
jako surowiec.
Wykorzystywany jako:
moczopędny, wykrztuśny,
zwiększa ilość soku
żołądkowego, przyspiesza
trawienie, przeciwdziała
wzdęciom.
Wymagania: lubi
stanowiska ciepłe,
osłonięte od wiatru, znosi
zaciemnienie. Gleby żyzne
zasobne w wapń. Ma
wysokie wymagania
pokarmowe i wodne.
Zbiór: przystępujemy w 2
roku na jesień. Przed
wykopaniem nadziemną
cześć ścinamy a korzenie
wyorujemy. Korzenie
suszymy do 35

0

C

Pakujemy w torby
papierowe. Nie powinien
być składany z innymi
surowcami.


Koper włoski
(Foeniculum
capilaceum Gillib) Roś.
2 letnia 1 rok wydaje
rozetę z liśćmi 2 roku
pędy i kwiaty. Łodyga
drobno żeberkowana o
wysokości 1,5 m. Kwiaty
drobne żółte zebrane w
baldach. Liście trzykrotnie
pierzaste o odcinkach
nitkowatych. Korzeń
gruby palowy żółtawo
biały. Ow. jest rozłupka
zielono szara rozpadające
się na 2 niełupki. Ow.
Zawiera dużo olejku
eterycznego stanowi
surowiec zielarski.
Foeniculi Fryctus olejek
eteryczny 6%, flawonoidy,
olej tłusty 12-18%, zw.
Białkowe 20%
Wykorzystywany:
przywraca dobre
trawienie, wchodzi w
skład mieszanek, ma
działanie wykrztuśne dla
niemowląt, działa wiatro
pednie, olejek
wykorzystywany jako
środek aromatyczny do
innych ziół. Przyprawa do
pierników, wódek,
likierów.
Wymagania: klimat
umiarkowany, wymaga
stanowiska ciepłe, dobrze
nasłonecznione, osłonięte
od wiatru.

Zbiór: przystępuje się
gdy owoce na baldachach
głównych mają barwę
jasnobrunatną, całe
rośliny są ścinane
dosychają na polu.


Koper ogrodowy
(Anetchum fraveolens)
Pochodzi z Azji Lek
przeciw bólowy. Roś. 1
roczna łodyga podłużnie
brodawkowata sino
zielona o długości 120 cm.
Li są delikatne 3 krotne
pierzaste nitkowane na
szczytach wykształciły się
baldachy. Kw są drobne
żółtawe kwitną lipiec-
sierpień. Ow. Jest
rozłupania rozpadające się
na 2 niełupki. Surowce
owoc Anethi fructys
olejek eteryczny 2,5-5%,
kumaryny, fenolokwasy,
flawonoidy olej tłusty.
Świeże ziele – olejek
eteryczny wit. C jako
przyprawa świeże liście,
owoce.
Wykorzystywany: ow.
Kopru- środek na apetyt,
wiatropędnie,
przeciwskurczowo,
stosowany na kolkę
jelitową i żołądkowo, na
niestrawność. Ma
znaczenie w piekarnictwie,
garmażerii do wódek,
likierów.
Wymagania: niewielkie
stanowiska słoneczne,
półcieniste, ma krótki
okres wegetacji.
Uprawiany wprost z
wysiewu do gruntu można
wysiewać do wczesnej
wiosny do sierpnia.
Zbiór: Liście zbieramy po
3-4 tygodniach po
wysiewie. Ścinamy całe
rośliny suszymy w
warunkach naturalnych
następnie młócimy.


Kminek zwyczajny
(Carum carvi) Roś. 2
letnia. W 1 roku tworzy
rozetę liści w 2 roku
wybija pędy kwiatowe
dorastające do 1m. łodyga
kwiatowa jest wzniesiona
nieowłosiona wewnątrz
pusta. Li. 2-3 krotne
pierzaste skrętolegle
umieszczone. Kw. Białe z
odcieniem różowym.
Rozłupania rozpadające
się na 2 niełupki.

