www.fajnologia-polska.blo.pl

1

CZĘŚĆ PIERWSZA: Redakcja

I. Etap przygotowawczy

1.

Od sekretarza redakcji należy uzyskać informacje o książce (między innymi: w jakiej
serii będzie wydana, czy przewidziane są ilustracje itp.), o autorze/tłumaczu (adres,
telefon, e-mail) i o planowanych terminach ukończenia prac.

2.

Należy przeczytać książkę, zapoznać się z jej treścią i układem, co pozwoli ustalić
strategię pracy, dostosowaną do charakteru publikacji. Ten etap umożliwia
dostrzeżenie różnego rodzaju niekonsekwencji oraz wyłonienie części problemów, z
którymi trzeba się będzie uporać w czasie redagowania tekstu.

3.

Jeśli to będzie celowe, należy uzgodnić z autorem/tłumaczem ogólne rozstrzygnięcia
jeszcze przed przystąpieniem do merytorycznej, technicznej i językowej adiustacji
tekstu.

II. Redakcja właściwa

1.

Wolne, dokładne i krytyczne czytanie całego tekstu (norma przewiduje, że w ciągu
dnia pracy można zrobić korektę jednego arkusza; w praktyce wygląda to różnie i
zależy między innymi od rodzaju tekstu), pozwalające na rzetelne zredagowanie
treści, formy i układu dzieła. W wypadku tłumaczeń redaktor powinien również
skolacjonować tekst przekładu z oryginałem, aby wyłapać opuszczenia,
nieuzasadnione odstępstwa itp.

2.

Poprawki i uwagi należy nanosić za pomocą znaków korektorskich, opisując zmiany
na marginesach wydruku, a nie pomiędzy wersami tekstu.

3.

Do obowiązków redaktora należy:

a)

ustalenie kolejności poszczególnych elementów książki i ich zgromadzenie (na
książkę oprócz tekstu głównego składają się różnego rodzaju dodatkowe
elementy, na przykład przedmowy, podziękowania, aneksy, noty, posłowia,
indeksy itd.); w wypadku dzieła zbiorowego należy ustalić (przy pomocy
redaktora naukowego, sekretarza redakcji lub innej osoby odpowiedzialnej za
publikację), co będzie decydowało o porządku artykułów (może to być
kolejność alfabetyczna, chronologiczna, tematyczna itp.);

b)

opracowanie spisu treści (jeśli nie zrobił tego autor);

c)

redagowanie

tekstu

pod

względem

merytorycznym,

logicznym,

kompozycyjnym;

d)

sprawdzanie między innymi:

–

cytatów;

–

adresów bibliograficznych;

–

faktów i dat historycznych;

–

imion i nazwisk przywoływanych osób;

–

wzorów;

–

definicji;

e)

dbałość o poprawność językową tekstu;

f)

dbałość o jego kształt stylistyczny;

www.fajnologia-polska.blo.pl

2

g)

stosowanie rozwiązań zgodnych z dobrą praktyką edytorską, przyjętymi
konwencjami i – jeśli takie istnieją – ustaleniami wewnątrzwydawniczymi
(zob. część III);

h)

wyeliminowanie

w

miarę

możliwości

wszystkich

niekonsekwencji,

przestrzeganie przy tym między innymi kryteriów wymienionych w punkcie
„g”;

i)

uporządkowanie przypisów:

–

przyporządkowanie ich do poszczególnych rozdziałów czy części
książki (należy uwzględnić liczbę przypisów i podział książki – jeśli
wprowadzane rozwiązanie znacznie odbiega od wersji autora, dobrze
jest skonsultować je z nim przed podjęciem ostatecznej decyzji);

–

sprawdzenie, czy liczba odnośników w tekście zgadza się z liczbą
przypisów;

–

sprawdzenie, czy odnośniki odsyłają do przypisów o właściwej treści;

–

wprowadzenie jednolitych, uporządkowanych zapisów adresów
bibliograficznych (zob. część III, p. 18 oraz część IV);

j)

uporządkowanie bibliografii;

k)

wybranie fragmentu na obwolutę, okładkę, do materiałów promocyjnych i
skonsultowanie wyboru z autorem oraz sekretarzem redakcji; w razie potrzeby
przygotowanie tekstu do katalogu;

l)

przejrzenie tekstu po autoryzacji i rozstrzygnięcie wszystkich wątpliwości.

