Zagadnienia do egzaminu z Etyki

1. PRZEDMIOT BADAŃ ETYKI.

Etyka – jest to dyscyplina naukowa wyodrębniona z filozofii. Dział filozofii. Nazwa pochodzi od greckiego słowa ethos –
obyczaj lub ethicos –obyczajowy.
Nazwę tę wprowadził Arystoteles.
Przedmiotem badań etyki jest moralność.
Moralność to zjawisko które bada etyka.
Etyka zajmuje się :
-opisem zjawisk moralnych,
- oceną zjawisk moralnych.

1.RODZAJE ETYKI – CHARAKTERYSTYKA, PODSTAWOWE RÓŻNICE

Wyróżniamy trzy rodzaje etyki:

•

opisową (desteptyczną)

•

normatywną ( prosteptyczną)

•

metaetykę

Etyka opisowa zajmuje się opisem zjawisk obserwowanych w rzeczywistości społecznej
np. ankiet, rozmów, pytań obserwator analizuje co ludzie uważają za dobre lub złe .
Nie ma oceny wypowiedzi zachowań.
Nie ma odwoływania się do wartości preferowanych przez autora.
Etyka normatywna
zajmuje się ustalaniem norm zachowań.
Konstruuje się i uzasadnia systemy etyczne.
Mamy rady, wskazówki , ocenę zachowań pod względem moralnym.
Szczególną wagę w etyce normatywnej przywiązuje się do wartości, stara się określić najwyższe dobro.
Metaetyka
logiczna analiza języka etyki i metodologia. Bada czym jest słuszność naszych działań. Zastanawia się czym jest sama

etyka, co powoduje ,że nasze osądy uważamy za słuszne bądź nie. Tutaj definiuje się pojęcie dobra, zła, słuszności
itd.

3.PRZEDMIOT BADAŃ ETYKI NORMATYWNEJ
Przedmiotem badań etyki normatywnej są osądy moralne.
Etyka normatywna w formułowaniu ocen moralnych odwołuje się do rozsądku. Nasz rozum jest wskazówką, która kieruje
naszymi decyzjami.

4.SPOSÓB DOKONYWANIA OSĄDÓW MORALNYCH
Fakt - standard moralny - osąd moralny
Standard moralny - występują jako normy, wartości dorozumiane. Są uznawane za słuszne bez konieczności
udowadniania, że tak jest.
Normy moralne- konkretne oczekiwania w stosunku do pewnego zachowania. Specyfiką norm moralnych jest to, że
dotyczą nie tylko naszych zewnętrznych zachowań ale naszego świata wewnętrznego ( naszych myśli, pragnień, dążeń,
motywów dzałania)) To odróżnia normy moralne od norm prawnych. Sankcją za przekroczenie norm moralnych nie są
tylko złe oceny innych ale reakcja sumienia, osąd wewnętrzny.
Wartości moralne – bardzo ogólne oczekiwania świadome bądź nieświadome.( Może być bardzo zinternalizowane )
Wartość to abstrakcyjny obraz czegoś co człowiek uważa za słuszne. Warte naszego wysiłku, pożądane. Jest to coś co ma
dla nas znaczenie.
Kiedy człowiek dokonuje osądów moralnych odwołuje się do wartości moralnych.
Standardy moralne dotyczą spraw o poważnych konsekwencjach dla dobra ludzi, zwierząt i otoczenia naturalnego. Nie są
ustanowione i nie mogą być zmienione przez władzą prawną. Obowiązują a nawet ulegają wzmocnieniu pomimo ich
naruszenia, Powinny brać górę nad indywidualnymi korzyściami. Przyjmuje się ,że wszyscy ludzie są równi i mają takie
same prawa.

5.RODZAJE WARTOŚCI – RÓŻNE KRYTERIA ICH WYODRĘBNIANIA, PODSTAWOWE RÓŻNICE.
Wyróżniamy wartości:

•

Autoteliczne – stanowią cel sam w sobie. Są ważne z racji swego istnienia

•

Instrumentalne –stanowią środek do osiągnięcia celu

Ale także na:

•

Uznawane – jesteśmy przekonani o ich słuszności

•

Wyznawane – deklarowane słownie przed innymi; nie zawsze je wyznajemy.

•

Realizowane- te, którymi kierujemy się w rzeczywistości w życiu.

6. Dwie podstawowe zasady moralne według J. Teichman
Etyka humanistyczna – szacunek dla ludzkiego życia.

•

Życie ludzkie jest wartością samą w sobie. Jest ono święte w sensie religijnym i świeckim.

•

Istoty ludzkie mają pewne przyrodzone prawa.

Kierunek etyczny powinien uwzględniać te dwa prawa.

7. TRZY RODZAJE ELEMENTARNYCH NORM MORALNYCH.
W koncepcji elementarnych norm moralnych przyjmuje się, że istnieją pewne normy, które możemy zaobserwować
niezależnie od okresu historycznego, kultury, czy społeczeństwa. Są to:

•

Normy chroniące istotne więzi społeczne, bez których społeczeństwo nie mogłoby istnieć. ( Nakaz poszanowania

życia ludzkiego, poszanowanie własności prywatnej).

•

Normy nakazujące postępowanie człowieka w typowych, powtarzających się sytuacjach. ( Obowiązek opieki

rodziców nad dziećmi, obowiązek dotrzymywania umów)

•

Zalecenia rozwijania pewnych predyspozycji osobowościowych, talentów, zdolności, które są uznawane za cenne,

wartościowe ( Cierpliwość, pracowitość, odwaga).

8. CZTERY FORMY PLURALIZMU MORALNEGO ( NA CZYM POLEGAJĄ

•

Pluralizm radykalny - poglądy ludzi na temat słuszności i niesłuszności etycznych nie dadzą się pogodzić.

Pluralizm oznacza tak skrajne różnice, że społeczeństwa nie mogłyby istnieć.

•

Pluralizm uzależnień moralnych –zgoda na istnienie elementarnych norm moralnych. Natomiast normy te mogą

być uzasadnione w różny sposób. Morderstwo jest złe, ale mogą być różne uzasadnienia – humanizm, obawa przed
karą.

•

Pluralizm czynów – nawet jeśli istnieją podstawowe normy moralne, to w konkretnych sytuacjach mogą

występować różnice w refleksji etycznej. Morderstwo – e afekcie, z zemsty, dla przyjemności – różna ocena słuszności
czynu.

•

Pluralizm samorealizacji – ludzie mają wolność wyboru wartości i stylów życia i jest możliwe wiele tych

wyborów w ramach elementarnych norm moralnych.

9. SZEŚĆ STOPNI ROZWOJU MORALNEGO CZŁOWIEKA W KONCEPCJI L. KOHLBERGA –
CHARAKTERYSTYKA PODSTAWOWA
Kolhlberg uważał że istnieją wyraźne stadia rozwoju moralnego człowieka i że są one związane z rozwojem
psychicznym.
Wyróżnił trzy poziomy rozwoju moralnego człowieka. Na każdym poziomie istnieją dwa stadia rozwoju moralnego.

Poziomy rozwoju moralnego człowieka:

1)

Poziom prekonwencjonalny.

•

Posłuszeństwo i kara - jedynym kryterium słuszności moralnej jest posłuszeństwo wobec autorytetu, Autorytet

rozumiany jako osoba mająca władzę karania. Pierwotną motywacją czynienia tego co słuszne jest chęć uniknięcia
kary. ( dzieci)

•

Indywidualizmu i wzajemności – kryterium słuszności moralnej na tym poziomie polega na uzyskaniu jak

największego dobra w wyniku indywidualnej decyzji
Zaczynamy zauważać ,że chęć zdobycia jak największego dobra wymaga wchodzenia w układy z innymi. Nastawienie
na chęć zdobycia nagrody.

2)

Poziom konwencjonalny.

o Konformizm międzyludzki ( moralność dobrego kolegi) – zdominowana jest poprzez oczekiwania innych wobec nas.
Postępowanie słuszne oznacza spełnianie oczekiwań najbliższego otoczenia. Dążenie do zrozumienia norm i reguł
narzuconych przez grupę. Dostrzeżenie, że normy moralne nie dadzą się pogodzić. Trzeba dokonywać wyboru.
( Wyobrażanie siebie w położeniu drugiego człowieka)

o System społeczny - moralność jest postrzegana jako sposób odgrywania określonej roli w systemie społecznym np.
być dobrym obywatelem, żyć zgodnie z regułami roli społecznej. Głównym motywem bycia moralnym jest dążenie do
utrzymania społeczeństwa jako całości instytucji społecznych.
3)

Poziom postkonwencjonalny

a)

Społeczny kontakt ( umowa społeczna) – pojawia się indywidualna refleksja moralna i rosnąca niezależność od

reguł nakładanych przez społeczeństwo. Ceni się wysoko podstawowe wartości takie jak życie, wolność nawet jeżeli nie
są chronione przez prawo. Kryterium słuszności moralnej – to jak największe dobro dla jak największej grupy.
System etyczny buduje się np. własnych indywidualnych praw.

b)

Uniwersalne zasady etyczne - Zakłada się ,że istnieją uniwersalne zasady moralne, które wszyscy powinniśmy

respektować. Są one pierwotne względem norm prawnych, obowiązków instytucjonalnych. Postępować słusznie tzn.
działać zgodnie z zasadami. Uznajemy ważność tych zasad. Zdolność przyjmowania przez jednostkę punktu widzenia
dwóch stron bez zmiany osądu moralnego.

