2012-12-07

1

Badanie ginekologiczne

bydła cz. 1

Katedra Rozrodu Zwierząt

Wydz. Med. Wet.

Wrocław, 2012

Elementy narządu płciowego:

•

Jajniki

•

Jajowody

•

Macica

•

Pochwa

•

Srom

Makroskopowo na jajniku wyróżniamy:

•

Dwie powierzchnie

–

Boczną (f. lateralis)

–

Przysrodkową (f. medialis)

•

Dwa końce

–

Przedni czyli jajowodowy
(extremitas tubaria)

–

Tylny czyli maciczny (extremitas
uterina)

•

Dwie krawędzie

–

Wolną (margo liber)

–

Krezkową (margo mesovaricus)

•

Wnękę jajnika (hilus ovari)

Na wewnętrzną strukturę jajnika składają się

dwie warstwy

•

Zewnętrzna - warstwa
pęcherzykową (zona
parenchymatosa), będąca
warstwą korową jajnika,
zbudowana z tkanki jajotwórczej

•

Wewnętrzna – warstwa
naczyniowa (zona vasculosa),
będąca warstwą rdzenną,
stanowiącą zbiór naczyń,
nerwów, tkanki łącznej i
nielicznych włókien mięśniowych
gładkich

Fizjologiczne twory jajnikowe

:

Pęcherzyk

Ciałko żółte (corpus luteum)

Sekwencja zmian na jajniku

2012-12-07

2

Falowe dojrzewanie pęcherzyków

Jajniki krowy – 7 dzień cyklu

Jajniki krów w czasie rui

Jajniki krów w czasie dioestrus

Jajowód – tuba uterina, s. oviductus

•

Tu ma miejsce
zapłodnienie

•

Części jajowodu

–

Lejek (infundibulum
tubae uterinae)

–

Bańka (ampulla
tubae uterinae)

–

Cieśń (isthmus tubae
uterinae)

Macica (uterus, metra, hystera)

•

Rogi macicy (cornua
uteri)

•

Trzon macicy (corpus
uteri)

•

Szyjka macicy (cervix
uteri)

2012-12-07

3

Różnice w wielkości macicy

Szyjka macicy u bydła

Ujście zewnętrzne szyjki macicy

•

Znajduje się na
wystającej do pochwy
części pochwowej szyjki
macicy (portio vaginalis
cervicis, s. portio
vaginalis uteri)

Pochwa (vagina, colpos) składa się z dwóch części:

•

Części macicznej (pars
uterina vaginae), czyli
pochwy właściwej

•

Przedsionka pochwy
(vestibulum vaginae),
który stanowi zatokę
moczopłciową (sinus
urogenitalis)

Narządy płciowe zewnętrzne

Srom (pudendum

feminum)

wargi sromowe (labiae
vulvae)

szpara sromowa (rima

vulvae)

Łechtaczka (clitoris)

Elementy badania ginekologicznego

•

Wywiad środowiskowy (badanie zootechniczo –

weterynaryjne obory)

•

Wywiad indywidualny

•

Badanie kliniczne samicy

–

Badanie ogólne

–

Badanie zewnętrzne

–

Badanie wewnętrzne

•

Przez prostnicę (per rectum)

•

Przez pochwę (per vaginam)

•

Badania dodatkowe (specjalistyczne)

•

Postawienie diagnozy

2012-12-07

4

Wywiad środowiskowy

•

Jest to badanie
zootechniczno –
weterynaryjne obory
mające na celu
zanalizowanie płodności
w stadzie krów

Wywiad środowiskowy

•

Wskaźniki płodności

•

Kontrola żywienia

•

Analiza upraw i pastwisk

•

Kontrola pielęgnacji i utrzymania

–

Kontrola wykrywania rui !!!!!!!

•

Analiza czynników klimatycznych

•

Przegrupowania zwierząt

•

Kontrola kartotek

•

Kontrola książek leczenia

•

Ocena buhaja (znaczenie u bydła mięsnego)

UWAGA !!!

•

Wskaźniki płodności
takie jak
zapładnialność,
indeks inseminacyjny
są omawiane na
wykładzie !!

