1
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO
ORGANIZACJA WSPARCIA WOJSKOWEGO
WŁADZ CYWILNYCH I SPOŁECZEŃSTWA
W NIEMILITARNYCH SYTUACJACH KRYZYSOWYCH
Praca naukowo-badawcza
pod kierownictwem naukowym
płk dr hab. Grzegorza SOBOLEWSKIEGO
WARSZAWA
2012
2
1
2
AKADEMIA OBRONY
NARODOWEJ
3
A
4
ORGANIZACJA WSPARCIA WOJSKOWEGO WŁADZ CYWILNYCH
I SPOŁECZEŃSTWA W NIEMILITARNYCH SYTUACJACH KRYZYSOWYCH
/ kier. tematu badawczego: płk dr hab. inż. Grzegorz SOBOLEWSKI/
5
Rozpoczęto:
01. 09. 2011
Zakończono: 12
. 03. 2012
6
7
8
9
3
ZESPÓŁ AUTORSKI:
Kierownik zespołu:
płk dr hab. inż. Grzegorz SOBOLEWSKI – wstęp, zakończenie
Wykonawcy:
mgr Natalia MOCH – rozdział 1, podrozdziały: 3.1, 3.4, 4.2, 4.3, 4.5.
mgr Anna SKOLIMOWSKA – podrozdziały: 2.1, 2.2, 2.3, 2.5, 3.2, 3.3, 4.4, 4.6.
mgr Paweł STOBIECKI – podrozdziały: 2.4, 3.2, 4.1., 4.6.
RECENZENT:
dr hab. inż. Andrzej GLEN
4
SPIS TREŚCI
I. IDENTYFIKACJA NIEMILITARNEJ SYTUACJI KRYZYSOWEJ .................. 9
OJĘCIE I ISTOTA NIEMILITARNEJ SYTUACJI KRYZYSOWEJ
....................................... 9
DENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ JAKO ŹRÓDŁO SYTUACJI KRYZYSOWEJ
NALIZA WYBRANYCH SYTUACJI KRYZYSOWYCH
................................................. 21
ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO ...................................................................... 26
GÓLNE ZAŁOŻENIA ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO W
............................ 26
W OBLICZU ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH
OŚWIADCZENIA W ZAKRESIE UDZIAŁU
RGANIZACJA ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO W
RP ........................................ 56
III. WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA REALIZACJI ZADAŃ PRZEZ
SZ RP Z ZAKRESU ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO .................................. 62
RP ....................................................................... 62
................................................ 66
UE .............................................. 72
ASADY SPRAWNEGO WSPÓŁDZIAŁANIA
................................................................ 79
IV. ORGANIZACJA WOJSKOWEGO WSPARCIA WŁADZ CYWILNYCH
.................................................... 85
LANOWANIE WSPÓLNYCH DZIAŁAŃ W ZAKRESIE ROZWIĄZYWANIA SYTUACJI
DO DZIAŁAŃ W RAMACH ZARZĄDZANIA
WORZENIE ZGRUPOWAŃ NA POTRZEBY ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO
...................................................................................... 104
ROGNOZY ROZWOJU WSPARCIA WŁADZ CYWILNYCH I SPOŁECZEŃSTWA
SPIS RYSUNKÓW, TABEL I WYKRESÓW ............................................................. 125
5
WSTĘP
Praktycznie nie ustają dyskusje o zakresie zadań, struktury i przedmiotu działań
sytemu zarządzania kryzysowego. Część zwolenników traktuje zarządzanie kryzysowe
i jego system, jako antidotum na zagrożenia z katalogu klęsk żywiołowych, rozumia-
nej jako katastrofy naturalne lub awarie techniczne, których skutki zagrażają życiu lub
zdrowiu ludzi, mienia lub środowiska, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte
tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków. Jest też duże grono zwolenników
interpretowania zarządzania kryzysowego bardzo szeroko, jako zarządzania bezpie-
czeństwem w sytuacjach kryzysowych.
Współczesne zarządzanie kryzysowe, to w głównej mierze zdolność obniżenia
ryzyka związanego z możliwością wystąpienia zagrożeń i powstania sytuacji kryzy-
sowej oraz wytworzenie sprawnych mechanizmów przejmowania nad nimi kontroli
w drodze racjonalnie zaplanowanych działań, a tym samym zapewnienia bezpieczeń-
stwa ludzi, mienia i środowiska naturalnego. Poprawnie zorganizowane społeczeństwo
powinno być przygotowane do funkcjonowania w różnych ekstremalnych sytuacjach,
natomiast obowiązkiem administracji publicznej jest posiadanie adekwatnych do każ-
dej takiej sytuacji rozwiązań systemowych, tj. odpowiedniego prawa, sił i środków
oraz koncepcji działania, pozwalających na skuteczne zarządzanie kryzysowe. Takie
podejście wymaga posiadania w państwie sprawnego systemu zarządzania kryzysowe-
go, jako głównego filaru bezpieczeństwa państwa i społeczeństwa w przypadku wy-
stąpienia zagrożeń. Stąd też, system zarządzania kryzysowego możemy interpretować
jako skoordynowany wewnętrznie układ wydzielanych przez państwo sił, środków
i zasobów ukierunkowanych na zapobieganie powstawaniu sytuacji kryzysowych,
przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań
i sprawnym reagowaniu w przypadku ich wystąpienia oraz na odtwarzaniu (odbudo-
wy) i przywróceniu równowagi funkcjonowania.
Struktura narodowego systemu zarządzania kryzysowego w głównej mierze
opiera się na administracji publicznej poszczególnych szczebli władzy – począwszy od
wójta, poprzez starostę i wojewodę aż do administracji rządowej (minister, premier).
Poszczególne poziomy władzy administracyjnej posiadają w swoich zasobach narzę-
6
dzia do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, choćby takie jak: pań-
stwowa straż pożarna, służby ratowniczo-medyczne, służby utrzymania porządku pu-
blicznego (policja, straż miejska). Istotnym, niekwestionowanym elementem systemu
zarządzania kryzysowego są Siły Zbrojne RP, gdzie często mogą stanowić główny
filar koncepcji rozwiązywania powstałej sytuacji kryzysowej.
Istniejący stan prawny reguluje użycie sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych,
brakuje jednak interpretacji zapisów prawnych przekładających się na koncepcyjne
rozwiązania pozwalające na skuteczne i sprawne użycie owych sił do neutralizacji
powstałych zagrożeń. Dokonana wstępna weryfikacja stanu aktualnej teorii udziału sił
zbrojnych w zarządzaniu kryzysowym wskazuje na potrzebę sformułowania nowych
prawidłowości (tez) stanowiących jej uzupełnienie o aktualne i dające się przewidzieć
przyszłe uwarunkowania. Pozyskane wyniki badań mogą stanowić cenne źródło
przyjmowanych rozwiązań oraz nakreślenia kierunków rozwoju skutecznego zarzą-
dzania kryzysowego przy aktywnym udziale sił zbrojnych. Zbadania i naukowego
opracowania wymagać więc będzie problematyka udziału sił zbrojnych w przynajm-
niej dwóch warstwach. W pierwszej, postrzeganie udziału owych sił, przez pryzmat
zrozumienia ich możliwości działania w reagowaniu kryzysowym na poziomie cen-
tralnym, czy regionalnym. Kolejna warstwa, to budowanie założeń strukturalno-
funkcjonalnych bezpośredniego udziału Sił Zbrojnych RP w rozwiązywaniu sytuacji
kryzysowych. Swoistym dopełnieniem będzie opracowanie zasad współdziałania po-
między narzędziami, jakie posiadają poszczególne poziomy władzy administracyjnej
do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, choćby takie jak: straż pożar-
na, służby ratowniczo-medyczne, służby utrzymania porządku publicznego, a podod-
działami sił zbrojnych.
Celem badań jest wniesienie nowych wartości do teorii bezpieczeństwa w czę-
ści dotyczącej zarządzania kryzysowego, a w szczególności określenie skutecznych
rozwiązań, pozwalających realizować przez Siły Zbrojne RP zadań z zakresu zarzą-
dzania kryzysowego w obecnych i przyszłych uwarunkowaniach wewnętrznych i ze-
wnętrznych.
7
Realizację celu głównego powinny zapewnić zdefiniowane poniżej cele szcze-
gółowe:
1. Dokonanie identyfikacji i oceny współczesnych zagrożeń niemilitarnych
wywołujących sytuacje kryzysowe.
2. Dokonanie analizy i oceny wybranych, dotychczasowych doświadczeń
udziału SZ RP w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych.
3. Określenie związków, zależności i relacji pomiędzy Siłami Zbrojnymi RP
a innymi elementami realizującymi zadania w ramach narodowego systemu
zarządzania kryzysowego, we współczesnych uwarunkowaniach.
4. Zbudowanie konceptualnego modelu wsparcia władz cywilnych i społe-
czeństwa przez jednostki SZ RP.
Określony temat pracy badawczej nakreśla obszar problemowy, który w swej
istocie jest obecnie aktualny i ważny dla specjalistów zajmujących się kwestiami za-
rządzania kryzysowego w ujęciu regionalnym, narodowym i międzynarodowym. Było
to potrzebą i przyczyną podjęcia stosownych wysiłków celem identyfikacji problemu
i na tej podstawie wypracowania elementów projektowych. Powyższe treści uznano,
jako element sytuacji problemowej ukazujący zasadność podjęcia badań i zaprezento-
wania uzyskanych rezultatów. Dlatego też główny problem badawczy wyrażono
w postaci następującego pytania:
Jakie przyjmować rozwiązania w odniesieniu do kwestii organizacyjnych i funk-
cjonalnych udziału SZ RP w systemie zarządzania kryzysowego, aby zapewnić możliwie
najwyższy stopień skuteczności rozwiązywania sytuacji kryzysowych w obecnych i pro-
gnostycznych uwarunkowaniach?
Rozwiązanie tak sformułowanego problemu głównego wymagało uzyskania
odpowiedzi na następujące pytania szczegółowe:
1. Jakie są współczesne zagrożenia niemilitarne tworzące sytuacje kryzysowe?
2. Jakie posiadamy doświadczenia udziału SZ RP w rozwiązywanie sytuacji
kryzysowych?
3. Jaka jest rola i zadania Sił Zbrojnych RP we współczesnym systemie zarzą-
dzania kryzysowego w Polsce?
8
4. Na ile profesjonalizacja SZ RP wpływa na realizację zadań z zakresu zarzą-
dzania kryzysowego?
5. Jakie są uwarunkowania użycia Sił Zbrojnych RP w niemilitarnych sytua-
cjach kryzysowych w Polsce?
6. Jak powinien wyglądać pożądany model wsparcia władz cywilnych i społe-
czeństwa przez jednostki SZ RP?
W przewidywaniach hipotetycznych Zespół dostrzega wiele obszarów proble-
mowych związanych z organizacją wsparcia wojskowego władz cywilnych i społe-
czeństwa w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych, które wymagają zbadania celem
ich aktualizacji i na tej podstawie zaprojektowania głównych założeń skutecznego po-
dejmowania działań przez SZ RP. Uwzględniając powyższe założenia, sformułowany
przedmiot, cel i problem badawczy przyjęto założenie, iż właściwie zorganizowane,
wyposażone i wyszkolone wydzielone do likwidacji zagrożeń w sytuacjach kryzyso-
wych jednostki SZ RP, działając w oparciu o czytelne, jednolite procedury wynikające
z uaktualnionych przepisów prawa i opracowywane wspólnie z przedstawicielami tere-
nowych organów administracji wojskowej i cywilnej oraz innymi zaangażowanymi
podmiotami (służbami) uprzednio zgranymi w ramach stosownych ćwiczeń z wojskiem,
powinny zapewnić co najmniej wysoki stopień skuteczności rozwiązywania sytuacji
kryzysowych w różnych uwarunkowaniach.
9
I.
IDENTYFIKACJA NIEMILITARNEJ SYTUACJI KRYZYSOWEJ
1.1.
Pojęcie i istota niemilitarnej sytuacji kryzysowej
Podejmując próbę zdefiniowania pojęcia niemilitarnej sytuacji kryzysowej,
należy w pierwszej kolejności wyjaśnić poszczególne jej części składowe.
Pojęcie „kryzysu” stało się przedmiotem wielu analiz, co przyczyniło się do
powstania mnóstwa definicji. Najogólniej, kryzys jest „(...) to moment, okres prze-
łomowy, rozstrzygający, występujący zazwyczaj z jednoczesnym, wyraźnym
pogorszeniem się sytuacji w danej dziedzinie”
1
. W zależności od dziedziny, z jaką
mamy do czynienia, zmienia się jednak rozumienie tego pojęcia. Dla ekologów
kryzysem będzie taki stopień ingerencji człowieka w środowisko, który uniemożliwia
przyrodzie samodzielne przywrócenie równowagi
2
. W medycynie natomiast jest to
„(…) ten etap choroby, w którym dokonywał się zasadniczy zwrot w kierunku
pomyślnym bądź niepomyślnym”
3
. Psycholodzy „kryzys” rozumieć będą jako
„(…) przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wyda-
rzenie życiowe, wymagający istotnych zmian i rozstrzygnięć”
4
. W ekonomii będzie to
„załamanie gospodarcze, faza cyklu gospodarczego charakteryzująca się
zmniejszeniem rozmiarów produkcji, nakładów inwestycyjnych, dochodów realnych
społeczeństwa, którym towarzyszy wzrost bezrobocia, czasem także spadek cen”
5
.
Pomimo różnorodności zaprezentowanych ujęć pojęcia „kryzys” ze względu na
dziedzinę, której on dotyczy, można dopatrzyć się w nich elementów wspólnych.
Wszystkie przedstawiają bowiem kryzys jako punkt zwrotny, pewien moment
przełomowy, rozstrzygający, po którym następuje albo pogorszenie albo poprawa
istniejącej dotychczas sytuacji.
W dziedzinie szeroko rozumianego bezpieczeństwa narodowego również
powstało wiele wyjaśnień dotyczących pojęcia „kryzys”. W „Słowniku terminów
1
Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, tom 2, wyd. PWN, Warszawa 2003, s. 536.
2
Szerzej, J. Konieczny, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach, GARMOND Oficyna
Wydawnicza, Poznań 2001, s. 21-25.
3
Tamże, s. 12.
4
Tamże, s. 17.
5
http://portalwiedzy.onet.pl/68167,,,,kryzys,haslo.html, 16 lutego 2010 r.
10
z zakresu bezpieczeństwa narodowego” zaproponowano następujące jego wyjaśnienie:
„(…) sytuacja będąca następstwem zagrożenia, prowadząca w konsekwencji do
zerwania lub znacznego osłabienia więzów społecznych, przy równoczesnym
poważnym zakłóceniu funkcjonowania instytucji publicznych, jednak w takim stopniu,
że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie
uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych przewidzianych
w Konstytucji RP”
6
. Drugą część definicji pod wątpliwość podał Waldemar Kitler.
Jest ona, jego zdaniem, dość kontrowersyjna. Uważa on, iż, co prawda, wprowadzenie
któregokolwiek z przewidzianych w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej
7
stanów
nadzwyczajnych (stanu klęski żywiołowej, stanu wyjątkowego, stanu wojennego) nie
rozwiąże zaistniałego kryzysu, bez wątpienia jednak może w tym pomóc, chociażby
poprzez zastosowanie środków, które normalnie nie mogłyby zostać użyte
8
. Poddając
analizie inną definicję zaproponowaną również przez naukowców wywodzących się
z Akademii Obrony Narodowej, do której zdecydowanie bardziej przychyla się
Waldemar Kitler, czytamy, iż kryzys to „sytuacja powstała w wyniku załamania się
rozwoju, grożąca utratą inicjatywy i koniecznością godzenia się na przyjmowanie
niekorzystnych warunków, wymagająca podjęcia zdecydowanych kroków
zaradczych”
9
. Podobnie „kryzys” definiuje Ryszard Wróblewski, odnosząc go do
jednego ze stanów funkcjonowania państwa. Stwierdza on, iż jest to taki „rozwój
wydarzeń wewnętrznych lub zewnętrznych, stanowiących bezpośrednie zagrożenie
żywotnych interesów społeczeństwa (państwa) i następujących tak szybko, iż
wymuszają one na władzach politycznych natychmiastowe podjęcie przez nie
szczególnych działań”
10
. Elementem wartym podkreślenia w definicji Ryszarda
Wróblewskiego jest presja czasu. Wydarzenia bowiem, które mają miejsce w czasie
kryzysu, następują szybko, co staje się determinantem podejmowanych wówczas
działań. Wielu innych uczonych również zwraca uwagę na tą prawidłowość. Jednym
6
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002, s. 61.
7
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., DzU z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm., art.
228 ust. 1.
8
Zob. W. Kitler, Istota zarządzania kryzysowego, [w:] System reagowania kryzysowego, red. J. Gryz, W. Kitler,
wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 8.
9
Słownik terminów..., wyd. cyt., s. 61.
10
R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzysami (crisis prevention, crisis
management), AON, Warszawa 1996, s. 10.
11
z nich jest M. Clarke. Jego zdaniem na kryzys składają się trzy wzajemnie na siebie
oddziałujące elementy, a mianowicie presja czasu, ewentualność zasadniczego
zagrożenia, a także zagrożenie
11
. Elementy te są o tyle ważne, że w czasie kryzysu
mogą one generować dodatkowe trudności i niebezpieczeństwa. W momencie, gdy
następuje przełom, do organizacji napływa wiele informacji. Nie wszystkie z nich są
prawdziwe oraz przydatne. Konieczna jest więc ich selekcja. Jeszcze w innej sytuacji
może nastąpić niedobór informacji, który został wywołany chociażby poprzez utratę
łączności. Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku okres, w którym powinna
zostać podjęta decyzja, jak działać, się nie zmienia. W obu sytuacjach decyzja ta
obarczona będzie tym większym ryzykiem, im krótszy będzie czas na dokonanie
wyboru wariantu działania, im więcej problemów informacyjnych wystąpi oraz
zależeć będzie od stanu wiedzy i doświadczenia osoby/ osób mających tego wyboru
dokonać.
Naukowcy z Akademii Obrony Narodowej zajmujący się teorią systemów
zaproponowali jeszcze inną definicję kryzysu. Piotr Sienkiewicz oraz Piotr Górny
uważają, iż jest to „stan będący punktem zwrotnym w procesie rozwoju systemu
(kluczowy moment, etap lub zdarzenie), po którym następuje zmiana sytuacji systemo-
wej. To ewoluujący, przejściowy stan systemu, który albo przeradza się w katastrofę,
albo zostaje „wchłonięty”, pociągając następstwa różnorodnej natury i wagi”
12
.
W pierwszej części definicji kryzys został po raz kolejny określony jako „punkt
zwrotny”. Druga część natomiast wskazuje na możliwość nie tylko negatywnych
skutków tego zjawiska, ale także na to, iż staje się on niejako wyzwaniem – kiedy
w odpowiedni sposób go wykorzystamy, może stać się szansą, niewykorzystany
natomiast przerodzi się w zagrożenie. Pogląd ten podziela Waldemar Kitler
13
oraz
Jarosław Prońko, Bernard Wiśniewski i Tadeusz Wojtuszek. Ci ostatni podkreślają
pozytywny oddźwięk kryzysu. Organizacja nim dotknięta staje się bowiem silniejsza
11
M. Clarke, Charakterystyka zachowania się w kryzysie, Bruksela 1995 (maszynopis wystąpienia), [za:] Zarzą-
dzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, red. E. Nowak, AON, Warszawa 2007, s. 32.
12
P. Sienkiewicz, P. Górny, Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, [w:] „Zeszyty naukowe AON” 2001, nr 4
(45), s. 31.
13
Zob. W. Kitler, Istota zarządzania kryzysowego…, wyd. cyt., s. 8.
12
o nową wiedzę i doświadczenie. Aby jednak to nastąpiło, należy się do takiej sytuacji
przygotować
14
.
Dan P. Millar wymienia kilka elementów, które pojawiają się w wielu
definicjach kryzysu, mianowicie „kryzys:
pojawia się nagle;
wymaga szybkiej reakcji;
zakłóca działanie organizacji;
wywołuje niepewność i stres;
grozi utratą reputacji oraz majątku przez organizację;
intensywnie się nasila;
powoduje potrzebę pomocy z zewnątrz organizacji;
stale zmienia organizację”
15
.
W podsumowaniu definicji kryzysu zaproponowanej przez Dana P. Millara
brakuje jednak kilku istotnych elementów, które równie często pojawiają się
w wyjaśnieniach tego pojęcia. Należy więc podkreślić, iż kryzys również:
jest stanem przejściowym, punktem zwrotnym, pomiędzy dwoma
różnorodnymi stadiami funkcjonowania organizacji;
występuje w następstwie zagrożenia;
może być zjawiskiem pozytywnym lub negatywnym.
Wielokrotnie kryzys utożsamiany jest z sytuacją kryzysową
16
. Mało tego –
często pojęcia te stosowane są zamiennie. Tymczasem jednak nie są one
równoznaczne. W tekście uchwalonej w 2007 roku ustawy o zarządzaniu kryzysowym,
można przeczytać, iż sytuacja kryzysowa to „sytuacja będąca następstwem zagrożenia
i prowadząca w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów
społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji
publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub
14
Zob. J. Prońko, B. Wiśniewski, T. Wojtuszek, Kryzys i zarządzanie, wyd. Wyższej Szkoły Administracji
w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2006, s. 13.
15
D. P. Millar, Exposing the errors: an examination of the nature of organizational crises, [w:] Responding to
crisis. A rhetorical approach to crisis communication, red. D. P. Millar, R. L. Heath, wyd. Lawrence Erlbaum
Associates, Inc., New Jersey 2004, s. 19.
16
Zob. W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Więcek, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2010,
s. 24.
13
przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nad-
zwyczajnych, o których mowa w art. 228 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej”
17
.
Rys. 1. Graficzna ilustracja istoty sytuacji kryzysowej
Źródło: Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, red. E. Nowak, AON,
Warszawa 2007, s. 37 (autor: W. Kitler).
Cenne spostrzeżenie wysunął Waldemar Kitler, którego zdaniem każdy kryzys
jest sytuacją kryzysową, jednak nie każda sytuacja kryzysowa może stać się kryzy-
sem
18
. Wszystko zależy od tego, na ile możliwe będzie zapobiegniecie dalszemu roz-
wojowi sytuacji kryzysowej, aby w konsekwencji nie doprowadziła ona do powstania
kryzysu. Pogląd ten podziela Ryszard Wróblewski, którego zdaniem sytuacja kryzy-
sowa to „zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych wpływających na dany
układ (system) w ten sposób, iż zaczyna się i jest w nim kontynuowany proces zmian.
Rezultatem tej zmiany może być jakościowo nowy układ (system) lub nowa struktura
i funkcja w układzie (systemie) istniejącym”
19
. Podobnego zdania jest także Tadeusz
Leszczyński, zdaniem którego „kryzys oznacza przełom dwóch jakościowo różnych
17
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, DzU z 2007 r., nr 89, poz. 590, art. 3 pkt 1.
Definicja ta została uznana przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodną z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej. Szerzej, Wyrok z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. K50/07, DzU z 2009 r., nr 65, poz.
553.
18
W. Kitler, Podstawowa terminologia zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski
żywiołowej, „Zeszyt Problemowy TWO” 2006, nr 1 (45), s. 29.
19
R. Wróblewski, wyd. cyt., s. 10.
14
faz jakiegoś procesu; może być bardziej lub mniej dotkliwy; może mieć różny zakres,
czas trwania, ale zawsze kończy dotychczasowy stan rzeczy (sposób działania, rozwój
sytuacji); jest naruszeniem stanu równowagi; nierozwiązany na czas powoduje
przerwanie dotychczasowego cyklu rozwojowego
”20
.
W nowelizacji ustawy o zarządzaniu kryzysowym z 2009 roku sytuację kryzy-
sową zaczęto postrzegać z wyłącznie z negatywnego punktu widzenia. Zdaniem usta-
wodawcy jest to bowiem „sytuacja wpływająca negatywnie na poziom bezpieczeństwa
ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołująca znaczne ograni-
czenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na niead-
ekwatność posiadanych sił i środków”
21
. Wyłącznie negatywny oddźwięk posiada
również definicja zawarta w projekcie ustawy o bezpieczeństwie obywateli i zarządza-
niu kryzysowym
22
, jak również lansowane przez Eugeniusza Nowaka oraz Piotra Sien-
kiewicza i Piotra Górnego. Zdaniem Eugeniusza Nowaka, „sytuacja kryzysowa to ze-
spół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych, w jakich znajduje się dany podmiot
(układ, organizacja, system), wpływających na jego funkcjonowanie w taki sposób, iż
zaczyna się w nim i jest kontynuowany proces zmienny, w rezultacie czego dochodzi
do zachwiania równowagi a następnie jej przywrócenia dzięki podjętym środkom re-
gulacji, jeśli takie zostaną zastosowane”
23
. Według Piotra Sienkiewicza oraz Piotra
Górnego natomiast sytuacją kryzysową jest „(…) sytuacja systemowa charakteryzują-
ca się kulminacją zagrożeń (wewnętrznych i/ lub zewnętrznych) powodujących utratę
stanu normalności i możliwość zakłócenia podstawowych cech systemowych
(np.: stabilności, równowagi, sterowalności, efektywności itp.)”
24
. Autorka jednak
przychyla się bardziej ku definicjom zwracającym uwagę na zarówno negatywny, jak
i pozytywny charakter sytuacji kryzysowej.
20
Zob. T. Leszczyński, Kierowanie reagowaniem kryzysowym w państwie. Podstawowe pojęcia i definicje,
„Myśl Wojskowa” 2004, nr 1, s. 54.
21
Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym, DzU z 2009 r., nr 131, poz. 1076,
art. 1 pkt 2 lit.a.
22
Sytuacja kryzysowa to „stan narastającej destabilizacji, niepewności i napięcia społecznego, charakteryzujący
się naruszeniem więzi społecznych, możliwością utraty kontroli nad przebiegiem wydarzeń oraz eskalacji
zagrożenia, a w szczególności sytuacja stwarzająca zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia, dziedzictwa
kulturowego lub infrastruktury krytycznej, w tym spowodowana zdarzeniem o charakterze terrorystycznym”.
Ustawa z dnia… o bezpieczeństwie obywateli i zarządzaniu kryzysowym, art. 2, projekt z dnia 20 kwietnia
2004 r.
23
E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2005, s. 10.
24
Zob. P. Sienkiewicz, P. Górny, Analiza..., wyd. cyt., s. 31.
15
Podejmując próbę określenia istoty sytuacji kryzysowej, za Waldemarem Kitle-
rem można przyjąć, iż charakteryzują ją następujące cechy:
każdy kryzys jest sytuacją kryzysową;
pojęcie sytuacji kryzysowej jest nadrzędne wobec pojęcia kryzysu – każdy
kryzys jest sytuacją kryzysową, natomiast nie każda sytuacja kryzysowa
musi przerodzić się w kryzys;
kulminacyjnym elementem sytuacji kryzysowej, jeśli na etapie eskalacji nie
zdoła się zaradzić jej czynnikom, jest kryzys;
sytuacja kryzysowa zaczyna się z chwilą pojawienia się jej symptomów,
które charakteryzują się przekroczeniem subiektywnie postrzeganego po-
ziomu ryzyka, który stanowi dla danego podmiotu granicę akceptowalnego
poziomu bezpieczeństwa;
sytuacja kryzysowa obejmuje trzy fazy: przedkryzysową, kryzysową oraz
pokryzysową;
w momencie, kiedy podmiot nie podejmie żadnych działań zaradczych, sy-
tuacja kryzysowa może doprowadzić, w zależności od jej charakteru, do
wojny, całkowitego upadku (likwidacji) organizacji lub innego (gorszego
lub lepszego) stanu jej funkcjonowania, także do innej sytuacji kryzysowej;
sytuacja kryzysowa stwarza nie tylko zagrożenie, ale może stanowić dla
podmiotu bodziec do rozwoju
25
.
Sytuacje kryzysowe mogą mieć charakter militarny, jak i niemilitarny. Zdaniem
Adama Tomaszewskiego, sytuacje kryzysowe o charakterze militarnym to „stan przej-
ściowy między pokojem i ewentualną wojną”
26
. Nie sposób jednak zgodzić się z Wie-
sławem Krzeszowskim, według którego za sytuacje kryzysowe o charakterze niemili-
tarnym należy uznać takie „sytuacje, w jakich wtedy funkcjonuje państwo w okresie
kryzysu mają postać stanów nadzwyczajnych (stanu klęski żywiołowej, stanu wyjąt-
kowego), wynikłych z powodu klęsk żywiołowych, katastrof ekologicznych lub za-
25
W. Kitler, Istota zarządzania kryzysowego…, wyd. cyt., s. 19.
26
A. Tomaszewski, System reagowania kryzysowego, AON, Warszawa 2003, s. 34.
16
mieszek i fali strajków bez elementów przemocy zbrojnej”
27
. Katalog sytuacji, jakie
można uznać za niemilitarne jest bowiem bardzo wąski. Ponadto, nie zawsze sytuacja
taka musi zakończyć się wprowadzeniem stanu klęski żywiołowej czy stanu wyjątko-
wego. Przecież na przykład w 1997 roku niewątpliwie mieliśmy do czynienia z sytua-
cją kryzysową, która w wielu miejscach przerodziła się w kryzys w postaci powodzi.
Stan klęski żywiołowej nie został jednak wprowadzony. Katalog zagrożeń, jakie po-
wodować mogą sytuacje kryzysowe o charakterze niemilitarnym wskazany zostanie
w dalszej części niniejszej pracy. Najogólniej można jednak stwierdzić, że sytuacja
kryzysowa o charakterze niemilitarnym to zespół okoliczności, jakie oddziałują na
podmiot, mające wpływ na jego funkcjonowanie, które jednak nie wiążą się z użyciem
środków oddziaływania militarnego, w tym sił zbrojnych.
1.2.
Identyfikacja zagrożeń jako źródło sytuacji kryzysowej
Kompleksowość i złożoność sytuacji kryzysowych oraz ich dynamiczny prze-
bieg wskazują na to, że ich rozwiązywanie wymagać będzie myślenia holistycznego,
integrowania różnorodnych organizacji rządowych i pozarządowych, jak również syn-
chronizowania wysiłków we wszystkich fazach kryzysowego. Każda sytuacja kryzy-
sowa jest konsekwencją zagrożeń – istniejących lub nowych, które dopiero co się po-
jawiły. W związku z tym zagrożenie jest kategorią o kluczowym znaczeniu w zarzą-
dzaniu kryzysowym. Jego identyfikacja pozwala bowiem na określenie ryzyka oraz
podjęcie działań mających na celu niedopuszczenie do eskalacji sytuacji kryzysowej,
a w konsekwencji – do przerodzenia się jej w kryzys. Niemożliwe jest jednak zdefi-
niowanie pełnego spektrum zagrożeń. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest ciągła ich
ewolucja oraz szeroki zakres. Niemniej jednak, aby proces planowania przebiegał po-
prawnie, niezbędne jest dokonanie taksonomii zagrożeń.
W uproszczonym rozumieniu, zagrożenie oznacza sytuację, w której wartości
istotne dla jakiegoś podmiotu stają się trudno dostępne, doznają erozji lub ulegają
27
W. S. Krzeszowski, Istota niemilitarnej sytuacji kryzysowej, [w:] Wojsko w niemilitarnych sytuacjach
kryzysowych, red. W. S. Krzeszowski, materiały z sympozjum naukowego 16-17.06.2008 r., AON, Warszawa
2008, s. 13.
17
unicestwieniu
28
. W zależności od dziedziny, której dotyczy, definiowane jest
w różnoraki sposób. Dla przykładu, w psychologii zagrożenie definiowane jest jako
„rozmaite niebezpieczeństwa o charakterze fizycznym (groźba utraty życia, kalectwa,
choroby) i społecznym (możliwość krytyki, ośmieszenia, kompromitacji itp.), a więc
sytuacje sygnalizujące możliwość utraty jakichś wartości wysoko przez jednostkę
cenionych”
29
. W naukach technicznych, zagrożenie oznacza „(…) warunkową
możliwość powstania strat pojawiająca się w wyniku zajścia pojedynczego zdarzenia
niepożądanego w określonym systemie człowiek-technika-środowisko (C-T-S)”
30
.
W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
31
, na przykład, wyróżnia się
zagrożenia wewnętrzne i zewnętrze. Zagrożenie wewnętrzne oznacza więc „czynnik
mogący wywołać niekorzystne zmiany cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych zasobów, tworów i składników chronionej przyrody, walorów
krajobrazowych oraz przebiegu procesów przyrodniczych, wynikający z przyczyn
naturalnych lub z działalności człowieka w granicach obszarów lub obiektów
podlegających ochronie prawnej”
32
, natomiast zagrożenie zewnętrzne – „czynnik
mogący wywołać niekorzystne zmiany cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych zasobów, tworów i składników chronionej przyrody, walorów
krajobrazowych oraz przebiegu procesów przyrodniczych, wynikający z przyczyn
naturalnych lub z działalności człowieka, mający swoje źródło poza granicami
obszarów lub obiektów podlegających ochronie prawnej”
33
.
Podsumowując, należy stwierdzić, że pojęcie „zagrożenie” jest nie tylko bardzo
szerokie, ale także i wieloznaczne. W zależności bowiem od dziedziny, jaką
poddajemy analizie, można je definiować w różnoraki sposób. Ponadto,
z podmiotowego punktu widzenia, kategoria zagrożenia dotyczyć może jednostki,
grupy ludzi, społeczności lokalnych, państw, ale także instytucji, jednostek
28
W. Fehler, Zagrożenie – kluczowa kategoria teorii bezpieczeństwa, [w:] Współczesne postrzeganie
bezpieczeństwa, red. K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, T. Wojtuszek, Materiały z konferencji zorganizowanej
przez Wyższą Szkołę Administracji w Bielsku-Białej 23 listopada 2006 r., Bielsko-Biała 2007, s. 34.
29
A. Frączek, M. Kofta, Frustracja i stres psychologiczny, [w:] Psychologia, red. T. Tomaszewski, PWN,
Warszawa 1976, s. 22.
30
T. Szopa, Wprowadzenie w problematykę bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo człowieka we współczesnym
świecie, Instytut Problemów Współczesnej Cywilizacji, Warszawa 1998, s. 14.
31
DzU z 2009 r., nr 151, poz. 1220 z późn. zm.
32
Tamże, art. 5 pkt 28.
33
Tamże, art. 5 pkt 29.
18
organizacyjnych,
organizacji
międzynarodowych,
a
nawet
społeczności
międzynarodowej. We wszystkich definicjach podkreśla się jednak, iż zagrożenie jest
zjawiskiem negatywnym.
Zagrożenia można klasyfikować w różnoraki sposób, w zależności od
przyjętego kryterium. Zostało to zobrazowane na rysunku 2. Jak podkreśla jednak
Krzysztof Ficoń, zaprezentowany podział nie zawiera wszystkich możliwych
zagrożeń, a jedynie klasyfikuje je w pewne grupy, ze względu na przyjęte wcześniej
kryterium
34
. Jest to spowodowane, między innymi, faktem pojawiających się ciągle
nowych zagrożeń oraz rozwojem już istniejących, co uwarunkowane jest chociażby
postępem cywilizacyjnym oraz technologicznym.
Rys. 2. Klasyfikacja zagrożeń
Źródło: K. Ficoń, Inżynieria zarządzania kryzysowego, wyd. BEL Studio, Warszawa 2007, s. 78.
Na podstawie analizy legalnej definicji sytuacji kryzysowej można stwierdzić,
że jest ona wynikiem pojawiających się zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi, mienia
w znacznych rozmiarach oraz środowiska. Stosując najbardziej rozpowszechnione
kryterium źródła pochodzenia zagrożeń, podzielić je można na zagrożenia
o charakterze militarnym oraz zagrożenia o charakterze niemilitarnym. Typologię
zagrożeń dla ludności, mienia i środowiska zaprezentowano w tabeli 1.
34
K. Ficoń, Inżynieria zarządzania kryzysowego, wyd. BEL Studio, Warszawa 2007, s. 81.
19
Jak zostało wcześniej wspomniane, sytuacja kryzysowa jest konsekwencją
istniejących bądź pojawiających się nowych zagrożeń. Dopóki więc poziom tych
zagrożeń jest akceptowalny i nie powoduje w danej organizacji niepokoju, w związku
z czym nie wymaga podejmowania dodatkowych działań, nie można mówić o sytuacji
kryzysowej
35
.