4.

Redaktor powinien nadzorować prace nad książką aż do momentu wysłania jej do
drukarni.

www.fajnologia-polska.blo.pl

3

CZĘŚĆ DRUGA: Korekta

I. Etap przygotowawczy

1.

Należy skolacjonować poprawki z wcześniejszej wersji redakcyjnej. W trakcie tej
pracy trzeba zwrócić uwagę na to, jak autor ustosunkował się do propozycji redaktora,
co pozwoli określić strategię dalszej pracy nad książką. Warto też skontaktować się z
redaktorem książki, który powinien przekazać swoje uwagi i sugestie oraz wskazać
kwestie wymagające jeszcze rozstrzygnięć.

2.

Należy zapoznać się z tekstem: pozwala to zyskać ogólny ogląd książki i rozwiązań
zastosowanych

przez

autora

czy

redaktora,

dostrzec

różnego

rodzaju

niekonsekwencje; umożliwia też wyłonienie problemów, które pojawią się w czasie
korekty, oraz elementów wymagających ujednolicenia. Trzeba sprawdzić, czy książka
jest we właściwy sposób podzielona na części, rozdziały, podrozdziały itd.

3.

Należy ustalić (przy pomocy autora, redaktora bądź sekretarza redakcji), czy wydruk
zawiera już wszystkie przewidziane w danej książce elementy, a zwłaszcza:
podziękowania, wstęp, posłowie, notę edytorską, biograficzną, bibliograficzną, indeks
itd. Jeśli okaże się, że któregoś z zaplanowanych dodatków brakuje, należy
dopilnować, by się pojawiły. Wszystkie braki trzeba odnotować na pierwszej stronie
wydruku (i uwagi te przenosić na kolejne wydruki tak długo, jak długo to będzie
konieczne).

II. Właściwa korekta

1.

Wolne i dokładne czytanie całego tekstu (norma przewiduje, że w ciągu jednego dnia
pracy można zrobić korektę dwóch arkuszy; w praktyce wygląda to różnie i zależy
między innymi od rodzaju tekstu, jakości redakcji, problemów, które pojawią się w
tekście).

2.

W czasie korekty należy:

a)

zwracać uwagę na wszelkiego rodzaju błędy językowe (gramatyczne,
stylistyczne, ortograficzne, interpunkcyjne, składniowe itd.);

b)

zwracać uwagę na ewentualne pozostawione przez autora/tłumacza i redaktora
błędy rzeczowe;

c)

pilnować, by w książce nie pojawiały się rozwiązania sprzeczne z ustaleniami
poczynionymi

na

etapie

redakcji,

na

przykład

ustaleniami

wewnątrzwydawniczymi (zob. część III);

d)

ujednolicić w miarę możliwości wszystkie niekonsekwencje, przestrzegając
przyjętych kryteriów;

e)

zwracać uwagę na podpisy pod ilustracjami: jeśli ich brak, należy je sporządzić
lub zlecić ich sporządzenie (autorowi bądź osobom współpracującym z
wydawnictwem), następnie zaś skontrolować zgodność podpisów z treścią
ilustracji oraz z tym, co znajduje się w tekście głównym. Należy również
ustalić jeden styl zapisu i układu dla podpisów i dopilnować, aby był on
konsekwentnie stosowany w całej książce;

f)

sprawdzić przyporządkowanie przypisów do poszczególnych rozdziałów czy
części książki; jeśli podział nie został ustalony na etapie redakcji, należy go
wprowadzić, uwzględniając liczbę przypisów i strukturę książki (warto też
skonsultować proponowane rozwiązanie z autorem i redaktorem);

g)

sprawdzić numerację przypisów oraz jej zgodność z treścią poszczególnych
przypisów;

h)

uporządkować zapisy adresów bibliograficznych (zob. część III, p. 18 oraz
część IV).

www.fajnologia-polska.blo.pl

4

i)

zwracać uwagę na prawidłowe przeniesienia wyrazów;

j)

zwracać uwagę na błędy typograficzne, między innymi na zły krój czy
wielkość czcionki, zlewające się znaki (na przykład na styku nawiasu i litery
„j” czy na zbiegu kursywy i antykwy), na właściwe odstępy w wypadku
spacjowania, na zbyt ciasno lub zbyt luźno złożone wersy; należy też pamiętać,
ż

e grupy cyfr powyżej czterech znaków, jeśli nie są to daty, ułamki i numery,

rozdziela się na grupy trzycyfrowe, np. 4032, 12 356.

