mechanik operator pojazdow i maszyn rolniczych 723[03] o1 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Nowak

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

723[03].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Bąkowski
mgr inż. Tadeusz Budzisz

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Piotr Nowak

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].O1.01
,,Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy”, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu mechanik –
operator pojazdów i maszyn rolniczych

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Wybrane zagadnienia prawnej ochrony pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Podstawowe zagrożenia zawodowe

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Środki ochrony indywidualnej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Wentylacja i klimatyzacja

pomieszczeń pracy

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Postępowanie w wypadku zagrożenia życia i zdrowia

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Zagrożenia pożarowe. Zasady ochrony przeciwpożarowej

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

z zakresu stosowania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska, w zawodzie mechanika operatora pojazdów i maszyn rolniczych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś
posiadać, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawiera niezbędne wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci
przygotowanie się do ćwiczeń,

−

pytania sprawdzają wiedzę, którą zdobyłeś przed przystąpieniem do ćwiczeń,

−

ćwiczenia, umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdziany postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań, sprawdzający stan Twojego
opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,

−

literaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].O1

Podstawy techniki ogólnej

723[03].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

723[03].O1.05

Wykonywanie operacji

obróbki skrawaniem

723[03].O1.03

Stosowanie materiałów

konstrukcyjnych i eksploatacyjnych

723[03].O1.04

Wykonywanie operacji

techniczno-technologicznych

723[03].O1.07

Obsługiwanie maszyn i urządzeń elektrycznych

723[03].O1.06

Analizowanie obwodów elektrycznych

i elektronicznych

723[03].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać podstawowe rodzaje urazów,

−

posługiwać się instrukcjami obsługi,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

rozróżniać potencjalne rodzaje zagrożeń,

−

przeliczać różne jednostki miar wielkości fizycznych, stosować układ jednostek SI,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, takimi jak: masa, siła, prędkość,
energia, napięcie, natężenie prądu,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dokumentować, gromadzić i selekcjonować informacje,

−

posługiwać się kalkulatorem,

−

interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu,

−

przewidywać skutki podejmowanych działań dla współpracowników, środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznać i przewidzieć zagrożenia bezpieczeństwa w środowisku pracy oraz wskazać
sposoby ich usunięcia,

−

zinterpretować podstawowe przepisy prawa dotyczące praw i obowiązków pracownika
i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym
w wypadkach,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac,

−

zastosować przepisy bezpiecznej pracy z urządzeniami mechanicznymi i elektrycznymi,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

zastosować zasady ochrony środowiska obowiązujące na stanowisku pracy,

−

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia lub zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wybrane zagadnienia prawnej ochrony pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 70 stanowi, że: ,,Obywatele Rzeczpospolitej

Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie niezdolności do pracy (…)
a urzeczywistnianiu tego prawa służy (…) stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa,
ochrony i higieny pracy”. W celu realizacji tego obowiązku Państwo ustanawia system
gwarancji prawnych, dla zabezpieczenia zdrowia i życia ludzkiego w procesie pracy, nazywany
systemem ochrony pracy. Przedmiotem ochrony w systemie ochrony pracy jest więc człowiek i
jego zdrowie. Najważniejszym ogniwem systemu ochrony pracy jest prawo pracy stanowiące
zbiór norm prawnych służących ochronie interesów pracujących. W zakresie norm prawa pracy
wyodrębnione są przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które są normami prawnymi
służącymi bezpośrednio ochronie zdrowia pracowników przed zagrożeniami, jakie mogą
powstać w procesie pracy. Wyrażenie ,,bezpieczeństwo pracy” odnosi się do wszelkich
działań, które służą zapobieganiu urazom – wypadkom przy pracy, a ,,higiena pracy” obejmuje
działania służące zapobieganiu powstawania schorzeń – chorób zawodowych. W języku
potocznym, termin: „bezpieczeństwo i higiena pracy” określany jest skrótowo: „bhp”. Oprócz
przepisów bhp w systemie ochrony pracy obowiązują tzw. zasady bhp. Pod pojęciem zasad
bhp rozumie się sposób, metodę postępowania przyjętą i ukształtowaną w procesie pracy,
mającą chronić życie lub zdrowie pracownika, która nie jest ujęta w żadnym przepisie
bezpieczeństwa i higieny pracy. Na przykład sposób chodzenia przodem po schodach. Takiego
postępowania nie regulują przepisy bhp.

Podstawowym przepisem prawa pracy, określającym prawa i obowiązki pracowników

i pracodawców jest ustawa Kodeks pracy. Dział X Kodeksu Pracy zawiera podstawowe prawa
i obowiązki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepisy bezpieczeństwa i higieny
pracy znajdują się ponadto w wielu aktach prawnych tzw. niższego rzędu, rozporządzeniach
wydawanych przez właściwych ministrów. Rozporządzenia te określają przepisy
bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy:
podczas wykonywania prac spawalniczych, obsługi obrabiarek do drewna, maszyn i ciągników
rolniczych.

Pracodawcą jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna (spółka cywilna, spółka

akcyjna, spółka z o.o.) jeśli zatrudniają one pracowników. Pracownikiem jest osoba
zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej
umowy o pracę. Umowa o pracę jest najbardziej powszechnym sposobem nawiązywania
stosunku pracy. Powinna być zawarta na piśmie i określać: strony umowy (pracodawcę
i pracownika), rodzaj umowy (na czas określony, na czas nie określony), datę jej zawarcia,
rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie, ze wskazaniem składników
wynagrodzenia, wymiar czasu pracy, termin rozpoczęcia pracy.

Podstawowe obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy w dziedzinie bhp

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami
pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. W ramach podstawowych
obowiązków w dziedzinie bhp określonych w Dziale X Kodeksu Pracy pracodawca jest
obowiązany m.in.:

−

zapewnić pracownikom obiekty i pomieszczenia pracy spełniające wymagania przepisów
bhp,

−

wyposażać stanowiska pracy w maszyny i urządzenia techniczne, które spełniają
wymagania oceny zgodności i są oznakowane znakiem CE,

−

oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywanymi pracami,
informować pracowników o ryzyku oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

−

poddawać pracowników profilaktycznym badaniom lekarskim,

−

przeprowadzać szkolenia pracowników w dziedzinie bhp,

−

wydawać pracownikom instrukcje i wskazówki dotyczące bhp na stanowiskach pracy,

−

dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,

−

konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy.

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bhp

Obowiązki pracownika
Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracownik ma prawo:

−

powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom,

−

oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy nie
usuwa zagrożenia,

−

do wynagrodzenia za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalania się
z miejsca zagrożenia.
Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełożonego o powstrzymaniu się

od wykonania pracy lub oddaleniu się z miejsca pracy.

Odpowiedzialność porządkowa pracowników

(Art. 108 Kodeksu Pracy)

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, opuszczanie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu
w czasie pracy – pracodawca może stosować: karę upomnienia, nagany i karę pieniężną.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kogo i w jaki sposób chroni system ochrony pracy?
2. Co oznaczają pojęcia: ,,bezpieczeństwo pracy” i ,,higiena pracy”?
3. Jakie kary może stosować pracodawca wobec pracownika za naruszanie przepisów bhp?
4. Kto ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy?
5. Jakie ma prawo pracownik, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp?
6. Jakie obowiązki w zakresie bhp ma pracownik według przepisów Kodeksu Pracy?
7. Kto zapewnia przeszkolenie pracownika w zakresie bhp?
8. W jakim czasie i na czyj koszt organizowane są szkolenia bhp?
9. Jakie są rodzaje szkoleń bhp?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów Kodeksu Pracy dotyczących profilaktycznych badań lekarskich

ustal i wypisz:

−

rodzaje badań i kto im podlega,

−

kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane badania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować odpowiedni rozdział Kodeksu Pracy,
2) określić rodzaje badań i kto im podlega,
3) określić, kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane badania,
4) wypisać właściwe określenia,
5) zaprezentować efekty pracy zespołu na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart,

−

Kodeks Pracy, wybrane rozporządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Do przedstawionego w tabeli zestawienia obowiązków pracodawcy dopisz obowiązki

pracownika.

Pracodawca jest obowiązany

Pracownik jest obowiązany

Organizować pracę w sposób zapewniający
bezpieczne i higieniczne warunki pracy

Dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej
oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem

Zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika,
2) dokonać porównania obowiązków pracodawcy i pracownika,
3) wpisać do tabeli właściwe określenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy.

Ćwiczenie 3

Na podstawie przepisów Działu X Kodeksu Pracy oraz rozporządzenia w sprawie szkoleń

w dziedzinie bhp określ:

−

jakie są rodzaje szkoleń bhp,

−

kiedy i na czyj koszt przeprowadzane są szkolenia,

−

jakie szkolenia powinien przechodzić w okresie zatrudnienia mechanik maszyn i pojazdów

po przepracowaniu 14 miesięcy pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować odpowiedni rozdział Kodeksu pracy,
2) określić rodzaje szkoleń i kto im podlega,
3) określić, kiedy i na czyj koszt są przeprowadzane szkolenia,
4) wypisać jakie szkolenia powinien przechodzić w okresie zatrudnienia mechanik maszyn

i pojazdów po przepracowaniu 14 miesięcy pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

rozporządzenie w sprawie szkoleń w zakresie bhp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić prawa pracownika w zakresie bhp?
2) scharakteryzować obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa

i higieny pracy?



3) określić jakie podstawowe obowiązki ma pracodawca w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy?



4) określić, jakie mogą być profilaktyczne badania lekarskie?



5) określić dokumenty regulujące prawa i obowiązki pracownika

i pracodawcy w zakresie bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Podstawowe zagrożenia zawodowe

4.2.1. Materiał nauczania

Proces pracy odbywa się w konkretnym, materialnym środowisku, w którym mogą

występować czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne (jest to tzw. środowisko pracy).
Czynniki te mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia

a nawet życia osób wykonujących pracę.

W zależności od sposobu oddziaływania czynników środowiska pracy na organizm człowieka
zostały sklasyfikowane jako:
1. Czynniki niebezpieczne, których oddziaływanie może spowodować nagły uraz, a nawet

śmierć. Zaliczamy do nich przede wszystkim:

−

ruchome części maszyn,

−

ostrza, krawędzie, elementy wystające,

−

powierzchnie śliskie, nierówne, szorstkie, gorące,

−

przemieszczające się pojazdy, środki transportowe,

−

prąd elektryczny.

2. Czynniki szkodliwe i uciążliwe, których oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia

sprawności fizycznej i psychicznej, stanu zdrowia, wywołać schorzenie. Czynniki te
klasyfikujemy na:

a) fizyczne takie jak:

−

hałas,

−

drgania mechaniczne /wibracja/,

−

mikroklimat,

−

promieniowanie optyczne /widzialne, podczerwone, ultrafioletowe/,

−

pyły,

b) chemiczne,
c) biologiczne,
d) czynniki psychofizyczne, których oddziaływanie nie stanowi zagrożenia dla życia lub

zdrowia człowieka, ale utrudnia pracę lub przyczynia się w inny sposób do obniżenia
zdolności do wykonywania pracy, bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności.
Zalicza się do nich:

−

obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),

−

obciążenie psychonerwowe.

