R. Apiaceae Selerowate. Prcydziegiel Litwor (Archangelika Officinalis). Roś. dziko rosnąca. Jest to roślina 2 letnia. L bardzo duże 2-3 krotne pierzastą sieczne. Ow. jest rozłupka rozpadające się na 2 żebrowane rozłupki. Organ pod ziemny składa się z krótkiego walcowatego kłącza i licznych korzeni bocznych. Organ podziemny i ogonki liściowe są surowcem zielarskim. Angeliace radix: olejek eteryczny 1,5%, kumaryny, furanokumaryny, kwasy polifenolowe, flawonoidy. Wykorzystywany jako lek przewodu pokarmowego, bóle brzucha, wzdęcia, przy braku apetytu, zwiększa ilość soku żołądkowego, przyspiesza trawienie. Ma niewielkie działanie uspokajające. Wymagania: U nas dość dobrze rośnie, nie znosi gleb próchniczych. Ma wysokie wymagania wodne. Przed wykopaniem całą cześć rośliny wycinamy, korzenie wyorujemy oczyszczamy z ziemi. Suczy się w temp. 25 0C Zbiór: pierwszym roku na jesień.. Przed wykopaniem nadziemną cześć ścinamy a korzenie wyorujemy. Z 1 kg suszu uzyskuje się 3-4 kg. Świeżych korzeni.
Lubczyk Ogrodowy (Lewisticum Officinalis Koch) Jest rośliną wieloletnią o silnie rozwijającym się systemie korzeniowym. W 1 roku wytwarza rozetę liści od 2 roku wykształca pędy kwiatowe. Kw. niepozorne zielonkawo-żółtawe skupione w baldachy. Ow. jest rozłupka rozpadające się na 2 rozłupki. W okresie zimowym cała część ginie zaś wiosną pojawiają się liście i pady kwiatowe. Surowcem jest korzeń Lewistik radix olejek eteryczny 1%, furanokumaryny, kwasy polifenolowe, kwasy organiczne. Korzeń odznacza się silnym zapachem, jest to najważniejszy surowiec, liście wykorzystywane jako surowiec. Wykorzystywany jako: moczopędny, wykrztuśny, zwiększa ilość soku żołądkowego, przyspiesza trawienie, przeciwdziała wzdęciom. Wymagania: lubi stanowiska ciepłe, osłonięte od wiatru, znosi zaciemnienie. Gleby żyzne zasobne w wapń. Ma wysokie wymagania pokarmowe i wodne. Zbiór: przystępujemy w 2 roku na jesień. Przed wykopaniem nadziemną cześć ścinamy a korzenie wyorujemy. Korzenie suszymy do 350C Pakujemy w torby papierowe. Nie powinien być składany z innymi surowcami.
Koper włoski (Foeniculum capilaceum Gillib) Roś. 2 letnia 1 rok wydaje rozetę z liśćmi 2 roku pędy i kwiaty. Łodyga drobno żeberkowana o wysokości 1,5 m. Kwiaty drobne żółte zebrane w baldach. Liście trzykrotnie pierzaste o odcinkach nitkowatych. Korzeń gruby palowy żółtawo biały. Ow. jest rozłupka zielono szara rozpadające się na 2 niełupki. Ow. Zawiera dużo olejku eterycznego stanowi surowiec zielarski. Foeniculi Fryctus olejek eteryczny 6%, flawonoidy, olej tłusty 12-18%, zw. Białkowe 20% Wykorzystywany: przywraca dobre trawienie, wchodzi w skład mieszanek, ma działanie wykrztuśne dla niemowląt, działa wiatro pednie, olejek wykorzystywany jako środek aromatyczny do innych ziół. Przyprawa do pierników, wódek, likierów. Wymagania: klimat umiarkowany, wymaga stanowiska ciepłe, dobrze nasłonecznione, osłonięte od wiatru. Zbiór: przystępuje się gdy owoce na baldachach głównych mają barwę jasnobrunatną, całe rośliny są ścinane dosychają na polu.