3.

Pierwsza, wstępna korekta składu (zob. p. III); jej zakres w dużej mierze uzależniony
jest od liczby poprawek.

4.

Zweryfikowanie spisu treści.

III. Korekta składu

1.

Należy porównać skład opracowywanej książki z innymi publikacjami danej serii i
wyeliminować niezamierzone odstępstwa.

2.

Należy wyeliminować błędy typograficzne (por. p. II/2/j).

3.

Trzeba sprawdzić szerokość i długość kolumn, pozbyć się szewców (pierwszy wers
nowego akapitu pozostawiony u dołu kolumny/strony) i bękartów (ostatni wiersz
akapitu rozpoczynający nową kolumnę/stronę).

4.

Trzeba sprawdzić prawidłowość przeniesień. Nie wolno dopuszczać, by przeniesienia
pojawiły się w więcej niż trzech kolejnych wersach. Nie wolno też pozostawiać na
końcu linijki tekstu jednoliterowych przyimków, spójników etc. Nie należy przenosić
dwu liter słów składających się z czterech liter (do-ba). Warto też unikać przeniesień
typu: li-teratura, fi-gura, robi-li, tra-fi. Należy pamiętać, że jeśli w słowach typu
„czarno-biały”, „Herling-Grudziński” przeniesienie pojawia się na granicy łącznika, to
łącznik trzeba wstawiać także w nowej linii. Powtarzamy również myślnik na granicy
przeniesienia w datach (np. 1988–1990) oraz w wieloczłonowych miejscach wydania
(np. Gdańsk–Warszawa).

5.

Warto eliminować zbiegi tych samych wyrazów, spójników i przyimków na początku
lub końcu kolejnych wersów tekstu.

6.

Nie wolno pozostawiać zbyt krótkich ostatnich wierszy akapitu – powinny się one
równać co najmniej dwukrotnej szerokości wcięcia akapitowego.

7.

Należy sprawdzić układ i treść stron tytułowych poszczególnych części, rozdziałów,
podrozdziałów itd. (wyrazów w tytułach w zasadzie się nie przenosi).

8.

Należy sprawdzić paginację (w kolumnach szpicowych, czyli końcowych, można nie
umieszczać paginy dolnej – w wydawnictwie zazwyczaj stosujemy się do tej zasady;
w kolumnach naczółkowych (początkowych) opuszczonych nie należy stosować
paginy górnej). Nie stosuje się paginacji na kartach tytułowych, stronie redakcyjnej i
ze spisem treści oraz na stronach w całości zajętych przez ilustracje.

9.

Trzeba sprawdzić układ i treść żywej paginy w całej książce.

10.

Trzeba porównać spis treści z zawartością książki (numery stron oraz brzmienie
tytułów rozdziałów, podrozdziałów itp.).

11.

Należy sprawdzić układ ilustracji i zgodność podpisów.

www.fajnologia-polska.blo.pl

5

CZĘŚĆ TRZECIA: Przykłady stosowanych zasad w pracy redaktorów i korektorów
I. Zasady ogólne

1.

Redaktor/korektor powinien nieustannie korzystać ze słowników, na bieżąco
zapoznawać się ze zmianami i zaleceniami Rady Języka Polskiego.

2.

Po zakończeniu pracy redaktor (a także korektor, jeśli korekta jest wysyłana do
autoryzacji) powinien przygotować list do autora.

3.

Redaktor/korektor nie może zostawiać nierozstrzygniętych kwestii i obarczać nimi
sekretarza redakcji – do jego obowiązków należy wyjaśnienie wszystkich wątpliwości
(pomocą może służyć autor, słowniki, literatura przedmiotu, inni redaktorzy itd.).

II. Zasady szczegółowe

1.

W wydrukach wordowskich nie trzeba zaznaczać wcięć akapitowych (program do
składu zrobi je automatycznie).

2.

W wydrukach wordowskich nie trzeba zajmować się formatowaniem typograficznym
tekstu, tj. określaniem kroju i wielkości czcionki w tytułach, śródtytułach etc. –
odpowiednie style zostaną wprowadzone na etapie składu.

3.

