Metody Badań Socjologicznych

Metodologiczna specyfikacja nauk
społecznych

Nauka jako typ działalności ludzkiej:

Nauka jako ogół czynność stworzonej przez uczonych

Nauka jako wytwór / rezultat tych czynności:

Nauki realne: przyrodnicze humanistyczne ( w tym społeczne)

Nauki formalne- matematyczne, formują reguły pozwalające na opisanie abstrakcyjnej
rzeczywistości.

Nauki dedukcyjne od ogółu do szczegółu , indukcyjne odwrotnie- podział na sposób dochodzenia

Metodologia- pewien fragment epistemologii nakierowanej na badanie zjawisk i procesów (epist.
Ma na celu formułowanie zasad poznania

Metodologia ogólna: uniwersalne zasady badania zjawisk i procesów – sposoby def. Zjawisk,
zasady wnioskowania, zasady formułowania teorii naukowych itp.

Metodologia nauk szczegółowych:

Formułowanie zasad badania tych fragmentów rzeczywistości, które stanowią pole
zainteresowania tych nauk.

Metodologia pragmatyczna- nauka jako rzemiosło. Typy czynności wykonywanych przy
działaniach naukowych: opis procedury + określanie zadań.

Metodologia pragmatyczna: badanie nad nauką jako wytworem

Metodologia socjologii:

Co jest przedmiotem badań socjolog. – charakter badanej rzeczywistości, jakie są możliwości
poznania rzeczywistości (met., techniki badawcze) charakter i zakres prawomocności
wyników badań.

„Socjologia to nauka, która ma najwięcej metod i najmniej rezultatów”

Rzeczywistość Społeczna:- szczegółowy typ wytworu ludzkiej działalności- nie ma rzeczywistości
bez ludzi i ich działań.

Skutki działania człowieka jako istoty społecznej (pytanie o status ontologiczny- istnieje, czy nie)

Czy istnieją tylko jednostki będące substratem tego społ. Czy też nie ma społ poza jedn.

Czy istnieją zbiorowości i czy to tylko zbiory jednostek?

Holizm:

Uznaje, że istnieją zbiorowości, całość społ, całości są czymś odmiennym od sumy tworzących je
jednostek, gr te są dostępne poznawczo, można je badać nie tylko poprzez tworzące je jedn.

Indywidualizm:

Istnieje tylko jednostka, zbiorowość jest fikcją, tylko jedn. są dostępne poznawczo i tylko jedn.
można badać poprzez metody, którymi dysponujemy.

Fakty społeczne (Durkein) – to coś ponad jednostkowego, co charakteryzuje się wobec jednostek
swoistym przymusem (np. prawo, religia, język, struktura społeczna). Nośnikami faktów
społecznych są instytucje społeczne.

Rzeczywistość Kult (Znaniecki) – to co jest wytworem ludzkiej świadomości, wynikiem
wytworzenia przez ludzi w umyśle ich społ. Otoczenia (jak to co istnieje realnie jest postrzegane
przez ludzi.

Czym jest społeczeństwo- agregatem jednostek czy swoistą całością?

Stanowiska: Realistyczne, nomialistyczne, Funkcjonalistyczne- każda zbiorowość jest. F. epir.

Przybliżenie socjologii do nauk „prawdziwych” naturalnych – naturalizm – intersubiektywizm,
badanie tego co obserwowane, sprawdzalność wyników, stosowanie metod obiektywnych
pozwalających na uwolnienie się od przekonań badacza, podstawowe kategorieobserwacji t
analizy jest zachowanie rozumiane jako relacja organizmu na bodziec.

Humanistyczne założenia dotyczące socjologii:

Rzeczywistość społeczna nie istnieje poza ludzmi, którzy ją tworzą, jest to pewien stan
ś

wiadomości w którym odbicie znajdują ludzkie otoczenie i zjawiska z nim związane

Badanie z uwzględnieniem tego, co nie jest obserwowalne ze współczynnikiem humanistycznym
(Znaniecki), rozumieniem (weber), nadawaniem znaczeń (symboliczny interakcjonizm)

Podstawową kategorią analizy jest działanie rozumiane jakoumotywowane zachowanie.