Należy zastrzec, że przedstawiony podział nie jest całkiem jednoznaczny, gdyż

w zależności od poziomu oddziaływania dany czynnik może być niebezpieczny lub też
szkodliwy. Na przykład chemiczna substancja toksyczna (trucizna) będąca czynnikiem
szkodliwym w określonej dawce może spowodować nagłą śmierć, czyli zadziałać jak czynnik
niebezpieczny.

Charakterystyka czynników niebezpiecznych

Ruchome elementy maszyn i urządzeń technicznych stanowią zagrożenie powstania

urazów na skutek uderzenia, wciągnięcia, pochwycenia lub zgniecenia. Źródłem takich
zagrożeń są m.in.:

−

obracające się wały, koła zębate, głowice, walce, sprzęgła, wrzeciona,

−

elementy przekładni i układów napędowych (zębatych, pasowych, łańcuchowych),

−

elementy mechanizmów jak: dźwignie, drążki, korbowody, suwaki, korby,

−

obracające się narzędzia tnące: noże, frezy, piły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zagrożenia urazowe mogą również wystąpić w trakcie zabiegów technologicznych,

w których odpryskują elementy obrabianego materiału (wióry, opiłki, trociny), a także
odpadające obluzowane lub zużyte części maszyn, narzędzi, osprzętu oraz obrabiane
przedmioty.

Przemieszczanie się ludzi po powierzchniach stwarza zagrożenie upadkiem lub

poślizgnięciem, co może spowodować takie urazy jak: stłuczenia, złamania, zwichnięcia.
Zdarzenia takie mogą nastąpić podczas dojścia do stanowiska pracy lub opuszczanie go oraz
wykonywania czynności roboczych, konserwacyjnych i naprawczych. Miejscem tych zdarzeń
są z reguły drogi komunikacyjne i transportowe, przejścia technologiczne, wejścia i dojścia do
maszyn lub stanowisk pracy.

Powierzchnie gorące stwarzają zagrożenie poparzenia, czyli trwałego uszkodzenia części

miękkich organizmu człowieka na skutek oddziaływania skrajnie wysokiej temperatury.

Do poparzeń dochodzi najczęściej w wyniku kontaktu z:

−

częściami pieców grzewczych, kotłów,

−

rurociągami pary wodnej,

−

elementami pracujących silników spalinowych, układów wydechowych.
Najczęściej występujące zagrożenia mechaniczne przedstawione zostały na rys. 1.

Rys. 1. Przyczyny i skutki zagrożeń mechanicznych [www.bhpwfirmie.pl]

Prąd elektryczny, zarówno stały jak i zmienny stwarza dla człowieka zagrożenie porażenia.
Porażenie prądem elektrycznym następuje na skutek przepływu przez ciało człowieka. Skutki
porażenia mogą być dwojakiego rodzaju:

−

cieplne, powodujące uszkodzenia tkanek, takie jak: poparzenie, zwęglenie, pękanie naczyń
krwionośnych,

−

elektrolityczne, oddziałujące na układ nerwowy i wywołujące: skurcze mięśni, utratę
świadomości, zatrzymanie oddychania, zakłócenia lub zatrzymanie pracy serca, migotanie
komór sercowych.
Stopień porażenia zależy od natężenia prądu, czasu i drogi przepływu przez ciało

człowieka. Człowiek jest mniej wrażliwy na działanie prądu stałego niż zmiennego. W praktyce
uważa się, że natężenie prądu o wartości powyżej 15 mA jest niebezpieczne dla człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zakresie wartości napięcia prądu za tzw. Bezpieczne przyjmuje się dla prądu zmiennego
50 V a dla stałego 110 V.

Charakterystyka wybranych czynników szkodliwych i uciążliwych

Hałas – to wszelkie niepożądane, nieprzyjemne lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na zmysł
i narząd słuchu, a także na inne zmysły oraz części organizmu człowieka. Jest najczęściej
występującym czynnikiem szkodliwym, powodującym choroby zawodowe. Jednostką
określającą poziom hałasu jest decybel – dB. Może oddziaływać jako czynnik szkodliwy, jeżeli
osiąga poziom około 80 – 120 dB, powodując trwały ubytek słuchu (chorobę zawodową).
Staje się czynnikiem niebezpiecznym na poziomie 130 – 140 dB, gdyż może spowodować
wówczas natychmiastowe, nieodwracalne uszkodzenie słuchu. W granicach 75 – 80 dB
traktowany jest jako czynnik uciążliwy, gdyż ogranicza zdolność do koncentracji, utrudnia
komunikację werbalną, zrozumiałość sygnałów. Negatywne oddziaływanie hałasu zależy od
jego natężenia oraz czasu trwania narażenia, czyli tzw. „dawki” hałasu. Im wyższe jest
natężenie i dłuższy czas narażenia, tym bardziej szkodliwy jest hałas. Źródła hałasu:

−

mechaniczne: maszyny, urządzenia i narzędzia o napędzie mechanicznym, elektrycznym,
pneumatycznym,

−

aerodynamiczne i hydrodynamiczne: ruch cieczy i gazów w rurociągach, wentylatorach,

−

technologiczne: towarzyszące obróbce materiałów np. kruszenie, przesiewanie.
Przykładowe, przybliżone maksymalne wartości hałasu dla określonych grup urządzeń:

silniki spalinowe 125 dB, obrabiarki do metali 105 dB, piły tarczowe, strugarki do drewna
115 dB, pilarki łańcuchowe spalinowe 110 dB, ciągniki, kombajny zbożowe 110 dB.

Ograniczanie emisji hałasu do środowiska pracy możliwe jest poprzez:

−

zmianę technologii na mniej hałaśliwą,

−

wymianę maszyn i urządzeń powodujących nadmierny hałas,

−

stosowanie ekranów dźwiękochłonnych na stanowisku pracy,

−

wykładanie ścian i sufitów pomieszczeń materiałem dźwiękochłonnym.

Drgania mechaniczne (wibracje) – w zależności od drogi przenoszenia na człowieka
rozróżniamy drgania o oddziaływaniu:

−

przez kończyny górne (drgania miejscowe), czyli drgania przenoszone przez ręce ze
strony narzędzi, maszyn wytwarzających drgania np. wiertarek, pilarek, młotów
udarowych,

−

ogólnym (drgania ogólne), przenoszone na korpus człowieka przez plecy, boki, miednicę,
nogi ze strony podłoża, siedzisk operatorów maszyn, pojazdów np. ciągników rolniczych,
maszyn samobieżnych, walców drogowych.
Drgania powodują zmiany chorobowe takie jak:

−

zwyrodnienia stawów nadgarstków, łokciowych i kręgosłupa, torbiele kostne, bielenie rąk,

−

uszkodzenia i skurcze drobnych naczyń krwionośnych, obniżenie temperatury skóry rąk,

−

bóle rąk i nóg, zaburzenia czucia i wrażliwości.
Powyższe zmiany chorobowe określane są jako choroba wibracyjna (zespół wibracyjny),

która jest chorobą zawodową. Szkodliwy wpływ drgań na organizm człowieka zależy od ich
parametrów, czasu narażenia a także temperatury otoczenia. W warunkach zimna nasila się
występowanie zmian chorobowych. Metody eliminowania wpływu drgań:

−

dbałość o stan techniczny maszyn i narzędzi wywołujących drgania,

−

wymiana zużytych maszyn i narzędzi, powodujących nadmierne drgania,

−

stosowanie wibroizolacji maszyn i urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mikroklimat – czyli środowisko termiczne miejsca pracy jest czynnikiem mającym wpływ na
samopoczucie, zdrowie i wydajność pracy. W zależności od układu takich parametrów jak:
temperatura, wilgotność względna, prędkość ruchu powietrza, promieniowania cieplnego
rozróżnia się:

−

mikroklimat zimny, występuje gdy temperatura powietrza nie przekracza +10°C,
środowisko to powoduje obniżenie temperatury ciała prowadzące do utraty świadomości,
zwolnienia i zatrzymania oddechu i w końcu zatrzymania krążenia. Ochrona osób przed
wpływem mikroklimatu zimnego polega głównie na: stosowaniu odzieży ciepłochronnej,
zapewnieniu pomieszczeń do ogrzania się w czasie przerw, dostarczaniu ciepłych napojów
i posiłków profilaktycznych,

−

mikroklimat gorący, praca w tych warunkach powoduje intensywne pocenie się, utratę
elektrolitów, zaburzenia w gospodarce energetycznej. Zdarzają się omdlenia cieplne,
wyczerpanie i udar. W warunkach mikroklimatu gorącego powinno się stosować,
wentylację i klimatyzację, nawilżacze powietrza, posiłki i napoje profilaktyczne,

−

mikroklimat umiarkowany, środowisko termiczne korzystne dla pracujących. Odczucie
zadowolenia przez pracownika pracującego w danym środowisku termicznym określone
jest jako tzw. komfort termiczny

Na równowagę cieplną ciała osoby pracującej oprócz parametrów powietrza mają wpływ:

wysiłek, metabolizm, izolacyjność cieplna odzieży roboczej.

Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezpośredniego
wywoływania wrażeń wzrokowych (zakres długości fal świetlnych 400 – 780 nm). Oświetlenie
miejsc i stanowisk pracy jest czynnikiem mającym istotny wpływ na wydajność i jakość pracy
oraz zdrowie pracowników. Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o
barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego. Przy braku odpowiedniego światła naturalnego
stosuje się oświetlenie elektryczne – ogólne pomieszczeń pracy i miejscowe stanowisk pracy
lub złożone czyli ogólne i miejscowe jednocześnie. Podstawowymi parametrami określającymi
prawidłowość oświetlenia jest natężenie i równomierność. Niewłaściwe warunki oświetleniowe
wywołują wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego, m.in. zmęczenie oczu i
zmęczenie nerwowe objawiające się bólami głowy, łzawieniem i zaczerwienieniem powiek i
spojówek, zmniejszeniem ostrości widzenia, uczuciem niechęci, nudności. Szczególnie
niekorzystnie oddziałuje na wzrok efekt tzw. olśnienia świetlnego, czyli krótkotrwałego błysku
o bardzo dużym natężeniu.