Fakt ten świadczy o subiektywności postrzegania sytuacji kryzysowej.
To bowiem, co dla jednego podmiotu nie jest zagrożeniem, dla drugiego stanowi pod-
stawę do podejmowania dodatkowych działań ze względu na zaistniałą sytuację kryzy-
sową. Kluczowym elementem staje się w tym wypadku identyfikacja zagrożeń, która
zależy od akceptowanego ich poziomu. Im wartość akceptowanego poziomu zagroże-
nia będzie wyższa, tym później dany podmiot uzna, że ma do czynienia z sytuacją kry-
zysową (rysunek 3.).
Tabela 1. Typologia zagrożeń dla ludności, mienia i środowiska
ZAGROŻENIA DLA LUDNOŚCI, MIENIA I ŚRODOWISKA
niemilitarne
militarne
naturalne
społeczne
techniczne
- pożary
- zagrożenia atmosferyczne
(np. wiatry)
- zagrożenia
biologiczne
(np. epidemie)
- zagrożenia
geologiczne
(np. trzęsienia ziemi)
- zagrożenia
ekosystemu
(np. wymieranie zwierząt)
- zagrożenia kosmiczne (np.
promieniowanie kosmicz-
ne)
- patologie społeczne
- zaburzenia psychiczne
- migracje
- zgromadzenia ludności
- przestępczość
zorganizo-
wana
- terroryzm
- niepokoje społeczne
- zbiorowe
zakłócenia
porządku publicznego
- przestępczość
zorganizo-
wana
- katastrofy komunikacyjne
- katastrofy budowlane
- katastrofy technologiczne
- katastrofy
komunalne
(sieci)
- katastrofy górnicze
- awarie obiektów przemy-
słowych
- skażenia chemiczne
- awarie urządzeń infrastruk-
tury technicznej
-
demonstracja siły
-
dywersje militarne
-
blokada militarna
-
szantaż militarny
-
prowokacja militarna
-
incydent graniczny
-
ograniczone użycie środ-
ków przemocy zbrojnej
-
zbrojne starcie graniczne
-
napaść
zbrojna
grup
nieformalnych
-
konflikt
militarny
w strefie przygranicznej
-
konflikt lokalny
-
konflikt
między
pań-
stwami
Źródło: opracowanie własne, na podstawie: G. Sobolewski, Zarządzanie kryzysowe jako system
przeciwdziałania zagrożeniom, [w:] Współczesne zagrożenia w środowisku miejskim, red.
G. Sobolewski, AON, Warszawa 2011, s. 18-20; T. Szmidtka, Charakterystyka zagrożeń mogących
powodować zaistnienie sytuacji kryzysowych (zagrożenia niemilitarnej), [w:] Łączność w sytuacjach
kryzysowych o charakterze niemilitarnym na obszarze kraju, materiały z konferencji Zakładu
Systemów Łączności i Informatyki, AON, Warszawa 2004, s. 65-107; K. Sienkiewicz-Małyjurek,
F. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, wyd. Difin, Warszawa 2010,
s. 25-32; S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa (wybrane problemy), AON, Warszawa
1994, s. 82-103.
35
W. S. Krzeszowski, Istota niemilitarnej sytuacji kryzysowej…, wyd. cyt., s. 11.
20
Usytuowanie akceptowanego poziomu zagrożeń wiąże się jednak z ryzykiem
konieczności radzenia sobie z zagrożeniami bardziej niebezpiecznymi, a przez to
wymagającymi podjęcia znacznie bardziej skomplikowanych i kosztownych działań
w celu ich neutralizacji lub zmniejszenia poziomu ich negatywnego oddziaływania na
dany podmiot. Nie zawsze jednak w tym momencie podmiot ten będzie w posiadaniu
niezbędnych sił i środków, aby sobie w tej sytuacji poradzić, dlatego też tak istotną
rolę odgrywa określenie akceptowanego poziomu zagrożeń na podstawie rzetelnych
i wnikliwych analiz i obserwacji, identyfikacji wszystkich możliwych zagrożeń,
z jakimi podmiot może mieć do czynienia, jak również określenia możliwości
wykorzystania posiadanego przez siebie potencjału, w postaci sił i środków do walki
ze zidentyfikowanymi wcześniej zagrożeniami.
Rys. 3. Identyfikacja sytuacji kryzysowej
Źródło: opracowanie własne, na podstawie: W. S. Krzeszowski, Istota niemilitarnej sytuacji
kryzysowej, [w:] Wojsko w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych, red. W. S. Krzeszowski, materiały
z sympozjum naukowego 16-17.06.2008 r., AON, Warszawa 2008, s. 12.
21
1.3.
Analiza wybranych sytuacji kryzysowych
W Polsce po 1989 roku mieliśmy do czynienia z wieloma sytuacjami
kryzysowymi. Poniżej dokonana została analiza kilku wybranych.
Pierwszą spektakularną sytuacją kryzysową, która przerodziła się
w konsekwencji w kryzys, była wielka powódź z 1997 roku. Była to najbardziej
katastrofalna powódź w historii Polski
36
. Wystąpiła w dorzeczu Wisły, jednak główne
szkody powstały w dorzeczu Odry. Podstawowym zagrożeniem, które doprowadziło
do powstania sytuacji kryzysowej, a w konsekwencji kryzysu w postaci wystąpienia
powodzi, były intensywne opady deszczu.
W dorzeczu Wisły opady deszczu rozpoczęły się już 1 lipca, ale zasadniczy
wpływ na przebieg powodzi miały opady, które wystąpiły w ciągu jednej doby - 8-9
lipca. Były one szczególnie intensywne w zlewni Małej Wisły Soły i Dunajca,
a w Tatrach sumy dobowe opadów osiągnęły wartości maksimów z wielolecia. Opady
z okresu 4-7 lipca spowodowały podniesienie stanów wody w rzekach, na których
w okresie bezpośrednio poprzedzającym powódź stany wód osiągały poziomy niskie
bądź średnie, oraz powstanie pierwszych niewielkich kulminacji (najwyższej na Małej
Wiśle) i nasycenie zlewni. Fala wypadkowa na Wiśle była efektem zarówno przebiegu
fal na poszczególnych rzekach-dopływach, jak i pracy zlokalizowanych na nich
zbiorników retencyjnych. Druga fala opadów w zlewni górnej Wisły, mająca miejsce
w dniach 18-20 lipca, spowodowała jedynie przekroczenie stanów alarmowych na
Małej Wiśle, a na Wiśle środkowej i dolnej przeszła prawie niezauważalnie. Trzecia
fala opadów spowodowała natomiast falę powodziową na Sanie, która z kolei
spowodowała trzecią kulminację na Wiśle, która rozpoczęła się 29 lipca
w Zawichoście. Była ona wyższa od drugiej aż do Torunia, a później wygasła. Łączna
wartość strat powodziowych na obszarze dorzecza Wisły wyniosła 2,1 miliardów
złotych. Zostały zalane użytki zielone i grunty orne (142 008 hektarów), zniszczone
wały przeciwpowodziowe (220 kilometrów), brzegi rzek i potoków, budynki
mieszkalne (ponad 21 tysięcy), drogi (7097 kilometrów) i mosty (2070), przy czym
36
T. Jarzębińska, Zagrożenie powodziowe, [w:] S. Bednarczyk, T. Jarzębińska, S. Mackiewicz, E. Wołoszyn,
Vademecum ochrony przeciwpowodziowej, Gdańsk 2006, s. 19.
22
największe szkody powstały w infrastrukturze komunikacyjnej i regulacyjno-
hydrotechnicznej
37
. Ze względu na to, iż powódź, która wystąpiła w dorzeczu Odry
była dotkliwsza w skutkach niż powódź w dorzeczu Wisły, zostanie ona poddana
bardziej szczegółowej analizie.
Początek powodzi w dorzeczu Odry był podobny jak w przypadku dorzecza
Wisły. Znaczące opady, które wystąpiły w okresie od 30 czerwca do 2 lipca 1997 roku
spowodowały nasycenie gruntu wodą i znaczne ograniczenie jego zdolności
retencyjnych. Stany wody w Odrze i jej dopływach układały się w strefie stanów
średnich i niskich. Opady ciągłe o wysokim natężeniu rozpoczęły się 4 lipca,
natomiast deszcze, które stały się bezpośrednią przyczyną powodzi, rozpoczęły się
5 lipca i trwały nieprzerwanie 60-70 godzin. Na wielu stacjach pomiarowych opad
pomierzony w okresie 5-9 lipca wyniósł około 200-350% średniej sumy miesięcznej
lipca. 6 lipca na wszystkich rzekach dorzecza górnej i środkowej Odry został
przekroczony stan alarmowy
38
. Druga fala opadów w dniach 18-20 lipca spowodowała
ponowny wzrost stanów wody o 2-3 metry na dopływach Odry, jak również na samej
Odrze. Straty gospodarcze spowodowane powodzią oszacowano na 5,8 miliardów
złotych. Zalane zostały prawie wszystkie miejscowości i duże miasta w dolinie Odry
i Nysy Kłodzkiej, w tym Racibórz, Koźle, Opole, Wrocław (Odra) oraz Bardo,
Kamieniec Ząbkowicki i Nysa (Nysa Kłodzka). Zniszczonych zostało prawie
50 tysięcy domów, 1893 mosty, 6523 kilometrów dróg wojewódzkich i krajowych,
4494 kilometrów obwałowań i brzegów rzek, 227 tysięcy hektarów gruntów rolnych
i 149 tysięcy hektarów użytków zielonych. Uszkodzeniu uległo 498 budowli
hydrotechnicznych. Powódź spowodowała również kilkukrotny wzrost ładunku
zanieczyszczeń odprowadzanych Odrą do Bałtyku
39
.
Opady, które wystąpiły w lipcu 1997 roku nie były jednak jedyną przyczyną
sytuacji kryzysowej, a w konsekwencji kryzysu. Przyczyn bowiem należy doszukiwać
się również w stanie zabudowy i zagospodarowania dolin rzecznych Odry oraz jej
37
Dorzecze Wisły. Dorzecze Odry. Monografie powodzi lipiec 1997, red. A. Dubicki, J. Grela, H. Słota, J. Zie-
liński, IMGW, [za:] T. Jarzębińska, Zagrożenie powodziowe…, wyd. cyt., s. 20-21.
38
E. Bobiński, J. Żelaziński, Ocen przyczyn lipcowej powodzi. Wnioski do programu ochrony przeciwpowo-
dziowej w przyszłości na Odrze, ekspertyza opracowana dla Sejmowej Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa, http://www.odra.pl/pl/dokumenty/962585850.shtml, [15 marca 2008 r.].
39
Powódź 1997. Materiały Forum Naukowo-Technicznego, Ustroń, 10-12 września 1997 r., [za:] T. Jarzębińska,
Zagrożenie powodziowe…, wyd. cyt., s. 31.
23
dopływów, urządzeń ochrony powodziowej, sprawności systemów ostrzegania oraz
bezpośredniej ochrony i ratownictwa. Niewątpliwie więc zagrożenie stanowiło:
zwężanie koryta Odry oraz skracanie jej biegu;
niewykorzystywanie istniejących polderów
40
– powstawanie na ich terenach
pól uprawnych, a nawet ich zabudowywanie
41
;
zaniedbanie elementów poniemieckiej infrastruktury przeciwpowodziowej,
jak poldery i kanały ulgi;
obniżenie przepustowości Wrocławskiego Węzła Wodnego
42
;
obustronne obwałowanie Odry w rejonie Raciborza;
brak
odpowiedniego
przeszkolenia
pracowników
komitetów
przeciwpowodziowych, co skutkuje wydłużonym czasem podejmowania
przez nich decyzji, a często podejmowaniem decyzji błędnych, z dużą
domieszką improwizacji.
Wskazane wyżej nieprawidłowości już przed wystąpieniem obfitych opadów deszczu
stanowiły zagrożenie. O zbliżającym się niebezpieczeństwie informowano także
wcześniej, między innymi, w komunikatach Instytutu Meteorologii i Gospodarki
Wodnej. Padający od 30 czerwca deszcz z dnia na dzień stanowił coraz większe
zagrożenie. 5 lipca zaczęły pojawiać się pierwsze symptomy sytuacji kryzysowej, żeby
6 lipca można było mówić już o sytuacji kryzysowej, gdyż tego dnia na wszystkich
rzekach dorzecza górnej i środkowej Odry przekroczony został stan alarmowy. Tego
dnia w wielu miejscowościach ogłoszono alarm powodziowy
43
, a komitety
powodziowe zostały postawione w stan alarmowy
44
. Deszcze jednak nadal padały
obficie, co doprowadziło do kryzysu – powodzi. Stany alarmowe w pierwszej fali
40
Polder przeciwpowodziowy – zwykle naturalny obszar zalewowy. W okresie wezbrania rzeki pozwala na
rozlanie się z koryta nadmiaru wody i jej naturalną retencję. http://pl.wikipedia.org/wiki/Polder_
przeciwpowodziowy, [14 lutego 2012 r.].
41
Często najpierw inwestorzy wkraczali z budową, a następnie wymuszali na władzach budowanie budowli
przeciwpowodziowych oraz umacnianie wałów.
42
Węzeł Wodny Wrocławia (WWW) – największy w Polsce system dróg wodnych oraz budowli
hydrotechnicznych, zlokalizowany na obszarze aglomeracji miejskiej. Jego główne elementy to kanał ulgi
z jazem wypustowym, kilka odnóg koryta Odry, trzy poldery, przerzutu wody do koryta Widawy i budowle
sterujące dopływem na poldery.
43
N. Bloch, Rola mediów w zarządzaniu kryzysowym, „Zeszyt problemowy Towarzystwa Wiedzy Obronnej”
nr 4 (64)/2010, s. 55.
44
Kolejny deszczowy lipiec, „Rzeczypospolita” nr 157 (4714)/1997, s. 1-2.
24
powodzi utrzymywały się 8-10 dni
45
. W trakcie powodzi istotną rolę odegrał także
bark łączności, co spowodowało, że system ostrzeżeń, informowania i ewakuowania
zagrożonej ludności okazał się niesprawny, działał z opóźnieniem, a na początku
wręcz chaotycznie, co również przyczyniło się do zwiększenia strat. Kiedy woda
zaczęła opadać, 18 lipca wystąpiły kolejne obfite opady i w ich konsekwencji –
sytuacja kryzysowa i kryzys – powódź. Podczas drugiej fali powodzi stany alarmowe
trwały 5-8 dni
46
.
Inną sytuacją kryzysową, jaka wystąpiła w Polsce, była awaria energetyczna
w województwie zachodniopomorskim w 2008 roku. 7 kwietnia 2008 roku o godzinie
19:14 Miejskie Centrum Zarządzania Kryzysowego w Szczecinie otrzymało
z Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego ostrzeżenie nr 16 Biura
Prognoz Meteorologicznych w Szczecinie o intensywnych opadach deszczu
przechodzących w deszcz ze śniegiem. Ostrzeżenie przewidywało silne opady deszczu
i deszczu ze śniegiem w ciągu najbliższych 18 godzin, do 25-30 milimetrów.
W związku z zaistniałą sytuacją przewidziano również utrudnienia komunikacyjne i na
terenach zurbanizowanych. Informacja ta wskazała na zagrożenie, które mogło
przerodzić się w sytuację kryzysową. Tego dnia o godzinie 20:00 zaczął padać deszcz,
chwilami przechodzący w deszcz ze śniegiem. Ciężki śnieg powodował łamanie gałęzi
drzew oraz przewidziane wcześniej utrudnienia w komunikacji. Można było już więc
mówić o zaistnieniu sytuacji kryzysowej. Opady śniegu nie były jednak jedynym
zagrożeniem. Stanowił je bowiem także zły stan sieci energetycznych, spowodowany
brakiem dbałości o nie operatorów sieci energetycznych
47
. Pomiędzy godzinami
21:30 a 22:40 zaczęły występować pierwsze awarie sieci energetycznych w rejonie
Golczewo-Reclaw-Nowogard. Kolejne awarie wystąpiły po północy. O godzinie
0:02 awarii uległa główna linia energetyczna Morzyczyn-Police, zasilająca Szczecin
od wschodu, a o godzinie 3:30 główna linia energetyczna Krajnik-Glinki, zasilająca
Szczecin od południa
48
. W wyniku powyższych awarii nastąpiła przerwa w pracy
elektrociepłowni Szczecin oraz Pomorzany. Ponadto prądu brakowało w lewobrzeżnej
45
T. Jarzębińska, Zagrożenie powodziowe…, op. cit., s. 31.
46
Tamże.
47
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,5413830.html, [15 lutego 2012 r.].
48
P. Krzystek, Katastrofa energetyczna, http://www.proinwestycje.pl/prezentacje/bezpieczenstwometropolii/
szczecinkatastrofaenergetyczna.pdf, [12 lutego 2010 r.].
25
części Szczecina, Świnoujściu oraz w wielu miejscowościach na obszarze powiatów:
stargardzkiego,
goleniowskiego,
kamieńskiego,
gryfińskiego,
pyrzyckiego,
gryfickiego, łobeskiego, polickiego. Zaistniały kryzys spowodował, między innymi,
znaczne utrudnienia w ruchu drogowym, kolejowym, przerwy w dostawie wody do
wielu gospodarstw domowych, konieczność zasilania szpitali zapasowymi agregatami
prądotwórczymi, zamknięcie banków, sieci handlowych, ograniczenie działalności
szkół i przedszkoli
49
. W Szczecinie i pozostałych większych miastach przerwy
w dostawie energii zostały szybko usunięte. Problem wystąpił jednak w wielu
mniejszych miejscowościach i wsiach, gdzie prądu brakowało nawet do 7 dni
50
.
49
http://www.tvn24.pl/0,9124,0,1,raport.html, [15 lutego 2012 r.].
50
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich do Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Gospodarki z dnia 8 maja
2008 r. Sygn. akt RPO-586888—X/2008/PM. http://www.rpo.gov.pl/pliki/12103357000.pdf [15 lutego
2012 r.] oraz N. Bloch, Rola mediów…, wyd. cyt., s. 65.
26
II.
ROLA I ZADANIA SZ RP W NARODOWYM SYSTEMIE
ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO
2.1.
Ogólne założenia zarządzania kryzysowego w Polsce
Otaczająca nas rzeczywistość obfituje w liczne sytuacje, które zaburzają nasze
codzienne życie, a w związku z tym wymagają podejmowania stosownych działań
w celu przywrócenia stanu normalnego, akceptowalnego. Odpowiedzią na tego typu
zdarzenia niewątpliwie jest zarządzanie kryzysowe. Choć obecnie, zarządzanie kryzy-
sowe przeniknęło do niemalże wszystkich dziedzin naszego życia, to pojmować je na-
leży, przede wszystkim, w ścisłym związku z sytuacjami zagrażającymi bezpieczeń-
stwu państwa i jego obywateli. Takie ujęcie zarządzania kryzysowego zawarte jest
właśnie w ustawie o zarządzaniu kryzysowym
51
wprowadzającej omawiane pojęcie do
polskiego prawodawstwa. Należy jednak pamiętać, że prawna definicja uległa na prze-
strzeni lat pewnym zmianom. Wraz z wejściem w życie omawianej ustawy ustawo-
dawca określił zarządzanie kryzysowe jako „[…] działalność organów administracji
publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega
na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi
kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytu-
acji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotne-
go charakteru”
52
. Definicja ta uległa jednak pewnemu zmodyfikowaniu i w obecnym
brzmieniu określa ona zarządzanie kryzysowe jako „[…] działalność organów admini-
stracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która
polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad
nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia
sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktu-
ry krytycznej”
53
.
51
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r., nr 89, poz. 590, z późn. zm).
52
Tamże (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590), art. 2.
53
Tamże (Dz. U. z 2010 r. Nr 240, poz. 1600), art. 2.
27
Choć zarządzanie kryzysowe jest swoistym rodzajem zarządzania w ogóle
54
,
warto wskazać na zasadnicze różnice pomiędzy nimi. Wojciech Więcek stwierdza, że
„Różnica pomiędzy klasycznie pojmowanym zarządzaniem a zarządzaniem kryzyso-
wym polega więc na nieprzewidywalności otoczenia, w którym jest realizowana”
55
.
Zarządzanie kryzysowe związane jest więc z podejmowaniem działań, w głównej mie-
rze uprzednio zaplanowanych, w sytuacjach, gdy zakłócony zostaje dotychczasowy
proces działania, gdy dochodzi do utraty kontroli nad biegiem wydarzeń, a rutynowe
działania nie są wystarczające.
Zarządzanie kryzysowe jest również integralną częścią bezpieczeństwa naro-
dowego. Jako potwierdzenie warto przytoczyć słowa Waldemara Kitlera, który stwier-
dza, że „Silny jest związek zarządzania kryzysowego (ZK) z bezpieczeństwem naro-
dowym. Ma on charakter ściśle organizacyjny i funkcjonalny, gdyż jest ono szczegól-
nym przypadkiem w zarządzaniu bezpieczeństwem w ogóle”
56
. Ponadto Wojciech
Więcek trafnie zauważa, że „Zarządzania nie można traktować jako sztuki dla sztuki,
ale jako ciągłe dążenia do doskonałości w granicach konkretnej aktywności.
W przypadku zarządzania kryzysowego dotyczy to zagadnień bezpieczeństwa”
57
.
Dzięki sprawnemu procesowi zarządzania kryzysowego możliwe jest zatem utrzyma-
nie i zapewnienie bezpieczeństwa nie tylko w wymiarze lokalnym (gmina) i regional-
nym (powiat oraz województwo), ale także krajowym. Co więcej, także na podstawie
aktualnej oraz poprzedniej wersji ustawowej definicji zarządzania kryzysowego zau-
ważyć można, że w obu wypadkach zarządzanie kryzysowe określone zostało jako
element kierowania bezpieczeństwem narodowym, czyli jako działalność, która sprzy-
ja utrzymaniu i zapewnieniu tego bezpieczeństwa.
Literatura przedmiotu dostarcza wielu definicji zarządzania kryzysowego. Ich
przegląd zawarty został w załączniku 1. Przyznać jednak trzeba, że większość z nich
określa zarządzanie kryzysowe (nazywane również zarządzaniem sytuacjami kryzy-
54
Swoistym ponieważ z założenia zarządzanie kryzysowe związane jest z ryzykiem, niepewnością oraz
nieprzewidywalnością, ponadto przeznaczone jest ono do przeciwdziałania zagrożeniom, niedopuszczenia do
wystąpienia negatywnych ich skutków oraz w razie konieczności przywracania stanu stabilizacji.
55
M. Więcek, Podstawy zarządzania w sytuacjach kryzysowych, [w:] W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Więcek,
Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2010, s. 31.
56
W. Kitler, Zarządzanie kryzysowe w Polsce, stan obecny i perspektywy, [w:] Zarządzanie kryzysowe
w systemie bezpieczeństwa narodowego, red. G. Sobolewski, D. Majchrzak, Akademia Obrony Narodowej,
Warszawa 2011, s. 17.
57
M. Więcek, Podstawy zarządzania w…¸wyd. cyt., s. 30.
28
sowymi, zarządzaniem w kryzysie, zarządzaniem w sytuacjach kryzysowych, czy ste-
rowaniem kryzysem) w sposób bardzo zbliżony do definicji zawartej w prawie.
Zarządzanie kryzysowe wyraża się w realizowaniu zadań przez organy admini-
stracji publicznej, a także służby, straże, agencje i inspekcje. Złożoność oraz dyna-
miczne zmiany zachodzące w środowisku bezpieczeństwa wymuszają by zadania
w ramach zarządzania kryzysowe realizowane były poprzez włączanie w miarę rozwo-
ju sytuacji kryzysowej kolejnych organów administracji rządowej i samorządowej,
a także innych sił, w tym oddziałów i pododdziałów sił zbrojnych. Jednakże, aby dzia-
łania tych organów były skuteczne zarządzanie kryzysowe nie może dotyczyć wyłącz-
nie reagowania na powstałe zagrożenia i usuwania ich ewentualnych skutków. Istotą
zarządzania kryzysowego jest zatem przygotowanie państwa oraz społeczeństwa na
wypadek wystąpienia potencjalnych zagrożeń, nie zaś podejmowanie działań dopiero
po wystąpieniu kryzysu. Kompleksowe zarządzanie kryzysowe musi uwzględniać tak-
że działania uprzedzające, jak np. planowanie przyszłych działań czy przygotowywa-
nie sił i środków. Katarzyna Sienkiewicz-Małyjurek oraz Franciszek R. Krynojewski
trafnie stwierdzają, że „Złożoność problematyki zarządzania kryzysowego wynika
z konieczności podjęcia działań adekwatnych do zagrożenia przed jego zaistnieniem.
Innymi słowy, sens zarządzania kryzysowego polega na takich działaniach, które nie
dopuszczą do powstania sytuacji kryzysowych. Z tego względu duży nacisk należy
położyć na przygotowanie na wypadek wystąpienia potencjalnych zagrożeń, planowa-
nie działań, podział odpowiedzialności i kompetencji, technologie, zagospodarowanie
przestrzenne i systemy zabezpieczeń”
58
.
Kompleksowe zarządzanie kryzysowe obejmuje zatem cztery następujące po
sobie i przenikające się fazy (rysunek 4), którymi są:
zapobieganie;
przygotowanie;
reagowanie;
odbudowa.
58
K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej.
Zarządzanie bezpieczeństwem, Difin, Warszawa 2010, s. 15.
29
Rys. 4. Cykl zarządzania kryzysowego
Podsumowaniem powyższych rozważań na temat zarządzania kryzysowego,
zawierającym w sobie wszystko to, co najistotniejsze, mogą być słowa Waldemara
Kitlera, który trafnie stwierdza, że „ […] zarządzanie kryzysowe – to zarządzanie or-
ganizacją (systemem) pod presją, realizowane na rzecz rozwiązywania napiętych sytu-
acji, którego zadaniem jest przygotowanie się i działanie mające na celu zapobieganie,
przeciwdziałanie, reagowanie w razie wystąpienia zakłóceń stabilności organizacji
(systemu), mogących doprowadzić do jej upadku, likwidacji lub innego stanu (w przy-
padku państwa np.: wojny, okupacji) oraz przywrócenie normalnego stanu jej funkcjo-
nowania”
59
.
Złożoność procesu zarządzania kryzysowego rodzi potrzebę zaangażowania
w realizację przewidzianych w nim zadań licznych sił i środków, zarówno na etapie
wstępnym, jak i w kolejnych jego fazach. Dlatego też zarządzanie kryzysowe nie jest
procesem wyrwanym z kontekstu, a odbywa się ono w ramach kompleksowego syste-
mu. System zarządzania kryzysowego jest układem złożonym, jednak o czytelnej
strukturze. Siły i środki przewidziane do funkcjonowania w ramach systemu zarządza-
nia kryzysowego występują na wszystkich szczeblach administracji rządowej i samo-
rządowej. System ten ma na celu realizację, przy pomocy dostępnych sił i środków,
zadań przewidzianych we wszystkich czterech fazach zarządzania kryzysowego. Efekt
systemowy w zarządzaniu kryzysowym zapewniony jest dzięki oddziaływaniom po-
59
W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji,
„Zeszyt Problemowy”, Towarzystwo Wiedzy Obronnej, nr 1 (61), Warszawa 2010, 82.
ZARZĄDZANIE
KRYZYSOWE
30
szczególnych elementów systemu na siebie nawzajem, występowaniu powiązań po-
między nimi, a także możliwości wyodrębnienia wewnętrznej struktury systemu.
W literaturze z zakresu zarządzania kryzysowego napotkać można mniej lub
bardziej szczegółowe opisy systemu zarządzania kryzysowego zawierające w swoich
treściach jego cechy, przeznaczenie, czy też zestaw zadań przewidzianych do wypeł-
nienia. Wartym przytoczenia opisem jest ten zaprezentowany przez Katarzynę Sien-
kiewicz-Małyjurek i Franciszka R. Krynojewskiego. Zauważają oni bowiem, że „Sys-
tem zarządzania kryzysowego to złożony układ, którego celem jest zapewnienie wła-
ściwego poziomu bezpieczeństwa, skuteczne przeciwdziałanie wszelkiego typu nie-
bezpieczeństwom, a w sytuacji zagrożeń powrót do stanu pierwotnego w możliwie
najkrótszym czasie, przy pomocy dostępnych sił i środków, przy uzasadnionych kosz-
tach i w ramach obowiązującego systemu prawnego”
60
. Również Krzysztof Ficoń, opi-
sując system zarządzania kryzysowego, stwierdza, że można go zdefiniować jako
„[…] złożony, częściowo mobilny system społeczno-gospodarczo-administracyjny,
którego zadaniem jest skuteczne przeciwdziałanie wszelkim kategoriom zagrożeń kry-
zysowych za pomocą dostępnych sił i środków materialnych, na bazie przyjętej struk-
tury organizacyjno-funkcjonalnej, w ramach obowiązującego porządku prawnego”
61
.
Wyróżnia on także cztery zasadnicze filary, na których oparty jest system zarządzania
kryzysowego. Są nimi
62
:
uregulowania prawne – stanowiące podstawę funkcjonowania systemu;
specjalistyczne organy – które rozumieć należy jako podmioty kierujące
oraz wykonawcze;
strumienie informacyjno-decyzyjne;
przepływy materiałowo-techniczne.
Nie ulega wątpliwości, że zasadniczą misją systemu zarządzania kryzysowego
jest kształtowanie bezpieczeństwa. Należy jednak wskazać szczegółowe zadania przy-
bliżające system do wypełnienia wskazanej misji. W oparciu o składający się z czte-
rech faz cykl zarządzania kryzysowego można pokusić się o stwierdzenie, że będzie to
zapobieganie wystąpieniu sytuacji kryzysowych, likwidowanie przyczyn zagrożeń,
60
K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w…, wyd. cyt., s. 69-70.
61
K. Ficoń, Inżynieria zarządzania kryzysowego. Podejście systemowe, Bel Studio, Warszawa 2007, s. 227.
62
Zob. tamże, s. 227-228.
31
zwalczanie skutków zagrożeń i niedopuszczenie do ich rozprzestrzeniania się, czyli
kontrolowanie sytuacji kryzysowych, których wystąpienia nie udało się uniknąć
i usuwanie negatywnych skutków ich wystąpienia, podejmowanie działań mających na
celu przywrócenie akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa, w tym odbudowę zuży-
tych sił i środków, a także, niezwykle istotne, wyciągnięcie wniosków na przyszłość.
Warto także zauważyć, że system zarządzania kryzysowego działa w oparciu
o pewien zestaw zasad. Zasady te warunkują strukturę systemu poprzez ustalenie nad-
rzędności pewnych organów władzy publicznej, czy też określenie przejęcia przez nie
odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Zalicza się do nich:
zasadę prymatu układu terytorialnego – wywodzi się ona z podziału teryto-
rialnego państwa i oznacza, że działania w ramach zarządzania kryzysowe-
go podejmowane powinny być na możliwie jak najniższym szczeblu. Do-
piero w sytuacji gdy zagrożenie przerasta jego możliwości w działania
włącza się wyższy szczebel (zasada pomocniczości, subsydiarności);
zasadę jednoosobowego kierownictwa – która oznacza, że wszelkie decyzje
podejmuje się jednoosobowo;
zasadę odpowiedzialności organów władzy publicznej – wedle której orga-
ny władzy publicznej ponoszą odpowiedzialność w zakresie podejmowa-
nych decyzji w ramach zarządzania kryzysowego;
zasadę adekwatności działań do charakteru oraz rozmiaru zagrożenia –
oznacza, że podejmowane działania powinny być proporcjonalne do skali
zagrożenia. Zasada ta pozwala uniknąć nadmiernego (i niepotrzebnego)
wykorzystania zasobów zarządzania kryzysowego w sytuacji kryzysowej;
zasadę powszechności – która dotyczy włączenia w proces zarządzania kryzy-
sowego wszystkich podmiotów: organów władzy publicznej, agencji, inspek-
cji, służb i straży, organizacji pozarządowych, a także ogółu społeczeństwa.
Na tym etapie, w odniesieniu do powszechności zarządzania kryzysowego, war-
to wskazać na elementy tworzące system zarządzania kryzysowego. Katarzyna Sien-
kiewicz-Małyjurek i Franciszek R. Krynojewski wyróżniają następujące jego elementy
63
:
organy administracji państwowej wraz z jednostkami wykonawczymi;
63
Zob. K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w…, wyd. cyt., s. 70.
32
jednostki interwencyjno-ratownicze – jak np. PSP, OSP, policja, SAR,
CPR, SG oraz inne agencje, inspekcje, straże i służby;
organizacje pozarządowe – jak np. WOPR, GOPR, TOPR i inne;
społeczeństwo;
media.
W odniesieniu do struktury systemu zarządzania kryzysowego, zauważyć nale-
ży, że w systemie tym nadrzędną funkcję pełni organ zarządzający. Jego zadaniem
jest, przede wszystkim, podejmowanie decyzji (za które ponosi odpowiedzialność),
oraz podział zadań dla podmiotów wykonawczych i ich koordynacja w sytuacji wystą-
pienia zagrożenia. Przyjęło się, że organ zarządzający to układ trzech uporządkowa-
nych elementów
64
:
organy decyzyjne
zarządzania kryzysowego;
organy opiniodawczo-doradcze właściwe w sprawach inicjowania i koor-
dynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego;
komórki planistyczno-koordynujące, czyli centra zarządzania kryzysowego
utrzymujące 24-godzinną gotowość do podjęcia działań.
Kształt struktury systemu zarządzania kryzysowego uwidacznia się już w usta-
wodawstwie krajowym z tego zakresu. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym określa
bowiem organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego oraz ich zadania
i zasady działania w tej dziedzinie. System zarządzania kryzysowego jest wieloszcze-
blowy – ustawa wprowadza cztery główne poziomy zarządzania kryzysowego: ogól-
nokrajowy, wojewódzki, powiatowy i gminny. Można także wyróżnić poziom resor-
towy.
Zapisy ustawowe jasno określają, że na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
organem odpowiadającym za zarządzanie kryzysowe jest Rada Ministrów
65
. Jednak
w przypadkach niecierpiących zwłoki zarządzanie kryzysowe sprawuje minister wła-
ściwy do spraw wewnętrznych, który o wszystkich swoich działaniach ma obowiązek
64
Szerzej, Metodyka opracowania planu zarządzania kryzysowego, red. G. Sobolewski, praca naukowo-
badawcza, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2011, s. 27.
65
„Rada Ministrów sprawuje zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Ustawa z dnia 26
kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 7. ust. 1.
33
niezwłocznie zawiadamiać Prezesa Rady Ministrów
66
. Natomiast wszelkie podjęte
przez niego decyzje muszą zostać rozpatrzone na najbliższym posiedzeniu Rady Mini-
strów
67
. Organem opiniodawczo-doradczym Rady Ministrów w zakresie zarządzania
kryzysowego jest Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (RZZK). W skład
Zespołu wchodzą
68
:
1. Prezes Rady Ministrów – jako przewodniczący zespołu;
2. Minister Obrony Narodowej oraz minister właściwy do spraw wewnętrz-
nych – jako zastępcy przewodniczącego;
3. Minister Spraw Zagranicznych;
4. Minister Koordynator Służb Specjalnych – jeżeli został powołany.
Ponadto, w zależności od potrzeb, w posiedzeniach Zespołu, na prawach członka, mo-
gą brać udział wyznaczone przez przewodniczącego organy administracji rządowej
69
:
ministrowie kierujący działami administracji rządowej: administracja pu-
bliczna, budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa, finanse
publiczne, gospodarka, gospodarka morska, gospodarka wodna, instytucje
finansowe, informatyzacja, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego,
łączność, oświata i wychowanie, rolnictwo, sprawiedliwość, środowisko,
transport, zdrowie, praca, zabezpieczenie społeczne, Skarb Państwa;
Główny: Geodeta Kraju, Inspektor Ochrony Środowiska, Inspektor Sanitar-
ny, Lekarz Weterynarii;
Komendanci Główni: Państwowej Straży Pożarnej, Policji, Straży Granicznej;
Prezesi: Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, Państwowej Agencji
Atomistyki, Urzędu Lotnictwa Cywilnego;
Szefowie: Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,
Obrony Cywilnej Kraju, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wy-
wiadu Wojskowego.
Zauważyć należy, że nie jest to lista zamknięta. Ustawodawca przyznał Prezesowi Ra-
dy Ministrów, jako przewodniczącemu RZZK, prawo zapraszania do uczestniczenia
66
Zob, tamże, art. 7. ust. 2.