Korzeń palowy niekiedy
rozgałęziony białawy
podobny do pietruszki.
Surowiec: Ow. Carvi
fructus olejek eteryczny
6%, flawonoidy, kw.
Organiczny, olej tłusty ,
zw. Białkowe, cukrowe
20%
Wykorzystywany: w
przemyśle spożywczym do
mięs, do potraw ciężko
strawnych. Również
pobudza trawienie, ma
działanie bakterio
statyczne, hamuje rozwój
niektórych bakterii.
Wymagania: lubi gleby
żyzne, cieplne, wilgotne,
przez cały okres
wegetatywny wymaga
dobrego zaopatrzenia w
wodę, doskonale
przystosował się do
naszych warunków,
wytrzymały na
wymarzanie.
Zbiór: surowca w 2 roku
uprawy na przełomie
czerwca-lipca. Zbieramy
gdy rośliny są czerwono
brunatne. Z ścinane są
całe rośliny, ustawione do
momentu aż wszystkie
owoce staną się brunatne.
Następnie są suszone,
młócone.


Kolendra siewna
(Corandrum sativum)
Roś. 1 roczna o wysokości
1m. Łodyga prosta w
górnej części
rozgałęziona, każde
rozgałęzienie zakończone
baldachim. Li. Dolne
pojedynczo zaokrąglone.
Li. Górne 2-3 krotne
pierzaste. Kw. białe lub
bladoróżowe kwitną VI-
VII. Ow. Kolista rozłupnia
złożona z 2
przylegających ściśle do
siebie niełupek. Cała
roślina wydziela
nieprzyjemny zapach w
miarę dojrzewania
zmienia się w
aromatyczny przyjemny
korzenny zapach.
Odmiany a) drobno
owocowe dłuższy okres
wegetacji do produkcji
olejku rośliny wyższe. b)
grubo owocowe krótszy
okres- jako przyprawa,
rośliny nisze.
Surowiec: Ow.
Coriandri fructus olejek
eteryczny 1,5%, zw.
kumarynowe flawonoidy,

olej tłusty 20%, zw.
Białkowe 17%
Wykorzystywany:
pobudza trawienie,
zapobiega wzdęciom,
reguluje pracę jelit. Ow.
Mają zastosowania
przemyśle spożywczym.
Jako składnik pieprzu
ziołowego, ziołowego
przetwórstwie warzyw
zmielone owoce stanowią
przyprawę do pierników,
mięs, warzyw. Olejek
kolędowy w przemyśle
kosmetycznym,
perfumeryjnym.
Wymagania: Dobrze u
nas rośnie. Małe
wymagania pokarmowe.
Duże zapotrzebowanie na
wodę do początku
kwitnienia do końca
wegetacji
zapotrzebowanie na wodę
spada 2 krotne.
Siew: wiosną pod koniec
marca, można na jesień
pod grudę wiosną
zakiełkują. Zbiór: gdy
owoce na baldachach
głównych są całkowicie
dojrzałe, zaś na
baldachach drugiego
rzędu zaczynają
brunatnieć.


Biedrzeniec anyż
(Pimpinella auisum)
Roś. 1 roczna, wysokość
30-50 cm.
Korzeń palowy cienki
białawy. Łodyga
wzniesiona, w górnej
części rozgałęziona. Li.
Dolne długo ogonkowe
okrągławe. Li górne
siedzące 3-5 krotne
pierzasto sieczne. Ow.
jest rozłupania
rozpadające się na 2
niełupki. Kwitnienie od
czerwca do sierpnia owoc
dojrzewa we wrześniu.
Surowiec: Ow. Anisi
fructus olejek eteryczny
1,5%, olej tłusty 28%,
zw. Białka, cukry.
Zastosowanie: w
lecznictwie zaburzeń
trawiennych, bóle
brzucha, u dzieci lek
wykrztuśny, wykazuje
działanie rozkurczowe
stosowany jest przeciw
wzdęciom, posiada
działanie bakteriobójczo,
w przemyśle spożywczym
do produkcji wódek,
likierów, nalewek, również
w przemyśle

kosmetycznym.
Wymagania: roś.
Klimatu ciepłego, suchego
stanowiska osłonięte od
wiatru.
Siew: bezpośredni do
gleby w kwietniu w
rządach od 25-30 cm.
Zbiór: gdy owoce w
baldachach głównych
stają się szaro brunatne
zcinamy rośliny,
dosychają na polu są
młócone, mogą być
dosuszane.