Promieniowanie podczerwone (cieplne) jest rodzajem promieniowania optycznego
niewidzialnego dla oka ludzkiego (długość fal optycznych 780 nm – 1 mm). Promieniowanie
podczerwone emitowane jest m.in. podczas następujących prac: obsługa pieców hutniczych
i grzewczych, kucie metali na gorąco, spawanie, cięcie i stapianie metali. Promieniowanie
podczerwone w zależności od parametrów może działać jako:

−

czynnik niebezpieczny powodując: udar cieplny, zapaść serca, oparzenia skóry,

−

czynnik szkodliwy wywołując: zaćmę hutniczą, zapalenie spojówek, pigmentację skóry,
a po latach nawet owrzodzenia i raka skóry,

−

czynnik uciążliwy, powoduje zmęczenie.
Ograniczanie wpływu promieniowania podczerwonego:

−

stosowanie izolacji termicznej urządzeń,

−

stosowanie przenośnych ekranów osłaniających pracowników,

−

wentylacja osłabiająca skutki promieniowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Promieniowaniem ultrafioletowym (nadfioletowym) nazywamy promieniowanie optyczne
niewidzialne o zakresie długości fal od 100 nm do 400 nm. Najczęstszym i najskuteczniejszym
źródłem promieniowania ultrafioletowego są prace spawalnicze z użyciem łuku elektrycznego.
Szczególnie niebezpieczne są palniki plazmowe, w których plazma osiąga temperaturę wielu
tysięcy stopni. Promieniowanie ultrafioletowe może stanowić zagrożenie dla oczu i skóry
osoby narażonej. Nadmierne narażenie powoduje rumień skóry, zaczerwienienie, obrzęk
a nawet pęcherze. Skutki narażenia oczu to zapalenie spojówek i rogówki objawiające się
uczuciem piasku w oczach.

Ograniczanie szkodliwego wpływu promieniowania ultrafioletowego polega w głównej

mierze na stosowaniu stałych i przenośnych ścianek i parawanów, pomalowanych farbą
pochłaniającą promieniowanie.

Pyłem nazywamy zbiór cząstek stałych o wymiarach poniżej 300

m (mikrometrów), które

wyrzucone do powietrza atmosferycznego pozostają w nim przez pewien określony czas.
Najbardziej pyłotwórcze procesy technologiczne to: kruszenie, mielenie, przesiewanie
surowców, transport i mieszanie materiałów sypkich, czyszczenie, szlifowanie, polerowanie.
Pyły powstają przy obróbce materiałów pochodzenia mineralnego jak również roślinnego.
W rolnictwie występuje wiele procesów technologicznych związanych z emisją szkodliwych
pyłów pochodzenia roślinnego jak: zbiór siana i zbóż, czyszczenie ziarna, przygotowywanie
pasz treściwych. W zależności od sposobu działania na organizm ludzki wyróżnia się pyły
o działaniu:

−

pylicotwórczym, to pyły o średnicy 1 – 3

m, które przedostają się do płuc, gdzie na

skutek nagromadzenia wywołują schorzenia zwane pylicami,

−

drażniące, powodują drażnienie zewnętrznych części ciała jak oczy, skóra, błony śluzowe
górnych dróg oddechowych,

−

alergiczne (uczulające), wywołują różne reakcje uczuleniowe organizmu, są to pyły
pochodzenia roślinnego: bawełny, wełny, lnu, pyłki kwiatowe,

−

toksyczne, pyły związków chemicznych powodujące zatrucia np. pyły związków miedzi,
ołowiu, cynku, manganu, niklu,

−

rakotwórcze, powodują powstanie chorób nowotworowych, pyły azbestu, z buku, dębu.
Ograniczenie lub likwidacja emisji pyłu odbywa się poprzez:

−

zmianę procesu technologicznego,

−

zmianę surowca na mniej pylący,

−

stosowanie urządzeń odpylających,

−

stosowanie urządzeń wentylacyjnych.

Szkodliwe czynniki chemiczne
1. Substancje toksyczne – to pierwiastki i związki chemiczne o działaniu toksycznym na

organizm człowieka. Zalicza się do nich metale ciężkie i ich związki, np. kadmu, ołowiu
i rtęci.

2. Substancje drażniące – związki chemiczne, przeważnie w postaci gazowej wywołujące

drażnienie błon śluzowych i skóry. Należy do nich: amoniak, chlorowodór, chlor, fosgen,
tlenki azotowe, fluor, kleje i rozpuszczalniki.

3. Substancje uczulające – związki chemiczne wywołujące alergie /uczulenie/ jako swoistą

reakcję organizmu: stany zapalne skóry, rumień, wypryski. Do substancji tych należą
związki chromu, niklu, kobaltu, fenol.

4. Substancje rakotwórcze – związki chemiczne o udowodnionym działaniu rakotwórczym,

np. azbest, benzen, nikiel i związki niklu, smoły węglowe, chlorek winylu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Substancje mutagenne – związki chemiczne powodujące zmiany w genach

przekazywanych na następne pokolenia. Zalicza się do nich: formalinę, benzen, barwniki
azotowe, kwas azotowy.

6. Substancje upośledzające funkcje rozrodcze.

Do charakterystycznych chemicznych substancji stwarzających zagrożenie w rolnictwie

zaliczamy: środki ochrony roślin, nawozy mineralne, paliwa i smary. Do organizmu ludzkiego
szkodliwe czynniki chemiczne mogą przedostawać się przez drogi oddechowe, skórę
i przewód pokarmowy. Ograniczenie emisji czynników chemicznych uzyskuje się przez:

−

zastępowanie substancji toksycznych preparatami o mniejszej toksyczności,

−

hermetyzację procesów technologicznych,

−

ograniczanie substancji lotnych,

−

stosowanie wentylacji pomieszczeń,

−

stosowanie miejscowych wyciągów,

−

izolowanie pracownika w szczelnych kabinach.

Czynniki biologiczne to mikro i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane,
które wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i wywołują choroby. Czynniki
biologiczne występują powszechnie w środowisku rolniczym. Wyróżnia się trzy grupy
biologicznych czynników szkodliwych:

−

mikroorganizmy pochodzenia zwierzęcego: bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki,

−

alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne,

−

alergeny pochodzenia

zwierzęcego.

Do najczęstszych chorób zawodowych wywoływanych przez czynniki biologiczne wśród

rolników należą choroby alergiczne i immunotoksyczne układu oddechowego, skóry
i spojówek, a także zakaźne lub inwazyjne choroby odzwierzęce. Aby uchronić się przed
wymienionymi wyżej chorobami należy:

−

zapobiegać rozwojowi i niszczyć drobnoustroje,

−

przechowywać surowce roślinne w odpowiednich warunkach (niska temperatura
i wilgotność oraz dostęp powietrza), aby nie dopuścić do rozwoju drobnoustrojów,

−

stosować wentylację pomieszczeń inwentarskich (redukować zapylenie),

−

dbać o czystość pomieszczeń i higienę osobistą,

−

stosować środki ochrony indywidualnej.

Czynniki psychofizyczne
Obciążenie fizyczne – związane jest z wykonywaniem określonych czynności na stanowisku
pracy i składa się z obciążenia rąk oraz obciążenia nóg. Obciążenie fizyczne można podzielić
na:

−

statyczne – wynika z pozycji ciała, jaką pracujący utrzymuje przez dłuższy czas podczas
pracy, wymaga długotrwałych napięć mięśniowych i jest czynnikiem zwiększającym
uciążliwość pracy,

−

dynamiczne – wynikające z aktywności ruchowej podczas pracy.
Miarą obciążenia fizycznego jest wydatek energetyczny wyrażony w kilodżulach (kJ).

Wielkość wydatku energetycznego stanowi o ciężkości danej pracy: lekka, umiarkowana,
ciężka, bardzo ciężka. Prawidłowa organizacja pracy powinna minimalizować wysiłek fizyczny,
a w szczególności obciążenie statyczne, co osiąga się poprzez:

−

dobór prawidłowej pozycji pracy, zalecana siedząca, unikać pozycji wymuszonych,

−

dostosowanie stanowiska roboczego do wymagań człowieka, w szczególności stosowanie
odpowiedniego siedziska,

−

przestrzeganie dopuszczalnych norm dźwigania ciężarów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obciążenie psychiczne – w trakcie wykonywania pracy, wynika ze sposobu i warunków
odbierania informacji, podejmowania decyzji i wykonywania czynności. Rozróżnia się trzy
stany obciążenia psychicznego:

−

przeciążenie psychiki – nadmierna aktywność całej psychiki,

−

niedociążenie psychiki – ograniczona aktywność psychiczna,

−

monotypia pracy, to uciążliwość psychiczna wynikająca z jednostajności bodźców, działań
i niezmiennej sytuacji na stanowisku pracy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest klasyfikacja zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2. Czy prąd elektryczny jest zagrożeniem niebezpiecznym, szkodliwym, czy uciążliwym?
3. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
4. Na które części ciała oddziałuje szkodliwie promieniowanie ultrafioletowe?
5. Jakimi drogami przedostają się do organizmu człowieka substancje chemiczne?
6. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
7. Dlaczego kształtujemy czynniki mikroklimatu w środowisku pracy?
8. Co rozumiesz pod pojęciem komfortu termicznego?
9. Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania mechaniczne?
10. Jakie są metody eliminowania oddziaływania pyłów?
11. Dlaczego obciążenie statyczne stanowi uciążliwość pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli wymienione poniżej czynniki występujące

w środowisku pracy.

Hałas, obciążenie emocjonalne, prąd elektryczny, tlenek węgla, obciążenie statyczne,

mikroklimat, pył drzewny, chrom, bakterie, drgania mechaniczne, benzen, promieniowanie
ultrafioletowe, kwas azotowy, wirusy, rozpuszczalniki.

Czynniki

Rodzaj czynnika

biologiczne

chemiczne

fizyczne

psychofizyczne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować jakie czynniki mają wpływ na pracę,
2) zakwalifikować wymienione czynniki do odpowiednich kategorii,
3) wypełnić tabelę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z wykazem w poradniku.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj określone przez nauczyciela stanowisko pracy (warsztaty szkolne, zakład

naprawczy) i sporządź wykaz czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych, które
mogą wystąpić podczas pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych,
2) określić czynniki, które występują na wybranym stanowisku pracy,
3) dokonać klasyfikacji wyodrębnionych czynników,
4) sporządzić w formie tabeli wykaz czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy dotyczące występowania czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych.

Ćwiczenie 3

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy mechanika-operatora pojazdów

i maszyn rolniczych podczas mycia, czyszczenia i konserwacji maszyn.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) przeanalizować, jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy mechanika-operatora maszyn

i pojazdów rolniczych i wpisać wszystkie pomysły na kartce (I faza burzy mózgów – nie
krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzucić

ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy,
6) uczestniczyć w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenie są

najbardziej niebezpieczne w pracy mechanika operatora pojazdów i maszyn rolniczych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

C Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w pracy

mechanika-operatora pojazdów i maszyn rolniczych?



2) rozpoznać zagrożenia występujące podczas wykonywanej pracy?



3) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?



4) scharakteryzować źródła czynników niebezpiecznych?