67
Zob, tamże, art. 7. ust. 3.
68
Tamże, art. 8. ust. 2.
69
Tamże, art. 8. ust. 3.
34
w posiedzeniach Zespołu – przypuszczalnie ze względu na różnorodność sytuacji kry-
zysowych i zapotrzebowanie na specjalistów z różnych dziedzin – również inne osoby.
Także Prezydent RP może skierować swojego przedstawiciela – Szefa Biura Bezpie-
czeństwa Narodowego lub też inną osobę do udziału w posiedzeniach Zespołu. Osoby
te uczestniczą wówczas w posiedzeniu RZZK, tak jak i normalni stali członkowie,
również na prawach członka. Prezesowi Rady Ministrów, ministrom oraz organom
urzędów centralnych przysługuje ponadto prawo oddelegowania do prac Zespołu,
w razie konieczności, swoich przedstawicieli, odpowiednio: wiceprezesa Rady Mini-
strów, sekretarza bądź podsekretarza stanu w danym ministerstwie, czy też zastępcę.
Ustawodawca określił także, że w przypadku nieobecności przewodniczącego RZZK,
jego pracami kieruje wyznaczony przez przewodniczącego zastępca (Minister Obrony
Narodowej lub minister właściwy do spraw wewnętrznych) albo inny członek Zespo-
łu, we właściwości którego pozostaje rodzaj zaistniałej sytuacji kryzysowej.
Wśród zadań RZZK wymienić, przede wszystkim, należy
70
:
przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opano-
wania sytuacji kryzysowych;
doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej,
instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych;
opiniowanie sprawozdań końcowych z działań podejmowanych w związku
z zarządzaniem kryzysowym;
opiniowanie potrzeb w zakresie odtwarzania infrastruktury lub przywróce-
nia jej pierwotnego charakteru;
opiniowanie i przedkładanie Radzie Ministrów Krajowego Planu Zarządza-
nia Kryzysowego;
opiniowanie projektu zarządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie wy-
kazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego
z uwzględnieniem zobowiązań wynikających z członkostwa w NATO.
Komórką planistyczno-koordynującą na poziomie krajowym w systemie zarzą-
dzania kryzysowego jest Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
71
(RCB). Centrum to
70
Tamże, art. 9. ust. 1.
71
Tamże, art. 10.
35
jest państwową jednostką budżetową podległą Prezesowi Rady Ministrów. Kieruje
nim dyrektor powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów
72
. Przezna-
czeniem RCB, jako krajowego centrum zarządzania kryzysowego, jest zapewnienie
całodobowej obsługi Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i Rządowego Zespołu
Zarządzania Kryzysowego oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych w spra-
wach zarządzania kryzysowego.
Na poziomie resortowym w systemie zarządzania kryzysowego ministrowie
i centralne organy administracji rządowej, do zakresu działania których należą sprawy
związane z zapewnieniem bezpieczeństwa zewnętrznego, wewnętrznego, w tym
ochrony ludności, lub gospodarczych podstaw bezpieczeństwa państwa, w urzędach
zapewniających ich obsługę, tworzą również centra zarządzania kryzysowego
73
.
Do organów, które mają obowiązek utworzyć takie centra zgodnie z zapisami rozpo-
rządzenia Rady Ministrów w tej sprawie należy zaliczyć
74
:
Ministra Obrony Narodowej;
Ministra Sprawiedliwości;
ministra właściwego do spraw rolnictwa;
ministra właściwego do spraw środowiska;
ministra właściwego do spraw zagranicznych;
ministra właściwego do spraw zdrowia;
Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej;
Komendanta Głównego Policji;
Komendanta Głównego Straży Granicznej;
Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego;
Szefa Agencji Wywiadu;
Szefa Służby Kontrwywiadu Wojskowego;
Szefa Służby Wywiadu Wojskowego.
72
Prezes Rady Ministrów, na wniosek dyrektora Centrum, powołuje i odwołuje także zastępców dyrektora RCB.
73
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 13. ust. 1.
74
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia organów administracji rzą-
dowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego, oraz sposobu ich funkcjonowania (Dz. U. z 2009
Nr 226, poz. 1810), § 2. pkt. 1.
36
Należy w tym miejscu zaznaczyć, że minister kierujący więcej niż jednym działem
administracji rządowej może utworzyć tylko jedno podległe sobie centrum zarządzania
kryzysowego. Minister może także utworzyć centrum zarządzania kryzysowego
wspólnie z organami mu podległymi lub przez niego nadzorowanymi.
Zarządzaniem kryzysowym na poziomie województwa zajmuje się wojewoda,
będący, zgodnie z zapisami Konstytucji RP przedstawicielem Rady Ministrów w tere-
nie.
Organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań zarządza-
nia kryzysowego jest Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego (WZZK), po-
woływany przez wojewodę, który określa jego: skład, organizację, siedzibę oraz tryb
pracy. Na poziomie tym tworzy się także Wojewódzkie Centra Zarządzania Kryzy-
sowego (WCZK), których obsługę zapewniają komórki organizacyjne właściwe
w sprawach zarządzania kryzysowego w urzędach wojewódzkich.
Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na obszarze powia-
tu jest starosta. Starosta wykonuje zadania zarządzania kryzysowego przy pomocy
Powiatowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego (PZZK) powołanego przez staro-
stę, który określa jego: skład, organizację, siedzibę, a także tryb pracy. Tutaj również
występuje ustawowy obowiązek utworzenia Powiatowych Centrów Zarządzania
Kryzysowego (PCZK), których obsługę zapewniają komórki organizacyjne starostwa
powiatowego właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego.
Najniższy poziom w wieloszczeblowej strukturze systemu zarządzania kryzy-
sowego to poziom gminny. Na obszarze gminy organem właściwym w sprawach za-
rządzania kryzysowego jest, w zależności od rodzaju gminy: wójt, burmistrz, lub
prezydent miasta. Zadania z zakresu zarządzania kryzysowego wykonują oni przy
pomocy komórki organizacyjnej urzędu gminy (miasta) właściwej w sprawach zarzą-
dzania kryzysowego. Organem pomocniczym wójta, burmistrza, prezydenta miasta
w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest Gminny/Miejski
Zespół Zarządzania Kryzysowego (GZZK/MZZK). W celu realizacji zadań, wójt,
burmistrz, lub też prezydent miasta – może tworzyć Gminne/Miejskie Centra Za-
rządzania Kryzysowego (GCZK/MCZK). Podkreślić należy, że na poziomie tym wy-
stępuje dowolność, co do tworzenia centrów zarządzania kryzysowego. Wynika to
37
z faktu często niemożliwości ze względów finansowo organizacyjnych danej gminy
utworzenia takiego centrum.
Tabela 2. Struktura systemu zarządzania kryzysowego RP.
Źródło: strona internetowa Rządowego Centrum Bezpieczeństwa http://rcb.gov.pl/?page_id=489.
W tym miejscu warto także zauważyć, że obowiązek podjęcia działań w zakre-
sie zarządzania kryzysowego spoczywa na tym organie, który jako pierwszy otrzymał
informację o wystąpieniu zagrożenia
75
. Organ ten ma obowiązek niezwłocznie poin-
formować o zaistniałym zdarzeniu organy wyższego bądź też niższego szczebla, jed-
nocześnie przedstawiając swoją ocenę zaistniałej sytuacji oraz informację o działa-
niach jakie należałoby podjąć.
Całościowa koncepcja zarządzania kryzysowego w Polsce opiera się na opisy-
wanej wcześniej zasadzie prymatu układu terytorialnego. Uwidacznia to model orga-
nizacji powiadamiania i reagowania kryzysowego przedstawiony na rysunku 5. Uka-
zuje on, że w przypadku występowania niewystarczających sił i środków do opanowa-
75
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 21.
38
nia sytuacji kryzysowej organ nadrzędny przejmuje wówczas odpowiedzialność za
rozwiązanie zaistniałej sytuacji kryzysowej.
Rada Ministrów
Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
Prezydent, Burmistrz lub Wójt
Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego
Centrum Zarządzania Kryzysowego
Wojewoda
Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego
Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego
Starosta
Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego
ZDARZENIE KRAJOWE
Sytuacja kryzysowa
o zasięgu krajowym
ZDARZENIE WOJEWÓDZKIE
Sytuacja kryzysowa
o zasięgu wojewódzkim
ZDARZENIE POWIATOWE
Sytuacja kryzysowa
o zasięgu powiatowym
ZDARZENIE GMINNE
Sytuacja kryzysowa
o zasięgu gminnym
Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego
Rys. 5. Model reagowania na powstałe zdarzenie
Źródło:
Metodyka opracowania planu zarządzania kryzysowego, red. G. Sobolewski,
praca naukowo-badawcza, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2011, s. 30
.
Przyznać rację należy Wojciechowi Więckowi, który zauważa, że struktura sys-
temu zarządzania kryzysowego „[…] została tak skonstruowana, aby w sposób opty-
malny zapewnić sprawność funkcjonowania i zapewnić zdolność reagowania na zaist-
niałe zagrożenia”
76
.
76
W. Więcek, Struktura zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, W. Lidwa,
W. Krzeszowski, W. Więcek, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2010, s. 46.
39
2.2.
Funkcja i zadania SZ RP w obliczu zagrożeń niemilitarnych
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej są podstawowym elementem systemu
bezpieczeństwa i obronności państwa. W najwyższym rangą akcie prawnym obowią-
zującym w naszym kraju, jakim jest Konstytucja RP, określone zostały generalne za-
dania polskich sił zbrojnych, do których należy ochrona niepodległości państwa i nie-
podzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego
granic
77
. Regulacje prawne dotyczące wojska polskiego znajdują się także w ustawie
o powszechnym obowiązku obrony RP, gdzie mowa jest o tym, że Siły Zbrojne RP
stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeń-
stwa
78
. Te właśnie zadania sił zbrojnych odnoszą się do militarnego aspektu ich funk-
cjonowania. Jak widać mowa tu przede wszystkim o ochronie państwa przed ze-
wnętrznym militarnym zagrożeniem. Ale przecież polskie siły zbrojne funkcjonują nie
tylko w czasie wojny. Swoje zadania spełniają również w czasie pokoju. Dlatego też
wymienione w obu aktach prawnych bezpieczeństwo państwa i narodu rozumieć nale-
ży nie tylko przez pryzmat zagrożeń militarnych, ale również w odniesieniu do zagro-
żeń czasu pokoju, utożsamiając je z sytuacjami kryzysowymi i tam również poszuki-
wać należy płaszczyzn działania sił zbrojnych.
Warto w tym miejscu dodać, co słusznie zauważa Bolesław Balcerowicz do-
konując podziału funkcji sił zbrojnych na zewnętrzną i wewnętrzną, iż w tej drugiej
obok środka przemocy oraz instytucji integracji społeczeństwa, siły zbrojne postrzega-
ne są również, jako środek pomocy
79
.
Zdaniem ekspertów „Działając w narodowym
systemie obronności i w systemie sojuszniczym, Siły Zbrojne RP są przygotowane do
wykonywania trzech rodzajów zadań strategicznych:
zadań obronnych w razie wojny,
zadań reagowania kryzysowego,
zadań stabilizacyjnych i prewencyjnych w czasie pokoju”
80
.
77
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., art. 26.
78
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 1967 r. Nr 44, poz. 220), art. 3. ust. 1.
79
Zob. B. Balcerowicz, Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Wyd. Scholar, Warszawa
2006, s. 27.
80
Obronność i siły zbrojne w Europie, A. Ciupiński, K. Malak (red.), Warszawa 2005, s. 194.
40
Siły Zbrojne są zatem gotowe zarówno do wykonywania zadań w ramach obrony ko-
lektywnej NATO, jak i zadań reagowania kryzysowego, są one w pełni przygotowane
do udziału w reagowaniu na zagrożenia niemilitarne. Jedna z cech sił zbrojnych,
„[…] nabierająca w ostatnich latach równie pierwszorzędnego znaczenia jak zdolność
walki zbrojnej, to wsparcie władz i społeczeństwa w sytuacjach szczególnych zagro-
żeń i potrzeb. Cecha ta odnosi się zarówno do działania wewnątrz państwa, jak i do
udziału wojska w misjach zagranicznych w ramach operacji humanitarnych i pokojo-
wych”
81
. O ile więc w przeszłości wojsko angażowane było przede wszystkim do za-
pewnienia bezpieczeństwa strukturom władzy, to obecnie zakres funkcjonowania sił
zbrojnych do niesienia pomocy społeczeństwu oraz władzy znacznie się rozszerzył
i prawdopodobnie wciąż będzie się rozszerzał. Zdaniem ekspertów „Składa się na to
kilka przyczyn:
wielka przydatność organizacji wojskowej – dyspozycyjność, zdyscypli-
nowanie, mobilność przestrzennej lokalizacji […];
wciąż wzrastająca skala zagrożeń niemilitarnych […]. Współcześnie za-
grożenia niemilitarne są równie groźne jak wojny i ich skutki;
niewydolność, organizacyjna i wykonawcza, w sytuacjach szczególnych
zagrożeń stałych służb cywilnych […], a także ich niedostateczne przygo-
towanie do sprostania nagłemu wzrostowi potrzeb ratowniczych, ochron-
nych, logistycznych, inżynieryjnych i innych w natychmiastowym trybie.
Oznacza to, że w sytuacjach szczególnych zagrożeń i potrzeb zachodzi nie
tylko potrzeba, ale konieczność wsparcia wojskowego;
zacieranie się tradycyjnych granic między zagrożeniami militarnymi
a niemilitarnymi. Jaskrawym tego przykładem jest zagrożenie terrorystycz-
ne oraz zagrożenie skażeniami promieniotwórczymi i bakteriologicznymi
ze źródeł cywilnych […]”
82
.
Właśnie te cechy sprawiają, że siły zbrojne spełniają istotną rolę w niesieniu pomocy
władzom cywilnym i społeczeństwu w przypadku niemilitarnych sytuacji kryzyso-
wych. Ponadto warto zauważyć, że „Zarówno w ramach Wojsk Lądowych, Sił Po-
81
Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku. Podręcznik do przysposobienia obronne-
go dla studentek i studentów, red. K. Gąsiorek, R. Jakubczak, A. Skrabacz, Bellona, Warszawa 2008, s. 179.
82
Tamże, s. 179-180.
41
wietrznych, jak i Marynarki Wojennej stale utrzymuje się wojska o wysokim stopniu
gotowości do działania, zdolne do szybkiego reagowania na każdy rodzaj zagrożenia
nawet w warunkach pokojowych”
83
.
O wsparciu władz cywilnych i społeczeństwa przez Siły Zbrojne mowa jest tak-
że w Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Zawiera ona
w swoich zapisach pewien zestaw zadań przewidziany dla wojska. W dokumencie tym
wskazuje się że „Istotnym zadaniem Sił Zbrojnych RP jest również wspieranie pozo-
stałych organów państwa w zapewnianiu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski
i udzielanie niezbędnej pomocy wojskowej właściwym instytucjom i służbom rządo-
wym oraz samorządowym, organizacjom cywilnym i społeczeństwu w reagowaniu na
zagrożenia. Tego rodzaju działania obejmują obserwację i kontrolę przestrzeni po-
wietrznej Polski, wsparcie ochrony granicy lądowej i wód terytorialnych, a także dzia-
łalność rozpoznawczą i wywiadowczą, monitorowanie skażeń promieniotwórczych,
chemicznych i biologicznych na terytorium kraju oraz prowadzenie akcji oczyszczania
terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia woj-
skowego”
84
. Co więcej „Siły zbrojne utrzymują gotowość do prowadzenia – samo-
dzielnie bądź we współpracy z innymi organami i służbami państwowymi – operacji
poszukiwawczo-ratowniczych”
85
. A ponadto, co niezmiernie istotne omawiając kwe-
stie funkcjonowania sił zbrojnych w ramach zarządzania kryzysowego, będą one
„[…] uczestniczyć w narodowym systemie zarządzania kryzysowego, stale rozwijając
swą zdolność do udzielania pomocy odpowiednim organom administracji publicznej
oraz społeczeństwu w wypadku klęsk żywiołowych, katastrof spowodowanych przez
człowieka i zagrożeń terrorystycznych”
86
.
O przeznaczeniu Sił Zbrojnych RP do pomocy w prowadzeniu akcji poszuki-
wawczo-ratowniczych oraz w walce ze skutkami klęsk żywiołowych świadczyć mogą
także zapisy zawarte w Strategii Obronności RP: „W celu wypełnienia misji związanej
ze wspieraniem bezpieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu Siły Zbrojne
RP utrzymują zdolność do realizacji zadań polegających na: monitorowaniu i ochronie
83
Obronność i siły zbrojne w…, wyd. cyt., s. 195.
84
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007, pkt. 97.
85
Tamże.
86
Tamże.
42
przestrzeni powietrznej oraz wsparciu ochrony granicy lądowej i wód terytorialnych;
prowadzeniu działalności rozpoznawczej i wywiadowczej; monitorowaniu skażeń
promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych na terytorium kraju; oczyszczaniu
terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia woj-
skowego; prowadzeniu działań poszukiwawczo-ratowniczych; pomocy władzom pań-
stwowym, administracji publicznej oraz społeczeństwu w reagowaniu na zagroże-
nia”
87
.
Także w Strategicznym Przeglądzie Obronnym z 2011 roku określono katalog
zadań możliwych dla Sił Zbrojnych RP, który podzielony został na dwie główne kate-
gorie: zadania w perspektywie średnioterminowej oraz zadania w perspektywie długo-
terminowej
88
. Jedną z trzech grup w kategorii zadań w perspektywie średniotermino-
wej, jest wspieranie pozostałych organów państwa w zapewnieniu bezpieczeństwa
wewnętrznego Polski i udzielenie niezbędnej pomocy wojskowej. W ramach tej grupy
zadań siły zbrojne powinny utrzymywać zdolność do realizacji następujących zadań
89
:
monitorowanie skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych
na terytorium kraju;
oczyszczanie terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów niebez-
piecznych pochodzenia wojskowego;
prowadzenie działań poszukiwawczo-ratowniczych;
pomoc władzom państwowym, administracji publicznej oraz społeczeństwu
w reagowaniu na zagrożenia.
Dodatkowo w kategorii zadań w perspektywie długoterminowej, do wymienionych
powyżej należałoby jeszcze dodać takie zadania, jak wspieranie działań antyterrory-
stycznych i wspieranie zapewnienia porządku publicznego.
Zatem z analizy powyższych zapisów jasno wynika, że siły zbrojne są zarówno
podstawowym i wyspecjalizowanym elementem systemu obronnego państwa, jak
i służą wsparciem społeczeństwu oraz organom władzy cywilnej w niemilitarnych sy-
tuacjach kryzysowych.
87
Strategia Obronności Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009, pkt. 79.
88
Zob. Strategiczny Przegląd Obronny. Profesjonalne Siły Zbrojne RP w nowoczesnym państwie. Raport, Mini-
sterstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2011, s. 85.
89
Zob. tamże.
43
2.3.
Podstawy prawne udziału SZ RP w zarządzaniu kryzysowym
Użycie Sił Zbrojnych RP w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych normuje
szereg aktów prawnych rangi państwowej oraz wynikające z nich dokumenty resorto-
we. Poszukiwania regulacji prawnych dotyczących zadań dla sił zbrojnych w odnie-
sieniu do niemilitarnych sytuacji kryzysowych rozpocząć należy od ustawy o po-
wszechnym obowiązku obrony RP. Mimo iż jest to podstawowa ustawa regulująca
kwestie obronności naszego państwa, to zawiera również wykaz zadań dla Sił Zbroj-
nych RP, które mogą być realizowane jako reakcja na niemilitarne sytuacje kryzyso-
we. W ustawie tej mowa jest o tym, że poza typowo militarnymi działaniami Siły
Zbrojne RP mogą ponadto brać udział w
90
:
zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków;
działaniach antyterrorystycznych;
działaniach z zakresu ochrony mienia;
akcjach poszukiwawczych;
akcjach ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego;
oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych po-
chodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu;
realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego.
Poszukując uregulowań prawnych dotyczących użycia sił zbrojnych do wyko-
nywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego warto zwrócić uwagę na zapisy
ustawy o stanie klęski żywiołowej, gdzie mowa jest o tym, że „W czasie stanu klęski
żywiołowej, jeżeli użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające,
Minister Obrony Narodowej może przekazać do dyspozycji wojewody, na którego
obszarze działania występuje klęska żywiołowa, pododdziały lub oddziały Sił Zbroj-
nych RP wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań związanych z zapobieże-
niem skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięciem”
91
. Pododdziały i oddziały woj-
90
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym…, art. 3. ust. 2.
91
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 62, poz. 558 z późn. zm.),
art. 18. ust. 1.
44
ska wykonują wówczas zadania określone przez wojewodę
92
, jednak pozostają nadal
pod dowództwem przełożonych służbowych. Szczegółowych regulacji w tej materii
należy jednak poszukiwać w stosownym rozporządzeniu Rady Ministrów określają-
cym rodzaje działań ratowniczych lub prewencyjnych, wykonywanych w celu zapo-
bieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, w których mogą brać udział
pododdziały i oddziały sił zbrojnych, sposób koordynowania i dowodzenia oddziałami
sił zbrojnych, biorącymi udział w tych działaniach, a także sposób ich zabezpieczenia
logistycznego
93
. W rozporządzeniu tym poza działaniami mającymi na celu bezpo-
średnie ratowanie ludzi i dóbr materialnych, wymienia się także, m.in. usuwanie
i unieszkodliwianie materiałów niebezpiecznych, czy też likwidowanie skażeń.
W świetle tego rozporządzenia użycie sił zbrojnych powinno być objęte stosownymi
planami uzgadnianymi z Ministrem Obrony Narodowej.
Kwestie zarządzania kryzysowego, a w tym także udziału w nim Sił Zbrojnych
RP, regulują zapisy ustawy o zarządzaniu kryzysowym. Należy w tym miejscu zauwa-
żyć, że ustawa ta angażuje resort obrony narodowej w krajowy system zarządzania
kryzysowego nie tylko w wypadku rzeczywistego zaistnienia sytuacji kryzysowej
i konieczności reagowania na nią, ale podchodzi do tej kwestii o wiele bardziej kom-
pleksowo, włączając go w całość procesu zarządzania kryzysowego. Ustawa reguluje
bowiem miejsce resortu obrony narodowej w systemie zarządzania kryzysowego, na-
kazuje utworzenie w resorcie organów zarządzania kryzysowego (zespół i centrum
zarządzania kryzysowego MON), a także określa ich główne zadania. Ponadto, co nie-
zmiernie istotne, ustawa o zarządzaniu kryzysowym, reguluje warunki i tryb wykorzy-
stania sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych. W swoich treściach podaje bowiem,
że „Jeżeli w sytuacji kryzysowej użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może
okazać się niewystarczające, o ile inne przepisy nie stanowią inaczej, Minister Obrony
Narodowej, na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji pododdziały
lub oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, […] wraz ze skierowaniem ich
92
Zgodnie z art. 18 ustawy o stanie klęski żywiołowej Minister Obrony Narodowej może przekazać pododdziały
lub oddziały SZ RP właśnie do dyspozycji wojewody, na którego obszarze działania występuje klęska żywio-
łowa. Dlatego też wojsko wykonuje wówczas zadania określone przez wojewodę.
93
Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad użycia oddzia-
łów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich
usuwaniu (Dz. U. z 2003 Nr. 41, poz. 437).
45
do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego”
94
. Co więcej w tej mate-
rii „W realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego mogą uczestniczyć oddzia-
ły Sił Zbrojnych, stosownie do ich przygotowania specjalistycznego, zgodnie z woje-
wódzkim planem zarządzania kryzysowego”
95
.
Zarówno w zapisach ustawy o stanie klęski żywiołowej, jak i ustawie o zarzą-
dzaniu kryzysowym podkreślono naczelną zasadę użycia Sił Zbrojnych RP do wsparcia
władz cywilnych i społeczeństwa w sytuacji kryzysowej. Ustawodawca określił bo-
wiem, że tylko gdy użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się
niewystarczające, wówczas Minister Obrony Narodowej, na wniosek wojewody, może
przekazać do jego dyspozycji pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych RP. Należy tak-
że pamiętać, że użycie wojska do wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa w żad-
nym wypadku nie może ograniczać zdolności sił zbrojnych do realizacji zadań konsty-
tucyjnych, czy też wynikających z umów międzynarodowych.
Na obecnym etapie rozważań konieczne jest ukazanie ogromu przedsięwzięć,
jakie wojsko polskie ma za zadanie wykonywać w ramach zarządzania kryzysowego.
Zadania, jakie ustawodawca przewidział dla sił zbrojnych w ramach zarządzania kry-
zysowego, to:
1) „współudział w monitorowaniu zagrożeń;
2) wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na
obszarze występowania zagrożeń;
3) wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych;
4) ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia;
5) wykonywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czaso-
wego przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach;
6) współudział w ochronie mienia pozostawionego na obszarze występowania
zagrożeń;
7) izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji
ratowniczej;
94
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r o zarządzaniu kryzysowym…, art. 25. ust. 1.
95
Tamże, art. 25. ust. 2.
46
8) wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy
zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach;
9) prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu tech-
nicznego lub materiałów wybuchowych będących w zasobach Sił Zbroj-
nych Rzeczypospolitej Polskiej;
10) usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzy-
staniem sił i środków będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych Rzeczypo-
spolitej Polskiej;
11) likwidowanie skażeń chemicznych oraz skażeń i zakażeń biologicznych;
12) usuwanie skażeń promieniotwórczych;
13) wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury
technicznej;
14) współudział w zapewnieniu przejezdności szlaków komunikacyjnych;
15) udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarnohigienicz-
nych i przeciwepidemicznych”
96
.
Jak widać przedsięwzięcia do wykonywania przez siły zbrojne w ramach zarządzania
kryzysowego wskazane przez ustawodawcę obejmują bardzo szeroki wachlarz zadań,
poczynając od monitorowania zagrożeń i oceny skutków zaistniałych zdarzeń, poprzez
izolowanie obszarów występowania zagrożeń i ewakuację poszkodowanej ludności, aż
na udzielaniu pomocy medycznej kończąc. Siłom Zbrojnym RP powierzono zatem
realizację szeregu zadań do wykonywania w celu zapobieżenia skutków niemilitar-
nych sytuacji kryzysowych. Z analizy obowiązujących aktów prawnych, a przede
wszystkim mając na uwadze wykaz zadań przewidzianych dla sił zbrojnych wynika,
że mogą być one użyte tam, gdzie zagrożone jest ludzkie życie, zdrowie lub mienie.
Sektor cywilny w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń wsparcia oczekiwać
może również od Żandarmerii Wojskowej. Normują to zapisy ustawy o Żandarmerii
Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, gdzie określone zostało, że jednym
z zadań Żandarmerii Wojskowej jest „[…] zwalczanie klęsk żywiołowych, nadzwy-
czajnych zagrożeń środowiska i likwidowanie ich skutków oraz czynne uczestniczenie
96
Tamże, art. 25. ust. 3.
47
w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych, mających na celu ochro-
nę życia i zdrowia oraz mienia”
97
.
Problematykę udziału sił zbrojnych w zarządzaniu kryzysowym normują także
rozmaite dokumenty resortowe, które szczegółowo określają organizację systemu za-
rządzania kryzysowego w resorcie obrony narodowej, w tym, między innymi, jego
strukturę i zadania. Do dokumentów tych zaliczyć należy, przede wszystkim:
Zarządzenie Nr 29/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 października
2008 r. w sprawie organizacji, składu oraz miejsca i trybu pracy Zespołu
Zarządzania Kryzysowego w Ministerstwie Obrony Narodowej;
Decyzja Nr Z-1/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 15 lutego 2007r.
w sprawie Systemu Zarządzania Kryzysowego resortu obrony narodowej;
Rozkaz Nr Z-412/DOW/DSO SZ RP Szefa Sztabu Generalnego WP z dnia
27 kwietnia 2007 r. w sprawie funkcjonowania Systemu Zarządzania Kryzy-
sowego resortu obrony narodowej;
Decyzja Nr Z-3/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 stycznia
2002 r. w sprawie wprowadzenia do użytku Regulaminu Sztabu Kryzysowe-
go MON;
Decyzja Nr 245/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 lipca 2010 r.
w sprawie utworzenia Centrum Zarządzania Kryzysowego Ministerstwa
Obrony Narodowej;
Rozkaz Nr 174/Oper./P3 Szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 24 lutego
2011 r. w sprawie nadania „Szczegółowego zakresu działania Centrum Za-
rządzania Kryzysowego Ministerstwa Obrony Narodowej”;
Rozkaz Nr Z-1125/Oper./P3 Szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 20 grud-
nia 2010 r.
Zauważyć należy, że niektóre z przedstawionych powyżej dokumentów wymagają
natychmiastowego znowelizowania poprzez dostosowanie ich treści do zmian jakie
zaszły w systemie zarządzania kryzysowego resortu obrony narodowej po wprowa-
dzeniu w życie ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
97
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych
(Dz. U. z 2001 Nr 123, poz. 1353 z póź. zm.), art. 4. ust. 2. pkt. 7.
48
Uczestniczenie Sił Zbrojnych RP w zarządzaniu kryzysowym poprzedzone być
powinno właściwym zaplanowaniem całokształtu podejmowanych w tym zakresie
działań. Odbywa się to w ramach planowania cywilnego. Pojęcie planowania cywilne-
go do polskiego prawodawstwa wprowadziła ustawa o zarządzaniu kryzysowym.
W obecnym brzmieniu ustawodawca określa planowanie cywilne jako:
a) „całokształt przedsięwzięć organizacyjnych mających na celu przygotowa-
nie administracji publicznej do zarządzania kryzysowego,
b) planowanie w zakresie wspierania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
w razie ich użycia oraz planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypo-
spolitej Polskiej do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego”
98
.
Należy tutaj zwrócić szczególną uwagę na drugi człon definicji, który dotyczy właśnie
wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w ramach zarządzania kryzy-
sowego oraz zapewnienia wojsku wsparcia umożliwiającego realizację postawionych
mu w tym zakresie zadań. Istotność tej kwestii zauważa także Witold Skomra stwier-
dzając, że „Pod pojęciem <<planowanie>> ustawodawca rozumie nie tylko sam proces
opracowywania dokumentów planistycznych, ale również przyszykowanie zasobów
i wszystkie inne działania natury organizacyjnej zmierzające do właściwego przygo-
towania administracji na sytuacje kryzysowe, w tym związane z wykorzystaniem Sił
Zbrojnych. Planowanie obejmuje również zapewnienie Siłom Zbrojnym warunków
umożliwiających im realizację postawionych zadań”
99
. Wśród celów zadań wykony-
wanych w ramach planowania cywilnego, także przez Siły Zbrojne RP, wyróżnia się
między innymi zapewnienie funkcjonowania administracji publicznej w sytuacjach
kryzysowych oraz pomoc udzielaną ludności w zapewnieniu jej warunków przetrwa-
nia w sytuacjach kryzysowych
100
. Dlatego też o działaniach tego typu mówi się jako
wsparciu władz cywilnych i społeczeństwa w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych.
Wsparcie organów władzy cywilnej, służb bezpieczeństwa, podmiotów ratow-
niczych oraz społeczeństwa przez siły zbrojne, jak pokazują doświadczenia, często
wykracza poza ramy określone przez ustawę o zarządzaniu kryzysowym, która z zało-
98
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2009 Nr 131, poz. 1076), art. 3. ust. 4.
99
W. Skomra, Zarządzanie kryzysowe – praktyczny przewodnik po nowelizacji ustawy, Wyd. Presscom,
Wrocław 2010, s. 29.
100
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r o zarządzaniu kryzysowym…, art. 4. ust. 2.
49
żenia regulować miała całokształt tej problematyki. O użyciu Sił Zbrojnych RP w celu
zażegnania kryzysu mowa jest także w ustawie o stanie wyjątkowym. Zgodnie z jej
zapisami „W czasie stanu wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wnio-
sek Prezesa Rady Ministrów, może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do przywrócenia normalnego funkcjonowania
państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane”
101
. W tym
miejscu należy jednak pamiętać o przesłankach umożliwiających wprowadzenie
wspomnianego stanu. Zalicza się do nich sytuację szczególnego zagrożenia konstytu-
cyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym
spowodowanego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyber-
przestrzeni, które nie może być usunięte poprzez użycie zwykłych środków konstytu-
cyjnych. Nie mniej jednak do zażegnania szeroko rozumianego kryzysu, spowodowa-
nego wymienionymi powyżej przesłankami, mogą zostać użyte oddziały lub podod-
działy sił zbrojnych. Szczegółowe zasady użycia sił zbrojnych w tego typu sytuacjach
regulowane są stosownym rozporządzeniem Rady Ministrów, które podaje między
innymi, że działania podejmowane przez siły zbrojne mogą być prowadzone przez nie
samodzielnie lub też wspólnie z innymi uzbrojonymi formacjami lub służbami
102
.
Analiza obowiązujących przepisów prawnych pozwala wyciągnąć wniosek, że
dla sił zbrojnych przewidziany został szeroki wachlarz zadań mających na celu wspar-
cie władz cywilnych i społeczeństwa w sytuacjach kryzysowych. Mając na względzie
naczelną zasadę użycia wojska do wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa
w sytuacjach kryzysowych należy podkreślić, że Siły Zbrojne RP są narzędziem, moż-
na by rzec, ostatecznym, ponieważ mogą zostać użyte dopiero w sytuacji, gdy użycie
innych podstawowych sił i środków jest niemożliwe lub też może okazać się niewy-
starczające w obliczu zaistniałej sytuacji kryzysowej lub przewidywanych jej skutków.
Trzeba jednak zauważyć, że w sytuacjach szczególnych zagrożeń działania stałych
służb ratowniczych dość często charakteryzują się niewydolnością lub też niedosta-
tecznym przygotowaniem do natychmiastowego sprostania wzrostowi potrzeb ratow-
101
Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r o stanie wyjątkowym (Dz. U. z 2002 Nr 113, poz. 985 z późn zm.), art. 11.
ust. 1.
102
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad użycia oddziałów
i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wyjątkowego (Dz. U. z 2003 Nr. 89,
poz. 821), § 2. pkt. 2.
50
niczych. Dlatego też w tego typu sytuacjach zachodzi nie tylko potrzeba, ale wręcz
konieczność wsparcia wojskowego.
Zauważyć jednak należy, że zadania przewidziane dla wojska w sytuacjach
wymagających włączenia się sił zbrojnych w pomoc organom władzy cywilnej i spo-
łeczeństwu określone zostały w wielu aktach prawnych od rangi ustawowej, poprzez
rozporządzenia, kończąc na dokumentach obowiązujących w resorcie obrony narodo-
wej, jak zarządzenia i decyzje Ministra Obrony Narodowej, czy rozkazy Szefa Sztabu
Generalnego WP. Taka sytuacja wprowadza zamieszanie. Postulowane zatem jest
stworzenie takich zapisów, gdzie w jednym akcie prawnym ujęte byłyby wszelkie
kwestie związane z udziałem sił zbrojnych w rozwiązywaniu szeroko rozumianych
sytuacji kryzysowych.
Warto także pamiętać o tym, co zauważa Waldemar Kitler, a mianowicie, że
„Siły wojskowe nie mogą być narażane na szwank, przez ich niewłaściwe użycie, nie
mogą też stanowić antidotum na nieporadność władz cywilnych, a co najważniejsze
muszą mieć wyraźnie określony zakres ich użycia. Jedynym odstępstwem o tej zasady
(swoistej zasady legalności) jest konieczność udzielania pomocy władzom cywilnym,
gdy zachodzi potrzeba wyższej konieczności, w sytuacjach nieprzewidzianych przepi-
sami prawa”
103
.
103
W. Kitler, Zakres i zasady użycia sił zbrojnych we wsparciu władz cywilnych i społeczeństwa, [w:] Wojskowe
wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa red. K. Gąsiorek, W. Kitler, Warszawa 2005, Akademia Obrony
Narodowej, s. 197.
51
2.4.
Doświadczenia w zakresie udziału SZ RP w rozwiązywaniu sytuacji kryzy-
sowych
Siły Zbrojne posiadają głębokie tradycje związane ze wsparciem władz cywil-
nych w czasie sytuacji kryzysowych. Jak pisze Krzysztof Gąsiorek, wyróżnić można
następujące rodzaje pomocy oferowanej społeczeństwu przez siły zbrojne:
asystencja;
działania przeciwstrajkowe;
wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa w przygotowaniu
i podczas wojny obronnej.