10. DWA MITY FUNKCJONUJĄCE W KULTURZE EUROPEJSKIEJ WYJAŚNIAJĄCE POCHODZENIE
ETYKI I REGUŁ MORALNYCH.

•

Mit charakterystyczny dla chrześcijaństwa w którym wyjaśnia się istnienie norm etycznych koniecznością

doprowadzenia naszej niedoskonałej natury do zgodności z wolą Boga. Początek upadku człowieka dostrzegany jest w
nieposłuszeństwie człowieka wobec Stwórcy.

•

Mit związany z koncepcją umowy społecznej. Jest to koncepcja opisana przez starożytnych Greków, Tomasa Hobbes a .

•

Wyjaśnia się etykę jako narzędzie egoistycznej roztropności. Rodzaj umowy opartej na rachunku egoistycznym.

Kierując się roztropnością, działając konsekwentnie chcemy zdobyć jak najwięcej dla siebie. Chcąc zyskać jak najwięcej
wchodzimy w interakcje z innymi, co powoduje powstawanie konfliktów. W celu regulacji zasad wzajemnego
oddziaływania z innymi egoistami powstały normy etyczne.

11. PODSTAWOWA RÓŻNICA MIĘDZY MORALNOŚCIĄ SPOŁECZNOŚCI OSIADŁYCH A
MORALNOŚCIĄ ZŁOŻONYCH SPOŁECZNOŚCI WSPÓŁCZESNYCH.

Podstawowa różnica między moralnością społeczności osiadłych ( społeczności nieuprzemysłowionych zajmujących się
zbieractwem, myślistwem, rolnictwem) a moralnością złożonych społeczeństw współczesnych polega na tym, że wśród
małych społeczności osiadłych moralność traktowana jest instrumentalnie jako środek do celu . Natomiast w złożonych
społecznościach współczesnych moralność traktowana jest jako cel sam w sobie. Jestem moralna bo chcę.
Wyodrębnia się kilka cech charakterystycznych dla pojmowania moralności w małych społecznościach osiadłych:
a)

Samouspołecznienie – chcę żyć w grupie, dążę do tworzenia społeczności.

b)

Zasada wzajemności - definiowana jako fundamentalna konieczność zapewniająca trwałość relacji międzyludzkich.

Ludzie odwzajemniali się sobie ponieważ pomagało im to żyć.
c)

Poszanowanie dla życia ludzkiego jako wartość uniwersalna.

d)

Strach przed chaosem – potrzeba zachowania porządku

e)

Częste występowanie założeń teologicznych – określały stosunek człowieka do siły nadprzyrodzonej.

12.SPOSÓB DZIEDZICZENIA WŁASNOŚCI W STAROŻYTNYM EGIPCIE I JEGO KONSEKWENCJE DLA
FUNKCJONOWANIA ÓWCZESNYCH MAŁŻEŃSTW I RODZIN.
W starożytnym Egipcie własność dziedziczona była po linii żeńskiej. Dawało to wysoki status kobietą - co było
niespotykane w świecie starożytnym. Starożytni Egipcjanie uznawali małżeństwa kazirodcze. Głównym celem
zawierania tego typu małżeństw było zatrzymanie dóbr (dziedzictwa) w rodzinie.
23. KONCEPCJA IMITATIO DEI – NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA RELIGII JUDAISTYCZNEJ
Koncepcja imitatio Dei – jest to koncepcja naśladowania Boga.
Cechą charakterystyczną wiary i etyki żydowskiej jest założenie , że człowiek ma doskonalić się w sensie moralnym już
w tym świecie. Zakłada się, że ludzie zostali stworzeni na obraz Boga więc mogą podążać drogami bożymi, zbliżać się do
Boga. Zbliżanie się do Boga ma polegać na:
a)

wypełnianiu przykazań ( przykazania zawierają kwestie moralne, rytualne , teologiczne – Dekalog oraz 630

przykazań Tory)
b) nakaz miłości bliźniego i traktowania wszystkich jednakowo wynikający z założenia, że wszyscy zostali stworzeni
przez Boga.

Podstawowe informacje dotyczące etyki żydowskiej zawarte są w Starym Testamencie oraz w tekstach rabinicznych
Talmud.
Talmud składa się z Tory ( Pięcioksiąg Mojżeszowy) oraz Miszny ( czyli nowej wykładni tego co zawarte w Torze,
zawiera szczegółowe holechy czyli zasady jak powinien zachowywać się wyznawca judaizmu)
Podstawy wiary w judaizmie:

a) Przekonanie o istnieniu jednego Boga
b) Uznanie istnienia szatana

c) Początkowo w judaizmie nie było wiary w nieśmiertelność duszy, doktryna ta pojawiła się w 2 w p.n.e.
d) Żydzi nie uznali Jezusa Chrystusa , nadal wyczekują przyjścia Mesjasza.

24) ZŁOTA REGUŁA HILLELA – PODSTAWOWY NAKAZ W RELIGII JUDAISTYCZNEJ
Złota reguła Hillela brzmi „ nie czyń drugiemu co tobie nie miłe” czyli mówi o tym, że nie można krzywdzić innych. Jest
to podstawowy nakaz religii judaistycznej gdzie zakłada się miłość i szacunek w stosunku do ludzi ponieważ wszyscy
pochodzimy od jednego Stwórcy.

25) PODEJŚCIE ŻYDÓW DO SWYCH BLIŹNICH – UZASADNIENIE ZAWARTE W ZAŁOŻENIACH
RELIGII JUDAISTYCZNEJ.
Złota reguła Hillela. Człowiek ma prawo do życia, wolności, życiowych przyjemności. Cnoty: mądrości, bogobojności,
skromności, zadowolenie z własnego losu. Nierówności - akceptuje się nierówności społeczne, polityczne ze względu na
płeć. Odróżnia się 2 kategorie mężczyzn: dobrzy – uznają prawo Boga, źli – ignorują. Kobiety – dobre: troszczą się o
dobrobyt rodzinny, zarządzają gospodarstwem, bystre kobiety interesu. Złe – rozpustne, niemoralne, awanturnice.

26)PODEJŚCIE JUDAIZMU DO GROMADZENIA DÓBR MATERIALNYCH PRZEZ CZŁOWIEKA
Człowiek ma prawo do należytego zarobku, godności. Zamysłem bożym jest by przez pracę zaspokoić potrzeby
ekonomiczne. Nie ma nic złego zgromadzeniu bogactwa. Ubóstwo nie przysparza dodatkowych wartości etycznych.
Bogactwo którego źródłem jest Bóg ma zaspakajać nasze potrzeby indywidualne ale także innych – podatki. Dobrowolne
dzielenie się to akt miłosierdzia, obowiązkowe podatki – to akt sprawiedliwości, odmowa to kradzież.

27) POJĘCIA: SUNNA; SURA; SZARJ`AT, ZAKAT – CHARAKTERYST. DLA ISLAMU
Dwa podstawowe to SZYICI I SUNNICI
SUNNA – jest rozwinięciem i uzupełnieniem Koranu. Składa się z opowieści o czynach proroka Mahometa, normy i zasady
postępowania.
SURA – 144 rozdziały Koranu
SZARJ`AT – oznacza prawo boskie, które zostało zapisane w postaci nakazów i zakazów w Koranie, wyjaśniające czym
jest dobro i zło.
ZAKAT – obowiązkowa jałmużna (1/40 dochodów)

28) RELACJA MIĘDZY DOMOWYM A MATERIALNYM ASPEKTEM ŻYCIA WG RELIGII ISLAMSKIEJ
Koran ukazuje podwójny wymiar życia człowieka: duchowny i materialnymi wymiany te są równorzędne. Zasady
objawienia panny przekładać się na życie na Ziemi.

29) RELACJA MIĘDZY PRZEPISAMI KODEKSÓW PRAWNYCH A OBOWIĄZKAMI MORALNYMI
WYNIKAJĄCYCH Z KORANU I ISLAMU
paradygmatem postępowania jest to, co zostało zapisane w Koranie. 5 kategorii oceny postępowania człowieka: CZYNY
OBOWIĄZKOWE (modlitwa, jałmużna), CZYNY ZALECANE (miłosierdzie, dobroczynność), CZYNY DOZWOLONE,
CZYNY ODRADZONE, CZYNY ZAKAZANE (morderstwo, cudzołóstwo, alkohol). Każde wykroczenie jest ujmowane w
terminach prawnych i teologicznych.