Spacjowanie (rozstrzelenie) tekstu zaznaczamy na wydrukach wordowskich za
pomocą podkreślenia; spacja zostanie wprowadzona na etapie składu (rozstrzeleniem
wyróżnia się wyrazy w języku polskim, które mają być specjalnie podkreślone).

4.

Cytaty składamy wielkością pisma podstawowego, w cudzysłowach, zazwyczaj w
ciągu (wyjątek stanowią na przykład cytaty kilkuakapitowe).

5.

Cytowane wiersze – czcionka wielkości pisma podstawowego, bez cudzysłowów,
odstęp od góry i od dołu, odnośnik przypisu za kropką, wykrzyknikiem lub znakiem
zapytania. Cytowane wiersze są centrowane w składzie, nie trzeba zaznaczać
centrowania na wydrukach wordowskich.

6.

Jeśli poniżej wiersza cytowanego przytaczamy jego wersję w języku oryginału, to
wstawiamy wers odstępu, a następnie umieszczamy tekst oryginalny w nawiasie
kwadratowym. Takie samo rozwiązanie stosujemy, gdy wiersz cytowany występuje w
języku obcym, a w nawiasach podajemy jego przekład filologiczny.

7.

Kursywą zapisujemy:

a)

słowa i wyrażenia obcojęzyczne, oprócz już przyswojonych, także dłuższe
fragmenty w językach obcych z wyjątkiem wierszy;

b)

tytuły książek, dzieł muzycznych, plastycznych, filmów (po polsku i w języku
obcym).

8.

Antykwą zapisujemy:

a)

tytuły czasopism, w cudzysłowie;

b)

tytuły części, rozdziałów i podrozdziałów książek przywoływanych w tekście
– umieszczamy je w cudzysłowie;

c)

nazwy tekstów religijnych i ich części, na przykład: Biblia, Stary Testament,
Księga Rodzaju, Pieśń nad pieśniami, a także skróty odsyłające do
poszczególnych fragmentów Biblii (skróty mogą mieć formę przyjętą w Biblii
Tysiąclecia lub w innym cytowanym wydaniu; można posługiwać się także
ogólnie przyjętymi skrótami łacińskimi);

d)

jeśli cały tekst jest kursywą, to antykwa pełni funkcję wyróżnienia; wyjątek
stanowi żywa pagina zapisana kursywą – jeśli w treści żywej paginy występuje
tytuł jakiegoś utworu wyróżniamy go za pomocą cudzysłowu;

e)

w wypadku wierszy cytowanych w obrębie tekstu głównego podział na wersy
zaznaczamy za pomocą ukośnika; po jego obu stronach pozostawiamy światło
(np. „Dawniej / wiemy z historii / wychodziła z ciała / kiedy stawało serce”);

f)

w przypisach skróty i wyrazy łacińskie, typu: op. cit., ibidem.

www.fajnologia-polska.blo.pl

6

9.

Na końcu zdania stosujemy następującą kolejność znaków: cudzysłów, odnośnik
przypisu, kropka (uwaga: w cytowanych wierszach odnośnik przypisu stawiamy
wyjątkowo za kropką).

10.

W wypadku zbiegu kilku znaków interpunkcyjnych na końcu zdania należy
zastosować się do zaleceń słowników ortograficznych i interpunkcyjnych i
konsekwentnie stosować przyjęte rozwiązanie.

11.

Liczebniki:

a)

w miarę możliwości zapisujemy słownie;

b)

nie

stosujemy

zapisów

typu:

XIX-wieczny,

5-letni,

lecz:

dziewiętnastowieczny, pięcioletni;

c)

wieki numerujemy cyframi rzymskimi, np. XIX wiek;

d)

„lata osiemdziesiąte” i inne zawsze zapisujemy słownie;

e)

między liczebniki wstawiamy myślnik (–), nie dywiz (-): 1997–1998, bez
spacji.

12.

Skróty „np.”, „m.in.”, „św.”, „r.”, „w.” i inne rozpisujemy, zwłaszcza w tekście
głównym; skrótów „itd.”, „itp.” można nie rozwijać, jeśli jest to uzasadnione przez typ
tekstu; skrótu „etc.” nie rozwijamy i zapisujemy zawsze antykwą.

13.

W przypisach pozostawiamy skróty związane z konwencją zapisu bibliograficznego –
inne rozpisujemy, zwłaszcza jeśli przypis nie ma charakteru informacji
bibliograficznej, lecz komentarza, wyjaśnienia itp.