Metody badawcze w socjologii:

„Miękkie” – jakościowe

sondarzowe – oparte na danych ankietowych z sondaży (powierzchowne)

„Twarde” oparte o sposoby postępowania typowe dla nauk przyrodniczych

Socjologia –NAUKA czy SZTUKA

Twierdzenie ze sprawdzalne, ale można

poddać rygorom analizy logicznej

-paradygmat rozumiany w węższym znaczeniu

(powt. Sposobów ujmowania i bad. Rzeczywist)

paradygm. Funkcjonalny, konfliktowy, humanistyczny,
naturalistyczny, systemowy

interakcjonalistyczny, wymiany

postmodernistyczny etc

-twierdzenie brak pewności (ze względu na

charakter metod

-twierdzeniom brak predykacji (najsłabszy

pkt nauk społecznych

-socjo w znaczeniu naukowym nie

wypracowała paradygmatyki, istnieje wiele

stanowisk teoret wiele sposobów bad.

Rzeczywist. I wiele konkretych rozstrzygnięć

Nie ma takiego paradygmatu, jak w

Rozumieniu innych nauk

Metoda badawcza- powtarzalny sposób postępowania badawczego tj zbierania danych i ich
interpretowania oparty o założenia ontologiczne i epistemologiczne

Procedura badawcza- sposób badań z położeniem nacisku na procedurę org. Badań

Technika badawcza- powt. Sposób pozyskiwania informacji co do ilości metod nie ma zgody co
do tego ile ich jest od dwóch (dedukcyjnej i indukcyjnej) do kilkunastu

Wg. Conte’a –obserwacja czysta, eksperymentowanie właściwe, met porównawcza-
przystosowanie do badania ciał żyjących.

Przykłady Metod Badawczych:

Met: monograficzna (case study) , prównawcza,

m. integralna (K. Dobrowolskiego)- postulat wykorzystania wszystkich źródeł i technik dotarcia
do źródeł, postulat sięgania do historii.

Met dokumentów osobistych, eksperyment, obserwacja, wywiad, analiza treści, ankiety (techniki
ankietowe) pomiar, badania w działaniu- action resarch

Przykłady procedur Badawczych: panel, palling, sondaże ankietowe, badania terenowe, focus
grup- zogniskowany wywiad gr.

Przykłady technik badawczych- wywiad swobodny, telefoniczny, kwestionariuszowy, ank.
Audytoryjna, pocztowa

Zmienne w Badaniach Socjologicznych

Zmienna jest cechą, właściwością lub stanem fragmentu rzeczywistości, zmienna może
przyjmować różne wartości.

Zmienne:

Jakościowe Ilościowe

Mają niezmienialny charakter bez dodat. Różnice wyrównywane są przy
pomocy

Zabiegów nie da się im przyporządkować liczb (wiek) można im także
przypisać

Wart. Liczbowych (np. płeć) „wagi jakościowe” np. bogatszy,
biedn.

Klasyfikacja Lazarsfelda + Mentzla

Co zmiennecharakteryzuja?

Zmienne Jakościowe- to te, które charakteryzują konkretnych ludzi okreś. Jednostki, (jako
indywidualna społ

Zmienne zbiorowe- odnoszą się do charakterystyki zbiorowości jako pewnych całości

Zmienne Jednostkowe:

-Abstra. – odnoszą się do charakterystyki samej jednostki (wiek, płeć, wykształcenie) demograf
(biol), społeczne, ekonomiczne

-Relatywne- odnoszą się do względnych charakterystyk jednostek

Dzielą się na:

Porównawcze- wyższy/niższy relacjonalne- zw w obrębie zbiorowści (ojciec-syn)