30) ZNACZENIE TERMINU ZAKAT – ETYKA ISLAMSKA
ZAKAT wynika z nacisku na wyrównywanie nierówności wyznawców nakłania się do dobroczynności na rzecz
szerokopojętej rodziny, kształtuje się poprzez to nasze społeczne sumienie.

31. PEŁNE ZNACZENIE POJĘCIA DŹIHAD
- błędnie przekładany jako święta wojna
dźihad - ogół działań zmierzających do powstania państwa zorganizowanego wedle praw boskich; obejmuje także działania środkami
pokojowymi: -głoszenie kazań
-nauczanie
-oczyszczanie samego siebie
Walka jest ostatecznym rozwiązaniem, celem słowa bożego jest zachęcanie i kierowanie ludzi
na drogę pokojową
Zadaniem Mahometa było stworzenie państwa zorganizowanego wedle praw boskich . Walka o stworzenie państwa doprowadziła do
działań wojennych- dźihad
32. PODSTAWOWY ARGUMENT W OCENIE MORALNEJ CZYNU PRZYJMOWANY W ETYCE
CHRZEŚCIJAŃSKIEJ.
Podstawowym argumentem w ocenie moralnej czynu jest wiara w Boga i w boskie
pochodzenie norm moralnych. Pochodzenie norm moralnych jest zewnętrzne względem
jednostki(deontologia). Motywem postępowania jest odwołanie się do normy (motyw
kantowski).

Etyka chrześcijańska zaleca kształtowanie ducha jako doskonalenie, wzmacnianie naszego
charakteru poprzez modlitwę osobistą, modlitwę w ramach wspólnoty kościelnej, dyskusje.
Obowiązki wobec człowieka i Boga określa DEKALOG + PRZYKAZANIE MIŁOŚCI
33. RADYKALIZACJA ZŁOTEJ REGUŁY HIŁLELA DOKONANA PRZEZ JEZUSA JAKO PODSTAWA ETYKI
CHRZĘŚCI] AŃSKIEJ.
„Wszystko co byście chcieli żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie." Radykalizacja moralności powszechnej:
nie ma granic dla przebaczenia za doznane szkody dlatego że odpowiada to przebaczeniu
nam przez Boga
- miłość nieprzyjaciół dlatego , że Bóg kocha nieprzyjaciół
- bezgraniczna, bezinteresowna miłość bliźniego.
34. PODSTAWOWA RÓŻNICA MIĘDZY ETYKĄ CHRZEŚCIJAŃSKĄ A ETYKĄ KANTOWSKĄ, JEŚLI CHODZI O
POCHODZENIE NORM MORALNYCH.
W etyce chrześcijańskiej normy moralne pochodzą od Boga. Etyka ta jest niemoralna, ponieważ opiera się na systemie nagród i kar
(niebo, piekło) za złe postępowanie , nie na czynieniu rzeczy słusznych dlatego , ze są słuszne. Kant odrzuca pochodzenie prawa
naturalnego od Boga. Wg. Kanta człowiek powinien odwoływać się do rzeczywistości, która jest mu dostępna. Tezy o istnieniu Boga są
nie do obrony. Czynnikiem kształtującym działania moralne jest rozum- do niego odwołujemy się ostatecznie. Bóg jest o tyle o ile jest.
35. PODEJŚCIE DO BOGACENIA SIĘ I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI CHARAKTERYSTYCZNE DLA ETYKI
CHRZEŚCIJAŃSKIEJ.
Bóg wyznaczył chrześcijanom cel- wspólne działanie dla pomnażania dóbr ziemskich danym nam przez Boga dla dobra wspólnego.
Człowiek przejawia skłonność do zaspokajania własnych potrzeb kosztem innych. Obawa o własność jest oznaką słabej wiary, braku
ufności w Boga. Przedsiębiorczość może być akceptowana wtedy, gdy służy dla pomnażania dóbr dla dobra ogółu. „Egoistyczny majątek
utrudnia nam zbawienie/'
36. POJECIE „GODNOŚCI OSOBY LUDZKIEJ" JAKO PODSTAWOWE ZAŁOŻENIE PERSONALIZMU
KATOLICKIEGO.
Personalizm katolicki- moralnej oceny czynu dokonuje się bez odwołania się do autorytetu Boga(św. Tomasz z Akwinu)
Trzon moralności katolickiej może być wyprowadzony bez wiary w Boga i boskie pochodzenie norm moralnych. S w. Tomasz uważał, że
jest możliwe stworzenie filozoficznej

bazy dla wierzących i niewierzących. Człowiek w wymiarze etycznym jest jednostka,

moralnie

odpowiedzialna, zdolna do dążenia do dobra i prawdy - godność istoty ludzkiej- i

dlatego nie może sobą dowolnie dysponować i

traktować innych w sposób instrumentalny .Każdy posiada potencjalnie najwyższą wartość zatem wszyscy są sobie równi i maja
obowiązek dążenia do dobra wspólnego.
37. PODEJŚCIE CZŁOWIEKA DO PRACY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ETYKI PROTESTANCKIEJ.
W etyce protestanckiej podejście człowieka do pracy jest identyfikowane z powołaniem , wezwaniem każdego człowieka do osobistej
służby Bogu w ramach stylu życia jaki sobie obrał .Kładzie się duży nacisk na pracę. Etyka ta odegrała szczególną rolę w rozwoju
kapitalizmu.
38. M. WEBER JAKO TWÓRCA KONCEPCJI O SPRAWCZEJ ROLI PROTESTANCKIEJ ETYKI PRACY DLA
ROZWOJU GOSPODARKI KAPITALISTYCZNEJ.
M. Weber uznawał protestantyzm jako dodatkowe źródło przedsiębiorczości. Przedsiębiorczość w protestantyzmie jest uznawana za miłą
Bogu, a nagromadzony dzięki przedsiębiorczości majątek uznawany jest za wyraz łaski bożej, ale przy zachowaniu ascetycznego stylu
życia. Etyka ta odegrała szczególną rolę w rozwoju kapitalizmu (przemiany naukowo - techniczne, rewolucja przemysłowa w Europie
zach., USA).
39. SOKRATEJSKA DEFINICJA POJĘCIA

ARETE.

Według Sokratesa warunkiem koniecznym naszego moralnego działania jest posiadanie wiedzy czym jest dobro i zło. Celem ludzkiego
działania jest szczęście. Szczęście Sokrates utożsamia z cnotą- arete jako dobro najwyższe.
Arete- dzielność etyczna(moralne , wewnętrzne usposobienie człowieka), utożsamia je z wiedzą i szczęściem.
40. PLATOŃSKA KONCEPCJA IDEALIZMU OBIEKTYWNEGO.
Wg. Platona pierwotny wobec rzeczywistego świata jest świat idei-świat wartości absolutnych. Idee są zhierarchizowane . Na szczycie
hierarchii znajduje się idea dobra. Człowiek poznaje świat idei dzięki posiadaniu duszy. Idee- wartości, normy regulują przebieg życia
ludzkiego.
41. ARYSTOTELEJSKA KONCEPCJA IDEI „ZŁOTEGO ŚRODKA".
Utożsamia cnotę z postawą człowieka, który potrafi znaleźć złoty środek między niedostatkiem a nadmiarem; między strachem a
zuchwalstwem(odwaga).Uznawał tylko dobra realne, odrzucał idee.
42. E PIKU R EJ S KI WZÓR DĄŻENIA DO OSIĄGNIĘCIA

EUDAJMONII

Szczęśliwym jest człowiek , który nie cierpi. Przyjemnością jest życie bez cierpienia. Głosił
kult życia zgodnego z naturą, w którym człowiek ogranicza swoje potrzeby. Dążenie do
szczęścia powinno polegać na ograniczeniu potrzeb. Człowiek powinien usunąć się z życia
publicznego, zamknąć się w kręgu rodziny i starać się ograniczyć potrzeby(epikurejski ogród
rozkoszy).
Epikur był hedonistą, uważał, że przyjemność nie oznacza pozytywnych doznań ale brak
cierpienia.
43. POSTAWA CZŁOWIEKA SZCZĘŚLIWEGO WEDHIG STOIKÓW.
Stoicy DI w. p. n. e.
Zenon z Kition

Chryzop
Seneka
Marek Aureliusz
Najważniejszym dobrem dla Stoików jest cnota, która utożsamiana jest ze szczęściem i
wiedzą. Człowiek powinien ograniczyć i uniezależnić się od czynników zewnętrznych, które
przeszkadzają w osiągnięciu szczęścia. W życiu powinien kierować się rozsądkiem i
prawami natury co pozwala wyzwolić się z obawy przed śmiercią. Człowiek powinien
pogodzić się z własnym losem(postawa stoicka). Wzorem osobowym jest mędrzec
pochłonięty zdobywaniem mądrości, opanowany chłodny, kierujący się rozsądkiem w
działaniu, poczuciem obowiązku, życzliwy w kontaktach z innymi.

