higienistka stomatologiczna 322[03] z2 02 u

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Alicja Jędrzejczyk

Prowadzenie dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym
322[03].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
lek. med. Ewa Rusiecka
lek. med. Paweł Szymczyk

Opracowanie redakcyjne:
lek. stom. Alicja Jędrzejczyk

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z2.02
„Prowadzenie dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS

TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu dekontaminacji i BHP w gabinecie

stomatologicznym

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Dezynfekcja

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Sterylizacja

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności dotyczącej

dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinieneś posiadać przed przystąpieniem do
realizacji jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie opanujesz po przeprowadzeniu procesu kształcenia,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne,

–

pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności,

–

wiczenia do samodzielnego wykonania zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz

wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia, pomogą ukształtować umiejętności
praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, po zrealizowaniu wszystkich programu modułowej pozwoli ocenić
poziom nabytych umiejętności,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z2.01

Organizacja pracy w gabinecie

stomatologicznym

322[03].Z2.02

Prowadzenie dekontaminacji

w gabinecie stomatologicznym

322[03].Z2.03

Zapobieganie próchnicy zębów

322[03].Z2.04

Zapobieganie chorobom błony śluzowej

jamy ustnej i przyzębia

322[03].Z2.05

Wykonywanie podstawowych zabiegów

profilaktyczno-leczniczych

322[03].Z2

Profilaktyka i leczenie chorób narządu żucia

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

organizować stanowisko pracy w gabinecie,

−

przeprowadzać podstawowe badania stomatologiczne,

−

przeprowadzać zabiegi w codziennej praktyce stomatologicznej,

−

posługiwać się podstawowymi urządzeniami i narzędziami potrzebnymi do pracy
w gabinecie stomatologicznym,

−

stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

udzielać pierwszej pomocy,

−

korzystać ze źródeł informacji,

−

formułować wnioski.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić pojęcia: dekontaminacja, dezynfekcja, sterylizacja, aseptyka i antyseptyka,

−

scharakteryzować metody dekontaminacji stosowane w gabinecie stomatologicznym,

−

określić zasady postępowania z narzędziami oraz bielizną medyczną stosowanymi
podczas zabiegów stomatologicznych,

−

zastosować procedury postępowania z odpadami medycznymi i materiałem skażonym
biologicznie,

−

rozróżnić środki do dezynfekcji stosowane w stomatologii i określić zakres ich działania,

−

dobrać środki do dezynfekcji narzędzi i powierzchni w gabinecie stomatologicznym,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

określić procedury przygotowania roztworów i stosowania środków dezynfekcyjnych,

−

przygotować roztwory środków dezynfekcyjnych stosowane w gabinetach dentystycznych,
zgodnie z zaleceniami producenta,

−

przeprowadzić dezynfekcję narzędzi i stanowisk pracy,

−

umyć i wysuszyć narzędzia stosowane podczas zabiegów stomatologicznych oraz
powierzchnię stanowiska pracy,

−

przeprowadzić przegląd narzędzi i dokonać ich segregacji,

−

rozróżnić metody sterylizacji,

−

określić parametry i zakres zastosowania poszczególnych metod sterylizacji,

−

określić zasady załadunku komory sterylizatora parowego,

−

przygotować narzędzia, materiały opatrunkowe i bieliznę zabiegową do sterylizacji,

−

scharakteryzować materiały opakowaniowe stosowane podczas sterylizacji,

−

określić techniki przygotowywania pakietów sterylizacyjnych,

−

przygotować pakiet sterylizacyjny,

−

załadować komorę autoklawu i przeprowadzić cykl sterylizacji w autoklawie,

−

określić sposoby kontroli procesów sterylizacji,

−

przeprowadzić kontrolę procesu sterylizacji,

−

zastosować wskaźniki kontroli procesów sterylizacji,

−

określić zasady i terminy przechowywania sterylnych narzędzi stomatologicznych,
materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej,

−

sporządzić dokumentację procesu sterylizacji,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,
ochrony od porażenia prądem elektrycznym oraz ochrony środowiska.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu dekontaminacji i BHP

w gabinecie stomatologicznym

4.1.1. Materiał nauczania

Personel medyczny i pacjenci w gabinecie stomatologicznym narażeni są na kontakt

z różnymi drobnoustrojami. Jama ustna jest polem zabiegowym, w którym mogą występować:
–

wirusy,

–

bakterie,

–

grzyby,

–

spory.

W trakcie wykonywania zabiegów mogą być one przenoszone przez:

–

kontakt bezpośredni,

–

kontakt pośredni,

–

wszczepienie,

–

układ oddechowy (droga kropelkowa).