Krowa płodna

•

Krowa płodna to taka,
która regularnie – mniej
więcej raz do roku* daje
zdrowe, zdolne do
dalszego odchowu
potomstwo

*Wysokowydajne krowy – bardziej

elastyczne „granice”

Żywienie bydła

•

Ma ono być
odpowiednie zarówno
pod względem
ilościowym jak i
jakościowym,
zapewniając krowie
prawidłowe
funkcjonowanie
narządu płciowego

Ruja u krowy

•

Trwa bardzo krótko –
średnio mniej niż 1
dobę !!!

•

Zwana jest
„latowaniem” czasem
„gonieniem się”

•

Do owulacji dochodzi
dopiero po zakończeniu
objawów rujowych

2012-12-07

5

U W A G A !!!!!!

•

Kwestia wykrywania
rui w stadzie krów
mlecznych jest jedną
z ważniejszych
przyczyn
niepłodności

Objawy rujowe u krowy

Krwawienie porujowe

•

Pojawia się ok. 2
doby po rui

•

Nie występuje u
wszystkich samic

Występowanie
rui

Pora
unasienniania

Zbyt późne
unasiennianie

Rano do 9

00

Ten sam dzień po
południu

Na drugi dzień
rano

Godziny 9 – 12

Bardzo późno
tego samego dnia
lub bardzo
wcześnie
następnego

Po godz. 9-tej
dnia następnego

Po południu

Następny ranek

Po południu

następnego dnia

Inseminacja krowy -

praktyczne wskazówki

Zasady obserwacji rui u bydła

•

Obserwacje 3 – 4 razy w ciągu doby

•

Każdy okres obserwacji minimum 30 minut (obskakiwanie ma miejsce
zwykle co 15 – 20 minut)

•

Szczególnie uważnie prowadzić obserwacje późnym wieczorem i wcześnie
rano (większość rui rozpoczyna się nocą !!!)

•

Najlepsze warunki obserwacji rui są u zwierząt trzymanych luzem

2012-12-07

6

Czynniki decydujące o wykrywalności rui u bydła

•

Wielkość stada

•

Identyfikacja zwierząt

•

Indywidualne cechy
zwierzęcia

•

Obsługa

–

kwalifikacje

–

rzetelność

•

Organizacja pracy w oborze

•

Zapis

Czynniki zastępcze względnie pomocnicze w

wykrywaniu rui

•

Obecność buhaja – próbnika (z przesuniętym

prąciem)

•

Pisak kulkowy pod żuchwą

–

Buhaj próbnik

–

Androgenizowana krowa

•

Barwny wykrywacz – np. KAMAR

•

Mierniki ruchu

•

Pomiar oporu elektrycznego w pochwie

•

Tresowane psy

•

Przewidywanie rui na podstawie dokumentacji

KAMAR i pedometr

Czynniki klimatyczne

•

Krowy mleczne są bardzo
wrażliwe na warunki
temperaturowe otoczenia

•

Szczególnie niekorzystny
jest stres cieplny, który z
jednej strony zaburza
wykazywanie rui, z drugiej
przyczynia się do produkcji
słabych oocytów

Wywiad indywidualny – konkretne

zwierzę

•

Wiek

•

Ilość dotychczasowych ciąż i porodów

•

Przebieg ostatniej ciąży

•

Czas trwania i przebieg ostatniego porodu

•

Przebieg okresu poporodowego (łożysko !!)

•

Kiedy wystąpiła pierwsza ruja po porodzie

•

Jak kształtuje się cykl jajnikowy

•

Jakie są zewnętrzne objawy rui

•

Czy krowa była inseminowana (kryta)

Badanie ogólne i zewnętrzne

•

Ogólne

–

Rasa

–

Pokrój

–

Typ użytkowy

–

Zachowanie się zwierzęcia

–

Stan odżywienia

–

Ogólne badanie kliniczne (temp., tętno, oddechy)

•

Szczegółowe bad. zewnętrzne

–

Ocena budowy miednicy

–

Ocena sromu

2012-12-07

7

Badanie zewnętrzne

•

Ocena budowy
miednicy

–

Wielkość

–

Ustawienie

–

Stan więzadeł

•

Ocena sromu

–

Wielkość

–

Rozwarcie szpary
sromowej

–

Kształt (

m.in. entropia i

ektropia

)

–

Symetryczność

–

Szczelność

–

Obecność zmian
patologicznych

–

Obecność wypływu

Więzadła i srom

Różny charakter wypływów ze szpary

sromowej

Badanie per rectum

---------------------------------------------

Przygotowanie do badania

•

Przygotowanie lekarza

–

Odpowiedni strój

–

Odpowiedni sprzęt (np. rękawice, wzierniki)