Warto w tym miejscu wyjaśnić czym jest, a raczej czym była asystencja. Poję-
cie to wyjaśnia Otton Laskowski, według której asystencja to „[…] pomoc udzielana
przez wojsko władzom administracyjnym, gdy pomimo użycia wszelkich rozporzą-
dzalnych sił i środków, nie są w stanie zapewnić porządku i bezpieczeństwa publicz-
nego, a mianowicie: do uprzedzenia lub stłumienia zbiorowych aktów gwałtu publicz-
nego, zbrojnych wystąpień przeciwko państwu lub bezpieczeństwu życia i całości
mienia obywateli; w celach zapobiegawczych i ratunkowych podczas klęsk żywioło-
wych, oraz we wszystkich innych wypadkach, przewidzianych ustawami”
104
. Analizu-
jąc powyższą definicję wywnioskować można, że rzeczywiście tradycje udzielania
wojskowej pomocy władzom cywilnym mają wyjątkowo silne umocowania historycz-
ne na terytorium naszego kraju. Zauważyć można również, że zakres udzielanej po-
mocy pomimo upływu czasu nie różnił się aż tak bardzo od współczesnych zadań.
Asystencja nie była jedyną formą zaangażowania sił zbrojnych w pomoc społe-
czeństwu i organom władzy cywilnej. Drugim bardzo ważnym obszarem były działa-
nia przeciwstrajkowe
105
. W przeciwieństwie do asystencji, nie wymagają one wyja-
śnienia encyklopedycznej definicji pojęcia. Warto jednak przybliżyć nieco na czym
polegały te działania. Powołując się na słowa Krzysztofa Gąsiorka, „[…] można
104
Encyklopedia wojskowa, red. O. Laskowski, Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, Warszawa
1936, s. 149 [w:] red. K. Gąsiorek, W. Kitler, Wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa, Akademia
Obrony Narodowej, Warszawa 2005, s. 66.
105
Zob. Wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa red. K. Gąsiorek, W. Kitler, Warszawa 2005, Aka-
demia Obrony Narodowej, s. 73
52
stwierdzić, że pomoc wojskowa w przewidywaniu lub po ogłoszeniu strajków obej-
mowała:
ochronę ważnych obiektów państwowych (kolejowych, pocztowych, uży-
teczności publicznej i innych zakładów państwowych);
utrzymanie ciągłości ruchu lub zapewnienie ciągłości funkcjonowania in-
stytucji cywilnych;
utrzymanie łączności między poszczególnymi władzami państwowymi –
cywilnymi i wojskowymi”
106
.
Ostatnią formą pomocy jest wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeń-
stwa w przygotowaniu i podczas wojny obronnej. Jak zauważa Krzysztof Gąsiorek
„[…] wsparcie wojskowe miało zasadnicze znaczenie dla przygotowania obrony pań-
stwa a wojsko stanowiło czynnik integrujący całość przygotowań obronnych. Niewąt-
pliwie do głównych obszarów wsparcia wojskowego w dziedzinie przygotowań cy-
wilnych można zaliczyć: powszechne przysposobienie wojskowe, udział
w przedsięwzięciach ochrony ludności, zapewnienie ciągłości funkcjonowania orga-
nów władzy, ochrona obiektów i ochrona granicy państwowej. Podstawowym zada-
niem przysposobienia wojskowego było podnoszenie zdolności obronnych państwa
a jego istota polegała na objęciu różnymi formami szkolenia jak najszerszych rzesz
społeczeństwa”
107
.
Jak wynika z powyższego Siły Zbrojne RP, mają ogromne doświadczenie we
wspieraniu władz cywilnych i społeczeństwa, które wykorzystują współcześnie
z dużym powodzeniem. Obecnie wsparcie ze strony sił zbrojnych odbywa się na po-
dobnych płaszczyznach.
Siły Zbrojne na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat miały niejednokrotnie oka-
zję wesprzeć organy władzy cywilnej, służby ratownicze oraz poszkodowaną ludność
w zakresie przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym i ograniczania ich skutków.
Ze względu na uwarunkowania geograficzne Polski chociażby takie, jak: nizin-
ne ukształtowanie terenu (przeważające na dużej części kraju), czy umiarkowany kli-
mat (który charakteryzuje się dużymi wahaniami w przebiegu pór roku), najczęstszą
106
Tamże.
107
Tamże, s.76.
53
przyczyną sytuacji kryzysowych są podtopienia i powodzie. To właśnie w czasie po-
wodzi pomoc wojska jest wręcz nieoceniona, ze względu na posiadany specjalistyczny
sprzęt, wykwalifikowaną kadrę dowódczą oraz siłę roboczą zdolną operować sprzętem
i posiadającą odpowiednie wyszkolenie.
Jak przedstawiono w raporcie opisującym skutki powodzi w województwie ma-
łopolskim w 2011 roku, największego wsparcia udzieliło właśnie wojsko. Zaangażo-
wanie Sił Zbrojnych RP w akcje powodziową przedstawiono na wykresie 1.
Wykres 1. Wsparcie innymi służbami i podmiotami oraz siłami międzynarodowymi
w okresie działań powodziowych w województwie małopolskim w 2010 r.
Źródło: Powódź w województwie małopolskim w 2010 roku,
Małopolski Ośrodek Badań Regionalnych, Kraków 2011, s. 9.
Wspomniany powyżej raport potwierdza również, że w przypadku wystąpienia
powodzi sprzętem, który zwykle wykorzystuje się najczęściej w ramach wsparcia lud-
ności przez siły zbrojne są przede wszystkim: amfibie, pompy o dużej przepustowości,
pojazdy zdolne ewakuować ludzi z zagrożonego rejonu, a także innego rodzaju sprzęt
ratowniczy
108
. Warto zaznaczyć w tym miejscu, że pomoc wojska nie ogranicza się
jedynie do ratowania ludności z terenów zalewowych, ale wiąże się ona również ze
108
Zob. Powódź w województwie małopolskim w 2010 roku, Małopolski Ośrodek Badań Regionalnych, Kraków
2011, s. 11.
SZ RP
54
zwalczaniem skutków powodzi, które utrudniają komunikację i ewakuację poszkodo-
wanych (np. budowa tymczasowych przepraw, mostów, czy też ciągów komunikacyj-
nych).
Powodzie, nie są jednak jedynymi sytuacjami, w których wojsko wspiera wła-
dzę cywilną i społeczeństwo. Specjalistyczny sprzęt i umiejętności żołnierzy,
a w szczególności wojsk inżynieryjnych, są przydatne także w walce z zatorami lodo-
wymi na rzekach. Powstające pod wypływem dużych mrozów zatory rzeczne stanowią
ogromne zagrożenie, między innymi, dla mostów, których konstrukcje mogą zostać
naruszone pod wpływem napierających mas lodu. W tym wypadku, pomoc saperów
może polegać na wysadzaniu kry lodowej przy pomocy ładunków wybuchowych
umieszczonych w pokrywie lodu.
Zgodnie z informacjami podawanymi w serwisie internetowym Ministerstwa
Obrony Narodowej, w okresie zimowym, żołnierze pomagają również przy oczysz-
czaniu przewodów energetycznych z zalegającej na nich szadzi (która osadzając się na
przewodach stanowi poważne zagrożenie dla słupów podtrzymujących sieć energe-
tyczną), ewakuacji mieszkańców zasypanych śniegiem miejscowości, czy odśnieżaniu
dróg dojazdowych
109
. W czasie takich działań często zdarza się, że ratowane jest rów-
nież mienie poszkodowanych, a nawet ich cały dobytek. Przykładem tego może być
pomoc udzielona w styczniu 2010 roku mieszkańcom Mościc Dolnych na Lubelsz-
czyźnie przez żołnierzy 1 Batalionu Drogowo-Mostowego. Zator lodowy na Bugu
spowodował podtopienia, w wyniku których mieszkańcy tej miejscowości, wraz ze
swoim dobytkiem, musieli zostać ewakuowani przez żołnierzy przy pomocy amfi-
bii
110
.
Często na skutek obfitych opadów śniegu dochodzi do zerwania linii energe-
tycznych. W takiej sytuacji, na wniosek wojewody, Minister Obrony Narodowej może
zezwolić na udzielenie pomocy przez wojsko. Pomoc ta polegać może, między inny-
mi, na użyczeniu agregatów prądotwórczych, przy pomocy których w elektryczność
zaopatrzone zostaną miejscowości jej pozbawione
111
. Podkreślić należy w tym miej-
109
Zob. Serwis Internetowy Ministerstwa Obrony Narodowej, http://mon.gov.pl/pl/artykul/8495, (19.02.2012 r.,
20:50).
110
Zob. tamże.
111
Zob. tamże.
55
scu, że agregaty prądotwórcze nie są oczywiście jedynym użyczanym sprzętem. Zali-
czyć do niego można także: pojazdy ciężarowo-towarowe, spycharko-ładowarki, ko-
parki, czy piły spalinowe
112
.
Pomoc saperów okazuje się być nieoceniona nie tylko zimą. Dość często usły-
szeć można z mediów o odkrytych materiałach wybuchowych (stanowiących zazwy-
czaj pozostałości po II Wojnie Światowej). W przypadku odkrycia takiego ładunku,
wzywany jest patrol saperski, który zabezpiecza znalezisko i transportuje ja na odpo-
wiedni poligon w celu unieszkodliwienia.
Niezwykle pomocnym okazuje się być dostępny w siłach zbrojnych sprzęt słu-
żący do likwidacji skażeń chemicznych i epidemiologicznych. Jednym ze skutków
powodzi może być pomór zwierząt dzikich i hodowlanych, co w konsekwencji stano-
wić może poważne zagrożenie epidemiologiczne. Biorąc pod uwagę, że ze względu na
skalę niebezpieczeństwa sprzęt którym dysponują cywilne jednostki ratowniczo-
gaśnicze często bywa niewystarczający, to możliwość wykorzystania sprzętu wojsko-
wego, jak i również personelu zdolnego posługiwać się tymi maszynami, zdaje się być
nieoceniona.
Podsumowując należy podkreślić, że Siły Zbrojne RP posiadają duże doświad-
czenie w zakresie wsparcia władz cywilnych i ludności w rozwiązywaniu sytuacji kry-
zysowych oraz likwidacji ich skutków. Wynika to nie tylko z regulacji prawnych, któ-
re oczywiście legitymizują użycie wojska w sytuacjach kryzysowych, ale również
z wieloletnich tradycji.
112
Zob. tamże.
56
2.5.
Organizacja zarządzania kryzysowego w SZ RP
Na podstawie ustawy o zarządzaniu kryzysowym
113
Minister Obrony Narodowej
wydając stosowne zarządzenie
114
powołał Zespół Zarządzania Kryzysowego w Mini-
sterstwie Obrony Narodowej. Zespół ten pełni funkcję organu opiniodawczo-
doradczego Ministra Obrony Narodowej w sprawach inicjowania i koordynowania
działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego. Do jego zadań należy,
przede wszystkim
115
:
dokonywanie okresowej oceny zagrożeń na potrzeby Raportu o zagroże-
niach bezpieczeństwa narodowego;
opiniowanie projektów planów zarządzania kryzysowego;
opiniowanie wykazu obiektów, instalacji i urządzeń wchodzących w skład
infrastruktury krytycznej w ramach swoich właściwości;
wypracowywanie wniosków i propozycji dotyczących zapobiegania i prze-
ciwdziałania zagrożeniom.
W skład Zespołu Zarządzania Kryzysowego MON wchodzą
116
:
Minister Obrony Narodowej – jako przewodniczący zespołu;
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej oraz Szef Sztabu Ge-
neralnego Wojska Polskiego – jako zastępcy przewodniczącego zespołu;
Dyrektor Centrum Zarządzania Kryzysowego MON – jako sekretarz;
inni członkowie, a w tym: Podsekretarze Stanu w Ministerstwie Obrony
Narodowej, Dyrektor Generalny Ministerstwa Obrony Narodowej, Dyrek-
tor Departamentu Polityki Bezpieczeństwa Międzynarodowego, Dyrektor
Departamentu Prasowo-Informacyjnego, Dyrektor Departamentu Strategii
i Planowania Obronnego, Szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Szef
Służby Wywiadu Wojskowego.
113
„Ministrowie […] na potrzeby realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego tworzą zespoły zarządzania
kryzysowego […]”.Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 12. ust. 2b.
114
Zob. Zarządzenie Nr 29/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 października 2008 r. w sprawie organi-
zacji, składu oraz miejsca i trybu pracy Zespołu Zarządzania Kryzysowego w Ministerstwie Obrony Narodowej
(Dz. Urz. MON z 2008 Nr 19, poz. 250).
115
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 13. ust. 1.
116
Zarządzenie Nr 29/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 października 2008 r. w sprawie organizacji,
składu oraz…, § 2. pkt. 1.
57
W posiedzeniach ZZK MON, poza osobami wskazanymi na rysunku 6, mogą uczest-
niczyć także inne osoby zaproszone do przez przewodniczącego zespołu z własnej ini-
cjatywy lub na wniosek pozostałych osób wchodzących w skład zespołu. Przewodni-
czący zespołu, a w przypadku jego nieobecności wyznaczony przez niego zastępca
(Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej lub Szef Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego), może także zlecać ekspertom opracowanie różnorodnych analiz,
prognoz, ekspertyz, opinii lub koncepcji rozwiązań programowych, systemowych
i organizacyjnych potrzebnych dla ZZK MON.
Rys. 6. Skład Zespołu Zarządzania Kryzysowego w Ministerstwie Obrony Narodowej
Źródło: opracowanie własne.
Należy także nadmienić, że Zespół Zarządzania Kryzysowego MON w zakresie
wykonywania swoich zadań w ramach zarządzania kryzysowego ma obowiązek
współpracować, przede wszystkim, z Rządowym Zespołem Zarządzania Kryzysowego
oraz zespołami zarządzania kryzysowego innych ministerstw i urzędów centralnych.
58
Realizując zapisy ustawy o zarządzaniu kryzysowym
117
oraz rozporządzenia
Rady Ministrów w sprawie wykazu organów administracji rządowej, które mają obo-
wiązek utworzyć centra zarządzania kryzysowego
118
, z dniem 1 stycznia 2011 r.
w strukturach resortu obrony narodowej zaczęło funkcjonować Centrum Zarządza-
nia Kryzysowego MON. Centrum jest jednostką organizacyjną podległą Ministrowi
Obrony Narodowej, a bezpośrednio podporządkowaną Szefowi Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego. Zgodnie z założeniami CZK MON powinno wykonywać zadania
nałożone na Ministra Obrony Narodowej w obszarze zarządzania kryzysowego. Warto
jednak zauważyć, że centrum to nie jest zupełnie nowym tworem w resorcie obrony
narodowej stworzonym specjalnie w tym celu, przejęło ono bowiem prawa i obowiąz-
ki Dyżurnej Służby Operacyjnej Sił Zbrojnych RP.
Do zadań CZK MON, tak jak i innych centrów zarządzania kryzysowego, nale-
ży, zgodnie z zapisami ustawy o zarządzaniu kryzysowym
119
:
pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji
na potrzeby zarządzania kryzysowego;
współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji
publicznej;
nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz sys-
temu wczesnego ostrzegania ludności;
współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska;
współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszuki-
wawcze i humanitarne;
dokumentowanie działań podejmowanych przez centrum;
realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości
obronnej państwa;
współdziałanie na wszystkich szczeblach administracji rządowej w zakresie
informowania i przekazywania poleceń do wykonania w systemie całodo-
117
„Ministrowie i centralne organy administracji rządowej, do których zakresu działania należą sprawy związane
z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego, w tym ochrony ludności lub gospodarczych podstaw
bezpieczeństwa państwa, tworzą centra zarządzania kryzysowego”. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r.
o zarządzaniu kryzysowym…, art. 13. ust. 1.
118
„Centrum zarządzania kryzysowego tworzą następujące organy: Minister Obrony Narodowej […]”. Rozpo-
rządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia organów…, § 2. pkt. 1.
119
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r o zarządzaniu kryzysowym…, art. 13, ust. 2.
59
bowym dla jednostek ochrony zdrowia w przypadkach awaryjnych, loso-
wych, jak również zaburzeń funkcjonowania systemu.
Jednak to, co najważniejsze dla CZK MON to, przede wszystkim, działania związane
z przygotowaniem wojska do reagowania w sytuacjach kryzysowych: planowanie
użycia wojska w sytuacjach kryzysowych w celu wsparcia władz cywilnych i społe-
czeństwa oraz koordynacja udziału sił zbrojnych w zarządzaniu kryzysowym. Zadania
te jasno wynikają z wydanej przez Ministra Obrony Narodowej decyzji w sprawie
utworzenia CZK MON, gdzie mowa jest o tym, że poza ściśle określonymi zadaniami
ustawowymi do zadań centrum należy również
120
:
obsługa prac Zespołu Zarządzania Kryzysowego w MON pod względem
merytorycznym, techniczno-organizacyjnym oraz ochrony informacji nie-
jawnych i obsługi kancelaryjnej;
planowanie i koordynowanie użycia SZ RP w sytuacjach kryzysowych;
opracowywanie projektów dokumentów normatywnych Ministra Obrony
Narodowej oraz monitorowanie realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzy-
sowego przez jednostki i komórki organizacyjne resortu obrony narodowej;
monitorowanie działalności szkoleniowo-operacyjnej wojsk, uczestniczenie
w systemie meldowania o wypadkach i rażących naruszeniach dyscypliny
wojskowej oraz uruchamianie procedur w zakresie aktywowania sił i środ-
ków wydzielanych z SZ RP w sytuacjach kryzysowych;
zapewnienie wymiany informacji z wojskowymi strukturami dowodzenia
oraz zarządzania kryzysowego NATO i UE.
W resorcie obrony narodowej, do organów, które mają obowiązek utworzyć
centra zarządzania kryzysowego, poza ministrem, należy zaliczyć także Szefa Służby
Kontrwywiadu Wojskowego oraz Szefa Służby Wywiadu Wojskowego
121
. Należy
w tym miejscu jednak zaznaczyć, że dany minister może utworzyć tylko jedno podle-
głe sobie centrum zarządzania kryzysowego. Może je także utworzyć wspólnie z orga-
nami mu podległymi lub przez niego nadzorowanymi. Wobec tego przypuszczać nale-
120
Decyzja Nr 245/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie utworzenia Centrum
Zarządzania Kryzysowego Ministerstwa Obrony Narodowej (Dz. Urz. MON z 2010 Nr 14, poz. 183), pkt. 5.
121
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia organów administracji rzą-
dowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego, oraz sposobu ich funkcjonowania (Dz. U. z 2009
Nr 226, poz. 1810), § 2. pkt. 1.
60
ży, że centra zarządzania kryzysowego SKW i SWW mogą zostać włączone w skład
CZK MON. Takie rozwiązanie sprzyjać będzie integracji działań oraz określeniu od-
powiedzialności za sprawy zarządzania kryzysowego w resorcie obrony narodowej.
Skupiając się na działaniach SZ RP w ramach zarządzania kryzysowego nie
można pominąć faktu, że wojsko ma za zadanie wspierać władze cywilne i społeczeń-
stwo zgodnie z wcześniej opracowanymi i stale aktualizowanymi planami, do realiza-
cji których przygotowana jest większość jednostek wojskowych. Mowa tu o dokumen-
tach takich, jak zasadniczy dokument planistyczny SZ RP w tym zakresie – Plan uży-
cia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w przypadku wystąpienia sytuacji kry-
zysowych
122
oraz Rejestr zagrożeń oraz procedury działań podejmowanych przez Siły
Zbrojne RP w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych
123
, a także o wdrożonych
dokumentach szczegółowych, jak:
Plan udziału w obronie przed terroryzmem;
Plan udziału SZ RP w zwalczaniu powodzi i zjawisk lodowych;
Plan udziału SZ RP w akcji odśnieżania;
Plan udziału SZ RP w akcjach ratowniczo-gaśniczych i usuwaniu skutków
pożarów przestrzennych;
Plan udziału SZ RP w likwidacji skutków awarii technicznych z TŚP i wy-
padków radiacyjnych;
Plan udziału SZ RP w akcjach poszukiwawczo-ratowniczych;
Plan udziału SZ RP w oczyszczaniu terenu z przedmiotów wybuchowych
i niebezpiecznych;
Plan działań przeciw epidemicznych.
Na podstawie wymienionych planów podejmowane są decyzje o udzieleniu przez siły
zbrojne wsparcia sektorowi cywilnemu w sytuacjach kryzysowych.
122
Plan ten opracowywany jest do końca każdego roku kalendarzowego z przeznaczeniem na rok kolejny.
123
Rejestr stanowi załącznik do planu głównego i planów szczegółowych. Zawarty jest w nim podział na nastę-
pujące grupy zagrożeń:
zagrożenia terrorystyczne;
zagrożenia spowodowane działaniem sił przyrody oraz awarie techniczne;
zagrożenia związane z niepokojami społecznymi oraz negatywną sytuacją polityczną w granicach RP i poza
nimi.
Zob. Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, red. E. Nowak, Akademia Obrony Narodo-
wej, Warszawa 2007, s. 137.
61
W odniesieniu do wymienionych powyżej planów, Mirosław Banasik proponu-
je dokonać ich weryfikacji i w nowym cyklu planistycznym przyjąć nieco inną ich
koncepcję na podstawie poczynionego na nowo pogrupowania zagrożeń i przypisania
im sytuacji niebezpiecznych. Konsekwencją tych działań miałoby być w dalszej kolej-
ności opracowanie nowych planów użycia sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych
124
.
Propozycja planów użycia SZ RP do wsparcia władz cywilnych, podmiotów ratowni-
czych systemu zarządzania kryzysowego i społeczeństwa według Mirosława Banasika
zawarta została w załączniku 2.
Podsumowując należy stwierdzić, że system zarządzania kryzysowego w Mini-
sterstwie Obrony Narodowej stanowi integralną część całościowego systemu zarzą-
dzania kryzysowego naszego kraju. Realizacja zadań w ramach zarządzania kryzyso-
wego przez resort obrony narodowej wymaga ścisłej koordynacji i współdziałania
wszystkich uczestniczących w nim pomiotów z pozostałymi podmiotami krajowego
systemu zarządzania kryzysowego. Należy jednak pamiętać, że użycie oddziałów
i pododdziałów SZ RP do wsparcia działań w ramach zarządzania kryzysowego po-
winno następować, zgodnie z ich przeznaczeniem oraz posiadanym wyposażeniem,
dopiero po wyczerpaniu możliwości cywilnych podmiotów systemu zarządzania kry-
zysowego. Wskazane jest jednak realizowanie wspólnych, przez siły zbrojne oraz
podmioty cywilne, przedsięwzięć (takich jak: ćwiczenia, treningi, szkolenia, itp.)
w celu usprawniania systemu zarządzania kryzysowego, a także dążenie do odpowied-
niego obiegu informacji pomiędzy cywilnymi i militarnymi komponentami systemu.
124
Zob. M. Banasik, Kierunki zmian w zarządzaniu kryzysowym w resorcie obrony narodowej, [w:] Zarządzanie
kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego, red. G. Sobolewski, D. Majchrzak, Akademia Obrony Na-
rodowej, Warszawa 2011, s. 195.
62
III.
WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA REALIZACJI ZADAŃ
PRZEZ SZ RP Z ZAKRESU ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO
3.1.
Wpływ profesjonalizacji SZ RP
W literaturze przedmiotu pojęcie profesjonalizacji najczęściej rozumiane jest
jako „istotny proces, w trakcie którego zajęcie przekształcane jest w profesję
125
na
możliwie najwyższym poziomie integracji wiedzy i umiejętności oraz predyspozycji
psychofizycznych do zawodu”
126
. W wojsku profesjonalizacja jest procesem transfor-
macji zasadniczych dziedzin funkcjonowania sił zbrojnych, w tym także modernizacja
sprzętu. Ma on zagwarantować gotowość do wykonywania ich funkcji zapisanych
w Konstytucji, jak również wypełnienie zobowiązań wobec sojuszników. Proces ten
został uwarunkowany koniecznością dostosowania sił zbrojnych do zmieniających się
zagrożeń i w związku z tym – pojawiających się nowych wyzwań
127
, a także oczeki-
waniami społecznymi w zakresie szeroko rozumianego bezpieczeństwa narodowego.
Profesjonalizacja pozwala bowiem na lepsze przygotowanie wojska do reagowania na
aktualne i przewidywane zagrożenia militarne i niemilitarne
128
. W zmieniającym się
środowisku bezpieczeństwa siły zbrojne muszą być gotowe do realizacji zgoła nowych
zadań, wśród których wyróżnić można:
odstraszanie bądź zniechęcanie potencjalnych przeciwników do użycia siły
zbrojnej jako czynnika politycznego;
przeciwstawienie się agresji zbrojnej w ramach zobowiązań sojuszniczych;
udział w wielonarodowych, połączonych operacjach pokojowych Organiza-
cji Narodów Zjednoczonych (ONZ), Organizacji Traktatu Północnoatlan-
tyckiego (NATO), Unii Europejskiej (UE) lub w innych misjach pod patro-
natem organizacji międzynarodowych;
125
Profesja to zawód, zajęcie zawodowe, fach, specjalność, rzemiosło. Słownik wyrazów obcych i zwrotów
obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego, http://www.slownik-online.pl/kopalinski/0BD28DF4ADC93B67C
12565810010316E.php [26 stycznia 2012 r.].
126
W. Chojnacki, Profesjonalizacja wojska w teorii i badaniach socjologicznych, AON, Warszawa 2008, s. 20.
127
Także w ujęciu instytucjonalnym „profesjonalizacja uwarunkowana jest przez system polityczny, obronny
i ekonomiczny, które w praktyce umożliwiają lub uniemożliwiają dobre przystosowanie się do nowych
wyzwań”. W. Chojnacki, Profesjonalizacja wojska…, wyd. cyt., s. 25.
128
R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Polski. Ekspertyza,
Warszawa, październik 2008 r., s. 33.
63
zapobieganie terroryzmowi lub jego zwalczanie;
minimalizacja skutków awarii, katastrof i klęsk żywiołowych
129
.
O konieczności przeprowadzenia procesu profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypo-
spolitej Polskiej mówił w swoim expose Prezes Rady Ministrów w 2007 roku. Także
jego zdaniem zmienił się charakter zagrożeń dla bezpieczeństwa Polski. Zasadniczym
celem profesjonalizacji sił zbrojnych stało się więc lepsze ich przygotowanie do rea-
gowania na aktualne oraz przewidywane i prognozowane zagrożenia, zarówno o cha-
rakterze militarnym, jak i niemilitarnym, przy jednoczesnym podniesieniu ich pozio-
mu jakościowego i racjonalizacji kasztów ich funkcjonowania.
Profesjonalizacja Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej polegała, przede
wszystkim, na:
zawieszeniu obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej (z moż-
liwością jego odwieszania) z równoczesnym zawieszeniem obowiązku od-
bywania przeszkolenia wojskowego;
wprowadzeniu kontraktowej zawodowej służby wojskowej;
utworzeniu Narodowych Sił Rezerwowych obejmujących żołnierzy rezer-
wy posiadających nadane przydziały kryzysowe - na podstawie kontraktu;
zapewnieniu prawnej możliwości pełnienia na ogólnych zasadach czynnej
służby wojskowej przez kobiety;
ograniczeniu zakresu odbywania ćwiczeń wojskowych przez żołnierzy re-
zerwy posiadających przydziały mobilizacyjne;
stworzeniu materialnych rekompensat i zachęt do pełnienia służby w ra-
mach Narodowych Sił Rezerwowych, w tym dla pracodawców zatrudniają-
cych żołnierzy rezerwy posiadających nadane przydziały kryzysowe i będą-
cych w dyspozycji da pełnienia służby wojskowej:
zmianie charakteru zadań wykonywanych przez terenowe organy admini-
stracji wojskowej (udział w zarządzaniu obronnym i reagowaniu kryzyso-
wym, funkcja organów werbunkowych w zakresie zaciągu ochotnicze-
go)
130
.
129
Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010.
130
Program profesjonalizacji…, wyd. cyt., s. 3.
64
Proces profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej został podzie-
lony na trzy etapy:
etap I: do dnia 31 grudnia 2008 r., w którym założono ograniczenie liczby
poborowych powoływanych do obowiązkowej zasadniczej służby wojsko-
wej;
etap II: do dnia 31 grudnia 2009 r., zakładający przygotowanie zasobów
osobowych na potrzeby zawodowej służby kontraktowej oraz zwolnienie
do września 2009 r. żołnierzy z obowiązkowej zasadniczej służby wojsko-
wej;
etap III: do dnia 31 grudnia 2010 r., w którym założono oparcie zasadni-
czego uzupełnienia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej o dobrowolne
rodzaje czynnej służby wojskowej;
Po zakończeniu III etapu miała zostać osiągnięta zakładanej ewidencyjnie liczebności
Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (120 tysięcy żołnierzy) oraz stabilizacja
struktur i ocena skutków wprowadzonych zmian.
Z punktu widzenia zarządzania kryzysowego, szczególne znaczenie w całym
procesie profesjonalizacji sił zbrojnych miała, tak zwana, „duża” nowelizacja ustawy
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej
131
. Za jej pośrednictwem
wprowadzono do przedmiotowej ustawy zapis, iż siły zbrojne, poza realizacją trady-
cyjnych zadań, mogą brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich
skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu ochrony mienia, akcjach poszu-
kiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczaniu tere-
nów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich
unieszkodliwianiu, a także w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego
132
.
Ponadto, na podstawie omawianej ustawy, utworzono nową formę służby wojskowej –
Narodowe Siły Rezerwowe
133
. Tworzą je żołnierze rezerwy, którym nadano przydziały
kryzysowe. Formacja ta stanowi wzmocnienie potencjału jednostek wojskowych nie
tylko w przypadkach uzasadnionych potrzebami obrony państwa czy potrzebami sił
131
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, DzU z 2009 r., nr 161, poz. 1278.
132
Tamże, art. 1 pkt 1.
133
Tamże, art. 1 pkt 59.
65
zbrojnych, ale także w przypadkach uzasadnionych potrzebami zarządzania kryzyso-
wego. Co prawda, do tej pory siły zbrojne mogły wspierać działania organów admini-
stracji publicznej mające na celu zwalczanie klęsk żywiołowych lub innych zagrożeń
na podstawie decyzji Ministra Obrony Narodowej. Teraz jednak, w związku z tym, iż
proces profesjonalizacji obejmuje także modernizację sprzętu wojskowego, będą one
bardziej do tych zadań przygotowane.
„Duża” nowelizacja ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej nałożyła także nowe zadania na terenowe organy administracji wojskowej.
Odtąd do zadań szefów wojewódzkich sztabów wojskowych należy koordynacja roz-
wijania i użycia oddziałów i pododdziałów wojskowych na potrzeby zwalczania klęsk
żywiołowych i likwidacji ich skutków, ochrony mienia, akcji poszukiwawczych oraz
ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego oraz udział w realizacji zadań z za-
kresu zarządzania kryzysowego w województwie
134
. W realizacji zadań z zakresu za-
rządzania kryzysowego udział będą też brali wojskowi komendanci uzupełnień w ra-
mach terytoriów, które dana komenda obejmuje zasięgiem swojego działania
135
.
Na podstawie decyzji wojskowego komendanta uzupełnień następuje też powołanie do
okresowej służby wojskowej, pełnionej w trybie natychmiastowego stawiennictwa,
w celu udziału jednostek wojskowych w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji
ich skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu ochrony mienia, akcjach
poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszcza-
niu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego
oraz ich unieszkodliwiania, a także w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzyso-
wego
136
.
Jednym z podstawowych założeń profesjonalizacji sił zbrojnych w Polsce było
też, w III etapie procesu, zawieszenie obowiązku odbywania zasadniczej służby woj-
skowej, a także przeszkolenia wojskowego absolwentów szkół wyższych. Ustawo-
dawca przewidział jednak możliwość ponownego uruchomienia tych rodzajów służby
w razie szczególnych okoliczności, którymi są, na przykład, sytuacje kryzysowe czy
przejściowy brak chętnych do służby kontraktowej.
134
Tamże, art. 1 pkt 3 lit. b.
135
Tamże, art. 1 pkt 3 lit. c.
136
Tamże, art. 1 pkt 26 lit. b.
66
Zmiany, jakie dokonały się w czasie procesu profesjonalizacji SZ RP, mają
i będą miały pozytywny wpływ na wsparcie, jakiego udziela wojsko administracji pu-
blicznej w radzeniu sobie z pojawiającymi się zagrożeniami niemilitarnym, a w ich
konsekwencji – sytuacjami kryzysowymi. Do przeciwdziałania tego typu zagrożeniom
lepiej nadaje się armia profesjonalna
137
. Za żołnierza-profesjonalistę uważa się bo-
wiem osobę o dużym zasobie wiedzy, potrafiącą wykorzystać swoją bogatą wiedzę
teoretyczną w praktyce, a jednocześnie mającą umiejętność korzystania z własnego
doświadczenia w życiu zawodowym
138
. Szczególnie istotne z punktu widzenia zarzą-
dzania kryzysowego jest powstanie nowego rodzaju służby – NSR, które są w głównej
mierze utrzymywane dla jego potrzeb. W celu sprawnej i właściwej realizacji zadań
z tego zakresu, ustawodawca przewidział konieczność odbywania ćwiczeń wojsko-
wych, co jest istotne także dla sprawdzenia prawidłowości opracowanych wcześniej
planów i procedur, również w zakresie współpracy z ogniwami niemilitarnymi.
3.2.
Współpraca SZ RP z wybranymi podmiotami
Bezpieczeństwo stało się pojęciem integrującym działania różnych służb, za-
równo w wymiarze narodowym, jak i międzynarodowym. Można bowiem pokusić się
o stwierdzenie, że bezpieczeństwo nakazuje współpracę i współdziałanie wszystkich
służb, inspekcji i straży, a także wojska, w trosce o jego utrzymanie i zapewnienie.
W obliczu współczesnych zagrożeń działania tych wszystkich służb oraz wojska coraz
bardziej się zazębiają, wymagają wzajemnego uzupełniania się, a przy tym także coraz
większej i sprawniejszej koordynacji ich działań. Z charakteru nowych zagrożeń wy-
nika zatem konieczność rozwoju współpracy w zakresie przeciwdziałania sytuacjom
kryzysowym struktur cywilnych z siłami zbrojnymi, zarówno w wymiarze narodo-
wym, jak i międzynarodowym, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy przygra-
nicznej.
137
Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, druk nr 1921 z dnia 16 kwietnia 2009 r.
138
K. Świderski, Zmiany zawodów w Polsce w kontekście przemian ustrojowych na przykładzie oficerów
zawodowych Wojska Polskiego, „Socjologia” nr XLV, Wrocław 2009, s. 193.
67
3.2.1. Współpraca przygraniczna
W dobie globalizacji oraz coraz większej zależności infrastruktur i systemów
ekologicznych różnych państw, w tym przede wszystkim, państw ze sobą sąsiadują-
cych, należy liczyć się z możliwością zaistnienia rozmaitych transgranicznych sytuacji
kryzysowych, zarówno spowodowanych działalnością sił przyrody, jak i umyślną bądź
nieumyślną działalnością człowieka. Wynika to z faktu, że dla tego typu zagrożeń,
przy uwzględnieniu licznych powiązań infrastruktur i systemów ekologicznych, grani-
ce nie stanowią barier nie do przejścia. Dlatego też polskie prawodawstwo powinno
kłaść większy nacisk na potrzebę zacieśniania współpracy międzynarodowej, w tym,
w głównej mierze, przygranicznej. Nie oznacza to jednak, że obecnie nie podejmuje
się w tym zakresie żadnych działań. Polska jest bowiem stroną licznych konwencji
międzynarodowych, umów dwustronnych i porozumień o współpracy. Jednakże zau-
ważyć należy, że w dokumentach tych kwestie współpracy przygranicznej w ramach
zarządzania kryzysowego opisane są dość lakonicznie, przede wszystkim, w stosunku
do sił zbrojnych.