14.

Wypuszczenia w cytowanych tekstach oznaczamy za pomocą wielokropka ujętego w
nawias kwadratowy.

15.

Cytat w cytacie zaznaczamy za pomocą cudzysłowów francuskich « », z ostrzami
skierowanymi na zewnątrz (UWAGA: słowniki ortograficzne zalecają inaczej – to
odstępstwo wynika z uzusu).

16.

Staramy się rozwijać inicjały imion osób przywoływanych w tekście głównym; w
adresach bibliograficznych wszystkie podwójne czy potrójne inicjały zapisujemy,
stosując spację, czyli J. S. Pasierb, K. A. Jeleński, a nie J.S. Pasierb, K.A. Jeleński.

17.

Sprawdzamy poprawność cytatów i adresów bibliograficznych.

18.

Przypisy:

a)

stosujemy łacińskie formuły (np.: ibidem, idem, eadem) i skróty (np.: op. cit.);
można stosować także polskie odpowiedniki (tamże, tenże/tegoż, taż/tejże; dz.
cyt.) – ważne jest, by zachować konsekwentnie ten sam zapis w całej książce;

b)

formuły łacińskie (ibidem, idem, eadem, op. cit.) zapisujemy antykwą;

c)

w adresach wydawniczych nazwy miejscowości zapisujemy w języku
oryginału, zgodnie z formą umieszczoną na stronie tytułowej;

d)

określenia części książki podajemy w języku oryginału (np.: vol., Bd.); skrót
oznaczający stronę – po polsku;

e)

miejsca wydania, jeśli jest ich więcej, oddzielamy myślnikami bez spacji (np.
Gdańsk–Warszawa–Kraków);

f)

przypis tłumacza / autora kończymy następująco: (przyp. tłum.) / (przyp.
autora).

www.fajnologia-polska.blo.pl

7

CZĘŚĆ CZWARTA: Wzory przypisów

1.

Podstawą do sporządzenia notki bibliograficznej jest strona tytułowa danego dzieła. W
notce należy podać imię (w pełnym brzmieniu lub tylko inicjał – przyjęte rozwiązanie
trzeba stosować konsekwentnie) i nazwisko autora, tytuł dzieła, funkcję oraz imiona i
nazwiska osób współodpowiedzialnych (redaktorów, tłumaczy, autorów wstępów
itd.), adres wydawniczy (przynajmniej miejsce i rok wydania – nazwę wydawnictwa
można pominąć)

1

. Jeśli na stronie tytułowej zostało podanych więcej niż trzech

autorów lub więcej niż trzy osoby odpowiedzialne, można użyć formuły „i in.”,
wymieniwszy trzy pierwsze nazwiska

2

. Jeśli jako miejsce wydania zostały przywołane

więcej niż trzy miejscowości, wówczas wymienia się tylko pierwszą z nich.

2.

Wykorzystuje się wszystkie informacje znajdujące się na stronie tytułowej, nawet jeśli
jest ich bardzo dużo

3

. W wyjątkowych wypadkach można niektóre informacje

pominąć, wypuszczenia zaznaczając wielokropkiem ujętym w kwadratowy nawias

4

(w

przedstawionym przykładzie pominięto fragmenty: „Nestora, Sylvestre’a, Karamzina,
Segura etc.” oraz „ilustrator Dziejów Rusi, bitew, portretów, pejzaży, scenek
rodzajowych, kwiatów, zwierząt, skorupiaków i rzadkich roślin”).

3.

Strona tytułowa jest także podstawą sporządzania opisów dzieł w językach obcych
(między innymi z tego powodu nie należy w notkach bibliograficznych tłumaczyć
informacji dotyczących edycji, redaktorów itd., lecz podawać je w języku oryginału)

5

.

4.

Sporządzając na potrzeby przypisów czy bibliografii notkę bibliograficzną artykułu
zamieszczonego w czasopiśmie, musimy podać – zamiast adresu wydawniczego –
tzw. cytatę wydawniczą: tytuł czasopisma, rok, zeszyt/numer

6

. W wypadku numerów

bądź zeszytów podwójnych stosujemy ukośnik

7

. Niekiedy po tytule czasopisma

umieszcza się także numer rocznika

8

(bądź numer tomu). W wypadku dzienników i

tygodników można podać datę dzienną

9

. W szczególnych wypadkach przy tytule

czasopisma należy podać miejsce wydania

10

.