•

Przygotowanie zwierząt

–

Odpowiednie wywiązanie

–

Odpowiednie ujarzmienie

2012-12-07

8

Badanie per rectum krowy

•

W pierwszej kolejności
bada się szyjkę macicy,
następnie jej trzon, rogi,
a potem ocenia się
jajniki

Informacje ogólne

•

Szyjka i trzon nieciężarnej macicy
zdrowej krowy leżą zwykle na
dnie jamy miednicy, w przedniej
jej części, zwinięte zaś
ślimakowato rogi macicy zwisają
ponad przednia krawędzią kości
łonowych do jamy brzusznej.

•

Stopień ich opuszczenia zależy od
wieku krowy i wypełnienia jelit.

Wyniki badań macicy krowy

Kryterium

Ocena

Znaczenie

Położenie

w miednicy

norma

w jamie brzusznej

wiek, ciąża, puerperium

Wielkość

Obejmowalna dłonią, gr.

rogu 1-2 palce

norma

Obejmowalna dłonią, gr.

rogu ≥ 3 palce

wiek, późne puerperium,

wczesna ciąża

nie można objąć

dłonią

ciąża, wczesne puerperium,

zawartość patologiczna

rogi symetryczne, równe

norma

asymetria

ciąża, puerperium

Konsystencja – tonus,

jędrność

ciastowata

norma

gumiasta

ruja

twarda

wczesne puerperium

cienkościenna

ciąża

wiotka, mięsista

wiek, afunkcja jajników, cysty

mała

norma

dużego stopnia

ruja

brak wrażliwości

wiek, afunkcja jajników,

przerost tkanką łączną

brak

norma

płyn

pyometra, wczesna ciąża
lochiometra, mucometra

części płodu

ciąża, mumifikant

wolna

norma

ograniczona

ciąża, zrosty, wczesne

puerperium

Macica nieciężarna

2012-12-07

9

Macica ciężarna (4 m-c)

Różnice w wielkości macicy a konkretnie w wielkości

komórek myometrium

UWAGA !!!

•

Stany zapalne macicy mogą wpływać na jej
wielkość

•

Konieczność diagnozy różnicowej z ciążą

Mumifikant

Jajniki krowy

•

Są one małe o masie ok. 6 – 20 gramów

•

Można na i powierzchni wymacać twory
funkcjonalne (np. pęcherzyki, ciałka żółte,
cysty)

•

Badanie palpacyjne jajników jest obciążone
pewnym błędem – szczególnie w odniesieniu
do struktur pęcherzykowych

Informacje ogólne

•

Jajniki wyczuwalne pod postacią owalnych, nieco spłaszczonych tworów,

których wielkość, konsystencja i stan powierzchni zależy od fazy cyklu.

•

W chwili zwiotczenia macicy i więzadła szerokiego leżą na dnie jamy

miednicznej lub na przednich krawędziach kości łonowych, w nieznacznej

odległości od boków macicy.

•

Przez zwisające do jamy brzusznej części rogów są one ściągane ku

przodowi i na dół, a w chwilach wzwodu macicy, kiedy kurczy się

podtrzymujące je więzadło szerokie, przesunięte zostają ku tyłowi i ku

górze

2012-12-07

10

Ukształtowanie jajnika

•

Zewnętrzne ukształtowanie
jajnika zmieniają przebyte
owulacje

•

Fizjologiczne twory
funkcjonalne na jajniku to

–

Pęcherzyki jajnikowe o
różnym stopniu rozwoju

–

Ciałka żółte (okresowe, stare,
ciążowe)

Wniosek praktyczny

•

Na jajniku (jajnikach)
może równocześnie
istnieć i ciałko żółte i
pęcherzyk

•

Nie znaczy to jednak, że
zawsze obydwa rodzaje
tworów będą łatwe do
palpacji

P

ęcherzyk i ciałko żółte – na tym samym jajniku

Obecność ciałka żółtego

•

Fakt wyczucia ciałka żółtego
sugeruje, że jest to raczej
środkowa część cyklu, czyli
pomiędzy 6 a 18 dniem