5) rozpoznać rodzaje obciążeń psychicznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Środki ochrony indywidualnej

4.3.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przewidziane do noszenia
bądź trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą
zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo lub zdrowie. Decyzja
o zastosowaniu środków ochrony indywidualnej powinna być poprzedzona przeprowadzeniem
wszystkich możliwych działań zarówno technicznych jak i organizacyjnych mających na celu
eliminację zagrożeń u źródła. Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane
w sytuacjach, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich dostatecznie ograniczyć
poprzez wprowadzenie środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Zgodnie z przepisami środki ochrony indywidualnej, wprowadzane do obrotu, muszą posiadać
oznakowanie „CE”, co oznacza, że spełniają wymagania zasadnicze określone w stosownych
przepisach i mogą być bezpiecznie stosowane. Środki ochrony indywidualnej klasyfikuje się ze
względu na przeznaczenie i wyróżnia się:

−

odzież ochronną,

−

środki ochrony kończyn dolnych,

−

środki ochrony kończyn górnych,

−

środki ochrony głowy,

−

środki ochrony twarzy i oczu,

−

środki ochrony słuchu,

−

środki ochrony układu oddechowego,

−

środki chroniące przed upadkiem z wysokości,

−

środki izolujące cały organizm.

Odzież ochronna - odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni pracującego
przed jednym lub wieloma zagrożeniami. Do odzieży ochronnej zaliczamy: kombinezony,
kurtki, bluzy, kamizelki, spodnie, fartuchy, fartuchy przednie, płaszcze, peleryny, ochraniacze
pośladków, osłony tułowia, osłony głowy i karku, odzież ostrzegawcza. W zależności od
rodzaju zagrożenia odzież ochronna wykonana jest aby chronić przed: czynnikami
mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi, biologicznymi,

wodą, pyłami, porażeniem prądem.

Na przykład: fartuchy do ochrony podczas używania noży ręcznych, spodnie podczas
używania pił łańcuchowych, fartuchy ochronne dla spawaczy, odzież kwasoodporna, odzież
gazoszczelna. Przykłady prac, przy których wymagane jest stosowanie odzieży ochronnej:

−

w narażeniu na szkodliwe substancje chemiczne, biologiczne, pyły: zabiegi chemizacyjne,

wysiew nawozów pylistych,

−

prace w kanałach ściekowych, rowach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach,

−

w narażeniu na deszcz lub chłód,

−

spawanie, kucie, odlewanie metali,

−

opróżnianie szamb, zbiorników na gnojówkę,

−

cięcie pilarkami łańcuchowymi.

Środki ochrony kończyn dolnych – zabezpieczają człowieka przed zagrożeniami
występującymi w toku pracy, takimi jak: wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne, poślizg,
szkodliwe

działanie

substancji

chemicznych

/kwasów,

ługów, smarów, olejów,

rozpuszczalników/, wysokich i niskich temperatur, wody, prądu elektrycznego. Do środków
ochrony kończyn dolnych zalicza się: buty, półbuty, trzewiki, saperki, kalosze, ochraniacze
stopy, ochraniacze golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda. W celu dokonania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

właściwego doboru ochron nóg należy określić wszystkie występujące zagrożenia oraz
określić stopień narażenia na działania szkodliwych czynników jak: ciężar przedmiotu, który
może upaść na stopę, stężenia kwasu, rodzaj rozpuszczalnika, warunki otoczenia, temperaturę,
wilgotność. Stosowanie środków ochrony nóg konieczne jest przy wykonywaniu prac
stwarzających ryzyko urazów (w tym oparzeń), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia
substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie,
wykonywane w niskiej lub wysokiej temperaturze:

−

transport i magazynowanie ciężkich elementów,

−

prace w kuźniach, spawalniach,

−

prace w studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach, stawach,

−

piaskowanie, śrutowanie przedmiotów,

−

w narażeniu na kontakt nóg z bardzo gorącymi lub bardzo zimnymi materiałami,

−

w narażeniu na ryzyko upadku z wysokości na skutek ześlizgnięcia, w tym na dachach,

−

prace z użyciem pilarki łańcuchowej,

−

prace związane z obsługą zwierząt w pomieszczeniach inwentarskich.

Środki ochrony kończyn górnych to rękawice ochronne, ochraniacze: palców, dłoni,
nadgarstka, przedramienia, łokcia, dermatologiczne środki ochrony skóry. Dobór rękawic
ochronnych zależy od rodzaju zagrożeń występujących na stanowisku pracy, rodzaju
wykonywanej pracy, warunków otoczenia, materiału z jakiego są wykonane rękawice oraz ich
konstrukcja. Dermatologiczne środki ochrony skóry tzw. „rękawice biologiczne” to specjalne
kremy, żele, maści ochronne. Mogą być hydrofilowe – rozpuszczalne w wodzie, a chroniące
przed olejami, smarami, rozpuszczalnikami i hydrofobowe – nierozpuszczalne w wodzie,
a chroniące przed wodnymi roztworami soli, kwasów, zasad. Stosowane są jeżeli warunki
pracy wykluczają używanie rękawic ochronnych:

−

podczas prac z urządzeniami wirującymi ze względu na możliwość pochwycenia rękawicy
(wiertarki, frezarki, tokarki),

−

gdy praca wymaga stałej dużej precyzji – podczas napraw silników spalinowych i ich
podzespołów.
Środki ochrony kończyn górnych muszą być stosowane przy pracach stwarzających

ryzyko urazów rąk, związanych z działaniem wysokiej temperatury, wibracji, substancji
chemicznych, w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi, z materiałami
gnijącymi, mogącymi być źródłem infekcji, w tym w szczególności:

−

prace z użyciem przedmiotów ostrych, tnących, kłujących, parzących,

−

spawanie, cięcie metali,

−

czyszczenie, piaskowanie, śrutowanie przedmiotów,

−

przenoszenie ładunków o wysokiej lub niskiej temperaturze.

Środki ochrony głowy to: hełmy ochronne coraz nakrycia głowy, czapki, czepki, kapelusze,
berety, chustki. Hełmy ochronne przede wszystkim chronią głowę użytkownika przed
uderzeniami pochodzącymi od spadających lub przemieszczających się przedmiotów oraz
przed uderzeniami głową o przeszkody. Dodatkowo hełmy ochronne zabezpieczają przed
krótkotrwałym kontaktem z przewodami elektrycznymi pod napięciem do 400 V i odpryskami
roztopionego metalu. Stosowanie hełmów ochronnych wskazane jest przy wykonywaniu prac
narażających pracowników na urazy głowy w tym:

−

prace przy obsłudze i w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów, ładowaczy,
podnośników, przenośników,

−

prace na wysokości, na konstrukcjach stalowych, mostach, wieżach,

−

prace w wykopach, rowach, tunelach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hełm należy wycofać z użytkowania jeżeli:

−

został poddany silnemu uderzeniu lub wykazuje oznaki uszkodzenia,

−

upłynął okres jego stosowania podany przez producenta.
Nakrycia głowy powinny być używane, gdy istnieje ryzyko pochwycenia włosów,

zamoczenia głowy lub zanieczyszczenia substancjami toksycznymi, żrącymi, gnijącymi:

−

prace w zapyleniu,

−

prace w rowach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach,

−

w narażeniu na deszcz, niskie lub wysokie temperatury,

−

przy obsłudze maszyn i urządzeń, których ruchome części mogą wciągnąć włosy
pracownika.

Środki ochrony twarzy i oczu to okulary i gogle ochronne, półosłony i osłony twarzy,
przyłbice, tarcze. Mają za zadanie przede wszystkim ochronę wzroku oraz twarzy przed
zagrożeniami mechanicznymi, chemicznymi, termicznymi, biologicznymi, promieniowaniem
optycznym, nadfioletowym, podczerwonym. Powinny być stosowane przy pracach, gdzie
twarz lub oczy są narażone na urazy lub podrażnienia oraz czynniki niebezpieczne i szkodliwe
dla zdrowia, a w szczególności:

−

spawanie, zgrzewanie i cięcie metali gazowo i elektrycznie,

−

prace przy obrabiarkach skrawających, gdy powstają wióry odpryskowe,

−

szlifowanie na sucho, czyszczenie, skrobanie,

−

prace z kwasami, roztworami żrącymi, środkami odkażającymi, preparatami do usuwania
korozji,

−

prace powodujące rozbryzgi cieczy, również wody.
Podczas spawania gazowego jako wystarczające do ochrony oczu uznaje się gogle

odchylne, które chronią przed promieniowaniem i gorącymi odpryskami. Gogli nie stosuje się
przy spawaniu elektrycznym, ze względu na zbyt duże współczynniki przepuszczania światła
filtrów spawalniczych, a także ze względu na potrzebę osłaniania całej twarzy przed
intensywnym promieniowaniem nadfioletowym. Do spawania łukiem elektrycznym stosuje się
specjalne tarcze, przyłbice i kaptury spawalnicze. Służą one do ochrony oczu, twarzy i szyi
przed promieniowaniem łuku elektrycznego oraz odpryskami metalu i żużlu.

Środki ochrony słuchu stanowią: wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe,
hełmy przeciwhałasowe. Powinny być stosowane w szczególności przy:

−

obsłudze pras do metalu,

−

używaniu narzędzi pneumatycznych,

−

cięciu drewna pilarką tarczową lub piłą łańcuchową.

Prawidłowo dobrany ochronnik słuchu powinien zapewnić obniżenie poziomu dźwięku do
wartości mniejszych od 85 dB. Aby ochrona słuchu była skuteczna, gdzie panuje nadmierny
hałas ochronniki należy nosić cały czas. Istotne jest aby ochronniki słuchu nie powodowały
nadmiernego tłumienia dźwięku, może to być przyczyną problemów z komunikacją dźwiękową
lub odbieraniem sygnałów alarmowych.

Środki ochrony układu oddechowego wymagane są przy pracach w warunkach narażenia na
nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru
tlenu. Ze względu na zasadę działania środki ochrony układu oddechowego dzielą się na:

−

sprzęt oczyszczający i filtrujący, pochłaniający i filtro-pochłaniający, oczyszcza powietrze
z pyłów, gazów lub par,

−

sprzęt izolujący, działa na zasadzie doprowadzenia powietrza lub tlenu z zewnątrz lub
z opadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprzęt oczyszczający i izolacyjny może mieć różnego rodzaju część twarzową a mianowicie:
ustnik, ćwierćmaska, półmaska, maska, kaptur powietrzny, hełm powietrzny, bluza
powietrzna. Sprzęt oczyszczający może być stosowany tylko wtedy, gdy łączne stężenie
objętościowe zanieczyszczeń powietrza nie przekracza 1% oraz gdy nie występuje niedobór
tlenu – tzn. gdy jego stężenie w powietrzu nie spada poniżej 17%. Zagrożenie niedoborem
tlenu występuje praktycznie zawsze w ograniczonej przestrzeni: zbiornikach, silosach,
cysternach, studzienkach itp.