Podagrycznik pospolity
(Aegopodium
podagraria) U nas
występuje jako chwast
występuje również w Am.
Północnej, Syberii. Bylina
która tworzy gęste
zarośla, spotykana w
wilgotnych, cienistych
miejscach, ogrodach
lasach. Rośnie na glebach
dostatecznie wilgotnych
urodzajnych z dużą
zawartością azotu. Jest
bardzo uciążliwym
chwastem gdyż
wykształca czołgające się
kłącze. Głównie rozmnaża
się za pomocą kłączy
przez nasiona w małym
stopniu. Ow. jest
rozłupania rozpadające się
na 2 rozłupki.
Surowiec: ziele i kłącze.
Aegopodii herba \
Aegopodii rihizoma
zawierają olejek
eteryczny flawonoidy, kw.
Organiczny (kawowy),
sole mineralne (Fe, Ca,
Mn, B) Świeże ziele jest
źródłem witaminy C 40-
100 my występuje
karoten, sole mineralne,
szczególnie wapń, magnez
i żelazo. Liście są chętnie
zjadane przez dzikie
zwierzęta.
Zastosowanie: w
lecznictwie reumatyzm,
choroby nerek, pęcherza
moczowego, świeże liście
łagodzą dolegliwości
skórne, okłady z liści
przyśpieszają gojenie się
ran zaś świeży sok do
nacierania w miejscu
ukąszenia owadu.
Wysuszone kwiaty mają
zastosowanie jako
surowiec barwiący
dostarczają żółtego
barwnika, farbują tkaniny
na kolor cytrynowy.

1. Rośliny typowo
lecznicze. 2. R.
przyprawowe. 3 R.
olejkowe-
wykorzystywane w
przemyśle kosmetycznym.
Rodziny w jakich
występują zioła:
jasnotowate, selerowate,
jaskrowate, cyprysowate,
rodziny roślin z importu:
imbirowate, mirtowate,
pieprzowate,
wawrzynowe,
storczykowate.
Surowiec zielarski to
część rośliny na której
występuje największe
nagromadzenie substancji
biologicznie czynnych
działający w sposób
specyficzny na organizm
ludzki i zwierzęcy.
Nazwy: Rhizoma –kłącze,
Semen- nasienie, Stigma-
znamię, Tuber- bulwa,
Anthodium- koszyczek,
Bacca- jagoda, Bulbus-
cebula, Folium- liść,
Fructus- owoc, Gemma-
pąk, Glandula- gruczoł,
Herbat- ziele (zioła),
Iuflorescentia-
kwiatostan, Lignum-
drewno, Cortex- kora,
Embryło- zarodek, Flos-
kwiat, Nux- orzech,
Pericarpium- owocnia,
Radix- korzeń.
Nazwa surowca Slvia
oficinalis- liść szałwi
roślinnej. Salvia- nazwa
rodzajowa. Folium- część
użytkowa.


Pochodzenie surowców
zielarskich: 1. Zbiór ze
stanowisk naturalnych
dziko rosnących: Jałowiec
pospolity- Juniperus
comunis, Brzoza- Betula
verrucosa, Brzoza- Betula
pubescens, Pokrzywa
zwyczajna- Urtica dioica,
Róża dzika- Rosa carnina,
Głóg jednoszjkowy-
Crataegus monogyne,
Głóg dwuszjkowy-
Crataegus oxacanta, lipa-
tilia platyphallos, lipa-
tilia cordata, Borówka
czernica- Vaunnuim
myrtilus, Kasztanowiec
zwyczajny- Aesculus
hippocastaneum.
2. Uprawa roślin: Mięta
pieprzowa- Mentcha
piperita, Kminek
zwyczajny- Carum carwi,
Kolendra siewna-
Corandrium sativum,

Koper włoski- Foeniculum
capilaceum, Rumianek
pospolity- Chomomilla
recutita, Szałwia lekarska-
Sativa officinalis,
Tymianek pospolity-
Thymus vulgaris, Kozłek
lekarski- Vareriana
officinalis, 3. Uprawa
roślin w celach
uzupełniających. Zbiór za
stanu naturalnego:
Glistnik jaskółcze ziele-
Chelidoium majus, Fiołek
trójbarwny- wiola tricolor,
Pokrzywa zwyczajna-
Urtica dioica,