Zapobieganie zakażeniom krzyżowym polega na przestrzeganiu odpowiednich procedur

w gabinecie stomatologicznym, pracowni rtg, w laboratorium protetycznym przez:

−

działanie aseptyczne,

−

dezynfekcję i sterylizację narzędzi,

−

sterylizację materiałów opatrunkowych,

−

odpowiednie przechowywanie narzędzi,

−

odkażanie powierzchni,

−

utrzymanie w czystości bielizny zabiegowej.
Dekontaminacja to usunięcie i dezaktywacja zanieczyszczeń i substancji szkodliwych

z przedmiotów, powierzchni, ludzi w celu ich oczyszczenia. Do metod dekontaminacji
w gabinecie stomatologicznym zaliczamy

−

dezynfekcję,

−

sterylizację.
Aseptyka to działanie zapobiegające zakażeniu lub zanieczyszczeniu drobnoustrojami

ludzi, powietrza, narzędzi, materiałów, leków i pomieszczeń.

Postępowanie aseptyczne polega na:

–

właściwej dezynfekcji i sterylizacji,

–

odpowiednim przechowywaniu sterylnych narzędzi i materiałów oraz materiałów
pomocniczych,

–

używaniu sterylnych narzędzi,

–

stosowaniu sprzętu jednorazowego użytku,

–

stosowaniu barier ochronnych (masek rękawiczek, fartuchów),

–

przestrzeganiu higieny osobistej.
Antyseptyka to postępowanie zmierzające do hamowania wzrostu drobnoustrojów lub

ich całkowitej eliminacji.

Dezynfekcja to niszczenie za pomocą wysokich temperatur lub środków chemicznych

drobnoustrojów patologicznych oraz ich produktów przemiany materii. Przykładem jest
dezynfekcja narzędzi, działanie lampy bakteriobójczej.

Sterylizacja to proces zmierzający do całkowitej eliminacji wszelkich form

drobnoustrojów (także form przetrwalnikowych).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gabinet stomatologiczny, jak każde inne miejsce musi spełniać wszystkie wymogi

potrzebne dla zapewnienia bezpieczeństwa pracowników i pacjentów. Nad bezpieczeństwem
i higieną pracy nadzór sprawuje PIP (Państwowa Inspekcja Pracy).

Pracodawca musi zapewnić możliwość:

−

odpowiedniej higieny (mycie, dezynfekcja, jednorazowe środki ochrony),

−

odpowiedniego gospodarowania środkami chemicznymi (przechowywanie, oznakowanie,
używanie, utylizacja),

−

zapoznania się z instrukcją p/pożarową i p/porażeniową,

−

zapoznania się ze sposobami ochrony przed innymi niebezpiecznymi czynnikami
(promieniowanie, wysokie ciśnienie).
Z uwagi na używanie w gabinecie urządzeń:

–

ciśnieniowych,

–

laserowych,

–

radiologicznych,

–

lamp bakteriobójczych,
musi być zapewnione prawidłowe ich funkcjonowanie, konserwacja, instrukcje oraz

szkolenia w zakresie obsługi. Ważne są informacje o postępowaniu w razie ich awarii lub
uszkodzenia.

Czynniki stanowiące zagrożenie w gabinecie stomatologicznym to:

−

promieniowanie jonizujące,

−

promieniowanie laserowe

−

promieniowanie nadfioletowe,

−

skażony materiał odpadowy,

−

porażenie prądem,

−

pożar.

RTG

Fartuch ołowiany dla pacjenta, dozymetry kieszonkowe, parawany lub ściany
osłaniające dla personelu

LASER

Okulary ochronne o odpowiednich parametrach dla pacjenta i personelu

Promieniowanie

nadfioletowe

Stosowanie lamp bakteriobójczych tylko po opuszczeniu przez ludzi

Rys. 1. Przykładowe sposoby ochrony

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 marca 2005 r. określa wymagania jakim powinny

sprostać pomieszczenia, urządzenia i sprzęt medyczny służący do wykonywania praktyki
lekarskiej.

Przepisy bezpieczeństwa również określają, jakie wymogi muszą spełniać budynki

i pomieszczenia.

Ochronę od porażenia prądem zapewniamy przez zerowanie i uziemienie instalacji

energetycznej oraz przez obecność odpowiedniego centralnego wyłącznika. Przepisy
p/pożarowe mówią o zapewnieniu prawidłowej wentylacji przewodów odprowadzających,
szczelności instalacji gazowej. Palniki na propan-butan czy spirytus mogą być używane tylko
w odpowiedniej, bezpiecznej odległości od materiałów łatwopalnych.