Koper ogrodowy (Anetchum fraveolens) Pochodzi z Azji Lek przeciw bólowy. Roś. 1 roczna łodyga podłużnie brodawkowata sino zielona o długości 120 cm. Li są delikatne 3 krotne pierzaste nitkowane na szczytach wykształciły się baldachy. Kw są drobne żółtawe kwitną lipiec-sierpień. Ow. Jest rozłupania rozpadające się na 2 niełupki. Surowce owoc Anethi fructys olejek eteryczny 2,5-5%, kumaryny, fenolokwasy, flawonoidy olej tłusty. Świeże ziele - olejek eteryczny wit. C jako przyprawa świeże liście, owoce. Wykorzystywany: ow. Kopru- środek na apetyt, wiatropędnie, przeciwskurczowo, stosowany na kolkę jelitową i żołądkowo, na niestrawność. Ma znaczenie w piekarnictwie, garmażerii do wódek, likierów. Wymagania: niewielkie stanowiska słoneczne, półcieniste, ma krótki okres wegetacji. Uprawiany wprost z wysiewu do gruntu można wysiewać do wczesnej wiosny do sierpnia. Zbiór: Liście zbieramy po 3-4 tygodniach po wysiewie. Ścinamy całe rośliny suszymy w warunkach naturalnych następnie młócimy.
Kminek zwyczajny (Carum carvi) Roś. 2 letnia. W 1 roku tworzy rozetę liści w 2 roku wybija pędy kwiatowe dorastające do 1m. łodyga kwiatowa jest wzniesiona nieowłosiona wewnątrz pusta. Li. 2-3 krotne pierzaste skrętolegle umieszczone. Kw. Białe z odcieniem różowym. Rozłupania rozpadające się na 2 niełupki. Korzeń palowy niekiedy rozgałęziony białawy podobny do pietruszki. Surowiec: Ow. Carvi fructus olejek eteryczny 6%, flawonoidy, kw. Organiczny, olej tłusty , zw. Białkowe, cukrowe 20% Wykorzystywany: w przemyśle spożywczym do mięs, do potraw ciężko strawnych. Również pobudza trawienie, ma działanie bakterio statyczne, hamuje rozwój niektórych bakterii. Wymagania: lubi gleby żyzne, cieplne, wilgotne, przez cały okres wegetatywny wymaga dobrego zaopatrzenia w wodę, doskonale przystosował się do naszych warunków, wytrzymały na wymarzanie. Zbiór: surowca w 2 roku uprawy na przełomie czerwca-lipca. Zbieramy gdy rośliny są czerwono brunatne. Z ścinane są całe rośliny, ustawione do momentu aż wszystkie owoce staną się brunatne. Następnie są suszone, młócone.
Kolendra siewna (Corandrum sativum) Roś. 1 roczna o wysokości 1m. Łodyga prosta w górnej części rozgałęziona, każde rozgałęzienie zakończone baldachim. Li. Dolne pojedynczo zaokrąglone. Li. Górne 2-3 krotne pierzaste. Kw. białe lub bladoróżowe kwitną VI-VII. Ow. Kolista rozłupnia złożona z 2 przylegających ściśle do siebie niełupek. Cała roślina wydziela nieprzyjemny zapach w miarę dojrzewania zmienia się w aromatyczny przyjemny korzenny zapach. Odmiany a) drobno owocowe dłuższy okres wegetacji do produkcji olejku rośliny wyższe. b) grubo owocowe krótszy okres- jako przyprawa, rośliny nisze. Surowiec: Ow. Coriandri fructus olejek eteryczny 1,5%, zw. kumarynowe flawonoidy, olej tłusty 20%, zw. Białkowe 17% Wykorzystywany: pobudza trawienie, zapobiega wzdęciom, reguluje pracę jelit. Ow. Mają zastosowania przemyśle spożywczym. Jako składnik pieprzu ziołowego, ziołowego przetwórstwie warzyw zmielone owoce stanowią przyprawę do pierników, mięs, warzyw. Olejek kolędowy w przemyśle kosmetycznym, perfumeryjnym. Wymagania: Dobrze u nas rośnie. Małe wymagania pokarmowe. Duże zapotrzebowanie na wodę do początku kwitnienia do końca wegetacji zapotrzebowanie na wodę spada 2 krotne. Siew: wiosną pod koniec marca, można na jesień pod grudę wiosną zakiełkują. Zbiór: gdy owoce na baldachach głównych są całkowicie dojrzałe, zaś na baldachach drugiego rzędu zaczynają brunatnieć.