Sprzęt filtrujący w postaci filtrów kompletowanych z częściami twarzowymi lub półmasek

filtrujących jest stosowany przy zanieczyszczeniach powietrza pyłami, dymami lub mgłami.
Sprzęt pochłaniający służy do ochrony dróg oddechowych przed zanieczyszczeniami w postaci
par lub gazów. Sprzęt filtro-pochłaniający jest przeznaczony do jednoczesnej ochrony przed
parami, gazami, pyłami. Podstawą prawidłowego doboru sprzętu ochrony układu
oddechowego jest rozpoznanie i znajomość zagrożenia: wielkość stężenia danego czynnika,
toksyczność i czas trwania kontaktu z substancją. Stosowanie środków ochrony dróg
oddechowych jest wymagane, w szczególności przy pracach:

−

w zbiornikach, silosach, studzienkach, gdzie może wystąpić szkodliwych gaz lub niedobór
tlenu,

−

w narażeniu na wdychania szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu.

Środki chroniące przed upadkiem z wysokości

System chroniący przed upadkiem z wysokości składa się z trzech podzespołów:

−

uprzęży, którą stanowią szelki bezpieczeństwa,

−

podzespołu amortyzującego (amortyzatory, urządzenia samohamowne, urządzenia
samozaciskowe),

−

podzespołu kotwiczącego (naczepy linkowe, statywy).

Szelki bezpieczeństwa są jedynym rodzajem uprzęży przeznaczonym do ochrony przed
upadkiem z wysokości, stosowanej w systemach powstrzymujących spadanie z wysokości.
Należy zaznaczyć, że pasy monterskie czy inne uprzęże biodrowe, nie posiadające pasów
barkowych, nie mogą służyć jako sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości
powstrzymujący spadanie. Osoba pracująca w takim pasie spadając narażona jest na uraz
kręgosłupa jak również innych części układu kostno – szkieletowego.

Podzespół łącząco – amortyzujący może być używany w systemach zapobiegających
spadaniu np. do pracy w podparciu lub ograniczających strefę poruszania się tak, aby nie
doszło do upadku z wysokości.

Podzespół amortyzujący łączy uprzęż z punktem kotwiącym i ma za zadanie złagodzenie

skutków powstrzymywania spadania poprzez minimalizowanie drogi spadania człowieka i siły
dynamicznej działającej na człowieka podczas hamowania jego ruchu spadania.

Podzespół kotwiący łączy podzespół amortyzujący ze stałym punktem w obrębie

stanowiska pracy. Jako punkty kotwiące mogą być wykorzystane haki, części rusztowań,
elementy konstrukcyjne budynków.

Środki izolujące cały organizm, do których zalicza się: środki z doprowadzeniem

powietrza, środki umożliwiające stosowanie izolującego sprzętu ochrony układu
oddechowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak klasyfikuje się środki ochrony indywidualnej w zależności od przeznaczenia?
2. Przed działaniem jakich czynników może chronić odzież ochronna?
3. Przy jakich pracach zabronione jest używanie rękawic ochronnych?
4. Co to są „rękawice biologiczne”?
5. Jakie środki ochrony oczu i twarzy są wystarczające przy spawaniu gazowym

i elektrycznym?

6. Kiedy hełm ochronny powinien zostać wycofany z użytkowania?
7. Z jakich podzespołów składa się system chroniący przed upadkiem z wysokości?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz środki ochrony indywidualnej dla mechanika wykonującego mycie samobieżnej

maszyny rolniczej, w tym mycie silnika spalinowego przy użyciu myjki ciśnieniowej,
strumieniem gorącej wody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych,
2) określić czynniki, które występują podczas pracy,
3) dobrać środki ochronne do zidentyfikowanych zagrożeń,
4) sporządzić w formie tabeli wykaz czynników szkodliwych i dobranych ochron.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy dotyczące występowania czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych,

−

zestaw środków ochronny indywidualnej,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki, tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

Dobierz środki ochrony indywidualnej dla operatora kombajnu do zbioru zbóż bez kabiny,

pracującego w słoneczny, upalny dzień.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy dotyczące występowania czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych,

−

zestaw środków ochronny indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dobierz środki ochrony indywidualnej dla mechanika wykonującego malowanie pistoletem

pneumatycznym maszyny rolniczej z użyciem farb z dodatkiem rozpuszczalników
chemicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy dotyczące występowania czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych,

−

zestaw środków ochronny indywidualnej,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki, tablica flipchart.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować rodzaje środków ochrony indywidualnej?



2) wskazać zastosowanie odzieży ochronnej?



3) określić przypadki kiedy zabronione jest używanie rękawic

ochronnych?



4) dobrać zabezpieczenia przed pyłem?



5) dobrać zabezpieczenia przed hałasem?



6) dobrać zabezpieczenia do prac spawalniczych?



7) skompletować sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy.

Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Konieczność ochrony środowiska jest wynikiem rozwoju cywilizacji. Zasady ochrony

środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.
Środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,
łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności
człowieka. Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki
architektury i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć przynajmniej część
środowiska pracy. Działalność, głównie gospodarcza powoduje uciążliwości dla środowiska,
jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska fizyczne lub
stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas,
wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami. Wymienione zjawiska lub
stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla środowiska, jeżeli występują w natężeniu
utrudniającym życie także, gdy są dokuczliwe w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia
ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska. Obowiązek eliminowania lub ograniczania
uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne, osoby fizyczne prowadzące działalność
gospodarczą. Zobowiązane są one stosować technologie i rozwiązania techniczne stwarzające
jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim składzie,
że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę, glebę, wodę lub
spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Przez zanieczyszczenie
rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska lub dopuszczalnych
wskaźników emisji zanieczyszczeń. Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą
dwutlenek węgla (CO

), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

), dwutlenek azotu (NO

fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb), ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie
elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące. Również hałas jest elementem destrukcyjnie
działającym na środowisko. W technice rolniczej należy dbać o unikanie wprowadzania do
gleby substancji olejowych: wycieki oleju napędowego, wycieki oleju przekładniowego,
nadmiernych ilości smarów z mechanizmów. Ważne jest również nie przekraczanie
dopuszczalnych stężeń substancji chemicznych podczas nawożenia i ochrony roślin.

Przedsiębiorstwo korzystające ze środowiska jest obowiązane zapewnić przestrzeganie

wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:
1. odpowiednią organizację pracy,
2. powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom

posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe,

3. zapoznanie pracowników, których zakres czynności bezpośrednio wpływa na ochronę

środowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie
przygotowanie zawodowe w tym zakresie,

4. podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód w środowisku

wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska przez pracowników,
a także podejmowania środków w celu wyeliminowania takich przypadków w przyszłości,

5. obowiązkowe postępowanie pracowników w sposób zapewniający ochronę środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym żyje – często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań możemy
jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku.

Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające,

z działalności gospodarczej. Możemy jednak, zmieniając własne zachowania, wykształcić
nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia
środowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania, niewymagające
dodatkowych nakładów finansowych, dodatkowego czasu.

Pierwszym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich segregacja.

Przyczyna jest prosta: rozdzielanie śmieci umożliwia często ich ponowne wykorzystanie, czyli
recykling. Dotyczy to, na przykład szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury.
Segregowanie śmieci, zamiast – co się często zdarza – wyrzucanie je w jednym worku do
wspólnego kontenera. Na osiedlach mieszkaniowych są często rozstawione specjalne, osobne
pojemniki na szkło, plastik, metal i papier. Nie należy wrzucać śmieci do jednego worka, lecz
podzielić je, a następnie wrzucić do pojemników. Umożliwi to ich ponowne przetworzenie
i wykorzystanie. Szczególnie ważna jest utylizacja opakowań po substancjach chemicznych
i resztek tych substancji (rozpuszczalniki, farby, środki ochrony roślin).

Kolejnym elementem jest poszanowanie energii i wody. Ważne jest, abyśmy maksymalnie

korzystali ze światłą dziennego. Sprzyja temu odpowiednie oświetlenie miejsca pracy (do prac
montażowych wystarczy intensywne oświetlenie punktowe - wystarczy włączona lampka.
Oszczędność energii elektrycznej może też wynikać z wykorzystania energii cieplnej. Podczas
sezonu grzewczego ważne jest, by drzwi i okna były szczelne.

Trzeba zwracać uwagę na odpady elektryczne i elektroniczne. Odpady zużytego sprzętu

elektrycznego i elektronicznego powstają najczęściej w miejscach ich użytkowania, dlatego
powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku
sprzętu elektronicznego, powierzając odbiór zużytego sprzętu wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne należą do produktów, które po zużyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm
i rtęć. Gospodarka odpadowymi akumulatorami i bateriami jest szczególnie trudna ze względu
na fakt występowania ich jako różnorodnych źródeł prądu w bardzo szerokim asortymencie
urządzeń, używanych w bardzo wielu dziedzinach życia. Nie należy wyrzucać baterii do
odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych pojemników. Baterie poddane procesom
odzysku stanowią znaczne zasoby ochraniające naturalne złoża surowcowe.

Również rozwój nowych rozwiązań produkcyjnych wprowadza powszechne stosowanie

do procesów technologicznych folii jako materiału opakowaniowego, zabezpieczającego, która
wymaga recyklingu, a nie spalania, ze względu na wysoką emisję substancji rakotwórczych do
atmosfery.

Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy
Wentylacja jest zorganizowanym procesem wymiany powietrza z jednoczesnym usuwaniem
na zewnątrz substancji wydzielających się w pomieszczeniu.
Klimatyzacja jest procesem nadawania powietrzu w pomieszczeniu określonych parametrów i
właściwości pożądanych ze względów higienicznych i ze względu na dobre samopoczucie
ludzi, lub parametrów wymaganych przez technologię produkcji.

Najważniejszymi parametrami stanu powietrza, które powinny być utrzymane

w pomieszczeniu, są: temperatura, wilgotność, prędkość i kierunek ruchu powietrza oraz
stężenie zanieczyszczeń. Urządzenia wentylacyjne i klimatyzacyjne mają za zadanie utrzymać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odpowiedni stan powietrza w całym pomieszczeniu lub tylko w jego części przez wymianę
powietrza. Ustalenia dotyczące ogrzewania i wentylacji wg przepisów są następujące:

−

w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju
wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania),
lecz nie niższą niż 14°C (287 K). W pomieszczeniach biurowych oraz tam, gdzie jest
wykonywana lekka praca fizyczna temperatura nie może być niższa niż 18°C (291 K),

−

pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną
emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem
chłodnego powietrza z zewnątrz,

−

w pomieszczeniach pracy powinna być wymiana powietrza wynikająca z potrzeb
użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu cieplnego i wilgotności oraz
zanieczyszczeń stałych i gazowych,

−

w pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia,
powinna być taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych
dopuszczalnych stężeń tych substancji,

−

w pomieszczeniach pracy, gdzie występuje wydzielanie się ciepła przez promieniowanie
należy stosować nawiewną wentylację miejscową,

−

urządzenia, z których mogą wydzielać się szkodliwe substancje (gazy, pary lub pyły)
powinny być hermetyczne lub mieć wyciągi miejscowe,

−

powietrze doprowadzone do pomieszczenia pracy z zewnątrz, przy zastosowaniu
klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji
szkodliwych dla zdrowia, nie może powodować przeciągów, wyziębiania lub przegrzania
pomieszczenia, nie powinno być skierowane bezpośrednio na stanowisko pracy,

−

maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C (343 K)
przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi
stanowiska pracy i 45°C (318 K) – w pozostałych przypadkach.
W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy

zapewnić konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu
niedopuszczenia do awarii oraz stosować środki mające na celu ograniczenie natężenia
i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych
i wentylacyjnych. Wskaźnikiem intensywności wymiany powietrza w pomieszczeniu jest
krotność n wymian, to jest stosunek ilości V świeżego powietrza, jaką trzeba dostarczyć do
pomieszczenia w m

/h, do pojemności L tego pomieszczenia w m

Do prawidłowego przebiegu procesów życiowych w pomieszczeniach, w których nie

wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, niezbędna ilość powietrza wynosi 20 m

/h dla

jednej osoby. Przy określaniu warunków wewnątrz pomieszczeń należy równocześnie
uwzględnić stan czystości powietrza.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?
2. W jaki sposób przedsiębiorstwo może zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony

środowiska?