Na tym etapie rozważań warto jednak skupić się na obecnych podstawach
prawnych współpracy przygranicznej i transgranicznej Sił Zbrojnych RP z wojskami
państw sąsiednich. Kwestie te regulowane są przede wszystkim poprzez zapisy:
ustawy o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami
państwa – która określa między innymi, że pobyt SZ RP poza granicami
państwa może dotyczyć obecności naszych jednostek wojskowych poza
granicami państwa w celu udziału w: akcjach ratowniczych, poszukiwaw-
czych lub humanitarnych, czy też szkoleniach i ćwiczeniach wojsko-
wych
139
;
ustawy o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium RP oraz zasadach
ich przemieszczania się przez to terytorium
140
–wedle zapisów której obce
siły zbrojne mogą przebywać na terytorium naszego państwa między inny-
139
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza
granicami państwa (Dz. U. z 1998 r. Nr 162m poz. 1117 z późn. zm.).
140
Ustawa z dnia 23 września 1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium (Dz. U. z 1999 r. Nr 93, poz. 1063 z późn. zm.).
68
mi w sytuacjach związanych z zaistnieniem klęski żywiołowej i likwidacji
jej skutków, wystąpieniem katastrofy lądowej, morskiej lub lotniczej, ko-
nieczności udzielenia pomocy humanitarnej, bądź też realizacji ćwiczenia
wojskowego wynikającego z planu zatwierdzonego przez Ministra Obrony
Narodowej;
rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie szczegółowych wa-
runków i trybu zakwaterowania wojsk obcych i ich personelu cywilnego,
przebywających na terytorium RP
141
;
umów o czasowym pobycie członków Sił Zbrojnych RP i członków sił
zbrojnych państw sąsiadujących, np.: umowa między Rządem RP a Rządem
Republiki Federalnej Niemiec o czasowym pobycie członków sił zbrojnych
RP i członków sił zbrojnych Republiki Federalnej Niemiec na terytorium
drugiego państwa
142
.
Ponadto kwestie związane ze współpracą transgraniczną (w tym także w zakresie za-
rządzania kryzysowego) regulowane są poprzez zapisy licznych konwencji, traktatów,
umów i porozumień, jednak, jak zostało wcześniej zauważone opisują one te kwestie
dość pobieżnie. Wykaz najważniejszych dokumentów w tym zakresie znajduje się
w załączniku 3.
Wiele uwagi powinno się poświęcać międzynarodowym ćwiczeniom
143
prze-
prowadzanym w celu rozszerzania i umacniania współpracy w zakresie zapobiegania
sytuacjom kryzysowym, reagowania w wypadku ich wystąpienia i ograniczania ich
negatywnych skutków, które mogłyby powstać na terenach przygranicznych. Tego
typu ćwiczenia służyć powinny, przede wszystkim, doskonaleniu procedur ratowni-
czych oraz lepszej koordynacji działań. Ponadto, zaznaczyć należy, że ćwiczenia mię-
141
Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 listopada 2000 r. w sprawie szczegółowych warunków
i trybu zakwaterowania wojsk obcych i ich personelu cywilnego, przebywających na terytorium Rzeczypospoli-
tej Polskiej (Dz. U. z 2000 r. Nr 107, poz. 1137).
142
Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec sporządzona
w Warszawie dnia 23 sierpnia 2000 r. o czasowym pobycie członków sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
i członków sił zbrojnych Republiki Federalnej Niemiec na terytorium drugiego państwa (Dz. U. z 2002 r.
Nr 206, poz. 1750).
143
Do ćwiczeń takich można zaliczyć m.in. ćwiczenia: TRIADA 2006 (uwzględniające kilka wariantów: koor-
dynację działań służb ratowniczych, walkę z rozległym pożarem lasu na terenach przygranicznych, zderzenie
pociągu z pojazdem, skażenie chemiczne), BOLD MONARCH 2008 (dotyczące ratowania załogi okrętów
podwodnych), BALTIC SAREX 2008 (uwzględniające akcję ratowniczą na morzu, a w tym działania poszu-
kiwawcze i ewakuacyjne), COOPERATIVE BALTIC EYE 2009, BALTSAR 2000, CMX 2008,
HEXAGRANT 1997.
69
dzynarodowe odgrywają ważną rolę – sprzyjająca im wymiana doświadczeń stanowi
bowiem podstawę każdego szkolenia.
3.2.2. Współpraca z wybranymi służbami
Harmonijna współpraca wszystkich podmiotów zaangażowanych w reagowanie
na sytuacje kryzysowe wymaga odpowiedniego przygotowania i stanowi podstawowy
warunek sukcesu. Wymagana jest jednak weryfikacja możliwości sił i środków wojska
i innych służb uczestniczących w zarządzaniu kryzysowym. Skuteczność i sprawność
wspólnych działań zapewnić może skoordynowane planowanie i odpowiednie uzgod-
nienie przedsięwzięć przygotowawczych.
Współpraca Sił Zbrojnych RP z innymi formacjami obejmuje , między innymi,
zagadnienia związane z udzielaniem przez Siły Zbrojne RP pomocy Policji, Straży
Granicznej, czy Państwowej Straży Pożarnej w czasie różnorodnych sytuacji kryzyso-
wych.
Policja
W sytuacjach i na zasadach określonych w ustawie o Policji Siły Zbrojne RP,
w tym Żandarmeria Wojskowa, mogą udzielać pomocy Policji. W przywoływanej
ustawie określono bowiem, że:
w stosunku do oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP: na podsta-
wie postanowienia Prezydenta RP wydanego na wniosek Prezesa Rady
Ministrów, jeżeli w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub
zakłócenia porządku publicznego
144
użycie uzbrojonych oddziałów
144
Zwłaszcza poprzez sprowadzenie:
- niebezpieczeństwa powszechnego dla życia, zdrowia lub wolności obywateli;
- bezpośredniego zagrożenia dla mienia w znacznych rozmiarach;
- bezpośredniego zagrożenia: obiektów lub urządzeń ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa,
siedzib naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo
wymiaru sprawiedliwości, obiektów gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstw
dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a także obiek-
tów dozorowanych przez uzbrojoną formację ochronną;
- zagrożenia przestępstwem o charakterze terrorystycznym bądź jego dokonania w stosunku do obiektów
mających szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, bądź mogącym skutkować
niebezpieczeństwem dla życia ludzkiego. Zob. ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r o Policji (Dz. U. z 2011
Nr 287, poz. 1687), art. 18. ust. 1 i art. 17. ust. 1. pkt 4.
70
i pododdziałów Policji jest niewystarczające, do pomocy mogą zostać
użyte oddziały i pododdziały wojska
145
. Kwestie te szczegółowo regu-
lowane są stosownym rozporządzeniem Rady Ministrów
146
;
w stosunku do Żandarmerii Wojskowej: „W razie zagrożenia bezpie-
czeństwa i porządku publicznego, jeżeli siły Policji są niewystarczające
do wykonania ich zadań w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku
publicznego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego
do spraw wewnętrznych uzgodniony z Ministrem Obrony Narodowej,
może zarządzić użycie żołnierzy Żandarmerii Wojskowej do udzielenia
pomocy Policji”
147
. Kwestie te szczegółowo regulowane są zarządze-
niami wydawanymi przez Prezesa Rady Ministrów.
Kwestie współpracy wojska i policji zawarte są także w dokumencie znacznie niższej
rangi iż ustawa, a mianowicie w Porozumieniu z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie
współdziałania Sił Zbrojnych RP z Policją w zakresie przeciwdziałania sytuacjom kry-
zysowym
148
. Porozumienie to określa obszary współdziałania istotne dla wojska i poli-
cji, do których zaliczono przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym, w tym aktom ter-
rorystycznym oraz ograniczanie i usuwanie skutków tych sytuacji, a także zabezpie-
czanie przemieszczania się i pobytu wojsk obcych na terytorium RP.
Straż Graniczna
Na podstawie ustawy o ochronie żeglugi i portów morskich resort obrony naro-
dowej może udzielić niezbędnego wsparcia Straży Granicznej. Pomoc ta, zgodnie
z ustaleniami ustawodawcy, może nastąpić „W celu zapobieżenia, ograniczenia lub
usunięcia poważnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego statkom, obiek-
tom portowym i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek
145
Warto też zauważyć, że pomoc może być również udzielona w formie prowadzonego samodzielnie przez
oddziały i pododdziały SZ RP przeciwdziałania zagrożeniu bądź dokonaniu przestępstwa w przypadku gdy
oddziały i pododdziały Policji nie dysponują możliwościami skutecznego przeciwdziałania tym zagrożeniom.
Zob. ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r o Policji, art. 18. ust. 4.
146
Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu
użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagrożenia
bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego (Dz. U. z 2005 r. Nr 135, poz. 1134).
147
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r o Policji, art. 18a. ust. 1.
148
Dokument ten został podpisany 20 kwietnia 2005 r. przez Zastępcę Szefa Sztabu Generalnego WP gen. Broni
Lecha Konopkę i Komendanta Głównego Policji gen. insp. Leszka Szredera.
71
użycia statku lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego, po wyczer-
paniu przez Straż Graniczną środków […]”
149
. Wówczas to Minister Obrony Narodo-
wej może wydać decyzję o zastosowaniu na polskich obszarach morskich niezbędnych
środków, do zatopienia takiego statku lub obiektu pływającego
150
. Szczegółowo kwe-
stie te są regulowane poprzez zapisy rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie trybu
postępowania i sposobu współdziałania organów w celu zapobieżenia niebezpieczeń-
stwu grożącemu statkom, obiektom portowym i portom oraz związanej z nimi infra-
strukturze, powstałego na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako środka
ataku terrorystycznego
151
. Rozporządzenie to określa między innymi, że stosowanie
niezbędnych środków powinno następować w sposób:
minimalizujący spowodowanie zagrożenia życia lub zdrowia dla osób po-
stronnych;
wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobom, przeciwko którym
środki zostały użyte;
ograniczający zniszczenie statku użytego jako środka ataku terrorystyczne-
go, innych statków oraz infrastruktury portowej;
chyba, że otrzymano wiadomość o obecności na statku lub obiekcie pływającym nu-
klearnego urządzenia wybuchowego oraz o zamiarze niezwłocznego wykorzystania
tego urządzenia jako środka ataku terrorystycznego
152
.
Państwowa Straż Pożarna
Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa jest organem wykonującym w komór-
kach i jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub
przez niego nadzorowanych zadania Państwowej Straży Pożarnej, a także pozostałe
zadania wynikające ze specyfiki funkcjonowania Sił Zbrojnych. Wojskowa Ochrona
Przeciwpożarowa może również udzielać pomocy Państwowej Straży Pożarnej. Kwe-
149
Ustawa z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich (Dz. U. z 2008 r. Nr171, poz. 1055),
art. 27. ust. 1.
150
Zob. tamże.
151
Zob. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2010 r. w sprawie trybu postępowania i sposobu
współdziałania organów w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu grożącemu statkom, obiektom portowym
i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek użycia statku lub obiektu pływającego
jako środka ataku terrorystycznego (Dz. U. z 2010 r. Nr 163, poz. 1096).
152
Zob. tamże, § 6.
72
stię tą poruszają zapisy rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie zasad
i trybu wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową, gdzie mowa
jest o tym, że Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa „[…] udziela pomocy Państwo-
wej Straży Pożarnej w prowadzeniu akcji ratowniczych, a także wykonuje pomocnicze
czynności ratownicze w czasie klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń
na rzecz innych służb ratowniczych […], podejmuje działania organizacyjno-
techniczne usprawniające system alarmowania i współdziałania WOP z jednostkami
organizacyjnymi Państwowej Straży Pożarnej oraz innymi służbami i podmiotami ra-
towniczymi w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego”
153
. Zatem, na pod-
stawie przedstawionych zapisów prawnych, wynika, że Siły Zbrojne RP współdziałają
z Państwową Strażą Pożarną w sprawach dotyczących organizacji ochrony przeciwpo-
żarowej i ratownictwa.
Wydzielone oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych RP, w trakcie realizacji za-
dań w zakresie przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym, reagowania na nie i usuwa-
nia ich skutków, mogą również współdziałać z innymi przedstawicielami rządowej
administracji zespolonej i niezespolonej. Zauważyć należy, że współpraca wojska
z pozostałymi służbami w przypadku sytuacji kryzysowych, np. w sytuacji katastrof
naturalnych, awarii technicznych, czy w zapewnieniu porządku publicznego jest nie-
zmiernie istotna, choć podejmowanie wspólnych działań może stwarzać wiele proble-
mów. Sprawna koordynacja tych działań ma doprowadzić do optymalnego wykorzy-
stania potencjału sił zbrojnych we wspólnych działaniach na rzecz ochrony życia,
zdrowia, mienia i środowiska.
153
Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 sierpnia 1992 r. w sprawie zasad i trybu wykonywania
zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową (Dz. U. z 1992 r. Nr 66, poz. 334 z późn. zm.), § 1. 1.
73
3.3.
System reagowania kryzysowego NATO i UE
Reagowanie kryzysowe w ramach NATO i UE realizowane jest w sytuacji za-
grożenia bezpieczeństwa państwa, bezpieczeństwa sojuszników lub szeroko rozumia-
nego bezpieczeństwa międzynarodowego.
Obejmuje ono zarówno działania narodowe,
jak i udział w działaniach międzynarodowych. Ideą reagowania kryzysowe jest zatem
jak najszybsze opanowanie sytuacji kryzysowej, zagrażającej interesom państwa lub
społeczności międzynarodowej, w celu zminimalizowania jej skutków, a także przy-
wrócenie stanu występującego przed kryzysem.
Zauważyć należy, że polskie siły zbrojne poza zadaniami wynikającymi z obro-
ny naszego kraju i wspierania władz i społeczeństwa, współuczestniczą także w stabi-
lizowaniu sytuacji międzynarodowej poprzez udział w wielonarodowych połączonych
operacjach stabilizacyjnych, pokojowych oraz humanitarnych poza terytorium kraju.
Prowadząc rozważania na temat systemu reagowania kryzysowego NATO i UE nie
sposób pominąć faktu, że obecnie dostrzega się coraz większe zaangażowanie naszego
kraju w międzynarodowe operacje reagowania kryzysowego
154
, zarówno te prowadzo-
ne przez NATO i UE, jak i ONZ, czy nawet w ramach doraźnych koalicji.
NATO
Priorytetowym zadaniem NATO jest kolektywna obrona. Jednak Sojusz anga-
żuje się także w obronę przed terroryzmem, zapobieganie kryzysom oraz operacje rea-
gowania kryzysowego. NATO ma za zadanie reagować na różnego rodzaju kryzysy:
polityczne, wojskowe, humanitarne, katastrofy naturalne. Zatem rola Sojuszu w zarzą-
dzaniu kryzysowym szeroko wykracza poza typowo wojskowe operacje. Podkreślenia
wymaga fakt, że NATO może prowadzić operacje autonomicznie bądź wspierać inne
organizacje międzynarodowe, w tym współpracować także z organizacjami pozarzą-
dowymi. Dotychczasowe doświadczenia NATO pokazują, że niezbędne jest wszech-
154
„Operacje reagowania kryzysowego to narodowe, sojusznicze, wielonarodowe, wielofunkcyjne i wielowy-
miarowe działania prowadzone przez siły zbrojne, mające na celu usuwanie przyczyn sytuacji kryzysowych
zagrażających regionalnemu lub światowemu bezpieczeństwu albo naruszeniu praw człowieka. Ich istotą jest
bezpośrednie oddziaływanie na przyczynę sytuacji kryzysowej, po której neutralizacji lub usunięciu przestaje
być zasadne działanie militarne”. A. Czupryński, Operacje czy działania połączone?, „Przegląd Wojsk Lądo-
wych” 2008, nr 1 (007), s. 14.
74
stronne polityczne, cywilne i wojskowe podejście do zarządzania kryzysowego. Tylko
wówczas może ono przebiegać sprawnie i efektywnie. Konieczne jest także angażo-
wanie się NATO w przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym i reagowanie na powsta-
łe kryzysy nie tylko na obszarze państw NATO, ale i poza jego granicami, ponieważ
mogą one stwarzać bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa terytorium i społe-
czeństw Sojuszu.
Kompleksowy proces zarządzania kryzysowego NATO (rysunek 7) obejmuje
następujące po sobie fazy: rozpoznanie i ostrzeganie o zagrożeniu, ocena sytuacji kry-
zysowej, wypracowanie wariantów reagowania, planowanie i realizacja operacji oraz
powrotu do sytuacji wyjściowej.
Rys. 7. Proces zarządzania kryzysowego NATO
Źródło: opracowanie własne.
Celem usprawnienia procesu zarządzania w czasie kryzysu w ramach NATO
wdrażane są następujące systemy:
System Reagowania Kryzysowego
155
;
System Ostrzegania i Alarmowania
156
;
System Planowania Operacyjnego
157
;
System uzgodnień z zakresu zarządzania kryzysowego w ramach planowa-
nia cywilnego
158
.
155
NCRS – NATO Crisis Response System.
156
NIWS – NATO Intelligence and Warning System.
157
NOPS – NATO’s Operational Planning System.
158
CEP CMA – NATO Civil Emergency Planning Crisis Management Arrangements.
75
Operacje reagowania kryzysowego NATO (NATO crisis response operations)
obejmują wszystkie działania militarne Sojuszu spoza artykułu 5 Traktatu Waszyng-
tońskiego. Mają na celu wsparcie procesu pokojowego na obszarze konfliktu. Wyróż-
nia się wśród nich: operacje wsparcia pokoju oraz inne operacje. Do operacji wsparcia
pokoju zalicza się:
utrzymanie pokoju (peacekeeping);
wymuszanie pokoju (peace enforcement);
zapobieganie konfliktom (conflict prevention);
tworzenie pokoju (peacemaking);
budowanie pokoju (peacebuilding);
pomoc humanitarna (humanitarian operations).
Inne operacje reagowania kryzysowego, to przede wszystkim: operacje zarządzania
kryzysowego (natural, technological or humanitarian disaster operations).
Według poglądów NATO dotyczących działań podejmowanych w ramach sze-
roko rozumianego zarządzania kryzysowego, wynikających z najnowszej Koncepcji
strategicznej Sojuszu: „Najlepszym sposobem opanowywania konfliktów jest zapo-
bieganie im, zanim się pojawią. NATO będzie ciągle monitorować i analizować mię-
dzynarodowe środowisko, aby przewidywać kryzysy i, gdzie to właściwe, podejmo-
wać aktywne kroki w celu zapobiegania im, zanim przerodzą się w większe konflik-
ty”
159
. Ponadto, aby zapewnić zarządzanie kryzysowe w ramach Sojuszu było efek-
tywne NATO będzie
160
:
wzmacniać wymianę informacji w ramach NATO, celem skuteczniejszego
przewidywania, kiedy mogą się wydarzyć sytuacje kryzysowe i jakie po-
dejmować działania aby im jak najlepiej zapobiegać;
stale rozwijać wojskowe zdolności na rzecz operacji ekspedycyjnych;
rozwijać odpowiednie zdolności cywilnego zarządzania kryzysowego;
wzmacniać zintegrowane cywilno–wojskowe planowanie w całym spek-
trum kryzysowym;
159
A. Juszczak, Koncepcja strategiczna obrony i bezpieczeństwa członków Organizacji Traktatu Północnoatlan-
tyckiego, przyjęta przez szefów państw i rządów w Lizbonie, tłumaczenie robocze BBN, Warszawa 2011, do-
stęp: http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/2/2694/Koncepcja_Strategiczna_NATO__tlumaczenie.html, pkt. 22.
160
Zob. tamże, pkt. 25.
76
rozwijać zdolności do szkolenia i budowy lokalnych sił w strefach kryzy-
sowych, tak aby lokalne władze były jak najszybciej zdolne do utrzymywa-
nia bezpieczeństwa bez pomocy ze strony międzynarodowej;
szkolić cywilnych specjalistów z państw członkowskich Sojuszu, zdolnych
do pracy z wojskowym personelem NATO oraz cywilnymi specjalistami
z państw i instytucji partnerskich, tak aby możliwe było szybkie rozmiesz-
czanie ich na wybranych misjach;
poszerzać i intensyfikować polityczne konsultacje wśród sojuszników
i partnerów na wszystkich etapach kryzysu – przed, w czasie i po nim.
Unia Europejska
Liczne klęski żywiołowe, jakie dotknęły państwa Unii Europejskiej w ostatnim
czasie, oraz nieuniknioność zaistnienia takich sytuacji w przyszłości, wymuszają po-
trzebę istnienia spójnego europejskiego systemu zarządzania kryzysowego, w tym po-
siadania przez Unię odpowiednich instrumentów do działania na wypadek zaistnienia
sytuacji kryzysowych w przyszłości. Zaznaczyć należy, że obecnie to poszczególne
państwa, a nie Unia Europejska dysponują zasobami (zarówno finansowymi, jak i ma-
teriałowymi) do przeciwstawiania się pojawiającym się zagrożeniom. Rolą struktur
unijnych jest jedynie uzupełnianie działań państw członkowskich, w tym w głównej
mierze działalność koordynacyjna, przede wszystkim, w przypadku operacji poza ob-
szarem UE. Wśród najważniejszych instrumentów UE w zakresie zarządzania kryzy-
sowego należy wymienić:
działalność Dyrekcji Generalnej ds. ochrony ludności i pomocy humanitar-
nej (ECHO) – która jest odpowiedzialna za niesienie pomocy ofiarom klęsk
żywiołowych i katastrof wywołanych działalnością człowieka również poza
obszarem UE;
Mechanizm ochrony ludności UE
161
– który może zostać aktywowany na
prośbę o pomoc państwa poszkodowanego w wypadku wystąpienia sytuacji
kryzysowych, takich jak np. powodzie, trzęsienia ziemi, awarie techniczne,
161
Zob. Decyzja Rady z dnia 8 listopada 2007 r. ustanawiająca wspólnotowy mechanizm ochrony ludności
(przekształcenie) (2007/779/WE, Euratom).
77
itp. Warto w tym miejscu podkreślić, że może być on uruchomiony zarów-
no na terenie UE, jak i poza jej obszarem;
Instrument finansowy ochrony ludności – ustanowiony na lata 2007-2013
„[…] w celu wspierania i uzupełniania wysiłków państw członkowskich
mających na celu głównie ochronę ludzi, ale także ochronę środowiska
i mienia, w tym dziedzictwa kulturowego, w przypadku wystąpienia klęsk
żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka, aktów terrory-
zmu oraz katastrof technicznych, radiologicznych i ekologicznych oraz uła-
twianie wzmocnionej współpracy między państwami członkowskimi
w dziedzinie ochrony ludności”
162
. Dzięki temu instrumentowi możliwe jest
udzielanie pomocy finansowej na działania realizowane w ramach Mecha-
nizmu Ochrony Ludności UE, przede wszystkim dotyczące: zapobiegania,
przygotowania i reagowania na sytuacje kryzysowe;
Instrument na rzecz Stabilności
163
– który został stworzony z myślą o po-
trzebie szybkiej reakcji: w sytuacji kryzysu w zakresie przywrócenia wa-
runków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, a, w wypadku sta-
bilnych warunków, w zakresie budowy potencjału mającego na celu prze-
ciwdziałanie sytuacjom kryzysowym i zapewnienia gotowości na reakcję;
operacje zarządzania kryzysowego – które realizowane są w ramach
Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE (WPBiO). Organem od-
powiedzialnym za podejmowanie decyzji w ramach zarządzania kryzyso-
wego jest tutaj Rada ds. zagranicznych (FAC), która wspierana jest przez
liczne grupy i komitety, takie jak: Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa
164
,
Komitet Wojskowy
165
, Grupa Polityczno-Wojskowa
166
, Komitet ds. Cywil-
nych Aspektów Zarządzania Kryzysowego
167
.
162
Decyzja Rady z dnia 5 marca 2007 r. ustanawiająca Instrument Finansowy Ochrony Ludności
(2007/162/WE, Euratom), art. 1. pkt. 1.
163
Zob. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1717/2006 (WE) z 15 listopada 2006 r.
ustanawiające Instrument na rzecz Stabilności (Dz. U. L 327 z 24.11.2006).
164
PSC – Political and Security Committee.
165
MC – Military Committee.
166
PMG – Politico-Military Group.
167
CIVCOM – Civilian Aspects of Crisis Management.
78
W odniesieniu do operacji zarządzania kryzysowego UE zaznaczyć należy, że mogą
mieć one charakter zarówno cywilny, jak i wojskowy. Ponadto, dzięki nim UE jest
aktywna we wszystkich czterech fazach zarządzania kryzysowego: zapobieganiu,
przygotowaniu, reagowaniu i odbudowie po sytuacji kryzysowej. Operacje te Unia
może prowadzić samodzielnie lub we współpracy z innymi organizacjami. Dotychcza-
sowa mapa działań UE w ramach reagowania kryzysowego obejmuje rozmaite obszary
naszego globu, m.in.: Bałkany, region Morza Śródziemnego, Bliski Wschód, Afrykę
czy też Azję. Wartym podkreślenia jest fakt, że liczba tego typu operacji stale rośnie.
Obecnie zakres operacji, które Unia Europejska może realizować w ramach
WPBiO, jest określony bardzo szeroko. Początkowo zapisy Traktatu o Unii Europej-
skiej określały, że Unia może przeprowadzać
168
:
misje humanitarne i ratunkowe;
misje utrzymania pokoju;
misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysami, w tym przywracaniu pokoju.
Poprzez zapisy Traktatu Lizbońskiego, nastąpiło znaczne rozszerzenie katalogu
opera-
cji UE możliwych do przeprowadzenia w ramach reagowania kryzysowego, w związ-
ku z czym obecny katalog mieści w sobie
169
:
wspólne działania rozbrojeniowe;
misje humanitarne i ratunkowe;
misje doradztwa wojskowego i wsparcia;
misje zapobiegania konfliktom i utrzymania pokoju;
misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysowemu, w tym misje przywraca-
nia pokoju i operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów;
misje służące walce z terroryzmem oraz wspieraniu państw trzecich
w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach.
168
Zob. Traktat o Unii Europejskiej (Dz. Urz. C 83 z 30.3.2010), art. 17. ust. 2.
169
Zob. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz.U. 2009 nr 203 poz. 1569).
79
3.4.
Zasady sprawnego współdziałania
Sukces działania zespołowego, a takim jest niewątpliwie współpraca sił zbroj-
nych z sektorem cywilnym w zwalczaniu pojawiających się sytuacji kryzysowych, jest
możliwy jedynie przy połączeniu wysiłków wszystkich uczestniczących w nim pod-
miotów. Zdaniem Tadeusza Pszczołowskiego, współdziałanie to „kooperacja pozy-
tywna, działanie wielopodmiotowe, którego uczestnicy wzajemnie sobie pomagają”
170
.
Oznacza ono wspólne działanie dla osiągnięcia określonego, wspólnego celu, z tym że
współpracownicy albo wykonują razem te same zadania albo następuje swoisty po-
dział pracy (zadań). Istota współdziałania sprowadza się więc do wspólnego, skoordy-
nowanego działania wykonawców dla realizacji ustalonego celu
171
.
Zazwyczaj kilka podmiotów podejmuje wspólne działania kierując się przeko-
naniem, że przyniesie im to większe korzyści niż miałoby to miejsce w przypadku,
gdyby każdy z nich wykonywał dane zadanie samodzielnie. Współdziałanie podejmuje
się bowiem po to, aby „(…) łatwiej, szybciej, jak najmniejszym nakładem sił i środ-
ków osiągnąć zakładany cel działania”
172
. Najczęściej organizuje się je wtedy, kiedy
niemożliwe czy też niecelowe jest wykonywanie zadania przez dotychczas zaangażo-
wane w jego realizację podmiot bądź podmioty.
Z powyższą sytuacją mamy do czynienia w przypadku wystąpienia sytuacji
kryzysowej. Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym, w sytuacji, gdy dotychczas
zastosowane siły i środki okażą się niewystarczające, gdy inne przepisy nie stanowią
inaczej, Minister Obrony Narodowej może przekazać do dyspozycji wojewody, na
jego wniosek, oddziały lub pododdziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, wraz
ze skierowaniem ich do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego
173
.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku, kiedy wprowadzony zostanie stan klęski
żywiołowej. Na podstawie ustawy o stanie kęski żywiołowej, kiedy użycie innych sił
i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, Minister Obrony Narodowej może
170
T. Pszczołowski, Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, wyd. Ossolińskich, Wrocław 1978,
s. 273.
171
T. Kotarbiński, Abecadło praktyczności, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.
172
Zadania wojsk lądowych w sytuacjach nadzwyczajnych, praca naukowo-badawcza pod krypt.
„ZADNADZW”, red. M. Kubinski, G. Sobolewski, Z. Mazurek, AON, Warszawa 2008, s. 84.
173
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, art. 25 ust. 1.
80
przekazać do dyspozycji wojewody, na którego obszarze działania występuje klęska
żywiołowa, pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wraz ze
skierowaniem ich do wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem skutkom klę-
ski żywiołowej lub ich usunięciem
174
. Trochę inne zasady obowiązują w stanie wyjąt-
kowym, kiedy Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Rady Mini-
strów, może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypo-
spolitej Polskiej do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotych-
czas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane
175
.
W przypadku, kiedy użyte zostaną oddziały lub pododdziały sił zbrojnych do
walki z zaistniałą sytuacją kryzysową, należy podjąć starania, aby ich współpraca
z sektorem cywilnym przebiegała w sposób sprawny.
Współdziałanie w zarządzaniu kryzysowym polega na uzgodnionym co do celu,
czasu i miejsca użycia sił i środków, będących w dyspozycji wszystkich podmiotów
uczestniczących w działaniach mających na celu zwalczenie sytuacji kryzysowej, któ-
rego celem jest jak najlepsze wykonanie określonego zadania, którym w tym przypad-
ku będzie minimalizacja szkodliwych skutków, jakie ze sobą niesie zidentyfikowane
zagrożenie dla ludności, mienia oraz środowiska naturalnego. Głównym problemem
jest w tym przypadku konieczność zorganizowania działań połączonych (cywilnych
i wojskowych), zintegrowanie i skoordynowanie wysiłków, które łączy wspólny cel
oraz chęć jego osiągnięcie, dlatego też należy pamiętać jednak, iż wszystkie podej-
mowane wspólne działania powinny być skonkretyzowane w takim stopniu, aby każdy
z uczestników wiedział, jaką rolę powinien spełnić i jakie konkretnie zadania wyko-
nać. Tylko wówczas działania te przyniosą zamierzony efekt. Każdy uczestnik podej-
mujący działanie w procesie zarządzania kryzysowego powinien więc dysponować
takimi danymi, jak treść zadania, jakie należy zrealizować oraz informacje o czasie
i miejscu jego wykonania. Działania można bowiem tylko wtedy uznać za wspólne,
174
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, DzU z 2002 r., nr 62, poz. 558 z późn. zm.,
art. 18 ust. 1.
175
Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, DzU z 2002 r., nr 113, poz. 985 z późn. zm., art. 11
ust. 1.
81
kiedy zostały osadzone w konkretnym czasie i przestrzeni
176
. Tylko wówczas też moż-
liwe będzie osiągnięcie efektu synergii
177
.
Ważną cechą współdziałania sektora cywilnego z wojskiem w zarządzaniu kry-
zysowym jest sprawność. Podstawowymi cechami sprawnego działania, zdaniem Wi-
tolda Kieżuna, są skuteczność, korzystność i ekonomiczność
178
. Skuteczność działania
oznacza osiągnięcie zamierzonego celu. Korzystność to różnica między wynikiem
użytecznym a kosztami działania. Jeżeli rozpatrzymy te dwie cechy łącznie, możemy
mieć do czynienia z następującymi sytuacjami:
działanie jest skuteczne, ale niekorzystne – działanie spowodowało skutki
niezamierzone, których wartość łącznie z zamierzonymi i zrealizowanymi
elementami kosztu przekroczyła 100% wartości osiągniętego wyniku użyt-
kowego;
działanie jest nieskuteczne, ale korzystne – cel nie został osiągnięty, ale
niezamierzone skutki, które osiągnięto, są pozytywnie oceniane oraz ich
wartość przekracza wartość celu nieosiągniętego;
działanie jest skuteczne i korzystne – jest to działanie sprawne;
działanie jest nieskuteczne i niekorzystne – jest to działanie niesprawne
179
.
Z punktu widzenia zarządzania kryzysowego każdorazowo pożądane byłoby,
aby każde współdziałanie sektora cywilnego i sił zbrojnych było działaniem spraw-
nym. Jego celem jest bowiem zahamowanie niekorzystnego rozwoju sytuacji kryzy-
sowej oraz zapobiegnięcie wystąpieniu jej negatywnych skutków. To decyduje o po-
wodzeniu podejmowanych w tej sytuacji działań.
Kolejna cecha sprawnego działania to ekonomiczność, której miarą jest stosu-
nek wyniku użytecznego do kosztów działania. Należy jednak podkreślić, iż w przy-
padku zarządzania kryzysowego nie można kosztów tych rozpatrywać tak, jak ma to
miejsce w ekonomii. Tu bowiem liczą się nie tylko finanse, ale również takie wartości,
jak życie, zdrowie ludzkie czy zachowanie środowiska naturalnego w niezmienionej
176
Zadania wojsk lądowych…, wyd. cyt., s. 90.
177
„Efekt synergiczny uzyskuje się wtedy i tylko wtedy, gdy podmioty działające, jeśli współdziałają, osiągają
więcej niż jeśli działają każdy z osobna”. E. Nowak, Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych, AON,
Warszawa 2008, s. 96.
178
W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją, wyd. SGH, Warszawa 1997, s. 18.
179
Tamże, s. 19-20.
82
postaci. W literaturze przedmiotu podkreśla się nawet, iż w sytuacjach kryzysowych
nie m obowiązku weryfikacji podejmowanych decyzji pod względem ekonomicznym.
Dopuszcza się nawet zastosowanie rozwiązań droższych, pod warunkiem jednak, że
sprzyjają realizacji celu podejmowanych działań w tych sytuacjach, czyli ratowaniu
życia i zdrowia ludzkiego, zniszczeniu mienia w wielkich rozmiarach czy środowiska
w dużych rozmiarach
180
.
Witold Kieżun określił także ogólne wytyczne sprawnego działania. Składają
się na nie następujące pary przeciwstawnych dyrektyw:
specjalizacja – uniwersalizacja;
aktywizacja – ograniczenie działania (potencjalizacja, mechanizacja, in-
strumentalizacja, inwigilacja czysta);
oczekiwanie właściwej chwili, czyli kunktacja – antycypacja;
utrzymanie określonego poziomu zasobów – pełne wykorzystanie zasobów;
koncentracja sił – zabezpieczenie wszystkich kierunków działania
181
.
Z punktu widzenia zarządzania kryzysowego nie zawsze można jednoznacznie
określić, która z dyrektyw występujących w danej parze jest właściwa. W przypadku
pierwszej pary niewątpliwie będziemy mieli do czynienia ze specjalizacją. Wszystkie
bowiem podmioty biorące udział w zwalczaniu sytuacji kryzysowej, w tym siły zbroj-
ne, specjalizują się w określonej dziedzinie i z tego zakresu wykonywać będą zadania.
Niewątpliwie też konieczna jest aktywna postawa wszystkich uczestników działań.
Powinna ich charakteryzować czynna postawa w walce z pojawiającymi się zagroże-
niami. Często jednak to nie wystarcza i trzeba użyć specjalistycznego sprzętu. Wów-
czas mamy do czynienia z ograniczonymi działaniami w postaci instrumentalizacji.
Jak wcześniej zostało wspomniane, siły zbrojne mogą zostać użyte jedynie wówczas,
gdy użyte dotychczas siły i środki okażą się niewystarczające lub nie będzie możliwe
ich użycie. Wiąże się to z kolejną parą dyrektyw. Jeżeli weźmiemy bowiem pod uwa-
gę udział wojska w zwalczaniu sytuacji kryzysowej, wówczas mamy do czynienia
z kunktacją. Niewątpliwie jednak, w przypadku zarządzania kryzysowego nie można
czekać, aż pojawi się zagrożenie i dopiero wtedy podejmować działania. Należy za-
180
Zob. Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, red. E. Nowak, AON, Warszawa 2007,
s. 73.
181
Szerzej, W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją.., wyd. cyt., s. 23-25.
83
wczasu prognozować te zagrożenia, przygotowywać się do wali z nimi lub całkowicie
im zapobiegać. Aby współdziałanie sektora cywilnego z siłami zbrojnymi przebiegało
w sposób sprawny, podejmuje się też czynności planistyczne, organizuje ćwiczenia
i szkolenia. Wówczas mamy do czynienia z antycypacją. Jeżeli weźmiemy pod uwagę
wykorzystanie posiadanych zasobów, aby ratować życie i zdrowie ludzkie nie należy
ich szczędzić. W przypadku ostatniej pary dyrektyw, koncentracja wysiłków lub ich
rozczłonkowanie każdorazowo zależeć będzie od sytuacji kryzysowej, jaka zaistnieje.
