Surowce zielarskie:

1. Substancje biologicznie czynne: są to substancje biologicznie czynne, podstawowe, mają charakter metabolitów, są spotykane w każdej roślinie, spełniają funkcje podstawowe budulcowe energetyczne lub zapasowe. Są to cukry proste ,skrobie, tłuszcze, chlorofil, aminokwasy, kw. Organiczne kw. Nukleinowe. Substancje te są niezbędne do życia roślin. substancje biologicznie czynne:

A. węglowodany i związki pokrewne -najważniejsza substancją czynna pełnią funkcje budulcową odżywczą , materiału zapasowego, ich znaczenie jest widoczne w substancjach leczniczych dla człowieka. *monosacharydy *oligosacharydy *polisacharydy.

B. Tłuszcze(lipidy) podstawowe bezazotowe substancje *proste- stanowiące połączenia estrowe glicerolu z wyższymi kw. Tłuszczowymi *złożone- o bardziej skomplikowanej strukturze.

C. Aminokwasy- są składnikiem białek *endogenne *egzogenne- człowiek ich nie wytwarza (leucyna, lizyna,fenyloalanina,)

D. Peptydy -stanowią połączenia aminokwasów wyróżnia się : digopeptydy, polipeptydy, polipeptydy. Są produktami pośrednimi pomiędzy aminokwasami a białkami najważniejsze peptydy: glutanion, antybiotyki peptydowe, hormony- insulina.

E.Białka -Substancja podstawowa żywych organizmów, obecnie we wszystkich żywych komórkach : *proste- w wyniku hydrolizy otrzymujemy wyłącznie aminokwasy(prolaminy, gluteiny) *złożone -oprócz aminokwasów dające w wyniku hydrolizy jeszcze inne związki(glikoproteiny, lipoproteiny, chromoproteiny, fosfoproteidy)znaczenie w lecznictwie mają : globulina, glikoproteiny, chlorofil, bialka toksyczne, enzymy

F. Kw. Organiczne- *substancje charakteryzujące się obecnością grupy karboksylowej, *nie mają charakteru mocnych kwasów, * tworza sole, połączenie estrowe, hydroksykwasy tworzą laktony.*największe znaczenie farmakologiczne mają połączenia estrowe: kw. Askarbowy, kw. Jabłkowy.

Metody otrzymywania substancji biologicznie czynnych:

1. Izolowanie metodami chemicznymi.

2. Procesy biotechnologiczne

3. Procesy półsyntetyczne.

4 procesy biosyntetyczne.

5. Procesy biotechnologii genowej.

2. SUBSTANCJE WTÓRNE- są wytworem wyspecjalizowanej przemiany materii: *nie można im przypisac podst. Funkcji w życiu roślin, * ich wyst. Jest ograniczone do niektórych mniejszych lub większych grup systematycznych świata roślinnego, *mają często charakter wydalin lub wydzielin roślinnych.

A. Glikozydy-

Stanowią połączenie między glikonem a aglikonem. W Świerzych surowcach występuja glikozydy pierwotne które są mniej aktywne, przechodzą w glikozydy wtórne, które są trwalsze i bardziej aktywne farmakologiczne. Dzielimy je na : *fenolowe, *nasercowe, *sapo minowe, *antraglikozydy, *kumarynowe, *flawonoidowe, *antocyjanowe, *glikoalkaloidy, *cyjanowe, *gorczyczne.

B.Flawonoidy-substancje o charakterze barwników rozpowszechnione w roślinach kwiatowych. *Rutyna- kwiat perełkowca, ziele ryki *Kwartecyna- kwiat głogu i kasztanowca, *hesperydyna- owocnie pomarańczy, liście mięty pieprzowej. Surowce flawonowe- kwiatostan głogu i lipy, liść brzozy, kwiat bzu czarnego, koszyczek rumianku, ziele Dziurkowa, owoc ostropestu.