Oprócz aktów prawnych dotyczących budynków, pomieszczeń i sprzętu bardzo ważne

jest prawidłowe obchodzenie się z odpadami.

Postępowanie z odpadami reguluje ustawa z 27.04.2001 r. – Dz. U. nr 62, poz. 268;

Dz. U. z 2001 r. nr 112, poz. 1206.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla zapewnienia ochrony środowiska należy je segregować, odpowiednio składować oraz

utylizować.

Postępowanie będzie się różniło w zależności od odpadu:

–

odpady tzw. gospodarcze możemy wyrzucać razem z komunalnymi,

–

odpady do recyklingu w zależności od firmy, która je odbiera (resztki amalgamatu, rtęci,
płynów z wywoływarek filmów RTG),

–

leki zgodnie z instrukcją nadzoru farmaceutycznego,

–

resztę składujemy w specjalnych workach i zlecamy utylizację specjalnej firmie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega postępowanie aseptyczne?
2. Co to jest aseptyka?
3. Co to jest antyseptyka?
4. Czym różni się dezynfekcja od sterylizacji?
5. Jak zapobiegamy zakażeniom krzyżowym?
6. Jakie są zasady ochrony przeciwpożarowej?
7. Jakie są sposoby ochrony pacjenta i personelu przed różnymi rodzajami promieniowania

w gabinecie?

8. Jaką drogą mogą być przenoszone drobnoustroje?
9. Na czym polega ochrona środowiska w gabinecie stomatologicznym?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zdefiniuj i podaj przykłady podstawowych pojęć związanych z dekontaminacją

w gabinecie stomatologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować tabelę według wzoru,
2) zdefiniować podstawowe pojęcia związane z dekontaminacją,
3) podać przykłady do każdej definicji,
4) uzupełnić tabelę,
5) dokonać analizy ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę.

Lp.

Definicja

Przykłady działania

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zarządzenia, instrukcje, procedury.

Ćwiczenie 2

Określ czynniki zagrażające zdrowiu w gabinecie stomatologicznym, podaj sposoby

zapobiegania im.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować tabelę według wzoru,
2) określić czynniki zagrażające zdrowiu w gabinecie stomatologicznym,
3) podać sposoby zapobiegania zagrożeniom,
4) uzupełnić tabelę,
5) dokonać analizy ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę.

Czynniki stanowiące zagrożenie

Sposoby zapobiegania zagrożeniom

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zarządzenia, instrukcje, procedury.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia aseptyka, dezynfekcja, sterylizacja?

2) wymienić rodzaje zagrożeń występujących w gabinecie?

3) wskazać przykłady zapobiegania zagrożeniom?

4) dobrać sposób ochrony w zależności od szkodliwego czynnika?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Dezynfekcja

4.2.1. Materiał nauczania

W wyniku dezynfekcji powinniśmy uzyskać wysoki poziom czystości mikrobiologicznej,

zniszczyć formy wegetatywne bakterii, wirusów i grzybów.

Rys. 2. Podział metod dezynfekcyjnych

Dezynfekcja fizyczna

Wyparzanie jest metodą, dzięki której uzyskujemy dużą skuteczność dezynfekcyjną tylko

pod warunkiem dokładnego umycia narzędzi przed jej wykonaniem. Jest uważana za metodę
przestarzałą ze względu na obecność na rynku autoklawów.

Spalanie stosowane jest do utylizacji odpadów medycznych.
Promieniowanie UV służy do dezynfekcji powietrza oraz powierzchni. Nie jest jednak

metodą w pełni skuteczną, ze względu na niską penetrację promieni oraz brak skuteczności
w obszarach zacienionych.

Dezynfekcja mechaniczna

Sanityzacja jest to mechaniczne usuwanie bakterii. Uzyskujemy ją przez sprzątanie

i wietrzenie.

Dezynfekcja chemiczna

Alternatywą dla lamp UV są techniki fumigacyjne. Przez działanie tzw. mgły dokonujemy

dezynfekcji

(opryskujemy

powierzchnię

aerozolem

rodka

dezynfekcyjnego,

pozostawiamy do odparowania). Przy tej technice nie wycieramy powierzchni, aktywność tej
dezynfekcji pojawia się w chwili rozpylenia środka w pomieszczeniu i działa zarówno na
zroszone przedmioty jak i na samo powietrze w pomieszczeniu.