W zarządzaniu kryzysowym, zarówno w przypadku tej pary dyrektyw, jak i wszyst-
kich pozostałych, należy znaleźć „złoty środek” i działanie dostosowywać do sytuacji,
z jaką mamy do czynienia.
Współpraca wojska z sektorem cywilnym jest współdziałaniem specyficznym.
Naukowcy z Akademii Obrony Narodowej sprecyzowali reguły, jakim powinien pod-
legać proces udzielania wsparcia władzom cywilnym przez siły zbrojne. Do najważ-
niejszych z nich należy zaliczyć
182
:
zadania wojskowego wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa realizuje
się, gdy nie ma sprzeczności z zasadami funkcjonowania demokratycznego
państwa (przestrzeganie porządku konstytucyjnego, praw człowieka i oby-
watela, cywilnej kontroli nad siłami zbrojnymi);
użycie sił wojskowych realizowane jest w interesie publicznym;
pomoc wojskowa udzielana jest, gdy zachodzi obiektywna konieczność;
użycie sił wojskowych nie może stanowić sposobu na zastąpienie nieudol-
ności instytucji cywilnych;
działanie wojska nie może również stanowić konkurencji dla instytucji cy-
wilnych;
wydzielane jednostki sił zbrojnych stanowią siłę drugiej (wojska OT) lub
trzeciej kolejności użycia (wojska operacyjne);
użycie wojska następuje według wcześniej uzgodnionych planów lub
w trybie doraźnym – na wezwanie o pomoc – według decyzji dowódcy
każdego szczebla;
182
Zadania wojsk lądowych…, wyd. cyt., s. 90-91.
84
o użyciu sił wojskowych decyduje silna potrzeba, gdy: działanie przekracza
możliwości władz cywilnych, życie ludzkie jest zagrożone, sytuacja ma
charakter kryzysowy;
uzasadnione przypadki doraźnego użycia mają miejsce, gdy dochodzi do:
zagrożenia porządku prawnego, zdrowia i życia ludzkiego, dóbr, ważnych
dokumentów lub cennych elementów środowiska, łamania praw człowiek
i obywatela;
działania wojska w ramach wsparcia nie może być organizowane pochopnie
i narażać go na negatywną opinię społeczną;
brak regulacji prawnych nie zwalnia z obowiązku udzielenia pomocy, gdy
zachodzi potrzeba wyższej konieczności.
Przestrzeganie wyżej wymienionych reguł niejednokrotnie będzie decydowało o po-
wodzeniu współpracy władz cywilnych oraz sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych.
85
IV.
ORGANIZACJA
WOJSKOWEGO
WSPARCIA
WŁADZ
CYWILNYCH I SPOŁECZEŃSTWA W ROZWIĄZYWANIU
SYTUACJI KRYZYSOWYCH
4.1.
Funkcja NSR w zarządzaniu kryzysowym
Powstałe w 2010 roku Narodowe Siły Rezerwowe utworzone zostały, przede
wszystkim, z myślą o wspomaganiu społeczeństwa, służb ratowniczych i władz
cywilnych w razie wystąpienia sytuacji kryzysowych (a w szczególności klęsk ż y-
wiołowych). Jak przeczytać można w Vademecum NSR, „[…] Przeznaczenie NSR
wynika z ich definicji, zawartej w ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rze-
czypospolitej Polskiej. Żołnierze rezerwy na przydziałach kryzysowych, z uwagi na
dyspozycyjność do okresowego pełnienia służby czynnej w razie potrzeby, stano-
wią wzmocnienie potencjału jednostek wojskowych w przypadkach uzasadnionych
potrzebami obrony państwa, potrzebami Sił Zbrojnych lub zarządzania kryzysowe-
go”
183
.
Ochotnicy wcieleni do Narodowych Sił Rezerwowych otrzymują przydział
kryzysowy
184
, na mocy którego prowadzą działania związane z zarządzaniem kry-
zysowym. Wartym zaznaczenia wydaje się być fakt, że istnieją pewne podobień-
stwa pomiędzy NSR, a zagranicznymi formacjami mającymi zbliżone zadania.
Niemalże samoczynnie nasuwa się porównanie do amerykańskiej Gwardii Narodo-
wej, w której to pełniący służbę również są do dyspozycji w razie zaistnienia takiej
konieczności. Godnym podkreślenia jest również, że NSR wzorowany jest na ist-
niejących niegdyś wojskach Obrony Terytorialnej (OT). Żołnierze pełniący służbę
w OT byli oddelegowani do jednostek znajdujących się w niewielkiej odległości od
ich miejsca stałego zamieszkania, co stanowiło nieoceniony wręcz atut na wypadek
różnych sytuacji kryzysowych.
183
Narodowe Siły Rezerwowe Vademecum, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2010, s. 12.
184
Przydział kryzysowy – wyznaczenie (w drodze karty przydziału kryzysowego) żołnierza rezerwy – ochotnika
– na stanowisko służbowe określone w etacie jednostki wojskowej, na podstawie zawartego kontraktu, na któ-
rym będzie pełnił czynną służbę wojskową w ramach Narodowych Sił Rezerwowych. Narodowe Siły Rezer-
wowe Vademecum, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2010 , s.3.
86
Narodowe Siły Rezerwowe mają ściśle określone zadania wynikające mię-
dzy innymi z:
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rze-
czypospolitej Polskiej;
Programu profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata
2008-2010, uchwalony przez Radę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r.;
Programu rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2007-
2012;
Decyzji Nr 67/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 lutego 2008 r. w
sprawie przedsięwzięć organizacyjnych zapewniających sprawną realizację
procesu profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
Decyzji Nr 401/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 2 grudnia 2009 r.
w sprawie przedsięwzięć zapewniających realizację procesu tworzenia Na-
rodowych Sił Rezerwowych;
Rozkazu Nr 326/SG/P1 Szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 14 kwietnia
2008 r. w sprawie przedsięwzięć organizacyjnych zapewniających sprawną
realizację procesu profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Pol-
skiej;
Rozkazu Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 47/SG/P1 z dnia 20 stycznia
2010 r. w sprawie przedsięwzięć organizacyjnych zapewniających realiza-
cję procesu tworzenia i funkcjonowania Narodowych Sił Rezerwowych.
Zadania wynikające z wymienionych powyżej dokumentów, precyzuje Va-
demecum NSR, gdzie stwierdza się, że „Zadaniem NSR, tak jak i całych Sił Zbroj-
nych, jest zapewnienie suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego
bezpieczeństwa i pokoju. Siły Zbrojne mogą także brać udział w zwalczaniu klęsk
żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu
ochrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia
i życia ludzkiego, oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecz-
nych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także w realizacji za-
87
dań z zakresu zarządzania kryzysowego”
185
. Warto podkreślić w tym miejscu, że
wszelkie zadania NSR związane z zarządzaniem kryzysowym mogą być realizowa-
ne w trybie natychmiastowego stawiennictwa żołnierzy rezerwy w wyznaczonej
jednostce.
Należy zaznaczyć dodatkowo, że ważnym czynnikiem wpływającym na sku-
teczność działania NSR jest fakt, że żołnierze pełniący ochotniczą służbę mają mo-
tywację do działania i chęć niesienia bezinteresownej pomocy zgodnie z ideą „pro
publico bono”. Świadczyć może o tym wzorowy przykład postawy pewnego mło-
dego człowieka z Giżycka, który nie będąc jeszcze żołnierzem NSR, a udając się do
Wojskowej Komendy Uzupełnień, był świadkiem wypadku i zaryzykował własne
życie ratując ludzi z tonącego samochodu
186
. Jego bohaterska postawa wynagro-
dzona została bezpośrednio przez samego Ministra Obrony Narodowej, a dzielny
elew z Giżycka stał się „ikoną” Narodowych Sił Rezerwowych
187
.
Na temat wykorzystania NSR w zarządzaniu kryzysowym, wypowiedział się
na łamach Przeglądu Obrony Cywilnej Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego
minister Stanisław Koziej, który powiedział: „To, że o NSR nie ma mowy w usta-
wie o zarządzaniu kryzysowym wynika z prostego faktu, że ustawa ta była napisana
w 2007 r. Natomiast uruchomienie procesu tworzenia Narodowych Sił Rezerwo-
wych związane było z wejściem w życie 1 stycznia 2010 r. nowelizacji ustawy
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. W ustawie
o zarządzaniu kryzysowym jest odpowiednia część poświęcona wykonywaniu za-
dań przez Siły Zbrojne z zakresu zarządzania kryzysowego. I w tym względzie nic
się nie zmienia. Żołnierze Narodowych Sił Rezerwowych jako część Sił Zbrojnych
na podstawie tych zapisów będą brali udział w takich działaniach”
188
.
Jak można zauważyć, minister Koziej w swojej wypowiedzi utwierdza nas
w przekonaniu, że żołnierze Narodowych Sił Rezerwowych powinni być i będą
wykorzystywani do pomocy w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych.
185
Tamże, s. 13.
186
Szerzej,
http://gizycko.wm.pl/27490,Volvo-wpadlo-do-kanalu-Dwie-kobiety-cudem-uratowane.html,
(03.07.2012r., 22:49).
187
Szerzej, http://promilitaria21.org/fresh/showpage.php?pageID=252&idgtxe10=5783, (03.07.2012r., 22:56).
188
T. Mitek, Przeprowadzimy audyt bezpieczeństwa „Przegląd Obrony Cywilnej” 2011, nr 2, s. 2-8.
88
Szkolenie elewów na potrzeby NSR wypełniło lukę w szkoleniu rezerw, jaka
powstała po zawieszeniu powszechnego obowiązku odbywania zasadniczej służby
wojskowej. W przypadku, gdy w czasie zaistnienia kryzysu etatowa liczba żołnie-
rzy niosących pomoc okaże się niewystarczająca, wykorzystanie żołnierzy posiada-
jących przydziały kryzysowe jawi się jako bardzo dobre rozwiązanie. Elewi szko-
leni specjalnie w tym celu posiadają odpowiednie umiejętności i, co najważniejsze,
motywację do niesienia pomocy w czasie kryzysu.
4.2.
Planowanie wspólnych działań w zakresie rozwiązywania sytuacji kryzy-
sowych
Planowanie jest jedną z funkcji procesu zarządzania
189
. Zdaniem Ricky’ego
W. Griffin’a, „w najprostszej formie planowanie oznacza wytyczanie celów organiza-
cji i określanie sposobów ich najlepszej realizacji”
190
. Bez planów nie byłoby możliwe
skuteczne organizowanie zasobów, w tym także zasobów ludzkich
191
. Jego istota
sprowadza się do określenia kierunków działania w przyszłości, możliwych sposobów
oraz potrzebnych środków działania.
Planowanie jest działalnością uniwersalną, która jednak nie przebiega w taki
sam sposób w przypadku każdej organizacji. Według Amitai’a Etzioni’ego, „organiza-
cje są jednostkami społecznymi (lub grupami ludzi), rozmyślnie tworzonymi i prze-
kształcanymi dla realizacji określonych celów. (…) charakteryzują się:
podziałem pracy, władzy i przepływu informacji, który nie jest przypadko-
wy ani tradycyjny, lecz rozmyślnie zaplanowany, aby służył realizacji okre-
ślonych celów;
obecnością jednego lub więcej ośrodków władzy;
substytucyjnością personelu”
192
.
189
Zdaniem Henry’ego Fayola wyróżniamy cztery funkcje zarządzania: planowanie, organizowanie, pobudzanie
do działania oraz kontrolowanie.
190
R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1998, s. 40.
191
J. A. F. Stoner, R. E. Freeman, D. R. Gilbert jr., Kierowanie, PWE, Warszawa 2001, s. 263.
192
A. Etzioni, Modern organizations, Prentice-Hall, Engelwood Cliffs NJ 1964, s. 3, [za:] M. Bielski, Podstawy
teorii organizacji i zarządzania, C. H. Beck, Warszawa 2002, s. 31.
89
Swego rodzaju organizacją jest „twór” złożony cywilnych i wojskowych
uczestników działania mającego na celu zażegnanie pojawiającej się sytuacji kryzy-
sowej. Charakteryzuje go bowiem podział pracy pomiędzy poszczególnych uczestni-
ków, który powinien być zaplanowany i służy konkretnemu celowi – likwidacji zaist-
niałej sytuacji kryzysowej. Ponadto – konkretny organ kieruje podejmowanymi dzia-
łaniami. Występuje również substytucyjność uczestników tych działań – w momencie,
gdy siły i środki cywilne okazują się niewystarczające, są zastępowane przez siły
i środki wojskowe.
Planowanie nie jest działalnością łatwą. Przyszłość bowiem obarczona jest zaw-
sze niepewnością. W przypadku planowania działań na wypadek wystąpienia sytuacji
kryzysowych niepewność ta związana jest nie tylko z trudnością określenia czasu, kie-
dy trzeba będzie wdrożyć plan w życie, ale także tego, jaki charakter czy zasięg będzie
miała zaistniała sytuacja, co ją spowoduje, jak długo będzie trwała, jakie siły i środki
trzeba będzie uruchomić, a przede wszystkim – ile i jakiej jakości informacji posiadać
będzie decydent odpowiedzialny za kierowanie działalnością mającą na celu zapobie-
gnięcie eskalacji zagrożenia bądź zagrożeń. To tylko niektóre z trudności, jakie stoją
przed osobami odpowiedzialnymi za opracowanie planów związanych z zarządzaniem
kryzysowym, w tym także tych, które dotyczą współpracy z siłami zbrojnymi, dlatego
też warto wskazać cechy, jakimi powinien charakteryzować się dobry plan. Powinien
być on:
celowy – doprowadzający do realizacji zamierzonego celu. W przypadku za-
rządzania kryzysowego celem podstawowym jest zapobiegnięcie eskalacji
sytuacji kryzysowej, likwidacja zagrożeń, które ją wywołały, minimalizacja
ich negatywnego wpływu na życie i zdrowie ludzi, mienie i środowisko;
wykonalny – możliwy do realizacji. Wszystkie zaplanowane zadania są
możliwe do wykonania z wykorzystaniem dostępnych sił i środków;
niesprzeczny – każda czynność wcześniejsza umożliwia wykonanie czyn-
ności następnej;
operatywny – łatwy w zrozumieniu. Wszyscy uczestnicy działań w zarządza-
niu kryzysowym powinni rozumieć zadania, jakie zostały na nich nałożone;
90
racjonalny – oparty na rzetelnej wiedzy. W przypadku działalności plani-
stycznej w zarządzaniu kryzysowym wiedza ta pochodzi z dokładnej anali-
zy własnego położenia, zagrożeń, z jakimi organizacja może mieć do czy-
nienia oraz sił i środków, jakimi ona dysponuje. Analizę tę powinni prze-
prowadzać eksperci;
elastyczny – możliwy do zmian w trakcie realizacji działań. W przypadku
zaistnienia sytuacji kryzysowej nigdy nie wiadomo na pewno, jak będzie
ona przebiegała, dlatego też plany powinny zawierać możliwie jak najwię-
cej rozwiązań;
optymalnie szczegółowy – w zarządzaniu kryzysowym dbałość o szczegóły
jest pożądana, gdyż tutaj mały szczegół może zaważyć na powodzeniu ca-
łego planu;
odpowiednio długodystansowy – obejmujący taki przedział czasu, jaki jest
możliwy;
terminowy – zawierający datę, po której stanie się nieważny. W ustawie
o zarządzaniu kryzysowym ustalono, iż cykl planowania nie może być dłuż-
szy niż dwa lata
193
, co w praktyce oznacza, że co najmniej raz na dwa lata
plan powinien być aktualizowany;
kompletny – obejmujący wszystkie istotne względy.
Podstawowym, konstytucyjnym zadaniem sił zbrojnych jest ochrona niepodle-
głości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnienia bezpieczeństwa
i nienaruszalności jego granic
194
. Jak już zostało niejednokrotnie wcześniej wspomnia-
ne, mogą one zostać użyte do wsparcia sektora cywilnego w sytuacjach kryzysowych.
W tym celu jednak wskazane jest, aby potrzeby w tym zakresie zostały wcześniej
skalkulowane i uzgodnione, jak również – aby zostały postawione konkretne zadania
poszczególnym pododdziałom i oddziałom sił zbrojnych, które ewentualnie miałyby
zostać użyte, gdy sytuacja kryzysowa wystąpi.
Potrzeby w zakresie udziału sił zbrojnych w zwalczaniu sytuacji kryzysowych
powinno zostać określone na każdym szczeblu administracji i znaleźć swój wyraz
193
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, art. 5 ust. 3.
194
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., DzU z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.,
art. 16 ust. 1.
91
w konkretnych planach. Określenie zapotrzebowania odbywa się od szczebla najniż-
szego, a więc gminy, a następnie jest przesyłane na szczeble wyższe, gdzie następuje
scalenie pozyskanych danych. Gdy do wojewody spłynie zapotrzebowanie z terenu
całego województwa, dane te są scalane i następnie przekazywane szefowi wojewódz-
kiego sztabu wojskowego i wówczas planowanie użycia wojska odbywa się w ramach
resortu obrony narodowej
195
. Zaakceptowane siły uwzględniane są w planach zarzą-
dzania kryzysowego.
Podstawowym planem jest plan zarządzania kryzysowego. Zgodnie z ustawą
o zarządzaniu kryzysowym, podstawowe znaczenie ma wojewódzki plan zarządzania
kryzysowego
196
. W planach tych bowiem powinny się znaleźć informacje, między in-
nymi, o zasadach pozyskiwania pomocy w momencie, gdy posiadane na danym szcze-
blu administracji siły i środki okażą się niewystarczające, a więc także informacje,
w jakim momencie potrzebne będzie wsparcie sił zbrojnych. W części dotyczącej pro-
cedur reagowania kryzysowego, określających sposoby postępowania w sytuacjach
kryzysowych, pożądanym byłoby zamieszczenie procedury aktywacji wsparcia woj-
skowego w sytuacjach kryzysowych – wskazującej okoliczności uzasadniające ko-
nieczność uzyskania pomocy ze strony sił zbrojnych oraz tryb pozyskiwania takiej
pomocy
197
. Wszystkie zapisy, które znajdą miejsce w planie zarządzania kryzysowego
powinny jednak być wcześniej uzgodnione. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Mini-
strów w sprawie szczegółowych zasad użycia pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu,
uzgodnieniu z Ministrem Obrony Narodowej podlegają takie elementy, jak:
warunki użycia pododdziałów lub oddziałów sił zbrojnych w działaniach
ratowniczych i prewencyjnych
198
;
195
W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Więcek, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych…, wyd. cyt., s. 107.
196
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, art. 25 ust. 2. Por. Rozporządzanie Rady
Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad użycia pododdziałów i oddziałów Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu, DzU
z 2003 r., nr 41, poz. 347, § 3 ust. 1.
197
N. Moch, Charakterystyka przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych, [w:] Planowanie cywilne
w Polsce na rzecz osiągania gotowości do działania w sytuacjach kryzysowych, praca naukowo-badawcza, pod
kier. nauk. W. Kitlera, AON, Warszawa 2011, s. 161.
198
W rozporządzeniu wskazuje się na następujące przedsięwzięcia: współudział w monitorowaniu zagrożeń;
wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze występowania zagrożeń;
wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych; ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia; wyko-
nywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego przebywania ewakuowanej ludności
92
skład i wyposażenie pododdziałów i oddziałów sił zbrojnych, a także za-
bezpieczenia logistycznego wymaganego do realizacji powierzonych zadań;
przedsięwzięcia realizowane przez działające na terenie województwa jed-
nostki organizacyjne, których celem będzie zabezpieczenie logistyczne
pododdziałów i oddziałów sił zbrojnych, w tym w zakresie zakwaterowa-
nia, wyżywienia, pomocy medycznej, zabezpieczenia materiałowo-
technicznego i łączności;
korzystanie przez pododdziały i oddziały sił zbrojnych z elementów infra-
struktury technicznej w czasie realizacji powierzonych zadań
199
.
Nie należy bowiem zapominać, że „współdziałanie rozpoczyna się już na etapie pla-
nowania, w którym określa się, między innymi, kto?, z kim?, na jakim etapie?, w jaki
sposób? i kiedy? będzie zadania realizował”
200
. Zasady i formy współdziałania z siła-
mi zbrojnymi, ze względu na swoją specyfikę, powinny być bardziej skonkretyzowane
i uszczegółowione.
W resorcie obrony narodowej zasadniczym dokumentem jest natomiast „Plan za-
rządzania kryzysowego Ministerstwa Obrony Narodowej”. Został on wprowadzony do
użytku Rozkazem Nr Z-1125/Oper./P3 Szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 20 grudnia
2010 roku. W planie określono specjalistyczne siły i środki, które mogą być wykorzy-
stane do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, wynikające z ustawy
o zarządzaniu kryzysowym, jak również gotowość sił i środków, procedury ich aktywa-
cji, organizację systemu dowodzenia i łączności, zasady koordynacji oraz organizację
zabezpieczenia logistycznego i medycznego.
w wyznaczonych miejscach; współudział w ochronie mienia pozostawionego na obszarze występowania za-
grożeń; izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej; wykonywanie
prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach;
prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych
będących w zasobach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich
unieszkodliwianie, z wykorzystaniem sił i środków będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej; likwidowanie skażeń chemicznych oraz skażeń i zakażeń biologicznych; usuwanie skażeń promienio-
twórczych; wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej; współudział
w zapewnieniu przejezdności szlaków komunikacyjnych; udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań
sanitarnohigienicznych i przeciwepidemicznych. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym,
art. 25 ust. 3.
199
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad użycia
pododdziałów i oddziałów…, § 3 ust. 2.
200
Tamże, s. 162.
93
Siły zbrojne mogą zostać użyte do wsparcia organów administracji publicznej
w ramach realizacji innych zadań, jak:
działania antyterrorystycznych i utrzymania porządku publicznego;
izolowanie zagrożonego obszaru oraz w działaniach zabezpieczających, ra-
towniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych obiektach budowlanych i za-
bytkach;
działania w ramach akcji poszukiwawczo-ratowniczych;
użycie specjalistycznego sprzętu, a także oczyszczanie terenu z przedmiotów
wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich uniesz-
kodliwianiu;
monitorowanie i ocena zagrożeń niemilitarnych;
likwidacja skażeń chemicznych i promieniotwórczych;
naprawa i odbudowa zniszczonej infrastruktury technicznej oraz zapewnienie
przejezdności szlaków komunikacyjnych;
działanie przeciwepidemiczne, sanitarnohigieniczne, udzielanie pomocy me-
dycznej oraz likwidowanie skażeń i zakażeń biologicznych;
ewakuacja ludności i mienia oraz ochrona terenu podczas zagrożeń niemili-
tarnych.
Ponadto, w ramach resortu obrony narodowej opracowuje się również „Plan uży-
cia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w przypadku
wystąpienia sytuacji kryzysowych”, który opracowywany jest w Sztabie Generalnym
Wojska Polskiego
201
. Zawiera on procedury, organizację łączności oraz zasady aktywa-
cji wojska
202
. Załącznikiem do wspomnianego planu jest „Rejestr zagrożeń oraz proce-
dury podejmowane przez Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej w przypadkach wystą-
pienia sytuacji kryzysowych”. Wyróżniono w nim trzy rodzaje zagrożeń:
pierwsza grupa – zagrożenia terrorystyczne, w tym zagrożenia siłowe, bio-
logiczne, chemiczne i radiologiczne;
druga grupa – zagrożenia spowodowane działaniem sił przyrody oraz awa-
rie techniczne;
201
W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Więcek, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych…, op. cit., s. 87.
202
Tamże
94
trzecia grupa - zagrożenia związane z niepokojami społecznymi oraz nega-
tywną sytuacją polityczną, zarówno na terytorium Rzeczypospolitej Pol-
skiej lub poza jej granicami
203
.
Jako załączniki do „Planu udziału…” dołączone zostały:
„Plan udziału SZ RP w działaniach antyterrorystycznych”;
„Plan udziału SZ RP w zwalczaniu powodzi i zjawisk lodowych”;
„Plan udziału SZ RP w akcji odśnieżania”
„Plan udziału SZ RP w akcjach ratowniczo-gaśniczych i usuwaniu skutków
pożarów przestrzennych”;
„Plan udziału SZ RP w likwidacji skutków awarii technicznych z toksycz-
nymi środkami przemysłowymi (TŚP) i wypadków radiacyjnych”
„Plan udziału SZ RP w oczyszczaniu terenu z przedmiotów wybuchowych
i niebezpiecznych”;
„Plan udziału SZ RP w akcjach poszukiwawczo-ratowniczych”;
„Plan działań przeciwepidemicznych”.
Każdy z wymienionych planów szczegółowych jest opracowywany w odniesie-
niu do konkretnych zagrożeń według ściśle określonego schematu:
umocowania prawne w zakresie udziału SZ RP w przeciwdziałaniu zagrożeniu;
szczegółową charakterystykę zagrożenia;
wykaz zadań realizowanych w sytuacji wystąpienia zagrożenia;
szczegółowe procedury aktywacji sił i środków;
zabezpieczenie działań sił i środków w sytuacji kryzysowej;
zakres współdziałania z układem militarnym;
szczegółowe wykazy sił i środków wydzielanych do działań kryzysowych;
czasy gotowości do użycia wydzielanych sił i środków
204
.
Na podstawie wskazanych planów, jak również bieżącej analizy i diagnozy za-
istniałej sytuacji, podejmowane do tej pory były decyzje o udzieleniu wsparcia sekto-
rowi cywilnemu. W nowym cyklu planistycznym na lata 2012-2013 nastąpią jednak
203
A. Skrabacz, Udział oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w reagowaniu kryzysowym,
[w:] Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, red. E. Nowak, „Zeszyt problemowy Towarzystwa
Wiedzy Obronnej” nr 1 (45)/2006, s. 152-153.
204
W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Więcek, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych…, op. cit., s. 88.
95
zmiany w tym zakresie. Przyjęte bowiem w „Planie zarządzania kryzysowego Mini-
sterstwa Obrony Narodowej” podejście zadaniowe dotyczące użycia sił zbrojnych
w sytuacjach kryzysowych, pomimo iż jest w pełni zgodnie z założeniami ustawy
o zarządzaniu kryzysowym, nie zapewnia pełnego pokrycia istniejących potrzeb. Ana-
lizując doświadczenia w tym zakresie można wysnuć wniosek, iż zakres zadań, do
jakich w rzeczywistości muszą być przygotowane siły zbrojne, znacznie przekracza
zapisy zawarte w ustawie i planie. Ponadto, przyjęte podejście zadaniowe powoduje
utrudnienia w zakresie wydzielania sił i środków wojska w odniesieniu do zaistniałych
sytuacji. W praktyce wiązało się to z koniecznością analizy zadań, do jakich zapotrze-
bowane było wojsko, aby następnie wyszukać jednostki, które przypisane były do ich
realizacji w załącznikach do planu. W konsekwencji działanie takie znacznie wydłuża-
ło proces wydzielania niezbędnych sił i środków oraz kierowania wojska do wsparcia
władz cywilnych. Ponadto, w „Planie zarządzania kryzysowego Ministerstwa Obrony
Narodowej” nie uwzględniono także udziału sił zbrojnych w akcji przeciwpowodzio-
wej, przeciwlodowej czy odśnieżania. Te zagrożenia są jednak najpowszechniej wy-
stępującymi w Polsce.
W związku z powyższym, lepszym rozwiązaniem byłaby zmiana podejścia
z zadaniowego na sytuacyjny, w odniesieniu do konkretnych zagrożeń. Działanie takie
znacznie usprawniłoby proces wyznaczania i aktywizowania sił i środków przezna-
czonych do wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa w sytuacjach kryzysowych.
Funkcjonujące do tej pory w ramach resortu obrony narodowej plany dotyczące udzie-
lenia wsparcia władzom cywilnym i społeczeństwu w sytuacjach kryzysowych na wy-
padek wystąpienia konkretnych sytuacji niebezpiecznych, które zostały wymienione
powyżej, nie obejmują całego spektrum możliwych zagrożeń. Proponuje się więc, aby
opracowane zostały nowe plany użycia sił zbrojnych dla wsparcia władz cywilnych
i społeczeństwa w wymiarze narodowym. Propozycję nowego wykazu planów zawiera
załącznik nr 2. W odniesieniu do przedstawionych tam planów należy zaznaczyć, że
tak opracowane plany zarządzania kryzysowego na wypadek wystąpienia konkretnych
zagrożeń powinny być podstawą do określenia zdolności sił zbrojnych do działania
w celu wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa.
96
4.3.
Procedury użycia SZ do działań w ramach zarządzania kryzysowego
Tryb użycia sił zbrojnych w sytuacji kryzysowej, na podstawie omówionych
wyżej planów zarządzania kryzysowego, nie zawsze jest taki sam. Decyzje o udziale
wojska do działań w tych sytuacjach podejmowane mogą być w trzech trybach: pod-
stawowym, alarmowym oraz nakazowym
205
.
Najczęściej wykorzystywanym trybem jest tryb podstawowy (rysunek 8). Jest
on jednak najbardziej czasochłonny, dlatego też można go stosować jedynie w sytua-
cjach, gdy zagrożenie stopniowo narasta, w związku z czym siły i środki wprowadzane
są stopniowo. Polega na tym, iż organ administracji publicznej, na którego terenie wy-
stąpiło zagrożenie będące przyczyną powstania sytuacji kryzysowej, zwraca się do
organu nadrzędnego.
Rys. 8. Uruchomienie sił zbrojnych do pomocy sektorowi cywilnemu – tryb podstawowy
Źródło: opracowanie własne.
W praktyce więc wójt, burmistrz lub prezydent miast będzie zwracał się do starosty,
który z kolei zwróci się do wojewody. Organ ten następnie, za pośrednictwem szefa
wojewódzkiego sztabu wojskowego powiadamia właściwe dowództwo rodzaju sił
zbrojnych lub Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej (gdy zapotrzebowanie
dotyczy udziału pododdziałów lub oddziałów Żandarmerii Wojskowej), którzy zarzą-
dzają przystąpienie do akcji określonych jednostek wojskowych. Każdorazowo oma-
205
A. Skrabacz, Udział oddziałów i pododdziałów…, op. cit., s. 153.
97
wiane powiadomienie powinno być poparte wnioskiem wojewody o udzielenie wspar-
cia wojskowego do zwalczania zaistniałej sytuacji kryzysowej.
Rys. 9. Uruchomienie sił zbrojnych do pomocy sektorowi cywilnemu – tryb alarmowy
Źródło: opracowanie własne.
W trybie alarmowym (rysunek 9) organ zarządzania kryzysowego, właściwy ze
względu na zasięg sytuacji kryzysowej, zwraca się bezpośrednio do dowódcy jednost-
ki wojskowej z prośbą o udzielenie wsparcia. Nie może być to jednak jednostka przy-
padkowa. Wybiera się bowiem tą, która zgodnie z wcześniejszymi uzgodnieniami,
ujęta została w planach zarządzania kryzysowego. W takim też wypadku dowódca
takiej jednostki wojskowej zobowiązany jest do udzielenia wsparcia organowi, który
poprosi o pomoc, jednocześnie informując o swoim działaniu swojego przełożonego.
Tryb ten stosowany jest wówczas, gdy konieczna jest szybka reakcja. Stąd wynika
także jego prostota.
W sytuacjach o nadzwyczajnym, wyjątkowym charakterze uruchamiany jest
tryb nakazowy (rysunek 10). Decyzję o włączeniu się sił zbrojnych do działań mają-
cych na celu opanowanie zaistniałej sytuacji kryzysowej podejmuje wówczas Minister
Obrony Narodowej, Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (w formie rozkazu)
lub ewentualnie dowódca rodzaju sił zbrojnych czy Komendant Główny Żandarmerii
Wojskowej (forma rozkazu). Na dowódcy zgrupowania wojsk, które zostało włączone
do działania, ciąży natomiast obowiązek nawiązania kontaktu z tym organem zarzą-
98
dzania kryzysowego, który kieruje działaniami, a w dalszej kolejności – przystąpienie
do działania zgodnie z poleceniami organu kierującego.
Rys. 10. Uruchomienie sił zbrojnych do pomocy sektorowi cywilnemu – tryb nakazowy
Źródło: opracowanie własne.
Na najbardziej racjonalne wykorzystanie wydzielonych do działania w zwal-
czaniu sytuacji kryzysowych sił i środków sił zbrojnych pozwala zastosowanie trybu
podstawowego. Pozwala on bowiem na działanie zgodne z wcześniej ustalonym pla-
nem. Nie zawsze jednak będzie to możliwe. Wtedy należy zastosować tryb alarmowy
lub tryb nakazowy, co wiąże się z niebezpieczeństwem nieracjonalnego wykorzystania
zasobów wojskowych wydzielonych do działania w ramach zarządzania kryzysowego.
Po zastosowaniu każdego z wskazanych wcześniej trybów pododdziały oddzia-
ły sił zbrojnych pozostają pod dowództwem swoich przełożonych. Organy administra-
cji publicznej właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego natomiast określają za-
dania do realizacji (zgodne z zapisami w planach zarządzania kryzysowego) i przeka-
zują je wyłącznie ich dowódcom. Preferowaną formą stawiania zadań jest forma pi-
semna. Ze względu na specyfikę sytuacji kryzysowej i konieczność natychmiastowego
podejmowania działań, dopuszczalna jest forma ustna, która jednak w najkrótszym
możliwym czasie powinna być potwierdzona na piśmie. Obligatoryjna forma pisemna
wymagana jest do realizacji zadań z użyciem materiałów wybuchowych oraz zadań
realizowanych w warunkach zagrożenia życia i zdrowia żołnierzy.
99
4.4.
Tworzenie zgrupowań na potrzeby zarządzania kryzysowego
Po wyczerpaniu możliwości cywilnego sektora systemu zarządzania kryzyso-
wego (gdy użycie podstawowych sił i środków jest niemożliwe lub też może okazać
się niewystarczające w obliczu zaistniałej sytuacji kryzysowej), w celu zapobiegania,
zwalczania i usuwania skutków sytuacji kryzysowej, organy władzy państwowej mogą
zwrócić się o niezbędną pomoc do wojska. Pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej mogą zostać skierowane do wykonywania zadań z zakresu
zarządzania kryzysowego przez Ministra Obrony Narodowej na wniosek właściwego
miejscowo wojewody, na terenie działania którego wystąpiła sytuacja kryzysowa.
W realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego mogą uczestniczyć pododdziały
lub oddziały sił zbrojnych stosownie do ich przygotowania specjalistycznego i posiada-
nego wyposażenia, zgodnie z wojewódzkim planem zarządzania kryzysowego, uzgod-
nionym przez organy wskazane przez Ministra Obrony Narodowej
206
. Wojewoda prze-
kazane przez Ministra Obrony Narodowej oddziały sił zbrojnych może otrzymać
207
:
w składzie etatowym lub jako tworzone doraźnie zgrupowania zadaniowe.
Sięgając do teorii organizacji i zarządzania, w odniesieniu do zespołów zada-
niowych, warto przytoczyć słowa Marka Strzody, który stwierdza, że „Funkcjonowa-
nie danej struktury organizacji w turbulentnych warunkach środowiska powoduje po-
trzebę ciągłego jej dostosowania do identyfikowanych zmiennych oraz wynikających
z nich problemów. Konieczność rozwiązania kolejnych sytuacji problemowych nie
zawsze jednak musi powodować przeprowadzenie zmiany struktury organizacji. Sytu-
acjom takim wychodzą naprzeciw założenia teorii organizowania i funkcjonowania
zespołów zadaniowych”
208
. W literaturze przedmiotu zespoły te zamiennie nazywane
są problemowymi lub projektowymi i według założeń najczęściej powoływane są do
rozwiązywania nowych i niestandardowych problemów, jakie napotyka organizacja.
Istnienie zespołów zadaniowych podyktowane jest w dużej mierze względami ekono-
micznymi (powołanie zespołu zadaniowego jest o wiele mniej kosztowne niż stała
zmiana struktury całej organizacji w celu rozwiązania danego problemu) oraz po-
206
Zob. ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 25.
207
Zob. tamże, art. 25. ust. 5.
208
M. Strzoda, Zespoły zadaniowe w organizacji, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004, s. 5.
100
wszechnie i daleko idącą specjalizacją różnych grup w poszczególnych dziedzinach.