44. ZNACZENIE DWÓCH PODSTAWOWYCH POJEĆ(EUDAJMONIA, ARETE) ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W
KRĘGU ZAINTERESOWAŃ STAROŻYTNYCH FILOZOFÓW GRECKICH.
Grecy bycie szczęśliwym utożsamiali z posiadaniem właściwości, dóbr powszechnie pożądanych. Arete w rozumieniu Greków
przypisywane było także rzeczom. Cnoty greckie to również umiejętność filozofowania, dowcip . Podstawowe cnoty to:
Cnota mądrości
Cnota sprawiedliwości
Męstwa
Odwagi
Umiarkowania
Zbożności
45. SPOSÓB NA OSIĄGNIĘCIE EUDAJMONII WEDŁUG FILOZOFÓW GRECKICH.
Istotą dobrego życia było życie oparte na używaniu rozumu . Mądrość jest cnotą. Człowiek postępując racjonalnie nie wybiera zła,
ukierunkowuje się na interes własny- nie jest on utożsamiany z pojęciem egoizmu, brak konfliktu . Człowiek jest istotą polityczną
przeznaczony w sposób naturalny do życia we wspólnocie. Tylko nieliczni są w stanie poznać istotę arete Pozostali powinni przestrzegać
zasad, które tworzą filozofowie. Pojawia się potrzeba akceptacji przez obywateli. Kwestie społeczne
-aprobowali nacjonalizm
-usprawiedliwiali niewolnictwo
-człowiekiem wolnym był dorosły mężczyzna
-upośledzona rola kobiety
46. GŁÓWNA IDEA PRAWA NATURALNEGO
prawo naturalne- zespół podstawowych niezbywalnych praw i norm postępowania człowieka wynikających z jego natury
Główną ideą prawa naturalnego jest teza, że przekonania moralne ludzi mają racjonalną podstawę w postaci ogólnych zasad
postępowania. Zasady te odzwierciedlają naszą naturę.
47. Podstawowa przesłanka , na której .idee prawa naturalnego oparł Tomasz z Akwinu
Tomasz z Akwinu idee prawa naturalnego tłumaczy odwołując się do rozumu, Uważ a, że prawo naturalne jest naturalne , gdyż zgadza
się z naturą ludzką, która jest naturą rozumną. Bóg stwarzając ludzi obdarza ich określoną naturą, która pozwala im poprzez rozum i
doświadczenie rozpoznać dobro i zło. Dobro człowieka= życie zgodne z rozumem Złe życie = niezgodne z rozumem
Grzech jest działaniem sprzecznym z rozumem. Prawo naturalne dzieli się na zasady pierwotne(boskie ,niezmienne) i wtórne (ludzkie,
zmienne). Podstawa współczesnych teorii praw człowieka.

48. ROLA PRAWA NATURALNEGO JAKO POŚREDNIKA MIĘDZY STANEM NATURY A POWSTANIEM

UMOWY

SPOŁECZNEJ W KONCEPCJI T. HOBBESA.
Stan natury prawo naturalne umowa społeczna
Punktem wyjścia była teza o aspołecznej naturze człowieka. Stan natury opisywany jest jako stan, w którym stosunki międzyludzkie
regulowane są przez wrodzone skłonności ludzi. Z natury jesteśmy egoistami zatem pierwotny stan natury jawi się jako stan permanentnej
walki każdego z każdym w celu osiągnięcia korzyści. Reguły walki i sposoby realizacji własnych korzyści określone zostały dzięki
istnieniu prawa naturalnego i powstaniu .umowy społecznej. Przejście od stanu natury do funkcjonującego państwa polega na
dobrowolnej zgodzie , umowie jednostek tworzących społeczność na ograniczeniu ich wolności i podporządkowaniu się suwerenowi
.Życie w formie organizacji państwowej przynosi więcej korzyści.
49. WKŁAD H. GROTIUSA W PRZEŁOŻENIE IDEI PRAWA NA INDYWIDUALISTYCZNĄ TEORIĘ UPRAWNIEŃ.
Grotius twierdził, że prawo naturalne jest autonomiczne, niezależne od Boga mimo iż nie był ateistą(świeckość prawa naturalnego).
Pojęcie prawa człowieka- zakłada istnienie uprawnień naturalnych, które są ludziom przypisywane na mocy faktu bycia człowiekiem.
Grotius przedstawia te prawa w odniesieniu do jednostki. Przejście od relacji jednostka - społeczeństwo, przeniesienie ich na
płaszyczyznę praw człowieka. Zespół praw jednostki - lista uprawnień naturalnych, które są przypisywane ludziom na mocy bycia
człowiekiem.

50. ETYKA KANTOWSKA JAKO PRZYKŁ. TEORII DEONTOLOGICZNEJ UZNAJĄCEJ MOTYWY
POSTĘPOWANIA JAKO KRYTERIUM SŁUSZNOŚCI W OCENIE CZYNU

Choć Kant jest znany głównie ze swojej teorii poznania i metafizyki, to uważał on jednak, że właśnie etyka jest
najważniejszym działem filozofii. Aby udzielić odpowiedzi na pytanie czym jest moralność? Należy zastosować

zróżnicowanie pomiędzy działaniami podejmowanymi ze „skłonności” a działaniami podejmowanymi z „poczucia
obowiązku”.
Dla Kanta człowiek postępuje moralnie tylko wówczas, kiedy stłumi swoje uczucia i skłonności i spełni to co powinien.
Moralność wedle Kanta, jest ściśle związana z obowiązkiem i powinnością. Istotą moralności jest posiadanie motywów
postępowania. Człowiek jest moralny kiedy postępuje z poczucia obowiązku. Działanie moralne jest podjęte z
poszanowania obowiązku. Każde działanie musi być osądzone pod względem tego, co mogłoby ono wywołać, gdyby
stało się powszechnym kodeksem postępowania.
51. ZASADNICZY CZYNNIK KSZTAŁTUJĄCY DZIAŁANIA MORALNE WEDŁUG KANTA
Wg Kanta czynnikiem kształtującym działania moralne jest imperatyw kategoryczny – to najważniejsza absolutnie
obowiązująca zasada. Dzięki imperatywom moralnym, które są niezmienne i od których nie ma wyjątków. Obowiązkiem
człowieka jest posłuszeństwo wobec imperatywów niezależnie od skutków jakie za sobą niosą.
52. ETYKA KANTOWSKA JAKO „ETYKA OBOWIĄZKU I POWINNOŚCI”
Etyka Kanta jest etyką obowiązku i powinności. Czyn jest moralnie słuszny, jeśli dokonująca go osoba kieruje się dobrą
wolą. Liczą się słuszne motywy działania. Motyw musi być słuszny aby był czyn słuszny - całe postępowanie moralne.
Jedynym motywem dobrej woli jest spełnianie obowiązków dla samego obowiązku. Przez dobrą wolę Kant rozumie
postępowanie zgodne z dobrą wolą. Czyn jest wykonywany z poczucia obowiązków jeśli jest zgodny z imperatywem
kategorycznym – najważniejsza absolutnie obowiązująca zasada moralna, uniwersalna. „Postępuj tylko wedle takiej
maksymy, co do której możesz zarazem chcieć żeby się powszechnym prawem”.
53. AUTONOMICZNOŚĆ ETYKI KANTA
Autonomiczność etyki Kanta polega na tym, iż zakłada się słuszność moralna czynu powinna być szukana w sobie.
Człowiek jest istotą posiadającą wolną wolę. Zdolność autonomicznego działania stara się określić podstawowe zasady –
maxymy. Kant nie odwołuje się do koncepcji dobra. Oceny słuszności czynu szukamy w sobie (etyka chrześcijańska).
Powinności moralne i słuszności wyprowadzić należy z rozumu – czynnik kształtujący. Człowiek – istota racjonalna
formułuje zakazy i nakazy moralne. Ostatecznym autorytetem jest nasz rozum. Każdy człowiek jest autorytetem
moralnym sam dla siebie. Bóg nim jest o ile natura nasza tak uzna.
54. DWA PODST. IMPERATYWY KATEGORYCZNE KANTA
Kant jest autorem imperatywu kategorycznego. Odróżnił on imperatyw kategoryczny od imperatywu hipotetycznego.
Imperatyw kategoryczny zaleca działania bezwarunkowe, bez względu na efekt. Jest to więc reguła, wedle której
postępując, zachowujemy się moralnie. Imperatyw hipotetyczny – głosi, że jeśli chcemy osiągnąć zamierzony cel, to
musimy działać w określony sposób. Nie dotyczy ten imperatyw działań ostrożnych.
1)FORMUŁA PRAWA POWSZECHNEGO- słuszne są te zasady, które mogą być przyjęte przez wszystkich –
maxymy uogólnione.
2)FORMUŁA CELU SAMEGO W SOBIE - postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie jak też w osobie
każdego innego używał zawsze tylko jako celu nigdy jako środka.
FCSwS i FPP oparte są idei szacunku dla człowieka (etyka chrześcijańska). Nie wolno ludzi traktować w sposób
instrumentalny. Dając łapówkę nie mam szacunku dla samego siebie. Dzięki imperatywom człowiek odkrywa prawo
naturalne, które jest niezmienne.
55. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA ETYKI WYWODZĄCEJ SIĘ Z TRADYCJI UMOWY SPOŁECZNEJ
Zasady normy społeczne uznawane są na mocy jakiegoś porozumienia – reguły stosunków. Ludzie umawiają się co do
zasad danej zbiorowości, aby móc funkcjonować. Powstała jako próba zrzeszania się ludzi. Na przełomie 18/19 wieku –
okres oświecenia - wcześniej, przed oświeceniem za obowiązki człowieka uznawano to, co wywodzi się z prawa
naturalnego. W oświeceniu zakwestionowano pozycję władcy państwa. Przyjęto, że naturalnym stanem był stan
przedpolityczny.
56.PODSTAWOWY CEL ZAWARCIA UMOWY SPOŁECZNEJ WEDŁUG. T. HOBBESA
Hobbes – jeden z twórców umowy społecznej; wychodzi od egoistycznej natury człowieka. Moralność jako korzyść
wzajemna. Ludzie są równi fizycznie i umowa społeczna służy jako najlepszy sposób zapewnienia korzyści.
Nie ma żadnych obiektywnych wartości moralnych. Istnieją tylko subiektywne preferencje jednostek. Możemy krzywdzić
słabszych i nie ma nic nieetycznego. Korzystne dla nas jest bycie moralnym, nie opłaca się krzywdzić innych gdyż inni
mogą skrzywdzić nas.
57.RÓŻNICA W ROZUMIENIU STWIERDZENIA, ŻE LUDZIE SĄ Z NATURY RÓWNI W UJĘCIU
HOBESSA I KANTA
HOBBES