3. Jak można oszczędzać energię elektryczną?
4. Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Kto dokonuje oceny poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku?
6. Na czym polega proces wentylacji?
7. Jakie jest zadanie urządzeń klimatyzacyjnych?
8. Jaką temperaturę należy zapewnić w pomieszczeniach pracy?
9. W co powinny być wyposażone urządzenia, z których wydzielają się substancje szkodliwe

(gazy, pary lub pyły)?

10. Jakie powinno być powietrze doprowadzane do pomieszczenia pracy z zewnątrz, podczas

stosowania klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej?

11. Co nazywamy krotnością wymian powietrza?
12. Jaka jest ilość powietrza w ciągu godziny, potrzebna dla jednej osoby przebywającej

w pomieszczeniu pracy?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj sposób segregacji odpadów w warsztacie naprawczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska wynikają z działalności zakładu naprawczego,

zapisać wszystkie pomysły na kartce (I faza burzy mózgów – nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły; ustalić, co można zrobić ze zużytymi elementami

urządzeń elektrycznych, opakowaniami, środkami chemicznymi do malowania i jakie
metody wypracować na stanowiskach pracy, by doprowadzić do zmniejszenia zużycia
energii elektrycznej,

4) zaprezentować efekty pracy zespołów na forum całej grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

Odszukaj w sieci Internet informacji dotyczących zanieczyszczeń środowiska podczas

niewłaściwego gospodarowania odpadami z tworzyw sztucznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zadanie wykonać samodzielnie,
2) zrobić notatki z informacji odnalezionych poprzez sieć Internet,
3) zaprezentować efekty swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do sieci Internet,

−

papier.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Ustal warunki wentylacji w pomieszczeniu warsztatowym – hali naprawczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować zasady stosowania wentylacji w pomieszczeniach,
2) przeanalizować warunki występujące w pomieszczeniu,
3) sporządzić szkic z opisem proponowanej wentylacji pomieszczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy rozporządzenia MPiPS oraz Polskie Normy dotyczące wentylacji,

−

przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 4

Oblicz wskaźnik wymiany powietrza w pomieszczeniu o kubaturze 5000 m

, do którego

dostarczono w ciągu godziny 30 000 m

powietrza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować zapisy w normach i przepisach dotyczące zasad obliczania wskaźnika

wymiany powietrza,

2) wybrać informacje potrzebne do wykonania zadania,
3) wykonać obliczenia,
4) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy dotyczące zasad obliczania wskaźnika wymiany powietrza,

−

kalkulator.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić akty prawne regulujące zasady ochrony środowiska?



2) określić sposoby oszczędzania energii elektrycznej?



3) określić sposoby postępowania ze zużytymi akumulatorami i bateriami

galwanicznymi?



4) określić, na czym polega ochrona gleby w produkcji rolniczej?



5) określić, w jaki sposób zmniejszyć odpadów z tworzyw sztucznych?



6) ustalić

warunki,

jakim

powinna

odpowiadać

wentylacja

w pomieszczeniu pracy?



7) obliczyć wskaźnik wymiany powietrza w pomieszczeniu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Postępowanie w przypadku zagrożenia życia i zdrowia

4.5.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc przedmedyczna

W sytuacji gdy zdarzy się wypadek, udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wypadku jest

obowiązkiem każdego znajdującego się na miejscu wydarzenia. Do podstawowych zasad przy
udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej należą:
–

ocena sytuacji, ilości i stanu poszkodowanych oraz ewentualne usunięcie ich z miejsca
wypadku (jeżeli niebezpieczeństwo zagraża im w dalszym ciągu) lub przerwanie
szkodliwego działania czynnika (jeżeli takie postępowanie jest możliwe),

–

obejrzenie poszkodowanych i kontrola czynności życiowych: oddechu, krwawienia i stanu
przytomności. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny to należy zapewnić:

A – drożność dróg oddechowych,
B – oddychanie,
C – krążenie.

–

wezwanie pomocy: 999 – Pogotowie Ratunkowe lub 112 – Ratownictwo,

–

udzielenie pomocy zależnej od objawów do czasu przybycia pomocy kwalifikowanej,

–

zabezpieczenie miejsca wypadku.

Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran

Z krwawieniem mam do czynienia przy niewielkich uszkodzeniach naczyń krwionośnych.

Krwawienie ustanie po nałożeniu opatrunku uciskowego, mocowanego przylepcem lub
bandażem. Uraz może spowodować uszkodzenie tętnic lub żył, a także silnie ukrwionych
narządów wewnętrznych. Przy ciężkich wypadkach oba rodzaje krwotoków (zewnętrzny
i wewnętrzny) mogą występować równocześnie. Do zatrzymania krwotoku zewnętrznego
stosuje się następujące sposoby (pamiętając o założeniu rękawiczek):
–

ucisk krwawiącego naczynia (zwykle ręką),

–

opatrunek z gazy, bandaża, czystej tkaniny,

–

uniesienie kończyny lub części ciała ku górze.
W przypadku najmniejszego podejrzenia krwotoku wewnętrznego lub tętniczego (po

udzieleniu pierwszej pomocy) należy poszkodowanego przewieźć do szpitala.

Podczas krwawienia z nosa chorego układa się z głową uniesioną, na kark kładzie się

zimny okład i przyciska skrzydełko nosa do przegrody.

Oparzenia

Postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy w przypadku oparzeń zależy od stopnia

oparzenia:
–

oparzenie pierwszego stopnia (silne przekrwienie skóry) wymaga polewania strumieniem
czystej wody i zabezpieczenia wyjałowionym opatrunkiem,

–

oparzenie drugiego stopnia (pojawiają się pęcherze) wymaga wyłącznie nałożenia
wyjałowionego opatrunku i skierowania do lekarza,

–

oparzenie trzeciego stopnia (martwica skóry i ciemne zwęglone strupy) wymaga
natychmiastowej interwencji lekarza.
Oparzeń nie wolno dotykać rękami ani smarować maściami. Nie wolno również rozcinać

pęcherzy, usuwać z ran ciał obcych, zdzierać części ubrania przylegających do ran ani polewać
spirytusem.

We wszystkich oparzeniach, miejsca oparzone trzeba natychmiast przemywać strumieniem

bieżącej wody przez około 15 minut. W przypadku oparzenia oka łukiem elektrycznym należy
nałożyć zimny okład z kwasu bornego i skierować poszkodowanego do lekarza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Omdlenia

Omdlenie jest nagłą i krótkotrwałą utratą przytomności spowodowaną strachem, dusznym

klimatem w pomieszczeniu, gwałtownymi zmianami ciśnienia itp. Pierwsza pomoc przy
omdleniach polega na wygodnym ułożeniu zemdlonego (z głową nisko), rozluźnieniu części
ubrania, skropieniu twarzy zimną wodą i zapewnieniu dopływu świeżego powietrza.
Zemdlonemu nie należy podawać płynów do picia.

Zatrucia gazami

Gazy i pary mogą być wchłaniane przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy i skórę.

Jeżeli zatrucie nastąpiło wskutek wchłonięcia szkodliwych gazów i par przez drogi
oddechowe, należy wynieść poszkodowanego na świeże powietrze, rozluźnić ubranie
i przykryć kocem, zapewniając spokój i bezruch.

Przy zatruciach przez przewód pokarmowy, podstawowym zabiegiem jest wywołanie

wymiotów i podawanie odtrutek ogólnych: letniej wody, węgla aktywnego lub mleka. Mleka
nie należy podawać przy zatruciach środkami rozpuszczalnymi w tłuszczach.

W przypadku wchłonięcia trucizny przez skórę należy:

–

zdjąć z poszkodowanego skażoną odzież (ostrożnie, najlepiej przez rozcięcie),

–

skażoną powierzchnię obmyć bieżącą wodą bez mydła (bez używania ręczników, gąbek,
tkanin),

–

skażone części ciała przykryć jałową gazą.

Złamania kończyn

Pierwsza pomoc przy złamaniach i zwichnięciach kończyn polega na unieruchomieniu

kończyny (dla uniknięcia dodatkowych uszkodzeń tkanek i przemieszczeń uszkodzonych
kości). Uszkodzone kończyny dolne unieruchamia się za pomocą szyny, deseczki, kija itp.
w taki sposób, aby jeden koniec usztywnienia zachodził na miednicę, a drugi do pięty. Szynę
należy zakładać bez podnoszenia nogi i przywiązywać opaską. Pierwsza pomoc przy
złamaniach kończyn górnych polega na założeniu na rękę łubki i zawieszeniu ręki na temblaku.
W przypadku złamania kości palców u ręki należy do ręki przymocować bandażem deseczkę
o szerokości dłoni, podkładając uprzednio watę.

Inne złamania

Przy otwartych złamaniach kończyn z równoczesnym krwawieniem w miejscu przerwanej

skóry należy założyć sterylny opatrunek, a następnie zabandażować, unieruchamiając złamaną
kość w istniejącym położeniu. Przy złamaniu obojczyka należy do dołu pachowego włożyć
zwitek gazy, rękę zgiętą pod katem prostym przymocować do tułowia, a na uszkodzone
miejsce nałożyć zimny okład. Przy podejrzeniu złamania kręgosłupa (np. przy upadku
z wysokości) należy z zachowaniem szczególnej ostrożności podsunąć pod poszkodowanego
deskę o długości większej niż wzrost. Przy złamaniu żeber pierwsza pomoc polega na mocnym
obandażowaniu klatki piersiowej podczas wydechu.

Udar cieplny i słoneczny

Podczas udaru cieplnego poszkodowanego należy wynieść z pomieszczenia, rozebrać, na

głowę położyć zimny kompres, całe ciało obmywać chłodna wodą. Podobnie należy
postępować w przypadku udaru słonecznego, ewentualnie podając do picia chłodne napoje.

Udzielanie pomocy przedlekarskiej osobom porażonym prądem elektrycznym

Uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego należy dokonać poprzez:

a) wyłączenie napięcia obwodu elektrycznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,
c) odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.

Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy udzielić mu pomocy

przedlekarskiej. Nie wolno odstępować osoby poszkodowanej oraz przerywać akcji
ratowniczej do chwili przybycia personelu lekarskiego. Każdy porażony prądem elektrycznym
winien być zbadany przez lekarza, chociażby oględziny zewnętrzne nie wskazywały na taką
potrzebę. Pomoc przedlekarska powinna polegać na wykonaniu następujących czynności:
a) gdy porażony krwawi – zatrzymać krwawienie,
b) sprawdzić, czy nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,
c) w zależności od stanu porażonego zdecydować o zakresie i sposobie udzielania pomocy

doraźnej.

Porażony przytomny: należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha.
Ułożyć poszkodowanego w wygodnej pozycji. Do chwili przybycia lekarza powinien on
pozostawać w pozycji leżącej.
Porażony nieprzytomny – oddycha: porażony nie może, nawet na bardzo krótko,
pozostawać w pozycji „na wznak”. Należy ułożyć go w tzw. pozycji bocznej ustalonej.
Porażonego należy stale obserwować (oddech może się zatrzymać). Jeżeli przybycie lekarza
przedłuża się, poszkodowanego należy po upływie ok. 2 godz. obrócić na drugi bok.
Porażony nieprzytomny nie oddycha, nie ma oznak krążenia: natychmiast zastosować
reanimację oddychania i krążenia. Ratujący powinien swoim oddechem doprowadzić tlen do
płuc poszkodowanego, a przez uciskanie serca – krew z tlenem do mózgu. Kolejne etapy:
1. Ułożenie porażonego na wznak na twardym podłożu.
2. Zapewnienie drożności dróg oddechowych.
3. Wykonanie sztucznego oddychania metodą usta-usta, lub usta-usta/nos z częstotliwością

10-12/minutę; - użycie w tym celu środków ochrony osobistej.

4. Wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie 100/minutę na

głębokość 3,5 – 5 cm (u osoby dorosłej).

Zabiegi wymienione powyżej nazywa się podstawowym podtrzymywaniem życia (PPŻ)

i wykonuje je jeden ratownik; – najpierw 30 uciśnięć mostka, potem 2 wdechy.

Padaczka

Podczas udzielania pierwszej pomocy należy:

–

zachować spokój, większość napadów mija samoistnie po 2-3 minutach,

–

zabezpieczyć chorego przed dodatkowymi urazami, odsunąć ruchome przedmioty
z otoczenia,

–

nie wkładać niczego do ust, nie podawać nic do picia,

–

w razie wymiotów odchylić głowę na bok, a gdy atak trwa dłużej wezwać pomoc

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:
–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy (przedmedycznej) ofiarom

wypadku?

2. Jaki jest numer telefonu pogotowia ratunkowego i zespołu ratownictwa?
3. Jakie powinny być etapy postępowania, gdy poszkodowany w wypadku nie oddycha?
4. Jakie są czynności uwalniania porażonego spod działania prądu elektrycznego?
5. Na czym polega pomoc przedmedyczna osobom porażonym prądem elektrycznym?
6. Jaki jest sposób postępowania w sytuacji, gdy porażony jest nieprzytomny?
7. Jakie podejmiesz działanie podczas napadu padaczki?
8. Jakie powinno być postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy w przypadku

oparzenia pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia?

9. Jak postępujemy przy zatruciu gazami?
10. Na czym polega pierwsza pomoc przy złamaniu kończyn dolnych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw razem z kolegą metodą inscenizacji, udzielanie pierwszej pomocy osobie

porażonej prądem elektrycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować inscenizacje według scenariusza ustalonego w 1 etapie wykonywania

ćwiczenia.
Uporządkuj kolejno czynności (wpisz cyfry od 1 do 9) by ich kolejność była zgodna
z obowiązującymi zasadami udzielania pierwszej pomocy osobie porażonej prądem
w sytuacji, gdy porażony jest nieprzytomny, nie oddycha, nie ma oznak krążenia:

−

odizolowanie porażonego uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało,

−

sprawdzenie, czy porażony nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,

−

wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,

−

gdy porażony krwawi – zatrzymanie krwawienia,

−

odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,

−

wykonanie

sztucznego

oddychania

metodą

usta-usta

lub

usta-usta/nos

z częstotliwością 10-12/minutę, użycie w tym celu środków ochrony osobistej,

−

ułożenie porażonego na wznak,

−

zapewnienie drożności dróg oddechowych,

−

wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie 100/minutę
na głębokość 3,5 – 5 cm (u osoby dorosłej),

2) wykonać inscenizację.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

scenariusz inscenizacji,

−

wytyczne udzielania pierwszej pomocy osobie porażonej prądem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie, zgodnie z zasadami z użyciem środków

ochrony osobistej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania sztucznego oddychania,
2) dobrać środki ochrony osobistej,
3) wykonać pokaz sztucznego oddychania na fantomie metodą usta-usta, z częstotliwością

10-12/minutę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wytyczne wykonywania sztucznego oddychania,

−

fantom,

−

środki ochrony osobistej.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać

najważniejsze

zasady

kształtowania

bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy?



2) określić jakie są działania profilaktyczne zapobiegające wypadkom?



3) wskazać ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy w warunkach

zagrożenia zdrowia i życia?



4) udzielić pierwszej pomocy w przypadku porażenia prądem osobie, która

jest nieprzytomna, nie oddycha i nie ma oznak krążenia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zagrożenia pożarowe. Zasady ochrony przeciwpożarowej

4.6.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania, w miejscu do tego nie przeznaczonym.

Otaczające nas materiały można podzielić na materiały palne i niepalne. Palenie (spalanie) jest
procesem fizykochemicznym, polegającym na intensywnej reakcji łączenia się materiału
palnego z tlenem. Aby proces spalania mógł nastąpić, materiał palny musi być nagrzany do
temperatury zapalenia (zapłonu). Spalanie ustaje, jeżeli zawartość tlenu w powietrzu obniży się
poniżej 16 %. Barwa płomienia zależy od jego temperatury: ciemnoczerwony - około 500°C,
jasnoczerwony - około 800°C, żółtopomarańczowy - około 1000°C, jasnożółty - około
1200°C, biały powyżej 1500°C. W procesie spalania można wskazać cztery metody gaszenia
ognia:
–

ochładzanie – odbieranie ciepła od źródła ognia,

–

obniżanie zawartości tlenu w strefie płomienia,

–

izolowanie substancji biorących udział w procesie palenia,

–

usuwanie materiału palnego.
Zagrożenie pożarowe występuje tam, gdzie:

−

jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,

−

stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,

−

stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,

−

występuje proces samonagrzewania się materiałów,

−

używane są narzędzia iskrzące,

−

istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,

−

wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,

−

nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia
(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki),

−

nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,

−

oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.

Ochrona przeciwpożarowa polega na zapobieganiu pożarom i ich rozprzestrzenianiu się,

zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań ratowniczych. Metody
i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy ustawy o ochronie
przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, przepisy techniczno-
budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także inne przepisy szczególne.

W obiektach i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa

pożarowego oraz instrukcja postępowania na wypadek pożaru.

Instrukcja postępowania w razie pożaru

I. Alarmowanie

Każdy, kto zauważy pożar lub inne zagrożenie lub uzyskał informację o pożarze (innym

zagrożeniu) obowiązany jest zachować spokój i nie dopuszczając do paniki, niezwłocznie
podjąć czynności, które wymieniono poniżej.
1. Należy zawiadomić:

−

osoby znajdujące się w strefie zagrożenia, po czym wcisnąć najbliższy przycisk alarmu
pożarowego (jeżeli obiekt jest wyposażony w instalację sygnalizacji pożaru),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

PAŃSTWOWĄ STRAŻ POŻARNĄ tel. 998 ,

−

właściciela lub zarządcę obiektu, tel…………………………………………………

2. Po uzyskaniu telefonicznego połączenia ze strażą pożarną, należy wyraźnie podać:

a) gdzie powstało zdarzenie – dokładny adres, nazwa obiektu, instytucji, piętro,
b) co się pali lub jaki jest inne zagrożenie,
c) czy istnieje zagrożenie życia ludzi, czy są osoby ranne lub poszkodowane,
d) numer telefonu, z którego się dzwoni oraz swoje imię i nazwisko.

UWAGA! Odłożyć słuchawkę dopiero po otrzymaniu odpowiedzi, że straż pożarna
przyjęła zgłoszenie. Odczekać chwilę przy teflonie na ewentualne sprawdzenie zgłoszenia.

3. W razie potrzeby /nieszczęśliwy wypadek lub awaria/ alarmować:

POGOTOWIE RATUNKOWE

tel. 999

POLICJĘ

tel. 997

POGOTOWIE GAZOWE

tel. 992

POGOTOWIE ENERGETYCZNE

tel. ………..

POGOTOWIE WODNO – KANALIZACYJNE

tel. …….......

STRAŻ MIEJSKĄ

tel. ………...

II. Akcja ratowniczo - gaśnicza
1. Równocześnie z alarmowaniem straży pożarnej należy w miarę możliwości przystąpić do

akcji ratowniczo – gaśniczej, przy pomocy znajdującego się w pobliżu podręcznego
sprzętu gaśniczego lub innych urządzeń przeciwpożarowych, np. hydrantów
wewnętrznych.

2. Do czasu przybycia straży pożarnej kierownictwo akcją obejmuje właściciel, zarządca,

osoby do tego celu wyznaczone lub najbardziej energiczne i opanowane.

3. Każda osoba powinna podporządkować się poleceniom kierującego akcją ratowniczo –

gaśniczą.

4. Każdy przystępujący do akcji ratowniczo – gaśniczej powinien pamiętać, że:

a) w pierwszej kolejności należy przeprowadzić ratowanie zagrożonego życia ludzi,
b) należy przeciwdziałać panice wśród ludzi przebywających obiekcie, wzywając do

zachowania spokoju i informując o drogach ewakuacji oraz otaczać opieką osoby
potrzebujące pomocy,

c) wchodząc do pomieszczeń i stref zadymionych przyjmować pozycję pochylną (jak

najbliżej podłogi) oraz w miarę możliwości zabezpieczyć drogi oddechowe prostymi
środkami (np. zwilżoną wodą chusteczką),

d) należy wyłączyć dopływ elektrycznego, gazu itp. Do pomieszczeń i stref objętych

pożarem (nie wolno gasić wodą instalacji i urządzeń elektrycznych będących pod
napięciem),

e) usunąć z zasięgu ognia wszystkie materiały palne, a w szczególności butle z gazami

palnymi i sprężonymi, naczynia z płynami łatwopalnymi , cenne maszyny, urządzenia i
ważne dokumenty,

f) nie otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń, w których

powstał pożar, ponieważ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,

g) szybkie i prawidłowe użycie podręcznego sprzętu gaśniczego umożliwia gaszenie,

pożaru w pierwszej fazie jego rozwoju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

III. Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru dla osób przebywających

(postronnych) w obiekcie

1. W przypadku zaistnienia pożaru w obiekcie należy bezwzględnie podporządkować się

poleceniom kierującego akcją ewakuacyjną lub innych osób obsługujących akcję.