Do dezynfekcji chemicznej stosowane są środki o różnym składzie. Mogą one zawierać:

–

aldehydy,

–

alkohole,

–

aktywny chlor,

–

związki amoniowe,

–

nadtlenowe.

dezynfekcja

fizyczna

chemiczna

–

wyparzanie (gotowanie),

–

spalanie (odpady),

–

promieniowanie UV
(lampy bakteriobójcze).

–

stosowanie roztworów
chemicznych
(moczenie, mycie,
fumigacja)

mechaniczna

sanityzacja

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Preparaty te muszą charakteryzować się szerokim spektrum działania, tzn. wykazywać

aktywność w stosunku do:
–

bakterii(B),

–

wirusów(V),

–

grzybów(F),

–

prątków gruźlicy(TbC),

–

spor(S),

–

oraz nie mogą utrwalać zanieczyszczeń organicznych.
Zakres biobójczy musi być umieszczony na opakowaniu. Wszystkie środki znajdujące się

na rynku podlegają ustawom:
–

wyrobach medycznych,

–

produktach biobójczych,

–

prawu farmaceutycznemu.
Muszą być one dopuszczone do obrotu, mieć świadectwo rejestracji, posiadać znak CE.
Obecne przepisy zmierzają do wydzielenia specjalnego pomieszczenia do dezynfekcji

i sterylizacji podzielonego na strefę czysta i brudną. Powinno ono zawierać:
–

sterylizator (autoklaw),

–

myjkę ultradźwiękową lub dezynfektor,

–

zgrzewarkę,

–

destylarkę,

–

duży blat,

–

dwukomorowy zlew,

–

umywalkę,

–

pojemniki na preparaty,

–

sterylizator kulkowy.

Rys. 3. Sterylizator kulkowy [2]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Myjka ultradźwiękowa [2]

Rys. 5. Autoklaw [2]

W gabinecie nie stosujemy jednego środka do wszystkich procedur. Roztwory użytkowe

przygotowujemy wg instrukcji bezpośrednio przed użyciem i codziennie wymieniamy. Jeśli
zachodzi potrzeba to nawet kilkakrotnie w ciągu dnia (np. przy dużym zanieczyszczeniu
materiałem biologicznym). Musimy zwrócić uwagę na skład i sposób przygotowania.
Niektóre preparaty używamy zaraz po sporządzeniu, inne z aktywatorem dopiero po czasie
aktywacji roztworu. Roztwory użytkowe nie mogą niszczyć narzędzi i drażnić swym
zapachem, muszą charakteryzować się trwałością. Środki do wierteł, które używamy bez
rozcieńczania muszą posiadać właściwości usuwania resztek zębiny.

Do przygotowania roztworów stosujemy pojemniki odpowiedniej wielkości, z sitem

i szczelną pokrywą. Pojemnik powinien być podpisany nazwą i stężeniem środka. Po użyciu
powinien być dokładnie umyty.

Reguły stosowane do liczenia stężeń i ilości środka:

–

1 g wody = 1 ml (1 cm

–

– liczba gramów substancji,

–

– liczba gramów roztworu,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Cp – stężenie procentowe roztworu,

–

– liczba gramów wody.

Do obliczania stężenia procentowego roztworu korzystamy ze wzoru:

⋅

100

Masę wody obliczamy według wzoru:

−

Przykład 1

Przygotować 2000 ml 6% roztworu preparatu X.

Obliczamy m

⋅

100

⋅

100

2000

⋅

120

Obliczamy masę wody:

−

120

2000

−

1880

Odpowiedź: Aby przygotować 2000 ml 6% roztworu należy do 1880 ml wody dodać 120 ml
preparatu.

Przykład 2

Przygotować 4 l preparatu z przykładu 1.

Obliczenie:

4 l = 4000 ml
na 2000 ml potrzebnych było 120 ml preparatu i 1880 ml wody
to na 4000 ml będzie potrzebne:
2 · 120 ml = 240 ml preparatu
2 · 188 ml = 3760 ml wody.

Do tak przygotowanego roztworu wkładamy użyte narzędzia.
Ze względu na sposób zastosowania dzielimy je na kategorie:

1) narzędzia, które mają kontakt z uszkodzoną tkanką muszą być sterylne,
2) narzędzia, które mają kontakt z nieuszkodzoną błoną śluzową powinny być sterylne lub
3) posiadać wysoki poziom dezynfekcji,
4) narzędzia, które mają tylko kontakt z nieuszkodzoną skórą muszą być umyte

i zdezynfekowane.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dezynfekcja

Mycie

Płukanie

i suszenie

Segregacja

Pakowanie

Sterylizacja

Rys. 6. Przygotowanie użytych narzędzi do sterylizacji

Dezynfekcja

Narzędzia należy całkowicie zanurzyć w roztworze natychmiast po użyciu

(niedopuszczalne jest zaschnięcie na nich substancji organicznej). Należy przestrzegać
odpowiedniego stężenia preparatu, zakresu i czasu działania.