Jak zauważa Marek Strzoda „Współczesne zespoły zadaniowe są niejako panaceum na
brak elastyczności oraz ociężałość organizacji. Jednocześnie mają zapewnić większą
skuteczność i efektywność poprzez uzyskanie synergii działań ich członków, bez po-
noszenia dodatkowych i zbędnych nakładów”
209
. Jednak należy pamiętać, że ich po-
wołanie powinno być przemyślane, bowiem „Decyzja o utworzeniu i funkcjonowaniu
zespołu zadaniowego wynikać powinna z głębokiego przekonania, że zespół ten wpły-
nie na efektywność organizacji. Nie powinna to być jednak jedynie moda czy rozpacz-
liwe poszukiwanie rozwiązania trudnych problemów”
210
.
Wojskowe zgrupowania zadaniowe, nazywane również wojskowymi zgrupo-
waniami ratowniczymi, są wydzielonymi ze struktury sił zbrojnych samodzielnymi
zespołami tworzonymi ad hoc, w zależności od rodzaju sytuacji kryzysowej oraz zapo-
trzebowania sektora cywilnego, do realizacji unikalnej misji, np. w celu przeciwdzia-
łania danej sytuacji kryzysowej i likwidacji jej skutków bądź przywrócenia stanu
pierwotnego i odtworzenia zniszczonej infrastruktury, z czym stałe siły nie są sobie
w stanie poradzić. Grupy zadaniowe przewidziane są do prowadzenia działań ade-
kwatnie do warunków środowiska w ramach ich przygotowania specjalistycznego
i posiadanego równie specjalistycznego wyposażenia. Na czas prowadzenia zadań
członkowie zgrupowań są niejako wyłączeni ze swoich dotychczasowych komórek. Po
wypełnieniu swojej misji zgrupowania zadaniowe są rozwiązywane.
Warto zauważyć, że zespoły zadaniowe mogą występować na wszystkich
szczeblach organizacji wojskowej. Mogą się one składać zarówno z grupy osób, jak
i całych jednostek wojskowych lub wydzielonych komponentów. Mogą być tworzone
na bazie istniejących jednostek lub zupełnie od nowa. Zespoły realizują zadania, z któ-
rymi stałe struktury sobie nie radzą, zadania, które wykraczają poza możliwości tych
struktur. Jak zauważą Andrzej Polak „Organizowanie zgrupowań zadaniowych defi-
niowane jest często, jako tworzenie, w zależności od treści otrzymanego zadania, od-
powiednich struktur organizacyjnych wojsk […]”
211
.
209
Tamże, s. 11.
210
Tamże, s. 18.
211
A. Polak, Zgrupowania zadaniowe, [w:] Tworzenie zgrupowań zadaniowych w procesie rozwijania operacyj-
nego Wojsk Lądowych, praca naukowo-badawcza pod kryptonimem „Rozwinięcie”, red. A. Czupryński,
A. Polak, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2007, s. 95.
101
Przygotowanie zgrupowania zadaniowego do realizacji powierzonych mu za-
dań, jego wielkość, wyposażenie , a także ilość zapasów materiałowych zależy od spe-
cyfiki danej sytuacji kryzysowej oraz posiadanych przez sektor cywilny, możliwych
do zastosowania, sił i środków. Uruchomienia sił i środków wojska w ramach tworzo-
nych doraźne zgrupowań zadaniowych musi spełniać pewne zasady:
zespoły zadaniowe muszą być tworzone we właściwym czasie;
zespoły zadaniowe muszą być powoływane we właściwych ilościach, adekwat-
nie do potrzeb sektora cywilnego w związku z zaistniałą sytuacją kryzysową;
zespoły zadaniowe powstają na bazie struktur sił zbrojnych stosownie do
specjalistycznego przygotowania (to znaczy odpowiedniego wyposażenia
i wyszkolenia);
zespoły zadaniowe powinny być formowane we właściwym miejscu, czyli
w taki sposób, aby możliwe było użycie posiadanego specjalistycznego
sprzętu i zapewnienie im odpowiedniej bazy logistycznej.
Dlatego też tworząc zgrupowanie zadaniowe należy brać pod uwagę taką jednostkę
wojskową, która znajduje się w pobliżu rejonu dotkniętego sytuacją kryzysową. Jed-
nostka ta staje się wówczas tymczasową bazą dla doraźnie utworzonego zgrupowania
zadaniowego, czy też innymi słowy zapleczem dla tych wojsk, zarówno pod wzglę-
dem zabezpieczenia logistycznego, jak i wsparcia dowodzenia prowadzonych przez
nich działań w ramach zarządzania kryzysowego. Tworząc wojskowe zgrupowania
zadaniowe należy mieć ponadto na uwadze, przede wszystkim, takie czynniki, jak
212
:
rodzaj sytuacji kryzysowej;
intensywność sytuacji kryzysowej;
prognozę rozwoju sytuacji kryzysowej;
zaistniałe dotychczas oraz przewidywane skutki sytuacji kryzysowej;
charakter przewidywanych zadań.
212
Zob. R. Alijewicz, Zasady użycia sił zbrojnych do prowadzenia działań ratowniczych, Wojewódzki
Sztab Wojskowy w Białymstoku, Augustów 2007 (prezentacja podczas Wspólnego Międzynarodowego Semi-
narium Ratowniczego Bezpieczeństwo Transgraniczne, Augustów, 25 – 27 września 2007, dostęp:
http://www.straz.bialystok.pl/pliki/augustow2007/15.pdf).
102
W ramach tworzonych doraźnie wojskowych zgrupowań zadaniowych wyróż-
nić można zespoły funkcjonalne takie, jak
213
: zespół rozpoznania (rekonesansowy);
zespół ewakuacji; zespół ratownictwa; zespół prewencji; zespół zabezpieczenia logi-
stycznego. Ich przeznaczenie zawiera tabela 3.
Tabela 3. Zadania zespołów funkcjonalnych wojskowych zgrupowań zadaniowych
ZESPOŁY
FUNKCJONALNE
ZADANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZOWANIA
W RAMACH ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO
zespół
rozpoznania
prowadzenie rekonesansu rejonów zagrożonych
przedstawianie danych o rozwoju sytuacji w rejonach zagrożonych i objętych
sytuacją kryzysową
poznanie terenu w zagrożonym rejonie
współpraca z przedstawicielami administracji państwowej w danym rejonie
zespół
ratownictwa
ratowanie ludzi i mienia z rejonu objętego zagrożeniem
udzielanie niezbędnej pomocy medycznej ewakuowanym
dowóz podstawowych środków do życia dla ludności na terenie objętym za-
grożeniem
współpraca z przedstawicielami administracji państwowej w danym rejonie
zespół
ewakuacji
ewakuacja ludzi, mienia oraz inwentarza z zagrożonego rejonu
udzielanie niezbędnej pomocy medycznej ewakuowanym
współpraca z innymi grupami zadaniowymi podczas działań
współpraca z przedstawicielami administracji państwowej w danym rejonie
zespół
prewencji
doraźna odbudowa zniszczonej infrastruktury technicznej
ochrona obiektów przed skutkami sytuacji kryzysowej
współpraca z innymi grupami zadaniowymi podczas działań
współpraca z przedstawicielami administracji państwowej w danym rejonie
zespół
zabezpieczenia
logistycznego
realizacja zadań związanych z dostarczaniem środków materiałowych do
zespołów działających w rejonie zagrożenia
organizowanie podstawowych usług socjalno-bytowych podczas akcji ratow-
niczej
realizacja zadań związanych z obsługiwaniem, naprawą i ewakuacją uszko-
dzonego sprzętu wojskowego
współorganizowanie transportu dla ratowanej ludności
współpraca z przedstawicielami administracji państwowej w danym rejonie
Źródło: opracowanie własne na podstawie R. Alijewicz, Zasady użycia sił zbrojnych do prowadzenia
działań ratowniczych, Wojewódzki Sztab Wojskowy w Białymstoku, Augustów 2007 (prezentacja
podczas Wspólnego Międzynarodowego Seminarium Ratowniczego Bezpieczeństwo Transgraniczne,
Augustów, 25 – 27 września 2007, dostęp: http://www.straz.bialystok.pl/pliki/augustow2007/15.pdf).
213
Tamże.
103
Analiza procesu tworzenia i funkcjonowania wojskowych zgrupowań zadanio-
wych pozwala wyciągnąć pewne wnioski:
w przypadku sytuacji kryzysowych użycie Sił Zbrojnych RP w postaci jed-
norodnych oddziałów z reguły może okazać się mało zasadne (ze względu
na poniesione koszty i otrzymane efekty działań). W tego typu sytuacjach
występuje potrzeba specjalizacji, przez co rozumieć należy konieczność
wykorzystania specjalistycznych oddziałów wraz z niezbędnym specjali-
stycznym sprzętem;
proces tworzenia wojskowych zgrupowań zadaniowych realizowany jest
w warunkach zagrożenia (zaistnienia sytuacji kryzysowej i niedoboru pod-
stawowych sił i środków zarządzania kryzysowego), jednak nie może być
pozbawiony przemyślanych działań, w odniesieniu do składu oraz wyposa-
żenia zgrupowań zadaniowych;
proces tworzenia wojskowych zgrupowań zadaniowych polega na doborze
odpowiednich sił dla potrzeb wykonania określonego zadania;
tworzenie wojskowych zgrupowań zadaniowych do wykonywania działań
w ramach zarządzania kryzysowego odzwierciedla aktualne potrzeby władz
cywilnych i społeczeństwa w obliczu zaistniałej sytuacji kryzysowej;
celem tworzenia wojskowych zgrupowań zadaniowych jest uzyskanie efek-
tu synergii przy wykonywaniu określonego zadania. Integracja i zespolenie
wysiłków członków zgrupowania są w tym wypadku niezwykle istotne dla
powodzenia całości;
wojskowe zgrupowania zadaniowe przeznaczone są do wykonania jednego
określonego zadania w wydzielonym rejonie odpowiedzialności (lub jedne-
go określonego typu zadań) w związku z czym szybka adaptacja do wyko-
nania konkretnego zadania świadczy o sprawności powołanego zespołu za-
daniowego;
szczególne znaczenie przy tworzeniu i wykorzystaniu wojskowych zespo-
łów zadaniowych do wsparcia działań sektora niemilitarnego ma współ-
działanie ich dowódców z organami władz cywilnych i społeczeństwem.
104
4.5.
Szkolenia i ćwiczenia
Dla powodzenia współdziałania sektora cywilnego z siłami zbrojnymi w zwal-
czaniu sytuacji kryzysowych oraz minimalizacji ich negatywnych skutków nie wystar-
czy samo przygotowanie planów. Konieczne jest także przeprowadzenie szeregu szko-
leń i ćwiczeń z udziałem obu podmiotów.
Szkolenie jest to „cykl wykładów z jakiegoś przedmiotu, zorganizowanych
w celu uzupełnienia czyjegoś wykształcenia lub czyichś wiadomości z jakiejś dziedzi-
ny”
214
. Odbywa się ono zazwyczaj podczas kursów lub poprzez cykl wykładów. Ćwi-
czenie natomiast to „czynność wykonywana i powtarzana w celu opanowania jakiejś
umiejętności”
215
. Ćwiczenia umożliwiają kompleksowe opanowanie i utrzymanie wy-
sokiego poziomu wiedzy i praktycznych umiejętności szkolonych. Mają one na celu
wyrabianie, utrwalanie i doskonalenie nawyków niezbędnych w późniejszym działa-
niu. Ponadto, stwarzają warunki do trafnego wyboru skutecznych form i metod działa-
nia w różnorodnych sytuacjach, które opracowuje się biorąc pod uwagę prawdopo-
dobne sytuacje. Z punktu widzenia zarządzania kryzysowego zarówno szkolenia, jak
i ćwiczenia mają ogromne znaczenie.
Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym za organizowanie, prowadzenie
i koordynację szkoleń i ćwiczeń z zakresu zarządzania kryzysowego na poziomie kra-
jowym odpowiada Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
216
. Na szczeblu województwa
za zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu
zarządzania kryzysowego odpowiedzialny jest wojewoda
217
. W powiecie za powyższe
działania odpowiada starosta
218
, w gminie natomiast wójt, burmistrz lub prezydent
miasta
219
.
W praktyce przeprowadzanych jest wiele szkoleń i ćwiczeń z zakresu zarządza-
nia kryzysowego w sytuacjach o charakterze niemilitarnym, w których udział biorą
przedstawiciele sektora cywilnego oraz sił zbrojnych. Dla przykładu, Rządowe Cen-
214
http://sjp.pwn.pl/szukaj/szkolenie, [7 lutego 2012 r.].
215
http://sjp.pwn.pl/szukaj/%C4%87wiczenie, [7 lutego 2012 r.].
216
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, art. 11 ust. 2 pkt 7.
217
Tamże, art. 14 ust. 2 pkt 3.
218
Tamże, art. 17 ust. 2 pkt 3.
219
Tamże, art. 19 ust. 2 pkt 3.
105
trum Bezpieczeństwa, aby zrealizować swój ustawowy obowiązek, przygotowuje kra-
jowy plan szkoleń i ćwiczeń. W tym celu pozyskuje informacje od instytucji central-
nych oraz administracji rządowej i terenowej informacje, dotyczące planów przepro-
wadzenia ćwiczeń, konferencji, seminariów, szkoleń i warsztatów w zakresie zarzą-
dzania kryzysowego, reagowania kryzysowego, ochrony infrastruktury krytycznej,
ratownictwa, ochrony ludności, Obrony Cywilnej, przeciwdziałania zagrożeniom ter-
rorystycznym, pomocy humanitarnej (na poziomie resortowym, regionalnym, ogólno-
krajowym i międzynarodowym). Pozyskane w ten sposób dane służą do analizy po-
trzeb szkoleniowych administracji państwowej oraz pozwalają na aktywne włączenie
się Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w proces przygotowania oraz organizowania
szkoleń i ćwiczeń
220
.
Poniżej omówiono kilka przykładowych ćwiczeń z zakresu zarządzania kryzy-
sowego, w których udział brali przedstawiciele sektora cywilnego oraz wojska.
W dniach 23-24 października 2008 roku, w Ośrodku Szkolenia Ochotniczych
Straży Pożarnych Powiatu Poznańskiego na terenie Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej
nr 8 w Bolechowie, przeprowadzone zostały ćwiczenia zespołu zarządzania kryzyso-
wego powiatu poznańskiego oraz ćwiczenia obronne „Bolechowo 2008”. Oprócz
członków zarządu powiatu poznańskiego wzięli w nich udział komendanci oraz kie-
rownicy służb inspekcji i straży, w tym policji, straży pożarnej, pogotowia ratunkowe-
go, sanepidu, weterynarii, straży granicznej oraz wojska. Celem ćwiczeń było omó-
wienie katalogu zagrożeń mogących wywołać sytuację kryzysową, ocena ryzyka ich
wystąpienia, przedstawienie procedur reagowania kryzysowego dla poszczególnych
służb, inspekcji i straży oraz dopracowanie procedur przepływu informacji na potrzeby
reagowania kryzysowego i osiągania wyższych stanów gotowości państwa
221
.
Jednym z ćwiczeń zorganizowanym w celu sprawdzenia działania wybranych
elementów Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania było ćwiczenie
„Patrol 09”. Odbyło się ono w dniach 27-29 października 2009 roku. Organizatorzy
ćwiczenia postawili sobie za cel sprawdzenie, na ile służby cywilne i wojskowe są
przygotowane do współdziałania w warunkach zagrożenia skażeniami lub ich wystą-
220
http://rcb.gov.pl/?p=1575#more-1575, [10 lutego 2012 r.].
221
http://wzk.poznan.uw.gov.pl/?q=node/409, [12 lutego 2012 r.].
106
pienia. W scenariuszu ćwiczenia przewidziano pięć sytuacji kryzysowych, które mo-
głyby wystąpić w rzeczywistości, a mianowicie:
w 1 Brygadzie Pancernej w Warszawie – Wesoła wystąpiło podejrzenie
epidemii nieznanej choroby;
w pobliżu krajowego składowiska odpadów promieniotwórczych w Róża-
nie (droga nr 61) zdarzył się wypadek drogowy ze skażeniem promienio-
twórczym terenu i ludzi;
w rejonie Portu Wojennego Świnoujście miało miejsce zderzenie statku
handlowego z kutrem rybackim, co spowodowało wybuchł pożaru na statku
i w rezultacie skażenie chemiczne;
na stacji kolejowej w Brodnicy miał miejsce wyciek substancji ciekłej
przewożonej cysterną kolejową, w wyniku czego doszło do skażenia che-
micznego;
w warszawskim metrze na stacji Młociny wagony kolejki metra zostały
skażone wysokotoksyczną substancją.
Ćwiczenie „Patrol 09” było pierwszym ćwiczeniem ogólnokrajowym, podczas którego
ćwiczyły struktury cywilne oraz wojskowe n różnych poziomach organizacji – od
gminnego, poprzez powiatowy, wojewódzki, na poziomie krajowym kończąc. Wzięło
w nich udział ponad 1600 osób – reprezentantów resortów: obrony narodowej, spraw
wewnętrznych i administracji, zdrowia, środowiska oraz infrastruktury
222
.
Dnia 14 września 2010 roku w Warszawie na stadionie piłkarskim Polonii War-
szawa odbyły się ćwiczenia „POLONIA 2010”. Ich zasadniczym celem było spraw-
dzenie procedur uruchamiania odpowiednich sił i środków oraz obiegu informacji
w sytuacji kryzysowej związanej ze zdarzeniem o charakterze terrorystycznym. Scena-
riusz ćwiczeń zakładał odbicie zakładników przetrzymywanych przez terrorystów na
trybunie stadionu. Ich organizatorem było Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ad-
ministracji. Wzięły w nich udział, między innymi, Policja, Agencja Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Państwowa Straż Pożarna, Państwowa Agencja Atomistyki, Straż
Graniczna, służby wojewody mazowieckiego i prezydenta Miasta Stołecznego War-
222
http://rcb.gov.pl/?p=1619#more-1619, [9 lutego 2012 r.] oraz http://www.mazowieckie.pl/portal/pl/
290/7640/Grozna_substancja_rozpylona_w_warszawskim_metrze.html, [9 lutego 2012 r.].
107
szawy oraz Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, jak również Siły Zbrojne Rzeczypo-
spolitej Polskiej. Wspólne ćwiczenia umożliwiły wymianę doświadczeń pomiędzy
służbami oraz instytucjami z zakresu reagowania w sytuacji zagrożeń. Jak również
pozwoliły na zweryfikowanie ustalonych wcześniej, a zapisanych w planach zarządza-
nia kryzysowego, procedur współdziałania pomiędzy siłami i środkami cywilnymi
oraz wojskowymi. Zdobyte w ten sposób doświadczenia zostaną wykorzystane w pla-
nowaniu działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa Mistrzostw Europy w Piłce
Nożnej EURO 2012
223
.
Kolejne ćwiczenia zorganizowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
i Administracji pod nazwą „EPIFAKTOR 2011” odbyły się w dniach 21-25 maja 2011
roku. Ćwiczenia składały się z dwóch części – sztabowej i polowej, podzielone, na
dwa epizody, które przeprowadzone zostały na różnych obiektach, w różnych termi-
nach i. Epizod pierwszy miał miejsce w dniu 21 maja na terenie Portu Lotniczego im.
Fryderyka Chopina w Warszawie. Według scenariusza ćwiczeń w Warszawie ląduje
samolot rejsowy z Dangaroo, na pokładzie którego znajduje się 176 osób, w tym
trzech podróżnych z objawami chorobowymi z podejrzeniem choroby szczególnie
niebezpiecznej i wysoce zakaźnej. Epizod drugi odbył się w dniu 23 maja na terenie
stadionu Legii Warszawa. Według scenariusza ćwiczeń przed rozpoczęciem meczu
służba ochrony stadionu otrzymała informacje o znalezieniu w koszu cylindra z ozna-
czeniem materiału promieniotwórczego. Ponadto ustalono, że grupa terrorystyczna,
która przyznała się do rozpylenia czynnika biologicznego na konferencji w Dangaroo,
której uczestnicy wracali do Warszawy w dniu 21maja (zgodnie ze scenariuszem epi-
zodu pierwszego ćwiczeń „EPIFAKTOR 2011”) zaplanował kolejny zamach. Praw-
dopodobne jest, że może on być przeprowadzony podczas meczu piłki nożnej. W ćwi-
czeniach „EPIFAKTOR 2011” wzięli udział przedstawiciele, między innymi, Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Policji, Państwowej Straży Pożarnej, resortu zdrowia
i obrony narodowej, Gwardia Narodowa USA („EPIFAKTOR 2011” to wspólne
przedsięwzięcia polsko-amerykańskie w obszarze zarządzania kryzysowego), Grupa
223
http://rcb.gov.pl/?cat=14&paged=9, [10 lutego 2012 r.]; http://warszawa-straz.kei.pl/nowa/index.php?
option=com_content&task=view&id=468&Itemid=1, [14 lutego 2012 r.]; http://www.antyterroryzm.gov.pl/
palm/CAT/256/609/Cwiczenia_przed_EURO_2012.html, [14 lutego 2012 r.]; P. Michajski, Ćwiczenia przed
Euro 2012: Zamach brudną bombą , http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,34889,8373577,Cwiczenia_przed_
Euro_2012__Zamach_brudna_bomba.html, [14 lutego 2012 r.].
108
Ratownictwa Medycznego Polskiego Czerwonego Krzyża "Wrocław" jako jedyna
jednostka ochotnicza. Głównym celem projektu było sprawdzenie współdziałania
służb w sytuacji kryzysowej (polegającej na nieadekwatności posiadanych sił i środ-
ków w stosunku do skali reagowania). W oparciu o praktyczne scenariusze, ćwiczone
były procedury reagowania, umiejętność pracy zespołowej zaangażowanych służb,
w tym współpracy cywilno-wojskowej oraz obieg informacji i przekazywania da-
nych
224
.
Projekt „EPIFAKTOR 2011” nie obejmował jedynie ćwiczeń. W jego ramach
zaplanowano również warsztaty, które zostały zorganizowane przez Ministerstwo
Spraw Wewnętrznych w grudniu 2011 roku. Wzięło w nich udział siedemnaście insty-
tucji i służb wchodzących w skład systemu zarządzania kryzysowego, w tym, między
innymi, przedstawiciele resortów: zdrowia, obrony narodowej oraz spraw wewnętrz-
nych: Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, a także Agencji Bezpie-
czeństwa Wewnętrznego oraz przedstawiciele Urzędu Miasta Bydgoszczy oraz Ku-
jawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego
225
.
Wnioskiem wynikającym z dotychczas przeprowadzonych szkoleń i ćwiczeń
z zakresu zarządzania kryzysowego, w których udział brały siły i środki będące
w dyspozycji resortu obrony narodowej jest konieczność integracji działań podejmo-
wanych przez wszystkie podmioty. Obecnie jednak brak jednego podmiotu, który
przejąłby funkcje kierowania w resorcie w zakresie działania w ramach zarządzania
kryzysowego. Uważa się, że funkcja ta powinna być powierzona Centrum Zarządzania
Kryzysowego Ministerstwa Obrony Narodowej. Ponadto, wspomniane centrum po-
winno zająć się również organizacją i udziałem całego resortu w szkoleniach i ćwicze-
niach z zakresu zarządzania kryzysowego na szczeblach resortowym i krajowym.
Obecnie kompetencje z zakresu planowania udziału w szkoleniach i ćwiczeniach po-
wierzono jednocześnie Departamentowi Strategii i Planowania Obronnego oraz Cen-
224
http://msw.gov.pl/portal/pl/2/9526/Epifaktor_2011__o_zarzadzaniu_kryzysowym.html?search=4446,
[13
lutego
2012
r.];
http://msw.gov.pl/portal/pl/2/9148/Epifaktor_2011_cwiczenia_sluzb_kryzysowych.html
?search=4446, [13 lutego 2012 r.]; http://lotniczapolska.pl/Epifaktor-2011-na-lotnisku-Chopina,19651, [13
lutego 2012 r.]; http://www.warszawa.pl/Bezpieczenstwo/1178,7169,2,1,0,0-%C4%86wiczenia_s%C5%
82u%C5%BCb_kryzysowych.html, [13 lutego 2012 r.]; http://www.straz.gov.pl/page/index.php?str=19&
id=39384, [13 lutego 2012 r.].
225
http://msw.gov.pl/portal/pl/2/9526/Epifaktor_2011__o_zarzadzaniu_kryzysowym.html?search=4446,
[13
lutego 2012 r.]
109
trum Zarządzania Kryzysowego Ministerstwa Obrony Narodowej, co jest przyczyną
powstawania niejasnych sytuacji. Powyższe stwierdzenia potwierdziły, między inny-
mi, wspomniane wcześniej ćwiczenia „EPIFAKTOR 2011”, w których rola departa-
mentu ograniczała się jedynie do wydania decyzji Ministra Obrony Narodowej. Całość
koordynacji przygotowania ćwiczenia w ramach resortu spoczęła natomiast na cen-
trum. W związku z powyższym, powierzenie centrum pełnej koordynacji w zakresie
organizacji i koordynacji ćwiczeń i szkoleń z zakresu zarządzania kryzysowego jest
w pełni uzasadnione.
4.6.
Prognozy rozwoju wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa przez SZ RP
Z dotychczasowych rozważań wyłania się koncepcja możliwego rozwoju
wsparcia przez Siły Zbrojne RP władz cywilnych i społeczeństwa w niemilitarnych
sytuacjach kryzysowych, przystosowana do obecnych i przewidywanych uwarunko-
wań. Koncepcja ta opiera się na pewnych założeniach, a mianowicie:
współcześnie siły zbrojne muszą wypełniać szerokie spektrum zadań niemi-
litarnych, mimo to jednak nadal pozostają najważniejszym narzędziem pań-
stwa w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego, a także w ramach umac-
niania bezpieczeństwa w sojuszu;
wsparcie wojskowe władz i społeczeństwa w niemilitarnych sytuacjach
kryzysowych (czasu pokoju oraz w okresie kryzysu i wojny) jest konieczne
ze względu na wciąż wzrastającą skalę zagrożeń niemilitarnych, a przy tym
częstą niewydolność stałych służb cywilnych do sprostania nagłemu wzro-
stowi potrzeb ratowniczych w natychmiastowym trybie;
zauważalne jest wzrastające zapotrzebowanie sektora cywilnego na pomoc
udzielaną przez wojsko;
sprawna realizacja wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa przez wojsko
możliwa będzie dzięki odpowiedniemu przygotowaniu sił zbrojnych (pod
względem funkcjonalnym i sprzętowym) do wypełniania tej funkcji;
110
niezbędna jest koordynacja działań sił zbrojnych oraz stałych służb cywil-
nych w celu sprawnego reagowania na zaistniałe zagrożenia.
Warto w tym miejscu wskazać obszary problemowe w ramach wojskowego
wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych,
wymagające poprawy w celu usprawnienia tego procesu. Zaliczyć do nich można takie
kwestie, jak:
zadania przewidziane dla wojska w sytuacjach wymagających włączenia się
sił zbrojnych w pomoc organom władzy cywilnej i społeczeństwu określone
zostały w wielu aktach prawnych od rangi ustawowej, poprzez rozporzą-
dzenia, kończąc na dokumentach obowiązujących w resorcie obrony naro-
dowej, jak zarządzenia i decyzje Ministra Obrony Narodowej, czy rozkazy
Szefa Sztabu Generalnego WP. Prawo powinno regulować to zagadnienie
w sposób przejrzysty, natomiast obecna sytuacja może wprowadzać zamie-
szanie w tej materii;
ustawa o zarządzaniu kryzysowym w swej treści odniosła się do zagadnie-
nia współdziałania wojska z sektorem cywilnym w sytuacjach kryzysowych
poprzez wskazanie szeregu obszarów, w których Siły Zbrojne RP mogą
wspomóc administrację rządową i samorządową oraz społeczeństwo w ak-
cjach i operacjach kryzysowych. Jednak w sposób lakoniczny odnosi się
ona do kwestii współdziałania omawianych organów w sytuacjach kryzy-
sowych;
sytuacje kryzysowe przyjmują różny charakter, wobec czego rodzą potrzebę
angażowania każdorazowo zróżnicowanych sił wojskowych (w wypadku
zaistnienia takiej potrzeby), które, z uwagi na ich dyslokację i ograniczenia
związane z transportem, nie zawsze są łatwo dostępne;
Narodowe Siły Rezerwowe, utworzone w głównej mierze w celu pomocy
w sytuacjach kryzysowych, nie spełniają na chwilę obecną pokładanych
w nich nadziei;
jednym z podstawowych problemów w organizowaniu wsparcia wojskowe-
go jest także koordynacja działań wojsk z działaniami sektora cywilnego;
111
brak jest systemowych rozwiązań w zakresie stałej wymiany informacji
pomiędzy Rządowym Centrum Bezpieczeństwa oraz centrami zarządzania kry-
zysowego resortów i urzędów centralnych, w tym Centrum Zarządzania Kryzy-
sowego MON;
złe rozmieszczenie sił zbrojnych na terytorium kraju w stosunku do obsza-
rów ich prawdopodobnego użycia (ze względu na częste – niekiedy wręcz
cykliczne – występowanie tam sytuacji kryzysowych, z którymi stałe służ-
by ratownicze sobie nie radzą). Skutkuje to negatywnym wpływem na dys-
pozycyjność jednostek wojskowych, szybkość reakcji na zagrożenie oraz
utrudnia wykorzystanie specjalistycznego sprzętu, jaki znajduje się w po-
siadaniu wojska;
zauważalna tendencja do traktowania wydzielonych pododdziałów i oddzia-
łów sił zbrojnych do pomocy organom władz cywilnych i społeczeństwu
w sytuacjach kryzysowych, jako tzw. taniej siły roboczej z przeznaczeniem
do prac mało skomplikowanych, a nie jako specjalistycznie wyszkolonych
i wyposażonych sił zadaniowych;
problemy z finansowaniem udziału sił zbrojnych w ramach zarządzania
kryzysowego.
W celu usprawnienia wsparcia wojskowego władz cywilnych i społeczeństwa
należy, przede wszystkim, podjąć następujące działania naprawcze:
uporządkować i zaktualizować, do obecnych i przewidywanych uwarunko-
wań, podstawy prawne wsparcia wojskowego władz cywilnych i społeczeń-
stwa. Powinny one w sposób jasny i precyzyjny określać zasady wsparcia
wojskowego, jego zakres, ogólne i szczegółowe zadania dla sił zbroj-
nych, itp.;
określić przejrzyste zasady współpracy wojska i stałych służb ratowniczych
w celu lepszej koordynacji ich połączonych cywilno-wojskowych działań;
przeprowadzać wspólne cywilno-wojskowe ćwiczenia i szkolenia w zakre-
sie zarządzania kryzysowego, w tym także o zasięgu międzynarodowym
(przede wszystkim dla obszarów przygranicznych);
112
przekształcić Narodowe Siły Rezerwowe z pojedynczych wakatów w jed-
nostkach wojskowych na rozwijane w czasie kryzysu specjalistyczne pod-
oddziały NSR;
usprawnić struktury kierowania wsparciem wojskowym;
stworzyć nowe plany użycia SZ RP w rozmaitych niemilitarnych sytuacjach
kryzysowych dostosowane do wymogów stawianych przez obecne zagro-
żenia;
zapewnić większą mobilność wykorzystywanych pododdziałów i oddzia-
łów sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych oraz zabezpieczenie logi-
styczne w miejscu tymczasowej dyslokacji.
Podsumowując należy zaznaczyć, że istota usprawnienia wsparcia wojskowego
władz cywilnych i społeczeństwa w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych sprowa-
dza się, w głównej mierze, do takiego jego zorganizowania, które będzie zapewniało
skuteczność, korzystność, ekonomiczność, niezawodność, dokładność i racjonalność
tego procesu. Oznacza to dobór takich działań, które w razie konieczności przyczynią
się do sprawnego i racjonalnego wydzielenia pododdziałów i oddziałów sił zbrojnych,
a w dalszej kolejności ich skutecznego działania na rzecz podmiotów cywilnych i spo-
łeczeństwa przy uwzględnieniu minimalnych, ale koniecznych, nakładów finansowych
i organizacyjnych w ramach obowiązującego prawa.
113
ZAKOŃCZENIE
Natura zagrożeń obecnych czasów powoduje, że zadaniem współczesnych sił
zbrojnych jest nie tylko reagowanie na zagrożenia o charakterze militarnym, ale także
gotowość do reagowania na różnorodne zagrożenia o charakterze niemilitarnym.
Z uwagi na wciąż wzrastającą skalę zagrożeń niemilitarnych, a także zacieranie się
tradycyjnych granic pomiędzy zagrożeniami militarnymi a niemilitarnymi, zauważalna
jest częsta bezradność i niewydolność organizacyjna cywilnych służb powołanych
ustawowo do wypełniania zadań w ramach zarządzania kryzysowego. Wobec tego,
w sytuacji nagłego wzrostu potrzeb ratowniczych, ochronnych, logistycznych, inżynie-
ryjnych i innych, niezbędna jest pomoc wszystkich dostępnych sił, jakie znajdują się
w dyspozycji państwa, w tym sił zbrojnych. Polskie prawodawstwo określa, że użycie
pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych RP może mieć miejsce w sytuacji, gdy uży-
cie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, a także wskazane jest,
gdy zajdzie potrzeba użycia specjalistycznego sprzętu, którego jedynym dysponentem
są Siły Zbrojne RP. Jednak nie może ono zagrozić ich zdolności do realizacji zadań
wynikających z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ratyfikowanych umów mię-
dzynarodowych, które utożsamiać należy z funkcją militarną sił zbrojnych.
Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie wyników badań w obsza-
rze organizacji wsparcia wojskowego władz cywilnych i społeczeństwa w niemilitar-
nych sytuacjach kryzysowych, w którym Zespół dostrzegł wiele obszarów problemo-
wych. Dochodzenie do ostatecznego rezultatu badań wymagało określenia roli jaką
Siły Zbrojne RP pełnią w obliczu obecnych i przewidywanych, wewnętrznych i ze-
wnętrznych, uwarunkowań bezpieczeństwa. W zamyśle Autorów było poznanie istoty
przedmiotowej problematyki oraz dotarcie do aktualnych i istotnych dla opisywanych
treści źródeł wiedzy. Uogólniając należy stwierdzić, że przedstawione w opracowaniu
wyniki badań, oparte na podstawie identyfikacji obszarów problemowych i obecnego
stanu wiedzy teoretycznej na ten temat oraz prognoz Autorów, pozwoliły na wysunię-
cie wniosków, co do pożądanego stanu organizacji wsparcia wojskowego władz cy-
wilnych i społeczeństwa w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych. W odczuciu Ze-
114
społu, przeprowadzone badania pozwalają przypuszczać, co jest zgodne z początko-
wymi założeniami, że właściwie zorganizowane, wyposażone i wyszkolone wydzielo-
ne do likwidacji zagrożeń w sytuacjach kryzysowych jednostki SZ RP, działając
w oparciu o czytelne, jednolite procedury wynikające z uaktualnionych przepisów
prawa i opracowywane wspólnie z przedstawicielami terenowych organów admini-
stracji wojskowej i cywilnej oraz innymi zaangażowanymi podmiotami (służbami)
uprzednio zgranymi w ramach stosownych ćwiczeń z wojskiem, powinny zapewnić co
najmniej wysoki stopień skuteczności rozwiązywania sytuacji kryzysowych w różnych
uwarunkowaniach.
Autorzy niniejszego opracowania mają nadzieję, że wyniki przeprowadzonych
badań przyczynią się do pogłębionej dyskusji i dalszych badań nad problematyką
wsparcia wojskowego władz cywilnych i społeczeństwa w niemilitarnych sytuacjach
kryzysowych.
115
BIBLIOGRAFIA
A. Wydawnictwa zwarte
1. Balcerowicz B., Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych,
Wyd. Scholar, Warszawa 2006.
2. Banasik M., Kierunki zmian w zarządzaniu kryzysowym w resorcie obrony naro-
dowej, [w:] Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego, red.
G. Sobolewski, D. Majchrzak, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2011.
3. Bielski M., Podstawy teorii organizacji i zarządzania, C. H. Beck, Warszawa
2002.
4. Bloch N., Rola mediów w zarządzaniu kryzysowym, „Zeszyt problemowy Towa-
rzystwa Wiedzy Obronnej” nr 4 (64)/2010.
5. Chojnacki W., Profesjonalizacja wojska w teorii i badaniach socjologicznych,
AON, Warszawa 2008.