Biedrzeniec anyż (Pimpinella auisum) Roś. 1 roczna, wysokość 30-50 cm. Korzeń palowy cienki białawy. Łodyga wzniesiona, w górnej części rozgałęziona. Li. Dolne długo ogonkowe okrągławe. Li górne siedzące 3-5 krotne pierzasto sieczne. Ow. jest rozłupania rozpadające się na 2 niełupki. Kwitnienie od czerwca do sierpnia owoc dojrzewa we wrześniu. Surowiec: Ow. Anisi fructus olejek eteryczny 1,5%, olej tłusty 28%, zw. Białka, cukry. Zastosowanie: w lecznictwie zaburzeń trawiennych, bóle brzucha, u dzieci lek wykrztuśny, wykazuje działanie rozkurczowe stosowany jest przeciw wzdęciom, posiada działanie bakteriobójczo, w przemyśle spożywczym do produkcji wódek, likierów, nalewek, również w przemyśle kosmetycznym. Wymagania: roś. Klimatu ciepłego, suchego stanowiska osłonięte od wiatru. Siew: bezpośredni do gleby w kwietniu w rządach od 25-30 cm. Zbiór: gdy owoce w baldachach głównych stają się szaro brunatne zcinamy rośliny, dosychają na polu są młócone, mogą być dosuszane.
Podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria) U nas występuje jako chwast występuje również w Am. Północnej, Syberii. Bylina która tworzy gęste zarośla, spotykana w wilgotnych, cienistych miejscach, ogrodach lasach. Rośnie na glebach dostatecznie wilgotnych urodzajnych z dużą zawartością azotu. Jest bardzo uciążliwym chwastem gdyż wykształca czołgające się kłącze. Głównie rozmnaża się za pomocą kłączy przez nasiona w małym stopniu. Ow. jest rozłupania rozpadające się na 2 rozłupki. Surowiec: ziele i kłącze. Aegopodii herba \ Aegopodii rihizoma zawierają olejek eteryczny flawonoidy, kw. Organiczny (kawowy), sole mineralne (Fe, Ca, Mn, B) Świeże ziele jest źródłem witaminy C 40-100 my występuje karoten, sole mineralne, szczególnie wapń, magnez i żelazo. Liście są chętnie zjadane przez dzikie zwierzęta. Zastosowanie: w lecznictwie reumatyzm, choroby nerek, pęcherza moczowego, świeże liście łagodzą dolegliwości skórne, okłady z liści przyśpieszają gojenie się ran zaś świeży sok do nacierania w miejscu ukąszenia owadu. Wysuszone kwiaty mają zastosowanie jako surowiec barwiący dostarczają żółtego barwnika, farbują tkaniny na kolor cytrynowy.
1. Rośliny typowo lecznicze. 2. R. przyprawowe. 3 R. olejkowe- wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym. Rodziny w jakich występują zioła: jasnotowate, selerowate, jaskrowate, cyprysowate, rodziny roślin z importu: imbirowate, mirtowate, pieprzowate, wawrzynowe, storczykowate. Surowiec zielarski to część rośliny na której występuje największe nagromadzenie substancji biologicznie czynnych działający w sposób specyficzny na organizm ludzki i zwierzęcy. Nazwy: Rhizoma -kłącze, Semen- nasienie, Stigma- znamię, Tuber- bulwa, Anthodium- koszyczek, Bacca- jagoda, Bulbus- cebula, Folium- liść, Fructus- owoc, Gemma- pąk, Glandula- gruczoł, Herbat- ziele (zioła), Iuflorescentia- kwiatostan, Lignum- drewno, Cortex- kora, Embryło- zarodek, Flos- kwiat, Nux- orzech, Pericarpium- owocnia, Radix- korzeń. Nazwa surowca Slvia oficinalis- liść szałwi roślinnej. Salvia- nazwa rodzajowa. Folium- część użytkowa. Pochodzenie surowców zielarskich: 1. Zbiór ze stanowisk naturalnych dziko rosnących: Jałowiec pospolity- Juniperus comunis, Brzoza- Betula verrucosa, Brzoza- Betula pubescens, Pokrzywa zwyczajna- Urtica dioica, Róża dzika- Rosa carnina, Głóg jednoszjkowy- Crataegus monogyne, Głóg dwuszjkowy- Crataegus oxacanta, lipa- tilia platyphallos, lipa- tilia cordata, Borówka czernica- Vaunnuim myrtilus, Kasztanowiec zwyczajny- Aesculus hippocastaneum.