Mycie

Następnie musimy je dokładnie umyć. Można to robić ręcznie (większe zagrożenie

personelu) lub mechanicznie (za pomocą myjek ultradźwiękowych, dezynfektorów).

Płukanie i suszenie

Po wymyciu narzędzia należy wypłukać w przegotowanej lub destylowanej wodzie

i wysuszyć. Sprawdzić dokładność mycia i skompletować w odpowiednie zestawy. Pakiety
mogą zawierać narzędzia dla jednego pacjenta, bądź zestawy dla danych procedur
leczniczych (zabiegi chirurgiczne, periodontologiczne).

Pakowanie

Wszystkie nadające się do sterylizacji artykuły powinny być opakowane. Dostępne są

różne typy opakowań: jednorazowe (papier, włóknina, torebki i rękawy papierowo-foliowe)
i wielorazowe (pojemniki sterylizacyjne). Do ich wnętrza wkładamy paski kontroli chemicznej
procesu sterylizacji.

Sterylizacja następny etap dekontaminacji.

Końcówki stomatologiczne

Kątnice, prostnice i turbiny dezynfekujemy i myjemy w specjalnych aparatach, które

jednocześnie je konserwują a następnie pakujemy i sterylizujemy w autoklawie. Na rynku są
urządzenia, które wykonują wszystkie te czynności łącznie ze sterylizacją.

Wyciski i prace protetyczne

Po dezynfekcji w preparatach nienaruszających struktury wycisków, umieszczamy je

w jednorazowych, opisanych i szczelnie zamkniętych pudełkach lub torebkach z zamykaniem
typu strunowego.

Bielizna ochronna i zabiegowa

Fartuchy i serwety muszą być prane w temperaturze 65–70°C z zastosowaniem detergentu

(dezynfekująco-piorącego).

Zasadą jest, że stosujemy jak najwięcej sprzętu jednorazowego (rękawiczki, kubeczki,

tacki, końcówki do ślinociągu, serwetki, ochraniacze na zagłówki). Sprzęt ten musi być
zmieniany po każdym pacjencie. W związku z tym produkowana jest duża ilość odpadów
medycznych.

Muszą być one bezpiecznie składowane i utylizowane przez specjalistyczne firmy.

Strzykawki, igły, skalpele i inne ostre przedmioty usuwamy do specjalnych pojemników.

Zabezpieczają one przed ewentualnym zakłuciem i skażeniem. Odpady powstałe w procesie
leczenia wyrzucamy do pojemników wyłożonych workami foliowymi. Po każdym dniu pracy
worki usuwamy z gabinetu. Gromadzimy w specjalnym, bezpiecznym pomieszczeniu
w grubych, trudnych do rozerwania workach foliowych. Stąd zostają odebrane przez transport
firmy zajmującej się utylizacją.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie środki stosujemy do dezynfekcji?
2. Czym musi charakteryzować się środek dezynfekcyjny?
3. Jak obliczamy stężenie procentowe i ilość potrzebnego środka dezynfekcyjnego?
4. Jak obliczamy ilość potrzebnego roztworu roboczego?
5. Jak dzielimy metody dezynfekcyjne?
6. Jaka jest procedura przygotowania narzędzi do sterylizacji?
7. Jak należy pakować i oznaczać narzędzia?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj 4% roztwór środka dezynfekcyjnego X w ilości 4 litrów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami BHP i ergonomii pracy,
2) zaplanować tok postępowania,
3) obliczyć wskazane w poleceniu ilości środka oraz wody,
4) przedstawić wyliczenia,
5) przygotować wanienkę do dezynfekcji, wodę, środek oraz miarkę,
6) odmierzyć potrzebne ilości poszczególnych składowych roztworu,
7) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator i kartka papieru,

−

wanienka do dezynfekcji,

−

miarka,

−

rodek X,

−

woda,

−

odzież ochronna (fartuch, rękawiczki, maseczka).

Ćwiczenie 2

Przedstaw schematycznie sposób dekontaminacji narzędzi po użyciu ich u pacjenta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować tok postępowania,
3) narysować schemat,
4) dokonać analizy schematu,
5) zaprezentować wyniki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wzór schematu,

–

zarządzenia,

–

czasopisma zawodowe.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) obliczyć stężenia roztworów roboczych?

2) zdezynfekować narzędzia zgodnie z obowiązującymi procedurami?