1

J. Pelc, Europejskość i polskość literatury naszego renesansu, Warszawa 1984, s. 166–167; J.-N. Vuarnet,

Filozof-artysta, posłowie P. Klossowski, przekł. K. Matuszewski, Gdańsk 2000, s. 57; M. Foucault, To nie jest
fajka, przeł. T. Komendant, Gdańsk 1996, s. 8.

2

S. Courtois, N. Werth, J.-L. Panné i in., Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, wstęp do

polskiego wydania K. Kersten, Warszawa 1999.

3

Ja, Piotr Rivière, skorom już zaszlachtował moją matkę, moją siostrę i brata mojego… Przypadek matkobójcy z

XIX wieku, przedstawił M. Foucault, przeł. T. Komendant i G. Wilczyński, Gdańsk 2002, s. 49.

4

Dzieje Świętej Rusi, malownicze, dramatyczne i karykaturalne, na podstawie tekstów kronikarzy i historyków

[…] w rysunkach 500 z komentarzami przedstawił G. Doré, drzeworyty wykonano w nowej szkole, którą
kierował Sotain […], na język polski przeł. J. Waczków, Gdańsk 2003, s. 15.

5

V. Turner, Religious Encounters with Death, ed. F. E. Reynolds and E. H. Waugh, University Park 1977, s.

134.

6

J. Łukasiewicz, Deszcz na morzu, „Odra” 1991, nr 3, s. 62. Zob. też J. Starobinski, Wskazówki do historii

pojęcia wyobraźni, przeł. W. Kwiatkowski, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 4, s. 220.

7

S. Cieślak, Coraz prędszy czas. Poprzez „Niebieskie okulary” ks. Jana Twardowskiego, „Życie i Myśl” 1981,

nr 9/10, s. 132–140.

8

E. Klein, Trybunał wyobraźni wokół „Ziemi obiecanej” Andrzeja Wajdy, „Polonistyka” R. XXXII, 1979, nr 2,

s. 118–123.

9

J. Tazbir, Służba ojczyźnie, służba sakiewce, „Polityka”, 10 stycznia 2004, nr 2 (2434), s. 62–63.

10

P. Muratow, Kiniematograf, „Sowriemiennyje zapiski” (Pariż) 1925, nr 26, s. 15. Zob. też J. Tynianow, O

sjużetie i fabule w kino, „Kino” (Leningrad), 1926, nr 12, s. 87. Szerzej o tym: W. Karpiński, Proza Herlinga-
Grudzińkiego, „Kultura” (Paryż) 1981, nr 12 (411), s. 81–86.

www.fajnologia-polska.blo.pl

8

5.

Cytatą wydawniczą posługujemy się także, sporządzając notkę bibliograficzną
artykułu zamieszczonego w książce zbiorowej, tyle że wtedy poprzedzamy ją
przyimkiem „w:”, najczęściej umieszczanym w nawiasie kwadratowym

11

.

6.

Istotną informacją, której nie wolno pomijać, jest także informacja o kolejnym
wydaniu danej publikacji (jeśli w notce bibliograficznej nie został podany numer
wydania, to znaczy, że mamy do czynienia z pierwszym wydaniem)

12

.

7.

W wypadków tomów Biblioteki Narodowej przyjęło się podawanie także serii i
numeru

13

.

8.

Przy publikacjach składających się z kilku tomów należy podawać, o który tom
danego dzieła chodzi

14

. Jeśli każdy z tomów danej publikacji jest opatrzony osobnym

tytułem, należy to oddać w zapisie bibliograficznym – służy temu dwukropek
postawiony po numerze tomu

15

. Podobnie należy postąpić, jeśli każdy z tomów ma

także inną datę wydania

16

czy też odpowiedzialne są zań inne osoby

17

.

9.

Jeśli odwołujemy się do autorskiego hasła w encyklopedii lub słowniku, wówczas na
pierwszym miejscu podajemy imię i nazwisko autora owego hasła

18

.

10.

W wypadku haseł niepodpisanych przez autora nadrzędną informacją może być samo
hasło

19

lub tytuł jego źródła

20

.

11.

Nawias kwadratowy sygnalizuje informacje dopowiedziane przez autora przypisu

21

.