KANT

►Moralność jako korzyść wzajemna
►ludzie są równi fizycznie

►umowa społeczna – najkorzystniejsza forma
zapewnienia korzyści

►moralność jako bezstronność – przedstawiciel
j. Rawls.
►moralnie jesteśmy równi
►interesy wszystkich jednostek to troska
wzajemna

58. SPOSÓB USTANAWIANIA ZASAD MORALNYCH „ZA ZASŁONĄ NIEWIEDZY” W KONCEPCJI J.
RAWLSA

J. Rawls – przedstawiciel „zza zasłony niewiedzy”. Człowiek stanowi sam w sobie wartość. Jest celem samym w sobie –
nie wolno go dlatego krzywdzić. Umowa społeczna służy do podjęcia sprawy sprawiedliwości – jako branie pod uwagę
potrzeb wszystkich innych, jako istot wolnych i równych. Umowy nie zawsze są zawierane. Normy moralne na które
umawiają się ludzie powinny być tworzone zza zasłony niewiedzy. Umowy społeczne zawierane na warunkach równości
wszystkich ludzi. Wyzbywamy się świadomości kim jesteśmy. Postępując tak odkrywamy dwie podstawowe zasady:
1)

każdy powinien się cieszyć najmniejszą pojętą moralnością dającą się pogodzić;

2)

ograniczenie zasady nr 1 dopuszcza się tylko w sytuacji jednostek znajdujących się najgorszym położeniu.

Zasadniczą wartością moralną jest wolność – wszystkich ludzi w takim samym zakresie. Pomagać należy tylko tym,
którzy stanęli w najgorszej pozycji – brak szans na zwycięstwo (bezdomny, bezrobotny) – osoby słabsze.
59. PIĘĆ RODZAJÓW EGOIZMU
EGOIZM – koncepcja egoistycznej natury człowieka. Człowiek skupiony wyłącznie na sobie, lekceważy innych.
ALTRUIZM - orientujemy się na dobro innych ludzi.
Wyróżniamy 5 podstawowych wersji egoizmu:

1)

EGOIZM ZDROWOROZSĄDKOWY – człowiek jest egoistą jeśli posiada wady moralne – ułomności. Ktoś, kto

jest wadliwie skonstruowany, realizuje własne dobro i interesy, nawet za cenę naruszenia zasad moralnych.
Charakteryzuje się tym, iż nie realizuje powinności moralnych;

2)

EGOIZM PSYCHOLOGICZNY – wszyscy ludzie są egoistami – istotna cecha natury ludzkiej; o tyle jesteśmy

egoistami o ile nasze działania motywowane są naszym interesem. Egoizm nie zawsze oznacza coś złego. Egoistami
jesteśmy wszyscy z natury. Człowiek działając zawsze robi to, co chce najbardziej robić. Motywy egoistyczne: ktoś ma
motyw egoist. nie wtedy, kiedy robi wszystko, co jego zdaniem ma nam przynieść największe dobro, nawet za szkodę na
innych, ale wtedy, kiedy robi to czego pragnie najbardziej, niezależnie od tego, czy uważa za najlepszą drogę do
osiągnięcia największego dobra, i nawet wtedy gdy, jego celem jest przynieść korzyść innym swoim kosztem.

3)

EGOIZM JAKO ŚRODEK OSIĄGNIĘCIA DOBRA POWSZECHNEGO – jeśli każdy z nas dba o włąsne

interesy zgodnie z własnym wyobrażeniem tych interesów to wszyscy na tym zyskują i z konieczności dobrze działają
interesy wszystkich. Postawa egoistyczna nie przeciwstawia się moralności. Zakłada, że to jest najlepszy sposób
osiągnięcia dobra powszechnego. Idea takiego rozumowania wywodzi się z klasyków: A. Smith – każdy przedsiębiorca
tak powinien działać, by dążył do własnego dobra, nieograniczonego ani przepisami prawnymi ani normami moralnymi,
które skłaniałyby go do ochrony innych ludzi.

4)

EGOIZM RACJONALNY/ETYCZNY – w tych koncepcjach egoizm jest postrzegany jako ideał korzystny w

praktyce. Wynika z naszego rozumu i zasad moralnych. Promowanie własnego dobra zawsze zgadza się z moralnością i
rozumem. Dążenie do własnego dobra jest racjonalne i zawsze słuszne i cnotliwe. Postępowanie odwrotne jest
nieracjonalne, nieetyczne.
61. IDEA RACJONALIZMU ETYCZNEGO I EGOIZMU RACJONALNEGO JAKO PRZESŁANKI
POWSTANIA EGOIZMU ETYCZNEGO
RACJONALIZM ETYCZNY – idea głosząca, iż jeśli jakaś zasada moralna ma być uznana za słuszną to
podporządkowanie się musi być zgodna z rozumem. Moralne jest to, co jest racjonalne. Jeśli słuszne są zasady moralne
zgodne z naszym rozumem to wynika z tego teza EGOIZMU ETYCZNEGO – zasady moralne są słuszne, jeśli
przestrzegając ich dążymy do naszego własnego dobra.
62. POSTĘPOWANIE SŁUSZNE MORALNIE WEDŁUG TEORII DEONTOLOGICZNYCH
Teorie deontologiczne głoszone przez W.D. Rossa, A.C.ewinga i H. Pricharda – twierdzą one, iż słuszność lub
niesłuszność działania nie zależy ani od jego motywów, ani od konsekwencji, ale wyłącznie od rodzaju działania. Tak
więc słuszne jest dotrzymywanie przyrzeczenia, ponieważ w samym przyrzekaniu wykonuje się działanie, które ze swej
natury zobowiązuje do zrealizowania, pomimo skłonności lub skutków, które mogą się pojawić. Ze względu na to, że
kładziemy nacisk na pojęcia zobowiązania i obowiązku, teoria deontologiczna zwana jest etyką obowiązku. Pojęcie
obowiązku jest pierwotne wobec pojęcia dobra i wartości. Zakłada się, iż postępowanie człowieka jest moralnie słuszne,
kiedy zgodne z nakazami i zakazami.