3) scharakteryzować proces przygotowania narzędzi do sterylizacji?

4) scharakteryzować podział środków dezynfekcyjnych?

5) dobrać odpowiednie opakowania do narzędzi?

Użyte narzędzia

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Sterylizacja

4.3.1. Materiał nauczania

Po etapie dokładnej dezynfekcji przystępujemy do sterylizacji.

Rys. 7. Rodzaje sterylizacji

Metody niskotemperaturowe stosowane są dla sprzętu termolabilnego, czyli wrażliwego

na wysoką temperaturę.

Gazowanie chlorkiem etylenu jest metodą bardzo skuteczną, lecz ma też działanie

uboczne (toksyczny gaz wnika w głąb tworzyw). Przedmioty po jego działaniu trzeba poddać
degazacji. Gazowanie formaldehydem jest obecnie rzadko stosowane.

Sterylizacja plazmowa wykorzystuje nadtlenek wodoru, który w niskiej temperaturze

przechodzi w stan plazmy.

Sterylizacja chemiczna jest dopuszczalna tylko w sytuacjach awaryjnych. Narzędzia

poddane działaniu środka chemicznego muszą być natychmiast użyte.

Metody termiczne (wysokotemperaturowe) stosujemy dla sprzętów do tego przeznaczonych.

Stosowanie sterylizatorów na suche powietrze jest obecnie w gabinetach zakazane. Jest to metoda
dobra dla takich materiałów, których nie możemy wyjaławiać za pomocą pary (np.: pudry,
wazelina, oleje). W autoklawach wyjaławiamy narzędzia:

−

nieopakowane do natychmiastowego użycia,

−

opakowane, które można przechowywać dłużej.

Pakowanie

Stosujemy tu pojemniki metalowe lub kasety, torebki lub rękawy foliowo-papierowe,

papier, włókninę. Należy dobrać odpowiedni rozmiar opakowania tak, aby narzędzia nie były
upchnięte ani zbyt luźne. Pakujemy je pojedynczo lub pakietujemy w zestawy dla jednego
pacjenta. Tak przygotowane narzędzia poddajemy działaniu czynników sterylizacyjnych.
Następnie po zakończonym cyklu opisujemy i znakujemy.

Na opakowaniu musi się znaleźć: numer cyklu, data i ewentualnie nr sterylizatora (pisak

wodoodporny, metkownica, pieczątka).

Sterylizacja

wysokotemperaturowa

niskotemperaturowa

−

sterylizatory suche,

−

autoklawy.

−

gazowanie chlorkiem etylenu,

−

gazowanie formaldehydem,

−

sterylizacja plazmą,

−

chemiczna.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przechowywanie

Sterylność zawartości opakowań i tym samym długość ich przechowywania zależy od

sposobu pakowania, obchodzenia się z nimi i magazynowania. Należy do minimum
ograniczyć przenoszenie, przekładanie i transportowanie, aby nie uszkodzić opakowań.
Należy sprawdzić dokładność suszenia (wilgotny pakiet uważa się za niesterylny). Miejsce,
w którym są magazynowane musi być suche i najlepiej zamknięte (np. szafka).

Zalecane są minimalne okresy przechowywania dla:

–

opakowań papierowych, włókninowych – do 1 miesiąca,

–

papierowo-foliowych – do 6 miesięcy.

Autoklawy

Są to urządzenia służące do sterylizacji parowej pod ciśnieniem. Ze względu na

możliwość wyjaławiania różnych wsadów dzielimy je na:
–

klasę N z próżnią prostą do użytku przy materiałach prostych, litych, nieopakowanych,

–

klasę S z próżnią jednostopniową do materiałów konkretnie określonych przez
producenta,

–

klasę B z próżnią frakcyjną do wszystkich rodzajów materiałów (opakowanych
i nieopakowanych, wgłębionych, porowatych).
Należy zawsze stosować się do instrukcji obsługi. W wytycznych producenta jest ujęty

sposób czyszczenia, konserwacji i testowania. Aby sterylizacja przebiegła prawidłowo należy
narzędzia lub pakiety układać w pojedynczych warstwach, tak, aby nie dotykały ścianek.
Opakowania papierowo-foliowe układamy stroną foliową ku górze, a papierem na dół.
Opakowaną bieliznę ustawiamy pionowo, co ma zapewnić całkowitą penetrację pary. Zasadą
jest układanie materiałów lekkich na najwyższej tacy.

W zależności od jakości wsadu i zaleceń producenta parametry procesu ustawiamy

ręcznie lub elektronicznie. Należy rygorystycznie przestrzegać stałej kontroli ciśnienia,
temperatury i czasu ekspozycji.