12.

Jeśli odsyłamy do recenzji, która ma swój indywidualny tytuł, to postępujemy tak, jak
zostało to pokazane w przypisach 7 i 8 – tam odesłanie do recenzji tomu wierszy ks.
Twardowskiego oraz do recenzji filmu Ziemia obiecana Wajdy. Jeśli recenzja nie ma
swojego tytułu, informacją nadrzędną jest nazwisko autora recenzji, później powinno
pojawić się nazwisko autora dzieła recenzowanego

22

.

13.

Powołując się na starodruki należy podać lokalizację, to jest nazwę biblioteki,
archiwum, muzeum lub innej instytucji będącej posiadaczem danego egzemplarza i
jego sygnaturę

23

.

11

M. Foucault, Słowa i rzeczy, przeł. S. Cichowicz, [w:] Antologia współczesnej krytyki literackiej we Francji,

oprac. W. Karpiński, Warszawa 1974, s. 338 i n.

12

K. Blixen, Siedem niesamowitych opowieści, przeł. z języka duńskiego F. Juszyński, wyd. 2, Poznań 1989.

13

T. Parnicki, Tylko Beatrycze, wstęp R. Koziołek, oprac. tekstu i komentarze I. Gielata, Wrocław–Warszawa–

Kraków 2001 (BN I, 304), s. 47; J. Słowacki, Beniowski. Poema, oprac. A. Kowalczykowa, wyd. 4 zmienione,
Wrocław–Warszawa–Kraków 1999 (BN I, 13/14), s. 150.

14

F. Rabelais, Gargantua i Pantagruel, przeł. i komentarzami opatrzył T. Żeleński (Boy), t. 1, wyd. 6,

Warszawa 1988, s. 67.

15

Z. Przychodniak, Między tragedią a melodramatem (Alojzy Feliński „Barbara Radziwiłłówna”), [w:] Dramat

polski. Interpretacje, pod red. J. Ciechowicza i Z. Majchrowskiego, wstęp i posłowie D. Ratajczakowej, część I:
Od wieku XVI do Młodej Polski, Gdańsk 2001, s. 119–134.

16

Zob. Historia doktryn artystycznych. Wybór tekstów [dalej cyt. jako: HDA], część I, t. 1: Myśliciele,

kronikarze i artyści o sztuce od starożytności do 1500 r., wybrał i oprac. J. Białostocki, Warszawa 1978, oraz
część I, t. 2: Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500–1600, wybrał i oprac. J. Białostocki, Warszawa 1985.

17

HDA, część II: Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce 1700–1870, wybór, przedmowa i komentarze E. Grabska i

M. Poprzęcka, Warszawa 1974, oraz część III: Teoretycy, historiografowie i artyści o sztuce 1600–1700, wybrał
i oprac. J. Białostocki, red. naukowa i uzupełnienia M. Poprzęcka i A. Ziemba, Warszawa 1994.

18

B. Otwinowska, Gust, [w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, wyd. 2

poszerzone i poprawione, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991, s. 166–172.

19

„Alkman z Sardes”, [w:] Mała encyklopedia kultury antycznej. A–Z, wyd. 7, Warszawa 1990, s. 36.

20

Mała encyklopedia kultury antycznej. A–Z, wyd. 7, Warszawa 1990, s. 36 (hasło: „Alkman z Sardes”).

21

F. M. S[obieszczański], Trotz czyli Troc Michał Abraham, [w:] Encyklopedia powszechna Samuela

Orgelbranda, t. 25, Warszawa 1867, s. 586–587.

22

F. Kamecki, Jan Twardowski „Poezje wybrane” [rec.], „Homo Dei” R. L, 1981, nr 1, s. 74–75.

23

Uwzględniono następujące teksty Piotra Skargi: Proces konfederacyjej, [Kraków] 1595 (egz. Biblioteki

Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, sygn. Nl 82. 8

°

adl. 3); Proces na konfederacyją, z poprawą i odprawą

przeciwnika, który się ozwał, ganiąc wywody przeciw tej konf[ederacyji], któremi się ona słusznie umarza,
[Kraków] 1596 (egz. BG PAN, sygn. Nl 16700. 8

°

adl. 2).

www.fajnologia-polska.blo.pl

9

14.