•

Może być też ewentualność
istnienia ciałka żółtego
przetrwałego

Fazy życia ciałka żółtego okresowego

•

Rozwijające się ciałko
żółte od 1 do 7 dnia
cyklu

•

Dojrzałe ciałko żółte od
8 do 15 dnia cyklu

•

Ciałko żółte w fazie
regresji od 16 do 20
dnia cyklu

Schematyczne umiejscowienia ciałka żółtego na

jajniku

2012-12-07

11

Kryteria rozpoznawania cyst

•

Średnica powyżej 2-2,5 cm

•

Istnienie w stanie niezmienionym co najmniej 10-12
dni

•

Brak ciałka żółtego w badaniu per rectum, względnie
niski poziom progesteronu w ciągu 2 – 3 tygodni

•

Brak rui lub ruje nieregularne

•

U niektórych krów nimfomania

Cysty pęcherzykowe

Cysta luteinowa

Nieczynność (afunkcja) jajników

•

Obydwa jajniki są
małe, twarde i nie
wyczuwa się na ich
powierzchni
funkcjonalnych
tworów , a więc
pęcherzyków i/lub
ciałek żółtych

Nieczynność jajników po porodzie

•

Przez pewien czas po
porodzie (do 3 tygodni
po wycieleniu) jajniki są
fizjologicznie nieczynne.

•

Można jedynie czasami
wyczuć zanikające
ciałko żółte ciążowe

Brak lub niedorozwój jajników u jałówek

•

Całkowity brak jajników
najczęściej u jałowic z
bliźniąt różnojajowych
(jałowość absolutna)

•

Przy niedorozwoju gonad
jajniki są małe, twarde

•

Najlepiej jest eliminować
(przeznaczać na opas) chore
jałówki

2012-12-07

12

Uwaga !!!

•

W wielu przypadkach –
aby dokładnie określić
stan jajników niezbędne
jest dynamiczne ich
badanie – tzn. w
odstępach 10-12
dniowych

Podobna sytuacja przy ciałku żółtym

rzekomociążowym (przetrwałym )

•

Aby uznać ciałko żółte za przetrwałe musi ono egzystować na danym
jajniku przez dłuższy czas, czyli musi być wyczuwalne przy dwóch (lub
więcej) kolejnych badaniach przeprowadzonych w odstępie 12-14
dniowym

•

Warto przypomnieć, że ciałko żółte przetrwałe to po prostu okresowe,
dojrzałe ciałko żółte, które nie uległo regresji i „zatrzymało się” na tym
etapie rozwoju

Palpacyjne określanie funkcji jajników – twory

pęcherzykowe

Kryterium

Obraz

Występowa-
nie

Możliwość
omacania

pęcherzyk

gładki, twardy
(rodzaj „szkiełka od
zegarka”) wystający
ponad powierzchnię

zawsze

Nie koniecznie !!

Pęcherzyk rujowy

Duży, gładki miękki,
różnie wyrazisty

W czasie rui

Nie koniecznie

Torbiele (cysty)

Minimalna Ǿ 2,5 cm,
gładkie, od cienko-
do grubo –
ściennych, fluktuacja,
utrzymują się dość
długo

Dość często w
okresie
poporodowym,
nawet w ciąży
możliwe

Zawsze (prawie
zawsze)

Palpacyjne określanie funkcji jajników – ciałka żółte

Kryterium

Obraz

Występowanie

Możliwość
omacania

Ciałko żółte w okresie
wzrostu (rozwoju)

< połowa jajnika,
miękkie**, trudno
odgraniczone od
powierzchni

1 – 7 dzień po
owulacji

wyczuwalne od 4 - 5
dnia

Ciałko żółte
rozwinięte (dojrzałe)

> połowa jajnika,
gumiaste, dobrze
odgraniczone od
powierzchni

8 – 15 dzień cyklu

w tym czasie zawsze
(!!!) wyczuwalne

Ciałko żółte w okresie
regresji

< połowa jajnika,
twarde**, wyraźnie
odgraniczone

16 – 20 dzień cyklu

w tym czasie
wyczuwalne

Stare ciałko żółte

małe, twarde, tylko
część wyczuwalna

od 21 dnia cyklu i do 2
tyg. po porodzie

nie koniecznie

Ciałko żółte ciążowe

< połowa jajnika,
mało wyraziste

ciąża

trudna – trzeba
porównywać oba
jajniki dokładnie