62. NONKONSEKWENCJONALIZM TEORII DEONTOLOGICZNYCH
1)

Złe skutki danego czynu nie sprawiają, że kłamstwo – czyn – jest niesłuszne. Zakłada się, że kłamstwo jest

niesłuszne, że jest kłamstwem, jeśli niesie dobre skutki. Czyn jest niesłuszny bo jest niezgodny z rygorem
deontologicznym – aby działanie było słuszne należy powstrzymywać się od rzeczy, które wcześniej uznano za czyny
słuszne;
2)

Brak bezstronności w rozpatrywaniu interesów przy ocenie innych;

3)

Jednostka traktowana jest w sposób autonomiczny. Człowiek może przypisywać większe znaczenie własnym

wartościom anieżeli innym. Jesteśmy autonomicznymi jednostkami, postępujemy zgodnie z rygorem. Autonomiczna
jednostka ważna sama dla siebie.
4)

Podejście teorii deontologicznej dopuszcza jako słuszne działanie, które nie jest najlepszym, ani dobrym wyborem,

jeśli są zgodne z rygorem deontologicznym (Konsekwencjonalizm uważa i maxymalizuje dobre skutki)
64. DEONTOLOGIZM HETERONOMICZNY/ DEONTOLOGIZM AUTONOMICZNY
Deontologizm heteronomiczny – pojęcie obowiązku jest pierwotne wobec pojęcia dobra i wartości. Zakłada się, że
postępowanie człowieka jest moralnie słuszne kiedy jest zgodne z nakazami i zakazami. Autorytet może być zewnętrzny i
wewnętrzny. Autorytet zewnętrzny – deontologia heteronomiczna – źródłem prawa jest bóg, władca.

Deontologizm autonomiczny – ostatecznym prawem jest człowiek. Istnieją pewne prawa i normy absolutnie
obowiązujące. Istnieją pewne zachowania złe same w sobie. Przeciwieństwem stanowisko deontolog. Jest teleologizm.
65.POJĘCIE DOBRA I SŁUSZNOŚCI W TEORIACH DEONTOLOGICZNYCH I TELEOLOGICZNYCH
TELEONTOLOGIZM – słuszne działania to te, które dają dobre skutki. O słuszności moralnej czynu decyduje
ocena porównawcza tych czynów. Czynami słusznymi są te, które przynoszą najlepsze z możliwych skutki.
Słuszności moralne nie są definiowane za pomocą dobra. Dobro nie jest pierwotne. Żeby działać szłusznie należy
powstrzymywać się od rzeczy które wcześniej uznano za rzeczy nie słuszne – reygory deontologiczne.

CECHY CHARAKTERYST. TEORII DEONTOLOG.
1)

są formułowane w sposób negatywny – „zakaz” ale nie przyjmują założenia, że z tych zakazów wynikające nakazy

są równoznaczne;
2)

ujęte i ograniczone – rygor ma granice i to co poza nimi nie jest zakazane;

3)

wąsko ukierunkowane – ściśle związane z decyzjami i postępowaniem określonego podmiotu moralnego, a nie z

całym szeregiem następstw.
66.POGLĄD W.D. ROSSA NA TEMAT POWINNOŚCI I ZASAD MORALNYCH
Teoria obowiązków prima facie nie zakłada, że pewne zasady moralne są ważniejsze niż inne. Ogólny pogląd Rossa jest
taki, że istnieją różne ważne rzeczy ale nie da się sporządzić żadnej listy ech moralnie znaczących. Istotne jest to,
powinniśmy być uczynni (pomagać innym gdy tylko możemy), powinniśmy rozwijać talenty i bezstronno traktować
innych. Pomaganie innym, odwdzięczanie się, życzliwość, dotrzymanie obietnicy to rzeczy moralnie ważne, wpływają na
to co powinniśmy robić i pozwalają ocenić czy słusznie postąpiliśmy czyniąc to co postanowiliśmy.
Nie ma hierarchii obowiązków prima facie. Różne zasady morlane wyznaczają takie obowiązki. Istnieje tylko lista rzeczy
moralnie ważnych ze względu na to co powinniśmy robić. W określonej sytuacji musimy wg własnej moralności ocenić
co jest dla nas najważniejsze.
67. RÓŻNICA MIĘDZY OBOWIĄZKAMI

PRIMA FACIE

I OBOWIĄZKAMI

WŁAŚCIWYM

I W KONCEPCJI

W.D.ROSSA
OBOWIĄZKI PRIMA FACIE – obowiązki postępowania, zakazy; obowiązki na pierwszy rzut oka. Należy je
wypełniać, lecz jedynie wtedy, gdy nie istnieją inne czynniki nadrzędne albo kiedy wszystkie okoliczności są
równorzędne. Ludzie znają obowiązki na pierwszy rzut oka.
OBOWIĄZKI WŁAŚCIWE – czyn staje się obowiązkiem właściwym, gdy biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności
stwierdzimy, że powinniśmy go dokonać. Decyzja, czy obowiązek jest obowiązkiem właściwym jest dokonywana przez
porównanie obowiązków prima facie, szukamy najważniejszego. Nie możemy nazwać obowiązków właściwych, gdyż są
odniesione do konkretnej sytuacji. Ross nie uznaje, że człowiek powinien mieć pewną jasność zasad moralnych. Człowiek
jest wrażliwy na pewne sytuacje moralne. Ross uważa, że jakieś zasady moralne istnieją i dzięki istnieniu tych zasad
ludzie mogą dokonywać przez całe życie wspólnych wyborów. Odwołujemy się do tego, czego doświadczyliśmy.
Pomiędzy obowiązkiem p.f. a obowiązkiem właściwym. Nie każdy obowiązek prima facie jest obowiązkiem właściwym
w danej sytuacji o tym należy zadecydować po rozważeniu wszystkich okoliczności. Żadna reguła tu nie pomoże. To
zadanie dla naszego osądu a nie dla teorii.
68. POSTĘPOWANIE SŁUSZNE MORALNIE WEDŁUG TEORII UTYLITARNEJ
Utylitaryzm to teoria moralności, według której przyjemność lub szczęście to jedyne absolutne dobro moralne. Czyny,
które prowadzą do całkowitego wzrostu szczęścia, czyny przyjemności są moralnie dobre. Te których konsekwencją są
cierpienie i ból, są moralnie złe. Zwiększenie przyjemności i zmniejszenie bólu to szczęście. Zwiększenie bólu i
zmniejszenie przyjemności to nieszczęście.
Postępowanie jest słuszne moralnie jeżeli prowadzi do uzyskania największej ilości dobra dla największej grupy ludzi,
których to postępowanie dotyczy w jak najdłuższym czasie. Ostatecznym celem człowieka jest przyjemność i unikanie
cierpienia; również szczęście – ZASADA UŻYTECZNOŚCI
70/71. PODSTAWOWA IDEA „ZASADY UŻYTECZNOŚCI” I JEJ TWÓRCY

Postępowanie jest słuszne jeśli prowadzi do uzyskania największej ilości dobra dla największej liczby ludzi, których to
postępowanie dotyczy w jak najdłuższym czasie. Maxymalne działanie. Ostatecznym celem człowieka jest przyjemność i
unikanie cierpienia lub szczęście.
JEREMY BENTHAM – najważniejszą zasadą moralną jest zasada użyteczności. Zasada ta to możliwość wyboru
działania, które w ogólnym rozrachunku przyniesie najlepsze skutki dla wszystkich zainteresowanych. To, który czyn jest
źródłem największego szczęścia, można ustalić naukowo stosując rachunek użyteczności; Jeżeli czyn jest dobry to musi
być dobry dla kogoś. Użyteczność działania determinuje jego moralny charakter. Działanie samo w sobie nie jest dobre
ani złe. Działania są dobre o tyle o ile przynoszą korzyść.
JOHN STUART MILL – dokonał rozróżnienia miedzy przyjemnościami, gdyż uważał, że jakość jest ważniejsza od
ilości. Jakość przyjemności zależy od stopnia, w jakim przyczynia się do ogólnego intelektualnego, moralnego i
estetycznego rozwoju człowieka. Przyjemności wyższe powinny być zaspakajane, gdy zaspokoi się przyjemności niższe.
Wykształcone klasy wyższe są lepiej przygotowane do oceniania przyjemności. Należy ustanowić reguły służące
maksymalizacji przyjemności a minimalizacji cierpień. Takimi regułami są prawa ludzkie, które zostały ustanowione po,
to by zagwarantować jak najlepsze skutki postępowania dla wszystkich. Ich źródłem często jest tradycja.