C.Kumaryny- zw. Chem wyst w rośline

w stanie wolnym i glikozydowo związane - kumaryny i glikozydy kumarynowe. Zw. Kumarynowe: *izokumaryny, piranokumaryny:

Wyst. w selerowatych, psiankowatych, astrowatych, traw i innych , poznano ponad 200 kumaryn, wyst w owocach i korzeniach, zawartość może sięgać 20%, mają wł. Lecznicze, wł. Są bardzo zróżnicowane: uspokajająco, uszczelniają ściany naczyń, dział. Bakteriobójcze, wykorzystywane w lecznictwie różych schorzeń, mogą dziłać toksycznie w dużej ilości . Przykłady wyst kumaryn: korzeń arcydzięgla i lubczyku , ziele ruty , kwiat kasztanowca.

D. Garbniki -substancje czynne o złożonym składzie chemicznym zw. Bezazotowe, mają dużą mase cząsteczkową , bardzo dużą bud. Chemiczną , ale mają określone właściwości, wchodzą w reakcje z białkami zwierzęcymi, tworzą trwałe połączenia z białkami i innymi makrocząsteczkami, są wyk. W procesie garbowania skóry. Podział pod względem budowy: *hydrolizujące * skondensowane: substancje ochronne przed drobnoustrojami, wykorzystywane w lecznictwie, działają na powierzchni skóry, wł. Przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwbakteryjnie WYST: kora dębu ,liść orzecha włoskiego.

E. Olejki eteryczne -subst biologiczne czynne o charakterze wtórnym; Mieszanina subst. Lotnych o różnym charakterze chemicznym; składniki alkohole, fenole, terpeny; świeżo wydestylowane do kilkudziesięciu związków do 100 ; rozpowszechnione w sosnowatych jałowcowa tych, selerowatych , ostowatych ; dział. Drażniąco na skóre i błony śluzowe, wł. Aromatyczna -środki poprawiające smak i zapach , środnki drażniące skórę , preparaty maście kremy , przy zapaleniu płuc rozgrzewają skóre , moczopędne, śr. Wykrztuśne, właściwości przeciwzapalne, żółciopędne, przeciwskurczowe, przeciwrobaczne.

F.Saponiny- mogą występować w postaci związkowej lub dzielonej , wyst tylko u roślin, bezazotowe zw. Organiczne , budowa glikozydowa, charakterystyczną cechą innych zw. Jest pienienie się przy rozpuszczalniku, środki głównie lecznicze , rodziny: goździkowate , brozowate, astrowate. Występują w kocheniach , łodydze, kwiatach. Synteza tych zw, zachodzi w liściach nast. Są odkladane jako subst. Zapasowa do innych organów, zastosowanie: środki wykrztuśne , zapobiega gromadzeniu się cholesterolu, moczopędne, przyśpieszają przemiane materii.

G.Alkaloidy - zw. Organicze pochodzenia roślinnego żadko zwierzęcego , mają budowe pierścieniową i charakter zasadowy, podział na 2 grupy w zal od powstawania ich w roślinach: *właściwe protoalkaloidy *pseudoalkaloidy. Podział w zal od struktury chemicznej: pirydynowe, indolowi, tropanowe, chinolinowe, izohilonowe, purynowe. Surowce alkalidowe: liść pokrzywy i kokainowca herbaty kakaowca, ziele lobeli i glistnika oraz ruty, wyst w rodz. Makowate psiankowate.

H. Terpeny -występują w postaci węglowodorów lub ich pochodnych, zw. Organiczne w świeceie roślinnym. Terpeny dzielimy na : *monoterpeny- liczna grupa głównie w olejkach lotnych, rozpuszczalne w tłuszczach, w lecznictwie udrożnia drogi oddechowe. *seskwiterpeny- skł olejków eterycznych zw. Ciekłe, w lecznictwie środki przeciwbólowe przeciwzapalne.*di terpeny, *triterpent * tetra terpeny, *politerpeny,

I.Witaminy - podział z uwagi na rozpuszczalność: *w tłuszczach: A- korzeń marchwi D-nasiona kozieradki E- liśc sałaty F- olej wiesiołkowy K- liść pokrzywy i szpinaku. * wodzie:* B- płytki roślinne, PP- kiełki zbóż, drożdze, C- owoc rokitnika, dzikiej róży.