Ogólne zasady ziół:
Liście- dobrze wyrośnięte,
zdrowe, bez
zanieczyszczeń tuż przed
kwitnięciem, kiedy
zawierają najwięcej
substancji czynnych.
Ziele- w okresie pełnego
kwitnienia, ścinając
kwitnące pędy dł. 15-30
cm razem kwiatami, nie
ścinać łodyg
zdrewniałych!! Kwiaty- na
początku kwitnienia, tylko
korony kwiatowe.
Zgniecione kwiaty łatwo
ciemnieją i tracą swoje
właściwości. Owoce- na
początku dojrzewania.
Nasiona wydobywamy z
dojrzałych owoców. Kora-
zdejmujemy wczesną
wiosną lub późną jesienią
z 2 lud 3-letnich drzew
wycinanych o tej porze.
Nie zdejmujemy kory z
drzew rosnących!!
Korzenie, kłącza
wykopujemy późną
wiosną.


Okres zbiorów
surowców zielarskich:
1. Wiosenny obejmuje
czas od marznięcia ziemi
do połowy maja. Zbiera
się; korzenie kłącza, kory,
pączki, kwiaty wiosenne.
2. letnie-do połowy maja
do połowy września
obejmuje pełny okres
rozwoju rośliny. Zbiera się
kwiaty, liście, owoce,
ziele, nasiona. 3.
Jesienny- do września do
zamarznięcia gleby.
Zbiera się korzenie kłącza,
bulwy, owoce późno
dojrzewające, nasiona.
Wyjątkowo kwiaty, liście,
ziele. 4. Ziele- do
zamarznięcia do od

marznięcia. Zbiera:
owoce- jałowiec. Niektóre
rośliny zimno zielone.


Podział surowców
lekarskich: I. ze względu
na skład chem. Surowce:
alkaloidowe, glikozydowe,
flawonowe, olejkowe,
saponionowe. II. Ze
względu na zastosowanie:
surowce: lecznicze
przyprawowe,
aromatyzujące, barwiące.
III. Ze wzglądu na
działanie: surowce: Na
sercowe (caroliotonica)-
naparstnica wełnista.
Przeczyszczające
(laxantia)- kora kruszyny.
Goryczowe (Amora)-
bylica piounu. Przeciw
zapalne (antriphogistica)-
rumianek, nagietek
lekarski. Wiatropędnie
(carminatria)- koper
włoski, kminek. Napotne
(diaphoretica)- bez
czarny, lipa. Moczopędne
(diuretica) korzeń
pietruszki. Przeciw
kaszlowe (antitussica)-
prawoślas lekarski.
Żółciopędne ( cholagoga)-
oman. Uspokajające
(Nerona isedatria)- kozłek
lekarski. Przeciw
miażdżycowe
(antisclerotica)- czosnek.
Obniżające ciśnienie
(hypotensiva)- czosnek.


Suszenie surowców: ma
na celu utrwalenie
surowca odparowanie
wody. Prawidłowo
wysuszony surowiec oraz
odpowiednio
przechowywany nie
fermentuje nie pleśnieje
zas poziom substancji
biologicznie czynnych
utrzymuje się przez długi
okres czasu. Przed
suszeniem należy
surowiec posortować,
odrzucamy części zbyt
długie, gube. Kłącza
korzenie muszą być
umyte i przed suszeniem
pocięte na kawałki.


Metody suszenia: przed
suszeniem zioła należy
posortować. –sposób
naturalny- surowiec
rozkłada się cienką
warstwą z dala od
promieni słonecznych. –

suszenie termiczne w
odpowiednich temp. -
Surowce olejkowe do 30-
35

0

C. s. garbnikowe 40-

55

0

C. s. glikozydowe 40-

60

0

C. s. alkaloidowi 60-

80

0

C. s. flawonoidowe 80-

100

0

C. Surowce

wysuszone muszą być
odpowiednio zapakowane.
Wskazane są opakowania
szczelne lub pół szczelne.
Szczelne do
aromatycznych surowców.
Muszą by przechowywane
do kilku do kilkunastu
miesięcy, wcześniej są
trujące.