72. OSTATECZNY CEL DĄŻEŃ CZŁOWIEKA WG UTYLITARYZMU HEDONISTYCZNEGO
Promowanie przyjemności i unikanie cierpienia

73. ELEMENTY AKCENTOWANE W PODEJŚCIU DO MORALNOŚCI PRZEZ ZWOLENNIKÓW TEORII
CNOTY
Zwolennicy teorii cnoty uważają, iż stawianie przez wiele teorii etycznych pytania o to, co człowiek powinien życiu
czynić, powinno się zastąpić pytaniem o to, jaki powinien być człowiek? Przyjmują oni, iż cnota jest doskonałością samą
w sobie nie dającą się wyjaśnić ani przez motywy ani przez konsekwencje czynów.
Próbują oni zdefiniować cnoty, które składają się na dobry charakter człowieka. Celem rozważań teoretyków cnoty jest
opis charakterów indywidualnych do których osiągnięcia człowiek winien zmierzać

74. CNOTY KARDYNALNE WYODRĘBNIONE W ETYCE CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

ROZTROPNOŚĆ, SPRAWIEDLIWOŚĆ, MĘSTWO, UMIARKOWANIE

75. PODSTAWOWA IDEA ETYKI UPRAWNIEŃ

Każdemu człowiekowi powinny przysługiwać niezbywalne prawa, których nikt nie może odebrać. Prawa te przysługiwały
jednostkom, a nie społeczeństwom i nie można nikogo ich pozbawić z uwagi na dobro innych ludzi.
Autonomia jednostki jest najważniejszą wartością chronioną przez uprawnienia. Podmiotem rozpoznającym wartości
moralne jest zawsze jednostka a nigdy społeczność. Każdy człowiek ma prawo żyć na własny rachunek własną
odpowiedzialność ten sposób kształtując swoją autonomię. Prawo takie przysługuje tylko ludziom dojrzałym,
samodzielnym, zdolnym do dokonywania kompetentnych wyborów. Etyka uprawnień domaga się by każde społeczeństwo
przyznało swym członkom jakieś uprawnienia. Zabrania także robić to czego inni sobie nie życzą. Zbyt duża liczba
uprawnień znacznie ogranicza skuteczność funkcjonowania społeczeństwa. Przyznanie trwałych praw ogranicza także
możliwość korygowania ich negatywnych następstw . przy ustalaniu uprawnień należy wykazać się nieomylnością tak by
wykluczyć sytuację, w której społeczność musiałaby ograniczyć raz przyznane prawa.

76. DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA JAKO KONCEPCJA U8PRAWNIEŃ J. LOCKE`A
W Locke jako przedstawiciel prawa domagał się uznania prawa do życia, wolności i własności. Na koncepcji uprawnień
Locka oparta jest I konstytucja Stanów Zjednoczonych. Amerykanie włączyli prawa wymienione przez Locka`a do swojej
deklaracji Niepodległości z 1776 roku zastępując własność dążeniem do szczęścia.
Syntezą teorii praw człowieka była uchwalona w 1789 roku po rewolucji francuskiej Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela – pierwszy dokument zawierający katalog elementarnych powszechnie ważnych praw jednostki ludzkiej.
Miejsce kluczowe zajmują tu prawa do wolności słowa i sumienia, równości i własności prywatnej, uzupełniona przez ideę
bezpieczeństwa i oporu przeciwko uciskowi. Współcześnie deklaracje praw są bardziej szczegółowe i mają większy zasięg.
Stanowią przedmiot regulacji ze strony poszczególnych państw i ze strony prawa międzynarodowego. Najważniejszym
dokumentem jest uchwalona w 1948 roku przez ONZ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, nie posiada ona mocy
prawnej jest deklaracją dążeń państw, które się pod nią podpisały. Pojęcie Praw Człowieka z 18 wieku miało charakter
ochronny i negatywny – służyło narzucaniu ograniczeń władzy państwowej rządzącym w traktowaniu poddanych.
Natomiast współczesne deklaracje praw człowieka dodają element pozytywny w postaci praw człowieka do różnych dóbr
składających się na ludzką pomyślność i edukacja zdrowia.

77. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA NA TEMAT NATURY ETYKI I OCENY MORALNYCH WG:
SUBIEKTYWIZMU – nie jest możliwe obiektywne wyrażenie przekonań moralnych gdyż są one zawsze subiektywne,
mają naturę osobistą a ocena naturalna zależy od osoby oceniającej, każdy człowiek jest dla siebie autonomicznym
moralnym prawodawcą, wyrażając sądy moralne ludzie jedynie wyrażają swe osobiste odczucia i pragnienia.
OBIEKTYWIZMU – mówi o tym, że istnieją obiektywne, niezależne wartości i normy
RELATYWIZMU – odrzuca się tu pogląd że jakikolwiek kodeks moralny ma wartość uniwersalną wyróżniamy dwa
rodzaje relatywizmu: metaetyczny – zakłada, że prawdziwość i uzasadnienie sądów moralnych są względne. Nie istnieją
prawdy uniwersalne. Przyjmuje się, że moralność ma naturę społeczną. Sądy moralne są prawdziwe dla danego
społeczeństwa lecz nie koniecznie do innego i tylko jako takie powinny być rozpatrywane; relatywizm normatywny –
zakłada się, że nie należy osądzać ludzi, którzy uznają inne wartości, lub próbować podporządkować ich naszym
wartościom gdyż ich wartości są równie prawne jak nasze. Najbardziej skrajnym stanowiskiem jakie może przyjąć
relatywizm jest pogląd wedle którego nikt nie powinien nigdy krytycznie oceniać ludzi uznających inne wartości;
KOGNITYWIZM – uznaje, że za pomocą refleksji i argumentacji moralnej człowiek jest w stanie poznać istotę sądów
moralnych dotyczących istniejących obiektywnie w rzeczywistości faktów moralnych;
NONKOGNITYWIZMU – AKOGNITYWIZM, ANTYKOGNITYWIZM – głosi, iż wypowiedzi o charakterze etycznym
nie mają w ogóle znaczenia poznawczego. Fakty moralne nie istnieją, nie można odkryć czy coś jest obiektywnie
prawdziwe czy fałszywe, dobre czy złe.

78. PODSTAWOWE STANOWISKA METAETYCZNE

REALIZM MORALNY - jest to stanowisko w metaetyce obejmujące zespół doktryn (np. naturalizm, intuicjonizm) które
łączy wspólne przekonanie o obiektywnym istnieniu rzeczywistości moralnej. Przyjmuje się, że istnieją obiektywne fakty
moralne. Osąd moralny jest obiektywny, zatem na pytanie moralne można znaleźć właściwe odpowiedzi, które swą
słuszność zawdzięczają istniejącym obiektywnie faktom moralnym. Fakty moralne skreślone są przez pewne warunki,
okoliczności a ludzie drogą moralnych rozważań mogą ustalić czy owe fakty są naprawdę. Psychologicznym
odpowiednikiem realizmu jest kognitywizm. Wadą realizmu jest to, że nie potrafi on wyjaśnić praktycznego aspektu sądów
moralnych. Nie mówi się tu w jaki sposób wiedza na temat faktów moralnych motywuje człowieka do konkretnych działań.
Czasem zarzuca się realizmowi: subiektywizm, gdyż poznanie przez człowieka istoty faktów moralnych wpływa na jego
pragnienia.
NATURALIZM – jest to zbiór doktryn o charakterze kognitywistycznym, które głoszą że sądy moralne, jako twierdzenia
opisujące świat realny, mogą zawierać prawdę lub fałsz oraz mogą być przedmiotem poznania (tak jak intuicyjność
przeciwieństwo nonkognitywizmu, emotywizmu, preskryptywizmu) moralność jest uznawana za część wiedzy. Naturaliści
chcą moralność oprzeć na faktach naukowych. Przyjmuje się tu że istnieją prawdy moralne, lecz nie ma żadnych
szczegółów moralnych faktów i właściwości, żadnych specyficznych moralnych stanów rzeczy poza faktami i
właściwościami, które można opisać językiem pozamoralnym.
Dobro i słuszność moralną można sprowadzić do innych własności lub je z nimi utożsamiać (np. ze szczęściem lub wolą
boską).
INTUICJONIZM – kierunek, który głosi, że istnieje wiele różnych zasad moralnych (pluralizm) i zasady te poznajemy
dzięki intuicji.
Intuicjoniści (W.D. Ross, H.A. Prichared) uznają zatem, że zasady moralne mają być prawdziwe i są poznawalne w
szczególny sposób, dzięki specyficznej zdolności zwanej intuicją moralną. Intuicja ta jest rozumiana jako specyficzny zmysł
moralny, który odsłania prawdę moralną w podobny sposób jak nasze oczy ukazują nam prawdę o naszym otoczeniu.
Nasze przekonania moralne nie są tu wynikiem rozumowania ale rezultatem działania szczególnego zmysłu moralnego.
Do tego, które zasady moralne są słuszne dochodzimy poprzez intuicję, czyli bezpośrednią świadomość właściwości
moralnych tych zasad. Brak tu jednak wytłumaczenia jak taki zmysł moralny miałby funkcjonować, często przyjmuje się
jednak zarzut wobec intuicjonizmu.
Fakty moralne są tu obojętnymi stanami świata moralności, które można sobie uświadomić nie wiążąc ich bezpośrednio z
wyborem postępowania. Nasze postawy moralne są tu uznawane raczej za przekonania aniżeli pragnienia którym w
rzeczywistości się kierujemy.
EMOTYWIZM - wychodzi się tu, że języka używa się w różnych celach. Jednym z głównych celów jest stwierdzenie
faktów. Języka można także używać w celu wyrażania określonych postaw ludzi i zalecania określonego postępowania.
Zdaniem emotywizmu wypowiedź dotycząca spraw etycznych nie stwierdza faktów lecz służy do tego, by wpłynąć na
zachowanie innych ludzi oraz do wyrażania postaw osoby mówiącej. Cechą charakterystyczną wypowiedzi etycznych jest
wzbogacenie uczuć i kształtowanie postaw u ich adresata. Same wypowiedzi etyczne niczego nie oznaczają, pełnią tylko
funkcję ekspresyjną tzn. wyrażają uczucia osoby je wypowiadającej. Dla emotywizmu sąd moralny jest przede wszystkim
werbalnym środkiem wywierania wpływu na postawy i działania innych. Słabym punktem emotywizmu jest to, iż nie jest w
stanie wskazać miejsca rozumu w etyce. Brak tu związku między sądami moralnymi a racjami, na których się opierają.
PERSPEKTYWIZM – głosi ono, że funkcją ocen i norm moralnych jest funkcja preskryptywna, przypisująca określone
postępowania. Poprzez tę funkcję język moralności wywiera pewną presję na odbiorcę wypowiedzi, skłaniając go tym
samym do działania zgodnego z instrukcją zawartą w ocenie lub normie. Moralne sądy powinnościowe są tu uogólnionymi
nakazami. Akt mowy jest preskryptywny – oznacza wzięcie na siebie zobowiązania, że podejmie się działanie wymienione
w tym akcie mowy, lub jeśli wymaga to udziału innej osoby że będzie się chciało aby ona je podjęła. Sądy moralne muszą
motywować wygłaszającą je osobę do określonego postępowania. Są one nakazami a nie zakazami dotyczącymi faktów..