Można skracać i upraszczać zapisy w przypisach, stosując odpowiednie skróty i
formuły.

a)

Jeśli dzieło danego pisarza pojawi się w którymś z kolejnych przypisów,
używamy skrótu „op. cit.” (albo „dz. cyt.” – jeżeli zdecydowaliśmy się na
polskie formuły)

24

. Skrót ten można stosować do momentu pojawienia się

drugiej książki tego samego autora.

b)

Jeśli zatem chcemy odesłać do jednego z kilku do tej pory wymienionych dzieł
danego autora (w tym wypadku jest to M. Foucault), musimy podać
przynajmniej fragment tytułu (zapis „op. cit.” byłby mylący, gdyż mógłby się
odnosić do różnych pozycji)

25

. Raz przyjętą skróconą wersję tytułu należy

stosować konsekwentnie (uwaga: do skróconego tytułu nie dodaje się już
formuły „op. cit.”).

c)

Jeśli odsyłamy do pozycji wymienionej w przypisie bezpośrednio
poprzedzającym bieżący, stosujemy formułę „ibidem” (albo „tamże” – jeżeli
zdecydowaliśmy się na polskie odpowiedniki) i podajemy stronę

26

. Jeśli

identyczna jest cała treść przypisu, wstawiamy tylko „ibidem”

27

.

d)

Jeśli w przypisach jakiś tytuł pojawia się szczególnie często, jest długi,
komplikuje opis itp., warto zastosować własny skrót – tak jak zostało to
zrobione w przypisie 16 w wypadku Historii doktryn artystycznych. Dzięki
zastosowanemu rozwiązaniu udało się skrócić zapisy także w przypisie 17.
Rozwiązanie jest korzystne również wtedy, gdy z danego zbioru cytowane są
konkretne artykuły

28

.

e)

Jeśli w danym przypisie pojawia się po raz pierwszy lub kolejny publikacja
jednego autora

29

, a przypis bezpośrednio po nim następujący odsyła do innej

publikacji tego autora, możemy użyć słowa „idem” (tenże/tegoż) lub „eadem”
(tejże/taż), zamiast powtarzać imię i nazwisko

30

.

f)

Imię i nazwisko autora można zastąpić słowem „idem” lub „eadem”, jeśli
powtarza się na początku cytaty wydawniczej

31

.

g)

Jeśli nazwisko autora przywoływanego tekstu pojawia się w danej notce
bibliograficznej także w innym charakterze (np. osoby odpowiedzialnej za
opracowanie), a nie ma wątpliwości, że zapis będzie jednoznaczny, można to
nazwisko za drugim razem pominąć, zastępując je wielokropkiem

32

.

h)

Jeśli nie można ustalić miejsca wydania, należy posłużyć się skrótem „b.m.”
(bez miejsca); jeśli podobna sytuacja zachodzi w wypadku roku – „b.r.” (bez
roku), a jeśli w obu – „b.m.r.” (bez miejsca i roku). Skróty te za każdym razem
umieszczamy w nawiasie kwadratowym

33

.

i)

Oprócz skrótów, które zostały już przywołane w prezentowanych przykładach
(np.: oprac., red., wyd., zob., por.), w przypisach mogą się pojawić także inne,
np.: cyt. za (cytowane za) – po tym ostatnim należy postawić dwukropek –
rkps. (rękopis), r. (recto – strona nieparzysta), v. (verso – strona parzysta).

24

T. Parnicki, op. cit., s. 151.

25

M. Foucault, To nie jest…, s. 8.

26

Ibidem, s. 14.

27

Ibidem.

28

Pliniusz Starszy, Historia naturalna, przeł. I. i T. Zawadzcy, [w:] HDA, część I, t. 1, s. 134.

29

T. Parnicki, op. cit., s. 155.

30

Idem, Muza dalekich podróży. Powieść, Warszawa 1970, s. 623.

31

S. Mallarmé, Wariacje na pewien temat, przeł. E. D. Żółkiewska, [w:] idem, Wybór poezji, oprac. A. Ważyk,

Warszawa 1980, s. 83.

32

J. Pelc, Wstęp, [w:] J. Kochanowski, Treny, wyd. 13 zmienione, oprac. …, Wrocław 1972 (BN I, 1), s. XVI.

33

J. K. Ancuta, Prawo zupełne wiary katolickiej w Koronie i W.X.L. …, [b.m.] 1767.