2. Wyjść z pomieszczeń i zgodnie z kierunkiem ewakuacji udać się do najbliższego wyjścia

ewakuacyjnego prowadzącego na zewnątrz obiektu.

3. W razie braku możliwości opuszczenia pomieszczenia należy szczelnie zamknąć drzwi

i wyraźnie sygnalizować o miejscu przebywania do czasu przybycia ratowników.

4. Zachować spokój i nie wywoływać paniki.
5. Udzielić pomocy osobom poszkodowanym.

Tabela 1. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [www.gaśnice.waw.pl]

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca

rozmieszczenia sprzętu

pożarowego lub urządzenia

ostrzegawczego

Podręczny sprzęt gaśniczy – jest to sprzęt gaśniczy uruchamiany ręcznie służący do
zwalczania pożarów w początkowej fazie (w zarodku).
–

hydronetka – przenośny pojemnik wyposażony w zbiornik, pompkę tłoczną i wężyk
z prądowniczką. Zawiera około 15 l wody,

–

gaśnica śniegowa – zawiera skroplony CO

. Uruchamiamy przez odkręcenie kurka,

a gaśnica jest koloru czerwonego. Podczas gaszenia gaśnica staje się bardzo zimna,
dlatego należy trzymać za uchwyty,

–

gaśnica halonowa – wypełniona cieczą o bardzo niskiej temperaturze parowania.
W trakcie gaszenia wydzielają się gazy, które są szkodliwe dla zdrowia. Obecnie wycofuje
się z użycia gaśnice halonowe,

–

gaśnica proszkowa – zawiera proszek gaśniczy pod stałym ciśnieniem np. azot lub gaz.
Znajduje się on w dodatkowym zbiorniku,

–

koc gaśniczy – wykonany z tkaniny niepalnej o powierzchni ok. 2 m

. Kocem okrywamy

źródło ognia, a obrzeża dokładnie dociskamy do podłoża, dzięki czemu ograniczamy
dostęp tlenu do palącego się materiału,

–

agregat gaśniczy – sprzęt gaśniczy mający zapas środków w ilości większej niż 20 kg
(od 25 kg do 750 kg). Są wyposażone w kółka. Dzielimy na agregaty: pianowe,
halonowe, proszkowe i śniegowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze [opracowanie własne]

Grupa pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Podręczne środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy
spalaniu których występuje zjawisko żarzenia
(drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne)

woda, gaśnica pianowa, gaśnica
śniegowa, gaśnica proszkowa,

Ciecze palne i substancje stałe topiące się
wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła
(benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.)

gaśnica pianowa, gaśnica śniegowa,
gaśnica

halonowa,

gaśnica

proszkowa,

Gazy (metan, aceton, propan, butan)

proszki

gaśnicze,

gaśnica

halonowa,

Metale (magnez, sód, uran)

specjalne gaśnice proszkowe

Pożary grupy A – D występujące w obrębie
urządzeń elektrycznych pod napięciem

gaśnica

śniegowa,

gaśnica

halonowa, gaśnica proszkowa

Gaśnice proszkowe są obecnie najpowszechniej stosowane. Oznakowanie gaśnicy

proszkowej składa się z szeregu symboli, na przykład GP-6z ABC oznacza, że jest to gaśnica
proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik-z), którą można gasić pożary typu
A, B i C (patrz: tabela 2).

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są cztery metody przerywania procesu spalania?
2. Jakie informacje należy podać wzywając straż pożarną?
3. Czy znasz numer telefonu do straży pożarnej?
4. Co to są materiały niebezpieczne pożarowo?
5. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
6. Jakie są rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego?
7. Co można gasić gaśnicą proszkową z proszkiem typu ABC?
8. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
9. Dlaczego nie należy otwierać okien w przypadku podejrzenia lub powstania pożaru

w pomieszczeniu zamkniętym?

10. Jakie znasz środki gaśnicze?
11. Jakie pożary można gasić wodą?
12. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, jakie zagrożenia pożarowe mogą wystąpić w spawalni elektrycznej i jakie należy

zastosować środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zastanowić się i wskazać, co w spawalni może stanowić zagrożenie pożarowe,
3) określić, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć wskazanych zagrożeń

pożarowych,

4) zapisać wyniki pracy grupy na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni pojazdów zauważyłeś ogień

wydobywający się z podłączonego do układu prostownika. Jak się zachowasz w takiej sytuacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać,
2) dokonać wyboru właściwego sprzętu gaśniczego,
3) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów,
4) uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać instrukcje przeciwpożarowe oraz instrukcje stosowania sprzętu i środków

gaśniczych,

2) określić rodzaj pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,
2) wyjaśnić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) omówić najczęściej popełniane błędy podczas stosowania dobranych środków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zareagować

przypadku

zagrożenia

pożarowego

zgodnie

z instrukcją ochrony przeciwpożarowej?



2) wymienić najczęstsze zagrożenia pożarowe?



3) scharakteryzować środki gaśnicze?



4) zareagować w przypadku pożaru instalacji elektrycznej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru, tylko jedna jest

prawidłowa. Na karcie odpowiedzi przy odpowiednim zadaniu postaw X, w razie pomyłki
zaznacz kółeczkiem błędną odpowiedź, następnie zaznacz odpowiedź prawidłową.

4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
6. Pracuj samodzielnie, będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie masz 35 minut.

Powodzenia !

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przepisy bhp to normy prawne służące ochronie

a) życia i zdrowia pracodawców.
b) środowiska pracy.
c) życia i zdrowia pracowników.
d) środowiska przyrodniczego i pożarowego.

2. Narażenie na hałas na poziomie 130 – 140 dB może spowodować

a) nieodwracalne uszkodzenie słuchu.
b) przyspieszenie starzenia się słuchu.
c) migotanie bębenków słuchowych.
d) drgawki słuchowe.

3. Zagrożenie chorobą wibracyjną zachodzi podczas

a) częstej obsługi generatorów drgań akustycznych.
b) codziennej obsługi stroboskopów.
c) zbyt częstej obsłudze maszyn z wirującymi osłonami narządów ruchu.
d) częstej i długotrwałej pracy narzędziami ręcznymi o napędzie elektrycznym lub

pneumatycznym.

4. Szkodliwe substancje chemiczne mogą wnikać do organizmu człowieka

a) drogą płynną, stałą lub gazową.
b) przez drogi oddechowe, skórę i przewód pokarmowy.
c) przez włosy.
d) poprzez układ toksyczny i odpornościowy.

5. Niewidoczne dla oka ludzkiego zagrożenie przy spawaniu elektrycznym to

a) promieniowanie ultrafioletowe.
b) promieniowanie rentgenowskie.
c) błyski spawalnicze.
d) impulsy fotoelektryczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Najkorzystniejsze dla ludzkiego oka oświetlenie to

a) sztuczne ogólne.
b) sztuczne miejscowe.
c) naturalne słoneczne.
d) oświetlenie stroboskopowe.

7. ,,Rękawice biologiczne” to

a) specjalnego rodzaju rękawice do prac z zarazkami.
b) rękawice używane do pracy przez biologów.
c) naloty na rękach w wyniku narażenia na czynniki biologiczne.
d) specjalne kremy, żele i maści ochronne.

8. Recykling w ochronie środowiska oznacza

a) ponowne wykorzystanie materiałów odzyskanych z odpadów.
b) cykliczną regenerację warstwy ozonowej.
c) samoregulację cykli środowiska przyrodniczego.
d) regularne i cykliczne usuwanie zanieczyszczeń.

9. Najbardziej szkodliwie na traktorzystę kierującego ciągnikiem rolniczym bez kabiny

oddziaływują

a) spaliny silnika.
b) hałas.
c) monotypia ruchów.
d) obciążenie statyczne.

10. Gaśnicy proszkowej użyjesz do gaszenia

a) metalowej konstrukcji podłączonej do prądu.
b) instalacji elektrycznej.
c) ciężkiej zasłony z materiału i drewnianej podłogi.
d) ściany i stropu drewnianego.

11. Zużyte baterie elektryczne zakopane w glebie

a) ulegają szybkiej biodegradacji.
b) ulegają dematerializacji do postaci pierwotne.
c) stanowią zagrożenie dla środowiska.
d) hamują rozwój mikroorganizmów.

12. W pomieszczeniu warsztatowym, w którym ciągle odbywa się praca powinna panować

temperatura

a) nie niższa niż 14

b) dodatnia.
c) co najmniej 18

d) 14

C dla mężczyzn i 18

C dla kobiet.

13. Porażenie prądem elektrycznym może spowodować

a) migotanie komór sercowych.
b) wibrację.
c) histerezę płuc i serca.
d) bezsenność i apatię.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Podczas pracy w zbiornikach i silosach może wystąpić zagrożenie

a) przewagi gazowej.
b) szoku nadtlenkowego.
c) niedoboru tlenu.
d) dezorientacji tlenowej.

15. Objawy wskazujące na konieczność wykonania masażu serca to:

a) sztywność źrenic, silny ból w klatce piersiowej, kaszel.
b) zmiana barwy skóry, silny ból w dole brzucha,
c) utrata przytomności, zatrzymanie oddechu, brak tętna, zmieniona barwa skóry.
d) zaburzenia mowy i słuchu.

16. Wchodząc w czasie pożaru do stref zadymionych należy przyjmować pozycję

a) pionową i nie oddychać.
b) tyłem do źródła dymu.
c) pionową plecami do ściany.
d) pochyloną jak najbliżej podłogi.

17. Rośliny uprawne mogą być źródłem zagrożeń

a) biologicznych jak alergeny i toksyny.
b) są praktycznie nieszkodliwe.
c) o działaniu mutagennym.
d) o charakterze higieniczno-sanitarnym.

18. Pacjenta nieprzytomnego należy układać

a) w pozycji na wznak.
b) w pozycji siedzącej bezpiecznej.
c) w pozycji bocznej ustalonej.
d) w pozycji niskiej.

19. Pierwszą czynnością w ratowaniu osoby porażonej prądem jest

a) odciągniecie poszkodowanego od miejsca wypadku.
b) przerwanie obwodu elektrycznego.
c) wezwanie pogotowia ratunkowego.
d) uziemienie poszkodowanego.

20. Płonącą benzynę można ugasić

a) wodą niskozmineralizowaną.
b) gaśnicą proszkową.
c) ciekłym tlenem.
d) gaśnicą oktanową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Stosowanie

przepisów

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3. Kodeks Pracy
4. Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
5. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1999
6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. Nr 129, poz. 844

7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych Dz. U. Nr 80, poz. 912

8. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska”, Dz. U. 2001.62.627

z dnia 20 czerwca 2001 r.

9. Winnicki Z., Borgul A., Surjak R.: ABC ochrony przeciwpożarowej. ODDK, Gdańsk

1999