79. PODSTAWOWA RÓŻNICA MIĘDZY STANOWISKAMI INTUICJONISTYCZNYM A NATURALNYM
DOTYCZACA SPOSOBÓW ODKRYWANIA PRAWD MORALNYCH
Szukając odpowiedzi na [pytanie jakiego rodzaju faktami są fakty moralne INTUICJONIŚCI – odrzucają założenia
naturalizmu, iż są to fakty zachodzące w przyrodzie.

80. AKSJOLOGICZNO – SPRAWNOŚCIOWE UZASADNIENIE REGUŁ MORALNYCH W DZIAŁALNOŚCI
GOSPODARCZEJ
Aksjologiczne uzasadnienie polega na odwoływaniu się do pewnych normatywnych systemów etycznych. Np. firma
uprawia etykę chrześcijańską. Wadą takiego podejścia jest to, iż dorosłych ludzi raczej nie da się zmienić, mamy
zinternalizowane pewne wartości, poza tym trzeba znać dany system etyczny aby się do niego odwoływać. Czasem te
systemy nie są stosowane w całości tylko czerpie się niektóre założenia które są przydatne firmie. Sprawnościowe
uzasadnienie polega na tym, że sądzi się że postępowanie etyczne przynosi największą korzyść. Etyka nie jest celem samym
w sobie, odwołuje się do zysku.

81. TRZY MECHANIZMY REGULACJI ZACHOWAŃ ETYCZNYCH W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

1.

MECHANIZM SOCJALIZACYJNY – złożony i rozciągnięty w czasie; odwołuje się do procesu socjalizacji.

Wychowanie kształtuje w nas wrażliwość etyczną. Wzory zachowań są zinternalizowane w socjalizacji pierwotnej.
Jednostka kształtuje dyspozycję etyczną jako autogeniczną – cel sam w sobie;

2.

MECHANIZM PRAWNY – jedynym obowiązkiem etycznym jest postępowanie zgodne z normami prawnymi.

3.

MECHANIZM OPARTY NA KODEKSACH MOARLANYCH – regulacje prawne nie są wystarczające. Kodeksy

etyczne nie mają mocy prawnej, są przyjęte w danej branży.

82. TRZY ELEMENTY SKŁADAJĄCE SIĘ NA PEŁNY PROGRAM ETYCZNY FIRMY

1. stworzenie sformalizowanego kodeksu, który zawiera standardy etyczne uznawane przez daną firmę;
2. szkolenia na których pracownicy zapoznawani są ze standardami;
3. komórka etyczna – nadzoruje w praktyce przestrzeganie tych zasad etycznych ich stałe doskonalenie i okresowe

zmiany.

83. ZEWNĘTRZNA I WEWNĘTRZNA FUNKCJA KODEKSÓW ETYCZNYCH W DZIAŁALI.
GOSPODARCZEJ
Funkcja wewnętrzna polega na pokazaniu wszystkim pracownikom celu firmy i zakresu działalności. Przedstawione są
standardy etyczne, co wolno a czego nie. Funkcja zewnętrzna – podtrzymywanie dobrego imienia firmy, kształtowanie
dobrego wizerunku. Kodeksy służą do informowania interesariuszy zewnętrznych o zakresie przyjętych przez firmę
zobowiązań społecznych.

84. TRZY TEORIE ODPOWIEDZIALNOŚCI PRODUCENTA ZA WYPRODUKOWANE DOBRO I USŁUGI.
PODST. ZAŁOŻENIA NT. RELACJI MIĘDZY PRODUCENTEM A KONSUMENTEM. ZAKRES
ZASTOSOWANIA.
TEORIA KONTRAKTOWA – zakłada, że odpowiedzialność jest wynikiem wzajemnych zobowiązań przyjętych przez
wspólników umowy. Obaj partnerzy są postrzegani jako9 w pełni odpowiedzialni za swoje zobowiązania. Nie sprawdza się
ta teoria w transakcjach bardziej skomplikowanych np. zakup urządzeń elektrycznych natomiast pasuje w odniesieniu do
codziennych zakupów. W gorszym położeniu jest tutaj konsument.
TEORIA NALEŻYTEJ STARANNOŚCI –konsument ma pewne bezwarunkowe prawa a producent jest zobowiązany do
zachowania należytej staranności. Następuje wyrównanie relacji między konsumentem a producentem. Producent ma
pewne obowiązki: jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo konstrukcji, trwałe wykonanie, należytą dostawę. Wadą tej teorii
jest fakt częstego zarzucania producentowi winy za uszkodzenia, które przekraczają zobowiązania należytej staranności.
Nie można uzyskać odszkodowania w przypadku rzeczy która ma wielu producentów, bo niewiadomo kogo oskarżyć.
TEORIA KOSZTÓW SPOŁECZNYCH – dotyczy sytuacji, gdy splot okoliczności nie pozwala znaleźć jednego winowajcy,
producenta. Istnieje tendencja do przypisywania win jednemu sprawcy. Przyjmuje się, że prawdopodobnie błędy w
produkcji były wynikiem wypadku. Stosuje się teorię przy wypadkach np. samolotów. Wadą tej teorii jest to, że winą
obarcza się kogoś niewinnego, dlatego że tak łatwo do niego dotrzeć.

85. DWIE ORIENTACJE OKREŚLAJĄCE ODMIENNE CELE, POWINNOŚCI I ZAKRES
ODPOWIEDZIALNOŚCI FIRMY WOBEC INTERESARIUSZY WEN I ZEWN.

ORIENTACJA PROFILOWA – jedynym celem jest maksymalizacja zysków. Podstawowym Obowiązkiem menedżera jest
zarabianie pieniędzy dla akcjonariuszy. Milton Friedman jest przedstawicielem tej orientacji, jego zdaniem
przedsiębiorstwo powinno być tak kierowane by przy zachowaniu norm i obyczajów przynosiło zyski. Działalność
społeczna jest niepożądana. Jeżeli firma coś robi dla społeczeństwa to tylko po to aby wzmocnić swój dobry wizerunek.
ORIENTACJA SPOŁECZNA – opiera się na koncepcji „stakehdders”. Celem jest działanie w interesie społecznym.
Muszą być uwzględnione społeczne koszty funkcjonowania firmy. Nie orientuje się tylko na innych akcjonariuszy ale też na
inne osoby. Wychodzi się poza obowiązki ekonomiczne a realizowane są dążenia etyki i filantropii.(produkowanie dóbr
nieszkodliwych dla środowiska)
86. STAKEHOLDERS

Menedżer powinien dbać o interesy wszystkich grup nie tylko akcjonariuszy: interesariusze zewn. i wewn. (inwestorzy,
wierzyciele, pracownicy, dostawcy, społeczność lokalna itd.)