2. Uprawa roślin: Mięta pieprzowa- Mentcha piperita, Kminek zwyczajny- Carum carwi, Kolendra siewna- Corandrium sativum, Koper włoski- Foeniculum capilaceum, Rumianek pospolity- Chomomilla recutita, Szałwia lekarska- Sativa officinalis, Tymianek pospolity- Thymus vulgaris, Kozłek lekarski- Vareriana officinalis, 3. Uprawa roślin w celach uzupełniających. Zbiór za stanu naturalnego: Glistnik jaskółcze ziele- Chelidoium majus, Fiołek trójbarwny- wiola tricolor, Pokrzywa zwyczajna- Urtica dioica, Ogólne zasady ziół: Liście- dobrze wyrośnięte, zdrowe, bez zanieczyszczeń tuż przed kwitnięciem, kiedy zawierają najwięcej substancji czynnych. Ziele- w okresie pełnego kwitnienia, ścinając kwitnące pędy dł. 15-30 cm razem kwiatami, nie ścinać łodyg zdrewniałych!! Kwiaty- na początku kwitnienia, tylko korony kwiatowe. Zgniecione kwiaty łatwo ciemnieją i tracą swoje właściwości. Owoce- na początku dojrzewania. Nasiona wydobywamy z dojrzałych owoców. Kora-zdejmujemy wczesną wiosną lub późną jesienią z 2 lud 3-letnich drzew wycinanych o tej porze. Nie zdejmujemy kory z drzew rosnących!! Korzenie, kłącza wykopujemy późną wiosną. Okres zbiorów surowców zielarskich: 1. Wiosenny obejmuje czas od marznięcia ziemi do połowy maja. Zbiera się; korzenie kłącza, kory, pączki, kwiaty wiosenne. 2. letnie-do połowy maja do połowy września obejmuje pełny okres rozwoju rośliny. Zbiera się kwiaty, liście, owoce, ziele, nasiona. 3. Jesienny- do września do zamarznięcia gleby. Zbiera się korzenie kłącza, bulwy, owoce późno dojrzewające, nasiona. Wyjątkowo kwiaty, liście, ziele. 4. Ziele- do zamarznięcia do od marznięcia. Zbiera: owoce- jałowiec. Niektóre rośliny zimno zielone. Podział surowców lekarskich: I. ze względu na skład chem. Surowce: alkaloidowe, glikozydowe, flawonowe, olejkowe, saponionowe. II. Ze względu na zastosowanie: surowce: lecznicze przyprawowe, aromatyzujące, barwiące. III. Ze wzglądu na działanie: surowce: Na sercowe (caroliotonica)- naparstnica wełnista. Przeczyszczające (laxantia)- kora kruszyny. Goryczowe (Amora)- bylica piounu. Przeciw zapalne (antriphogistica)- rumianek, nagietek lekarski. Wiatropędnie (carminatria)- koper włoski, kminek. Napotne (diaphoretica)- bez czarny, lipa. Moczopędne (diuretica) korzeń pietruszki. Przeciw kaszlowe (antitussica)- prawoślas lekarski. Żółciopędne ( cholagoga)- oman. Uspokajające (Nerona isedatria)- kozłek lekarski. Przeciw miażdżycowe (antisclerotica)- czosnek. Obniżające ciśnienie (hypotensiva)- czosnek. Suszenie surowców: ma na celu utrwalenie surowca odparowanie wody. Prawidłowo wysuszony surowiec oraz odpowiednio przechowywany nie fermentuje nie pleśnieje zas poziom substancji biologicznie czynnych utrzymuje się przez długi okres czasu. Przed suszeniem należy surowiec posortować, odrzucamy części zbyt długie, gube. Kłącza korzenie muszą być umyte i przed suszeniem pocięte na kawałki. Metody suszenia: przed suszeniem zioła należy posortować. -sposób naturalny- surowiec rozkłada się cienką warstwą z dala od promieni słonecznych. -suszenie termiczne w odpowiednich temp. -Surowce olejkowe do 30-350C. s. garbnikowe 40-550C. s. glikozydowe 40-600C. s. alkaloidowi 60-800C. s. flawonoidowe 80-1000C. Surowce wysuszone muszą być odpowiednio zapakowane. Wskazane są opakowania szczelne lub pół szczelne. Szczelne do aromatycznych surowców. Muszą by przechowywane do kilku do kilkunastu miesięcy, wcześniej są trujące.