Ważna jest dokumentacja procesu sterylizacji. Przechowujemy ją 10 lat i powinna być

prowadzona dla każdego urządzenia oddzielnie (jeśli w gabinecie jest więcej jak jeden
autoklaw). Powinna obejmować:
–

datę procesu,

–

numer kolejny cyklu,

–

parametry (temperatura, ciśnienie, czas),

–

wyniki kontroli chemicznej,

–

podpis,

–

wynik okresowej kontroli biologicznej.
Jeśli autoklaw posiada drukarkę to przechowujemy podpisany wydruk. Dane te po otwarciu

pakietu, wpisujemy w kartę pacjenta, aby uniknąć w przyszłości roszczeń związanych
z przeniesieniem chorób zakaźnych.

Za pomocą różnych testów musimy przeprowadzać monitoring działania urządzenia:

–

test Bowie-Dicka (sprawdza prawidłowe usuwanie powietrza z wnętrza autoklawu),

–

test Vacum (sprawdza powstawanie próżni),

–

test Helix,

–

test penetracji pary.
Działanie autoklawu klasy B.

1. Włączenie – przycisk główny.
2. Uruchomienie ON/OFF.
3. Zapełnienie komory materiałem do sterylizacji, zamknięcie.
4. Wybór cyklu lub ustawienie parametrów.
5. Start (uruchomienie cyklu):

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

próżnia wstępna,

–

próżnia frakcyjna,

–

wzrost ciśnienia,

–

faza sterylizacji,

–

faza opróżniania,

–

faza suszenia.

6. Koniec cyklu.

Kontrola procesów wyjaławiania może być:

1) wewnętrzna (bieżąca i okresowa) należy do użytkownika i obejmuje kontrolę fizyczną,

chemiczną i biologiczną,

2) zewnętrzna należy do Państwowej Inspekcji Sanitarnej i obejmuje kontrolę biologiczną.

Biologiczna – minimum raz na miesiąc polega na sprawdzeniu czy czynniki

sterylizacyjne są skuteczne i zabijają bardzo odporne drobnoustroje i spory bakterii. W Polsce
najczęściej stosowane są testy pod nazwą Sporal.

Fizyczna – są to wydruki i wskazania informujące tylko o działaniu urządzenia.

Chemiczna – polegająca na reakcji chemicznej substancji na wskaźniku widoczna jako

zmiana barwy (używamy dla każdego wsadu, pakietu). Możemy je umieszczać w komorze
sterylizatora (mówią nam o ekspozycji na czynnik, ale nie informują o sterylności) lub
wewnątrz pakietu wtedy wiemy, że przebieg procesu był prawidłowy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje sterylizacji?
2. Jak układamy narzędzia i materiały w komorze sterylizatora?
3. Jakie wskaźniki stosujemy do kontroli procesu sterylizacji?
4. Co powinna zawierać dokumentacja procesu sterylizacji?
5. Jak działa autoklaw klasy B?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj i scharakteryzuj schemat przeprowadzenia sterylizacji w autoklawie parowym

klasy B.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok postępowania,
2) narysować schemat sterylizacji,
3) scharakteryzować sposób sterylizacji w autoklawie parowym klasy B,
4) zaprezentować schemat.

5.

–
–
–
–
–
–

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru, linijka, długopis,

–

wzór schematu,

–

autoklaw lub jego zdjęcie.

Ćwiczenie 2

Przygotuj i scharakteryzuj schemat kontroli wewnętrznej procesu sterylizacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować tok postępowania,
3) przygotować schemat,
4) wpisać rodzaj wskaźników,
5) zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

artykuły piśmienne (papier, linijka, długopis),

–

wzór schematu,

–

wskaźniki chemiczne, biologiczne,

–

autoklaw lub jego zdjęcie.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje sterylizacji?

2) przygotować komorę autoklawu do sterylizacji?

3) przeprowadzić proces sterylizacji?

4) skontrolować proces wyjaławiania?

5) sporządzić dokumentację procesu sterylizacji?

Kontrola

wewnętrzna

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Zestaw zawiera 20 zadań.
5. Do każdego zadania przyporządkowane są 4 możliwości odpowiedzi tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa.

6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X. W przypadku

pomyłki zakreśl błędną odpowiedź kółkiem i zaznacz X odpowiedź prawidłową.

7. Za każdą prawidłową odpowiedź otrzymujesz 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak 0

punktów.