6. Dworecki S., Zagrożenia bezpieczeństwa państwa (wybrane problemy), Akademia
Obrony Narodowej, Warszawa 1994.
7. Fehler W., Zagrożenie – kluczowa kategoria teorii bezpieczeństwa, [w:] Współcze-
sne postrzeganie bezpieczeństwa, red. K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, T. Wojtu-
szek, Materiały z konferencji zorganizowanej przez Wyższą Szkołę Administracji
w Bielsku-Białej 23 listopada 2006 r., Bielsko-Biała 2007.
8. Ficoń K., Inżynieria zarządzania kryzysowego. Podejście systemowe, Bel Studio,
Warszawa 2007.
9. Frączek A., Kofta M., Frustracja i stres psychologiczny, [w:] Psychologia,
red. T. Tomaszewski, PWN, Warszawa 1976.
10. Jarzębińska T., Zagrożenie powodziowe, [w:] S. Bednarczyk, T. Jarzębińska,
S. Mackiewicz, E. Wołoszyn, Vademecum ochrony przeciwpowodziowej, Gdańsk
2006.
11. Kieżun W., Sprawne zarządzanie organizacją, wyd. SGH, Warszawa 1997.
12. Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe
i próba systematyzacji, „Zeszyt Problemowy”, Towarzystwo Wiedzy Obronnej,
nr 1 (61), Warszawa 2010.
116
13. Kitler W., Istota zarządzania kryzysowego, [w:] System reagowania kryzysowego,
red. J. Gryz, W. Kitler, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007.
14. Kitler W., Podstawowa terminologia zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządza-
nie kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, „Zeszyt Problemowy TWO” 2006,
nr 1 (45).
15. Kitler W., Zarządzanie kryzysowe w Polsce, stan obecny i perspektywy,
[w:] Zarządzanie
kryzysowe
w
systemie
bezpieczeństwa
narodowego,
red. G. Sobolewski, D. Majchrzak, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa
2011.
16. Konieczny J., Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach,
GARMOND Oficyna Wydawnicza, Poznań 2001.
17. Kotarbiński T., Abecadło praktyczności, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.
18. Krzeszowski W. S., Istota niemilitarnej sytuacji kryzysowej, [w:] Wojsko w niemi-
litarnych sytuacjach kryzysowych, red. W. S. Krzeszowski, materiały z sympo-
zjum naukowego 16-17.06.2008 r., AON, Warszawa 2008.
19. Lidwa W., Krzeszowski W., Więcek W., Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych,
AON, Warszawa 2010.
20. Metodyka opracowania planu zarządzania kryzysowego, red. G. Sobolewski, pra-
ca naukowo-badawcza, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2011.
21. Millar D. P., Exposing the errors: an examination of the nature of organizational
crises, [w:] Responding to crisis. A rhetorical approach to crisis communication,
red. D. P. Millar, R. L. Heath, wyd. Lawrence Erlbaum Associates, Inc., New Jer-
sey 2004.
22. Moch N., Charakterystyka przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych,
[w:] Planowanie cywilne w Polsce na rzecz osiągania gotowości do działania
w sytuacjach kryzysowych, praca naukowo-badawcza, pod kier. nauk. W. Kitlera,
AON, Warszawa 2011.
23. Narodowe Siły Rezerwowe Vademecum, Ministerstwo Obrony Narodowej, War-
szawa 2010.
24. Nowak E., Logistyka w sytuacjach kryzysowych, wyd. AON, Warszawa 2005.
117
25. Nowak E., Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa
2008.
26. Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku. Podręcznik do
przysposobienia obronnego dla studentek i studentów, red. K. Gąsiorek, R. Jakub-
czak, A. Skrabacz, Bellona, Warszawa 2008.
27. Obronność i siły zbrojne w Europie, A. Ciupiński, K. Malak (red.), Warszawa
2005.
28. Polak A., Zgrupowania zadaniowe, [w:] Tworzenie zgrupowań zadaniowych
w procesie rozwijania operacyjnego Wojsk Lądowych, praca naukowo-badawcza
pod kryptonimem „Rozwinięcie”, red. A. Czupryński, A. Polak, Akademia Obro-
ny Narodowej, Warszawa 2007.
29. Powódź w województwie małopolskim w 2010 roku, Małopolski Ośrodek Badań
Regionalnych, Kraków 2011.
30. Prońko J., Wiśniewski B., Wojtuszek T., Kryzys i zarządzanie, wyd. Wyższej
Szkoły Administracji w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2006.
31. Pszczołowski T., Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, wyd. Osso-
lińskich, Wrocław 1978.
32. Sienkiewicz-Małyjurek K., Krynojewski F. R., Zarządzanie kryzysowe
w administracji publicznej. Zarządzanie bezpieczeństwem, Difin, Warszawa 2010.
33. Sienkiewicz-Małyjurek K., Krynojewski F., Zarządzanie kryzysowe w administra-
cji publicznej, wyd. Difin, Warszawa 2010.
34. Skomra W., Zarządzanie kryzysowe – praktyczny przewodnik po nowelizacji
ustawy, Wyd. Presscom, Wrocław 2010.
35. Skrabacz A., Udział oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w reagowaniu
kryzysowym, [w:] Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, red.
E. Nowak, „Zeszyt problemowy Towarzystwa Wiedzy Obronnej” nr 1 (45)/2006.
36. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, wyd. AON, Warszawa
2002.
37. Sobolewski G., Zarządzanie kryzysowe jako system przeciwdziałania zagroże-
niom, [w:] Współczesne zagrożenia w środowisku miejskim, red.nauk. G., Sobo-
lewski, AON, Warszawa 2011.
118
38. Sobolewski G. Ewolucja systemu zarządzania kryzysowego w Polsce, Zeszyt Nau-
kowy AON, Warszawa 2011.
39. Sobolewski G., Współczesna funkcja zarządzania kryzysowego w systemie bezpie-
czeństwa narodowego, [w]: Metodologia badań bezpieczeństwa narodowego, red.
nauk. P. Sienkiewicz, M. Marszałek, H. Świeboda, Warszawa 2010.
40. Stoner J. A. F., Freeman R. E., Gilbert jr. D. R., Kierowanie, PWE, Warszawa
2001.
41. Strzoda M., Zespoły zadaniowe w organizacji, Akademia Obrony Narodowej,
Warszawa 2004.
42. Szmidtka T., Charakterystyka zagrożeń mogących powodować zaistnienie sytuacji
kryzysowych (zagrożenia niemilitarnej), [w:] Łączność w sytuacjach kryzysowych
o charakterze niemilitarnym na obszarze kraju, materiały z konferencji Zakładu
Systemów Łączności i Informatyki, AON, Warszawa 2004.
43. Szopa T., Wprowadzenie w problematykę bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo
człowieka we współczesnym świecie, Instytut Problemów Współczesnej Cywiliza-
cji, Warszawa 1998.
44. Tomaszewski A., System reagowania kryzysowego, AON, Warszawa 2003.
45. Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, tom 2, wyd. PWN, War-
szawa 2003.
46. Więcek M., Podstawy zarządzania w sytuacjach kryzysowych, [w:] W. Lidwa,
W. Krzeszowski, W. Więcek, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, Akademia
Obrony Narodowej, Warszawa 2010.
47. Więcek W., Struktura zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie w sytuacjach
kryzysowych, W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Więcek, Akademia Obrony Naro-
dowej, Warszawa 2010.
48. Wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa red. K. Gąsiorek, W. Kitler,
Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2005.
49. Wróblewski R., Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzy-
sami (crisis prevention, crisis management), wyd. AON, Warszawa 1996.
119
50. Zadania wojsk lądowych w sytuacjach nadzwyczajnych, praca naukowo-badawcza
pod krypt. „ZADNADZW”, red. M. Kubinski, G. Sobolewski, Z. Mazurek, AON,
Warszawa 2008.
51. Zagrożenia kryzysowe, red. nauk. Grzegorz Sobolewski, Warszawa AON, 2011.
52. Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, red. E. Nowak,
Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2007.
53. Zięba R., Zając J., Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego
Polski. Ekspertyza, Warszawa, październik 2008 r.
B. Artykuły naukowe i inne
1. Czupryński A., Operacje czy działania połączone?, „Przegląd Wojsk Lądowych”
2008, nr 1 (007).
2. Kolejny deszczowy lipiec, „Rzeczypospolita” nr 157 (4714)/1997.
3. Leszczyński T., Kierowanie reagowaniem kryzysowym w państwie. Podstawowe
pojęcia i definicje, „Myśl Wojskowa” 2004, nr 1.
4. Mitek T., Przeprowadzimy audyt bezpieczeństwa „Przegląd Obrony Cywilnej”
2011, nr 2.
5. Sienkiewicz P., Górny P., Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, [w:] „Zeszyty
naukowe AON” 2001, nr 4 (45).
6. Świderski K., Zmiany zawodów w Polsce w kontekście przemian ustrojowych na
przykładzie oficerów zawodowych Wojska Polskiego, „Socjologia” nr XLV, Wro-
cław 2009.
C. Akty prawne, dokumenty doktrynalne i projekty ustaw
1. Decyzja Nr 245/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 lipca 2010 r.
w sprawie utworzenia Centrum Zarządzania Kryzysowego Ministerstwa Obrony
Narodowej (Dz. Urz. MON z 2010 Nr 14, poz. 183).
2. Decyzja Rady z dnia 5 marca 2007 r. ustanawiająca Instrument Finansowy
Ochrony Ludności (2007/162/WE, Euratom).
3. Decyzja Rady z dnia 8 listopada 2007 r. ustanawiająca wspólnotowy mechanizm
ochrony ludności (przekształcenie) (2007/779/WE, Euratom).
120
4. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., DzU z 1997 r.,
nr 78, poz. 483 z późn. zm.
5. Rozporządzanie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad użycia pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Pol-
skiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu, DzU z 2003 r.,
nr 41, poz. 347.
6. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 listopada 2000 r.
w sprawie szczegółowych warunków i trybu zakwaterowania wojsk obcych i ich
personelu cywilnego, przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 2000 r. Nr 107, poz. 1137).
7. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 sierpnia 1992 r. w sprawie
zasad i trybu wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową
(Dz. U. z 1992 r. Nr 66, poz. 334 z późn. zm.).
8. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1717/2006 (WE)
z 15 listopada 2006 r. ustanawiające Instrument na rzecz Stabilności
(Dz. U. L 327 z 24.11.2006).
9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia
organów administracji rządowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego,
oraz sposobu ich funkcjonowania (Dz. U. z 2009 Nr 226, poz. 1810).
10. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych
warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub
zakłócenia porządku publicznego (Dz. U. z 2005 r. Nr 135, poz. 1134).
11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Pol-
skiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu (Dz. U. z 2003
Nr. 41, poz. 437).
12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych
zasad użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
w czasie stanu wyjątkowego (Dz. U. z 2003 Nr. 89, poz. 821).
121
13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2010 r. w sprawie trybu postę-
powania i sposobu współdziałania organów w celu zapobieżenia niebezpieczeń-
stwu grożącemu statkom, obiektom portowym i portom oraz związanej z nimi in-
frastrukturze, powstałego na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako
środka ataku terrorystycznego (Dz. U. z 2010 r. Nr 163, poz. 1096).
14. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007.
15. Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009.
16. Traktat o Unii Europejskiej (Dz. Urz. C 83 z 30.3.2010).
17. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający
Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r.
(Dz. U. 2009 nr 203 poz. 1569).
18. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki
Federalnej Niemiec sporządzona w Warszawie dnia 23 sierpnia 2000 r.
o czasowym pobycie członków sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i członków
sił zbrojnych Republiki Federalnej Niemiec na terytorium drugiego państwa
(Dz. U. z 2002 r. Nr 206, poz. 1750).
19. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, DzU z 2009 r., nr 151,
poz. 1220 z późn. zm.
20. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz. U. z 1998 r. Nr 162m poz.
1117 z późn. zm.).
21. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym, DzU
z 2009 r., nr 131, poz. 1076.
22. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2002 r. Nr
62, poz. 558 z późn. zm.).
23. Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r o stanie wyjątkowym (Dz. U. z 2002 Nr 113,
poz. 985 z późn zm.).
24. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypo-
spolitej Polskiej (Dz. U. z 1967 r. Nr 44, poz. 220).
122
25. Ustawa z dnia 23 września 1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to teryto-
rium (Dz. U. z 1999 r. Nr 93, poz. 1063 z późn. zm.).
26. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych orga-
nach porządkowych (Dz. U. z 2001 Nr 123, poz. 1353 z póź. zm.).
27. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2009 Nr
131, poz. 1076).
28. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r., nr
89, poz. 590, z późn. zm).
29. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, DzU
z 2009 r., nr 161, poz. 1278.
30. Ustawa z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich
(Dz. U. z 2008 r. Nr171, poz. 1055).
31. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r o Policji (Dz. U. z 2011 Nr 287, poz. 1687).
32. Ustawa z dnia… o bezpieczeństwie obywateli i zarządzaniu kryzysowym, projekt
z dnia 20 kwietnia 2004 r.
33. Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, druk nr
1921 z dnia 16 kwietnia 2009 r.
34. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. K50/07, DzU
z 2009 r., nr 65, poz. 553.
35. Zarządzenie Nr 29/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 października 2008
r. w sprawie organizacji, składu oraz miejsca i trybu pracy Zespołu Zarządzania
Kryzysowego w Ministerstwie Obrony Narodowej (Dz. Urz. MON z 2008 Nr 19,
poz. 250).
123
D. Źródła internetowe
1. http://gizycko.wm.pl/27490,Volvo-wpadlo-do-kanalu-Dwie-kobiety-cudem-
uratowane.html.
2. http://lotniczapolska.pl/Epifaktor-2011-na-lotnisku-Chopina,19651, [13 lutego
2012 r.].
3. http://mon.gov.pl/pl/artykul/8495, (19.02.2012 r., 20:50).
4. http://msw.gov.pl/portal/pl/2/9148/Epifaktor_2011_cwiczenia_sluzb_kryzysowyc
h.html?search=4446, [13 lutego 2012 r.].
5. http://msw.gov.pl/portal/pl/2/9526/Epifaktor_2011__o_zarzadzaniu_kryzysowym.
html?search=4446, [13 lutego 2012 r.].
6. http://msw.gov.pl/portal/pl/2/9526/Epifaktor_2011__o_zarzadzaniu_kryzysowym.
html?search=4446, [13 lutego 2012 r.].
7. http://pl.wikipedia.org/wiki/Polder_przeciwpowodziowy, [14 lutego 2012 r.].
8. http://portalwiedzy.onet.pl/68167,,,,kryzys,haslo.html, 16 lutego 2010 r.
9. http://promilitaria21.org/fresh/showpage.php?pageID=252&idgtxe10=5783.
10. http://rcb.gov.pl/?cat=14&paged=9, [10 lutego 2012 r.].
11. http://rcb.gov.pl/?p=1575#more-1575, [10 lutego 2012 r.].
12. http://rcb.gov.pl/?p=1619#more-1619, [9 lutego 2012 r.].
13. http://sjp.pwn.pl/szukaj/%C4%87wiczenie, [7 lutego 2012 r.].
14. http://sjp.pwn.pl/szukaj/szkolenie, [7 lutego 2012 r.].
15. http://warszawastraz.kei.pl/nowa/index.php?option=com_content&task=view&id=
468&Itemid=1, [14 lutego 2012 r.].
16. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,5413830.html,
[15
lutego
2012 r.].
17. http://www.antyterroryzm.gov.pl/palm/CAT/256/609/Cwiczenia_przed_EURO_2
012.html, [14 lutego 2012 r.].
18. http://www.mazowieckie.pl/portal/pl/290/7640/Grozna_substancja_rozpylona_w_
warszawskim_metrze.html, [9 lutego 2012 r.].
19. http://www.straz.gov.pl/page/index.php?str=19&id=39384, [13 lutego 2012 r.].
20. http://www.tvn24.pl/0,9124,0,1,raport.html, [15 lutego 2012 r.].
124
21. http://www.warszawa.pl/Bezpieczenstwo/1178,7169,2,1,0,0%C4%86wiczenia_s%
C5%82u%C5%BCb_kryzysowych.html, [13 lutego 2012 r.].
22. http://wzk.poznan.uw.gov.pl/?q=node/409, [12 lutego 2012 r.].
23. Michajski P., Ćwiczenia przed Euro 2012: Zamach brudną bombą,
http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,34889,8373577,Cwiczenia_przed_Euro_20
12__Zamach_brudna_bomba.html, [14 lutego 2012 r.].
E. Inne
1. Alijewicz R., Zasady użycia sił zbrojnych do prowadzenia działań ratowniczych,
Wojewódzki Sztab Wojskowy w Białymstoku, Augustów 2007 (prezentacja pod-
czas Wspólnego Międzynarodowego Seminarium Ratowniczego Bezpieczeństwo
Transgraniczne,
Augustów,
25–27
września
2007,
dostęp:
http://www.straz.bialystok.pl/pliki/augustow2007/15.pdf).
2. Bobiński E., Żelaziński J., Ocena przyczyn lipcowej powodzi. Wnioski do progra-
mu ochrony przeciwpowodziowej w przyszłości na Odrze, ekspertyza opracowana
dla Sejmowej Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa,
http://www.odra.pl/pl/dokumenty/962585850.shtml, [15 marca 2008 r.].
3. Juszczak A., Koncepcja strategiczna obrony i bezpieczeństwa członków Organiza-
cji Traktatu Północnoatlantyckiego, przyjęta przez szefów państw i rządów w Li-
zbonie,
tłumaczenie
robocze
BBN,
Warszawa
2011,
dostęp:
http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/2/2694/Koncepcja_Strategiczna_NATO__tlumacz
enie.html.
4. Krzystek P., Katastrofa energetyczna, http://www.proinwestycje.pl/prezentacje/
bezpieczenstwometropolii/szczecinkatastrofaenergetyczna.pdf, [12 lutego 2010 r.].
5. Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich do Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra
Gospodarki z dnia 8 maja 2008 r.. Sygn. akt RPO-586888—X/2008/PM.
http://www.rpo.gov.pl/pliki/12103357000.pdf, [15 lutego 2012 r.]
6. Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-
2010.
7. Strategiczny Przegląd Obronny. Profesjonalne Siły Zbrojne RP w nowoczesnym
państwie. Raport, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2011.
125
SPIS RYSUNKÓW
Rys. 6. Skład Zespołu Zarządzania Kryzysowego w Ministerstwie Obrony Narodowej ........ 57
Rys. 8. Uruchomienie sił zbrojnych do pomocy sektorowi cywilnemu – tryb podstawowy ... 96
Rys. 9. Uruchomienie sił zbrojnych do pomocy sektorowi cywilnemu – tryb alarmowy ....... 97
Rys. 10. Uruchomienie sił zbrojnych do pomocy sektorowi cywilnemu – tryb nakazowy ..... 98
SPIS TABEL
Tabela 3. Zadania zespołów funkcjonalnych wojskowych zgrupowań zadaniowych .......... 102
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Wsparcie innymi służbami i podmiotami oraz siłami międzynarodowymi
w okresie działań powodziowych w województwie małopolskim w 2010 r. ..... 53
126
ZAŁĄCZNIKI
Załącznik 1
Przegląd definicji zarządzania kryzysowego
AUTOR
DEFINICJA
W
.
Kitler
„Zarządzanie kryzysowe – to zarządzanie organizacją (systemem) pod presją,
realizowane na rzecz rozwiązywania napiętych sytuacji, którego zadaniem jest
przygotowanie się i działanie mające na celu zapobieganie, przeciwdziałanie
i reagowanie w razie wystąpienia zakłóceń stabilności organizacji (systemu) oraz
przywrócenie normalnego stanu jego funkcjonowania”
226
.
Sło
wn
ik
ter
m
i-
nó
w
z
za
kr
esu
bez
piecz
eń
stwa
n
ar
o
d
o
weg
o
„Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych (kryzysowe) – reagowanie na nadciąga-
jący lub już trwający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń i czynno-
ści, od przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem na
codzienne zdarzenia, aż po zakończenie odbudowy ze zniszczeń (przygotowanie,
reagowanie, odbudowa)”
227
.
R
. W
ró
blewsk
i
„[…] zarządzanie sytuacją kryzysową jest procesem kierowania w państwie ma-
jącym na celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym, a w wypadku jej zaistnienia
– zwrócenie kierunku rozwoju nagłych i niebezpiecznych wydarzeń, zagrażają-
cych żywotnym interesom społeczeństwa, w szczególności mogącym do-
prowadzić do wojny”
228
.
P.
Gó
rn
y,
P.
Sien
k
iewicz
Zarządzanie kryzysowe to „[…] sposób zarządzania specyficznymi zasobami
systemu zapewniający powrót do stanu normalnego ze stanu kryzysu lub utrzy-
manie tego stanu mimo wystąpienia symptomów sytuacji kryzysowej”
229
.
226
Zarządzanie kryzysowe w sytuacji zagrożeń niemilitarnych, E. Nowak (red.), Akademia Obrony Narodowej,
Warszawa 2007, s. 43.
227
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, wydanie czwarte, Akademia Obrony Narodowej,
Warszawa 2009, s. 166.
228
R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzysami (crisis prevention, crisis
management), Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1996, s. 39.
229
P. Sienkiewicz, P. Górny, Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, Zeszyty naukowe AON z 2001, nr 4 (45),
s. 33.
127
M.
C
ieśl
ar
cz
yk
,
R
.
Ku
riata
Zarządzanie kryzysowe to „[…] całokształt rozwiązań systemowych w zakresie
ochrony ludności, realizowanych przez władze publiczne wszystkich szczebli we
współdziałaniu z wyspecjalizowanymi organizacjami i instytucjami, celem zapo-
biegania sytuacjom trudnym, niebezpiecznym, stwarzającym zagrożenie dla ży-
cia, zdrowia, mienia, środowiska, infrastruktury, przygotowania systemu reago-
wania, a w razie wystąpienia zagrożeń, kształtowanie kontrolowanie ich przebie-
gu (reagowanie) w sposób zapewniający minimalizowanie strat, a także odbu-
dowy struktur po katastrofie”
230
.
M.
Am
str
o
n
g
Zarządzanie kryzysowe to „[…] proces rozwiązywania napiętych sytuacji w spo-
sób, w którym szereg współzależnych operacji jest planowany, organizowany,
kierowany i kontrolowany. Wytyczany jest także kierunek procesu decyzyjnego
dla osób odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji w celu uzyskania szybkie-
go, lecz nie pochopnego rozwiązania problemu, w obliczu którego znalazła się
organizacja. W ujęciu prakseologicznym zarządzanie kryzysowe to nic innego
jak dobre zarządzanie pod presją”
231
.
J.
Ku
n
ik
o
wsk
i
Zarządzanie kryzysowe to „[…] szczególne przedsięwzięcia organizacyjne
obejmujące: kierowanie, administrowanie i sprawowanie zarządu społeczeń-
stwem lub jego częścią w sytuacji kryzysowej. Występuje podczas klęsk żywio-
łowych, katastrof przemysłowych i technicznych”
232
.
230
M. Cieślarczyk, R. Kuriata, Kryzysy i sposoby radzenia sobie z nimi, Łódź 2005, s. 103, [za:] K. Cabaj,
M. Koziński, E. Bardadyn, Teoretyczny wyraz zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie kryzysowe a media
i granice państw w erze globalizacji, M. Koziński (red.), Fundacja Pro Pomerania, Słupsk 2010, s. 20.
231
M. Amstrong, Jak być dobrym menadżerem, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1997, [w:] T. Szczurek,
Formalno-prawne aspekty podejmowania decyzji przez Ministra Obrony Narodowej w sytuacjach
kryzysowych, praca dyplomowa, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2005, s. 19, [za:] W. Kitler,
Podstawowa terminologia zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski
żywiołowej, „Zeszyt Problemowy TWO” nr 1 (45)/2006, s. 35-36.
232
J. Kunikowski, Wiedza i edukacja dla bezpieczeństwa, Warszawa 2002, s. 192, [za:] J. Walas-Trębacz, Istota
zarządzania kryzysowego – pojęcia podstawowe, [w:] J. Ziarko, J. Walas-Trębacz, Podstawy zarządzania
kryzysowego, Część 1 – Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Krakowska Akademia im. Frycza
Modrzewskiego, Kraków 2010, s. 96.
128
Załącznik 2
Propozycja planów użycia SZ RP do wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa
w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych (wg M. Banasika)
LP.
NAZWA PLANU
1.
Plan użycia SZ RP w działaniach antyterrorystycznych na obszarze kraju:
Wsparcie działań Policji;
Rozpoznawanie, przeciwdziałanie i zwalczanie zagrożeń terrorystycznych z powietrza –
RENEGADE;
Rozpoznawanie, przeciwdziałanie i zwalczanie zagrożeń terrorystycznych na polskich obsza-
rach morskich.
2.
Plan użycia SZ RP w sytuacjach wystąpienia zagrożeń dla obywateli RP za granicą, w tym:
sytuacje zakładnicze;
akty piractwa morskiego;
ewakuacja z rejonów wystąpienia kryzysów polityczno-militarnych.
3.
Plan użycia SZ RP w sytuacjach wystąpienia zagrożeń dla polskich przedstawicielstw za granicą,
w tym wzmocnienie ochrony oraz zabezpieczenie ewakuacji placówek dyplomatycznych.
4.
Plan użycia SZ RP w sytuacjach porwania polskiego statku powietrznego, obiektu pływającego
lub pojazdu poza granicami RP.
5.
Plan użycia SZ RP w międzynarodowych operacjach humanitarnych.
6.
Plan użycia SZ RP w przeciwdziałaniu proliferacji broni masowego rażenia.
7.
Plan użycia SZ RP w przeciwdziałaniu zagrożeniom w cyberprzestrzeni.
8.
Plan użycia SZ RP w akcjach poszukiwawczo-ratowniczych.
9.
Plan użycia SZ RP w zabezpieczeniu imprez masowych i porządku publicznego.
10.
Plan użycia SZ RP w ochronie infrastruktury krytycznej.
11.
Plan użycia SZ RP w neutralizacji materiałów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego.
12.
Plan użycia SZ RP w awariach przemysłowych i katastrofach budowlanych.
13.
Plan użycia SZ RP w skażeniach chemicznych i promieniotwórczych.
14.
Plan użycia SZ RP w skażeniach biologicznych (chorobach zakaźnych, epidemiach, pandemiach,
plagach, skażeniach wody i żywności).
15.
Plan użycia SZ RP w ewakuacji ludności i mienia oraz ochronie terenu podczas zagrożeń niemili-
tarnych.
16.
Plan użycia SZ RP w katastrofach powodziowych i lodowych.
17.
Plan użycia SZ RP w katastrofach komunikacyjnych (morskich, lotniczych i kosmicznych).
18.
Plan użycia SZ RP w katastrofach geologicznych, tektonicznych (trzęsieniach ziemi, erupcjach
wulkanów, osuwiskach, lawinach skalnych, tsunami, zakłóceniach magnetyzmu ziemi).
19.
Plan użycia SZ RP w katastrofach klimatycznych (śnieżycach, lawinach, suszach, upałach, oblo-
dzeniach, huraganach, tornadach, cyklonach, burzach atmosferycznych, efekcie cieplarnianym).
20.
Plan użycia SZ RP w katastrofach pożarowych.
21.
Plan użycia SZ RP w monitorowaniu zagrożeń.
22.
Plan użycia SZ RP w przeciwdziałaniu masowej migracji ludności i przeciwdziałaniu przestęp-
czości transgranicznej.
Źródło: M. Banasik, Kierunki zmian w zarządzaniu kryzysowym w resorcie obrony narodowej,
[w:] Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego, red. G. Sobolewski, D. Maj-
chrzak, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2011, s. 197.
129
Załącznik 3
Wykaz najważniejszych dokumentów traktujących o współpracy transgranicznej
1.
Europejska konwencja ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorial-
nymi, sporządzona w Madrycie dnia 21 maja 1980 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr. 61, poz. 287).
2.
Konwencja bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych,
sporządzona w Bazylei dnia 22 marca 1989 r. (Dz. U. z 1995 r., Nr. 19, poz. 88).
3.
Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzona w Espoo
dnia 25 lutego 1991 r. (Dz. U. z 1999 r., Nr. 96, poz. 1110).
4.
Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzona
w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. (Dz. U. z 2003 r., Nr. 78, poz. 702).
5.
Konwencja w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych, sporządzona w Helsinkach dnia
17 marca 1992 r. (Dz. U. z 2004 r., Nr. 129, poz. 1352).
6.
Porozumienie między Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji RP a Ministerstwem Spraw We-
wnętrznych Meklemburgii - Pomorza Przedniego o wzajemnej pomocy podczas katastrof, klęsk żywioło-
wych i innych poważnych wypadków, sporządzone w Słubicach dnia 18 lipca 2002 r.
7.
Porozumienie między Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji RP a Ministerstwem Spraw We-
wnętrznych Brandenburgii o wzajemnej pomocy podczas katastrof, klęsk żywiołowych i innych poważnych
wypadków, sporządzone w Słubicach dnia 18 lipca 2002 r.
8.
Porozumienie między Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji RP a Saksońskim Ministerstwem
Spraw Wewnętrznych o wzajemnej pomocy podczas katastrof, klęsk żywiołowych i innych poważnych wy-
padków, sporządzone w Słubicach dnia 18 lipca 2002 r.
9.
Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o współpracy
północno-wschodnich województw RP i Obwodu Kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej, sporządzone
w Moskwie dnia 22 maja 1992 r.
10. Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o współpracy
regionów RP z Regionem Sankt Petersburga, sporządzone w Warszawie dnia 2 października 1992 r.
11. Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o głównych zasa-
dach współpracy transgranicznej, sporządzone w Warszawie dnia 24 kwietnia 1992 r.
12. Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Czeskiej o współpracy
transgranicznej, sporządzone w Warszawie dnia 8 września 1994 r.
13. Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy międzyregional-
nej, sporządzone w Kijowie dnia 24 maja 1993 r.
14. Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Federacji Rosyjskiej o wczesnym po-
wiadamianiu o awarii jądrowej, o wymianie informacji związanej z obiektami jądrowymi i o współpracy
w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, sporządzone w Warszawie dnia 18 lutego
1995 r.
15. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy,
sporządzony w Moskwie dnia 22 maja 1992 r.
16. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białoruś o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpra-
cy, sporządzony w Warszawie dnia 23 czerwca 1992 r.
17. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej
współpracy, sporządzony w Wilnie dnia 26 kwietnia 1994 r.
18. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a RFN o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, sporządzony
w Bonn dnia 17 czerwca 1991 r.
19. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współ-
pracy, sporządzony w Warszawie dnia 18 maja 1992 r.
20. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o współpracy i wza-
jemnej pomocy w dziedzinie zapobiegania katastrofom, klęskom żywiołowym i innych nadzwyczajnym wy-
darzeniom oraz usuwania ich następstw, sporządzona w Warszawie dnia 19 lipca 2002 r.
21. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o współpracy transgra-
nicznej, sporządzona w Warszawie dnia 2 października 1992 r.
22. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o współpracy w lotni-
czym i morskim poszukiwaniu i ratownictwie, sporządzona w Moskwie dnia 13 listopada 1996 r.
130
23. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem FR o współpracy w zwalczaniu zanieczysz-
czeń morza olejami i innymi substancjami szkodliwymi na obszarze Morza Bałtyckiego, włączając Zalew
Wiślany/Kaliningradzki, sporządzona w Warszawie dnia 6 grudnia 2010 r.
24. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Litewskiej o współpracy
w dziedzinie użytkowania i ochrony wód granicznych, sporządzona w Białowieży dnia 7 czerwca 2005 r.
25. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Litewskiej o realizacji Konwencji
o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzona w Warszawie dnia 27
maja 2005 r.
26. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Litewskiej o wczesnym powiada-
mianiu o awarii jądrowej oraz o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiolo-
gicznej, sporządzona w Warszawie dnia 2 czerwca 1995 r.
27. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Litewskiej o współpracy transgra-
nicznej, sporządzona w Wilnie dnia 16 września 1995 r.
28. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Litewskiej o współpracy
i wzajemnej pomocy w przypadku katastrof, klęsk żywiołowych i innych poważnych wypadków, sporządzona
w Warszawie dnia 4 kwietnia 2000 r.
29. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś o wczesnym powiada-
mianiu o awariach jądrowych i o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa radiologicznego, sporządzona
w Mińsku dnia 26 października 1994 r.
30. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Czeskiej o wczesnym powiada-
mianiu o awarii jądrowej oraz o wymianie informacji na temat pokojowego wykorzystania energii jądro-
wej, bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, sporządzona w Wiedniu dnia 27 września 2005 r.
31. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Słowackiej o wczesnym powiada-
mianiu o awariach jądrowych, o wymianie informacji oraz o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa ją-
drowego i ochrony radiologicznej, sporządzona w Bratysławie dnia 17 września 1996 r.
32. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Słowackiej o współpracy i wza-
jemnej pomocy podczas katastrof, klęsk żywiołowych i innych poważnych wypadków, sporządzona w Braty-
sławie dnia 24 stycznia 2000 r.
33. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem RFN o realizacji Konwencji o ocenach od-
działywania na środowisko w kontekście transgranicznym z dnia 25 lutego 1991 r., sporządzona w Neuhar-
denberg dnia 11 kwietnia 2006 r.
34. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem RFN o wczesnym powiadamianiu o awarii
jądrowej, o wymianie informacji i doświadczeń oraz o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego
i ochrony radiologicznej, sporządzona w Warszawie dnia 30 lipca 2009 r.
35. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem RFN o współpracy policji i straży granicz-
nych na terenach przygranicznych, sporządzona w Berlinie dnia 18 lutego 2002 r.
36. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem RFN w sprawie zapobiegania incydentom na
morzu poza wodami terytorialnymi, sporządzona w Bonn dnia 27 listopada 1990 r.
37. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o wczesnym powiadamianiu o awa-
riach jądrowych, o wymianie informacji oraz o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego
i ochrony radiologicznej, sporządzona w Kijowie dnia 24 maja 1993 r.
38. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie ochrony
środowiska, sporządzona w Warszawie dnia 24 stycznia 1994 r.
39. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie gospo-
darki wodnej na wodach granicznych, sporządzona w Kijowie dnia 10 października 1996 r.
40. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Federacji. Rosyjskiej o współpracy w dzie-
dzinie zapobiegania awariom przemysłowym, klęskom żywiołowym i likwidacji ich skutków, sporządzona
w Warszawie dnia 25 sierpnia 1993 r.
41. Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeską o współpracy w sprawach granicznych, spo-
rządzona w Pradze dnia 25 maja 1999 r.
42. Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeską o współpracy i wzajemnej pomocy w przypad-
ku katastrof, klęsk żywiołowych i innych nadzwyczajnych wydarzeń, sporządzona w Warszawie dnia
8 czerwca 2000 r.
43. Umowa między Rzecząpospolitą Polską a RFN o wzajemnej pomocy podczas katastrof i klęsk żywiołowych
lub innych poważnych wypadków, sporządzona w Warszawie dnia 10 kwietnia 1997 r.
44. Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o stosunkach prawnych na polsko-ukraińskiej granicy
państwowej oraz współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych, sporządzona w Kijowie dnia
12 stycznia 1993 r.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
2011 09 22 Rozkaz nr 904 MON instrikcja doświadczenie w SZ RP
Strategia udziału SZ RP w operacjach międzynarodowych, Siły zbrojne
2009 05 04 Rozp MON używanie znaków w SZ RP
Wewnetrzny proces decyzyjny dotyczacy udzialu SZ RP w ppt
Uzupenienie nr 1 RO SZ RP
133. SZ RP w Strat. BN RP, STUDIA EDB, Obrona narodowa i terytorialna
Regulamin ogólny SZ RP, WAT-materiały, saper
Informacja do Aneksu Rozwoju SZ RP 2007-2012, Bezpieczeństwo państwa
KOZIEJ - STRATEGIA UDZIAŁU SZ RP W OPER. M.NAR, Międzynarodowe stosunki wojskowe
Praca Kasii Sz
DD 4 22 zabezpieczenie techniczne SZ RP
REGULAMIN OGOLNY SZ RP
Regulamin Ogólny SZ RP 2009
Rola, miejsce i funkcjonowanie sił zbrojnych w demokratycznym państwie. Istota i zasady sprawowania
2009 05 04 Rozp MON inne znaki używane w SZ RP
Instrukcja o gospodarowaniu mieniem służby uzbrojenia i elektroniki w SZ RP
więcej podobnych podstron