8. Rozwiązuj zadania samodzielnie.
9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powadzenia!

ZESTAW PYTAŃ TESTOWYCH

1. Niszczenie wszelkich form drobnoustrojów za pomocą wysokich temperatur to

a) dezynfekcja.
b) aseptyka.
c) sterylizacja.
d) czyszczenie.

2. Środki chemiczne stosowane do dezynfekcji muszą

a) zawierać alkohol.
b) zawierać chlor.
c) niszczyć narzędzia.
d) mieć szerokie spektrum działania.

3. Dezynfekcja musi być skuteczna w zakresie

a) tylko Tbc, F.
b) tylko V, S.
c) spor.
d) Tbc, F, B, V, S, prionów.

4. Roztwory dezynfekcyjne tworzymy

a) dowolnie.
b) zawsze do ilości 4:l.
c) w stosunku 1:1.
d) zgodnie z zaleceniem producenta.

5. Sporal jest testem

a) kontroli chemicznej.
b) działania autoklawu.
c) kontroli fizycznej.
d) kontroli biologicznej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Test Bowie-Dicka służy do

a) oceny usuwania powietrza z wnętrza sterylizatora.
b) kontroli sterylizacji.
c) kontroli próżni.
d) oceny czystości narzędzi.

7. Metody sterylizacji niskotemperaturowej stosujemy, gdy

a) używamy sprzętu termolabilnego.
b) obniżamy koszty.
c) używamy narzędzi nieopakowanych.
d) używamy narzędzi opakowanych.

8. Wskaźniki kontroli chemicznej informują nas o

a) ekspozycji na czynnik fizyczny.
b) stopniu sterylności.
c) stopniu dezynfekcji.
d) czasie ekspozycji.

9. Pakiet sterylnych narzędzi

a) opisujemy nazwiskiem lekarza.
b) opisujemy datą i numerem cyklu.
c) nie opisujemy.
d) znaczymy numerem kolejnym.

10. Zewnętrznej kontroli sterylizacji dokonuje

a) Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b) Państwowa Inspekcja Pracy.
c) kierownik placówki.
d) higienistka.

11. Nad bezpieczeństwem i higieną pracy nadzór sprawuje

a) Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b) Państwowa Inspekcja Pracy.
c) dozorca.
d) Państwowa Inspekcja Pracy i kierownik gabinetu.

12. Materiały wgłębione, porowate, opakowane możemy sterylizować w autoklawach

a) klasy S.
b) klasy N.
c) klasy B.
d) klasy A.

13. Odpady medyczne

a) wyrzucamy do śmieci komunalnych.
b) utylizujemy we własnym zakresie.
c) gromadzimy w gabinecie do zapełnienia worka.
d) oddajemy do utylizacji przez specjalne firmy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Narzędzia prawidłowo przygotowane do sterylizacji muszą być

a) tylko opakowane.
b) tylko umyte.
c) tylko zdezynfekowane.
d) zdezynfekowane, umyte i opakowane.

15. Działanie zapobiegające zakażeniu lub zanieczyszczeniu drobnoustrojami to

a) aseptyka.
b) antyseptyka.
c) sterylizacja.
d) płukanie.

16. Parametry określające działanie autoklawu to

a) ciśnienie, temperatura i czas.
b) tylko ciśnienie.
c) tylko czas.
d) pojemność.

17. Dokumentację procesu sterylizacji przechowujemy

a) 10 lat.
b) 5 lat.
c) 3 lata.
d) 3 miesiące.

18. Preparaty do dezynfekcji

a) przygotowujemy 1 raz na tydzień.
b) zawsze przygotowujemy w stężeniu 10%.
c) nigdy nie muszą być rozcieńczane.
d) przygotowujemy bezpośrednio przed użyciem.

19. Próżnia frakcyjna występuje w autoklawach

a) typu S.
b) typu N.
c) typu B.
d) typu A.

20. Środowisko chronimy przez

a) stosowanie osłon rtg.
b) recykling materiałów, bezpieczną utylizację odpadów.
c) stosowanie odzieży ochronnej.
d) dobrą wentylację.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko……………………………………………………….

Prowadzenie dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym

Zakreśl prawidłową odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

1. Barnett L. V. (red): Asystowanie w stomatologii. Urban & Partner, Wrocław 2006
2. Jańczuk Z.: Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych. PZWL,

Warszawa 1999

3. Dziennik Ustaw Nr 9 z 1998 r.
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 marca 2005 r.

Czasopisma:
–

Higienistka Stomatologiczna,

–

eDentico,

–

Twój Przegląd Stomatologiczny 7–8/2007,

–

Nowy Gabinet Stomatologiczny,

–

As stomatologii – kwartalnik dla asystentek i higienistek stomatologicznych.