Kontekstowe- indywidalizm charakt. Jego przez kontekst społ. Geograf. Np. mieszkaniec wsi

Zmienne zbiorowe

-analityczne- jedn. zmienne np. średnia dochodów mieszkańców kraju

-globalne- są tylko i wyłącznie własnościami zbiorowości i nie są redukowalne do jedn. (np. sieć
dróg, poziom nasycenia instytucjami kulturowymi

-strukturalne- odnoszą się do właściwości wynikających ze struktury lub organizacji zbiorowości
np. strukt. Klasowa, stopień integracji, tu też przypadek agregacji jedn.

Klasyfikacja Stevensa

Typologia funkcjonowania zmiennych:

Kryterium obserwalność- zmienne jawne i ukryte (motywacje, opinie, postawy)

Kryterium miejsca w badaniach – zm. Stałe (wyajśniające) niezal. (wyj.) zależne

Kryterium świadomości badacza: zm. Stosow. W badaniach/ pomijane w badaniach, zmienne o
których istnieniu nie wiemy..

Wskaźniki w badaniach socjologicznych

Wskaźnik- to pewna cecha zdarzenie lub zjawisko na podst. Którego wnioskujemy z pewnością
bądź określonym prawdopodobieństwem (ponad przeciętnym) iż zachodzi zjawisko jakie nas
interesuje

( w węższym znaaczeniu obserwowana cecha lub zjawisko)

Wskaźników używamy bo:

Wiek zmiennych ma charakter ukryty, możemy obserwować ją bezpoś. Przez zachowania i
wypowiedzi ludzi , zjawiska obserwowane w socjologii mają kompleksowy charakter ich opis jest
możliwy poprzez cząstki, pozwalają na opis i analizę w sposób pośredni.

Typy wskaźników

Definicyjne –wskazują relację między wskaźnikiem a tym, co jest badane, zachodzi między nimi
relacja tożsamości, (np. liczba przestępstw to wsk. Przestępczości .

Wskaźniki te pozwalają nam na tworzenie definicji cząstkowych... Zakres znaczeniowy
wskaźników pokrywa się z zakresem znaczeniowym definiowanych pojęć;

Rzeczowe- zakłada istnienie między wskaźnikiem, a tym co jest badane takiej relacji, która może
pośrednio lub bezpośrednio kontrować empirycznie (ma charakter nie tylko konwencji
terminologicznej. Dzieli się na:

Empiryczne- to co jest badane jest i wskaźnik są zjawiskami obserwowalnymi

Inferencyjny- to co badane jest wartością ukrytą a z zajścia wnioskujemy, że zaszło co badamy.
(pozwalają wnioskować o wartościach cech niedostępnych bezpośredniej obserwacji.)

Najczęściej mamy doczynienia ze wskaźnikami mieszanymi.

Wskaźniki wymiarów cząstkowych, które silnie skorelowane z pozostałymi częściami cechy,
którą wskazują to są one wskaźnikami złożonymi i skorelowanymi (nie są wskaźnikami
definicyjnymi). Wskaźniki wewnętrznie skorelowane można podzielić na takie, które są
konsekwencją cechy wskazywanej (skutkiem), jej kierunkiem (przyczyną) lub pozostają z nią
jedynie w teoretycznym, statystycznym związku. Jeżeli korelacji między wskaźnikiem, a cechą
wskazywaną nie można uzasadnić teoretycznie to należy uznać trafność wskaźnika za wątpliwą.
Wskaźników korelacji zewnętrznej używa się wówczas, gdy cecha wskazywana jest empiryczne
trudniej niż wskaźnik oraz zwłaszcza gdy mowa jest o cechach częściowo niedostępnych
obserwacji. Do wskaźników tych należą: postawy, określone cechy psychiczne, skłonności,
którymi zgodnie z teorią można tłumaczyć określone zachowanie w pewnych sytuacjach. Trafność
wnioskowania o istnieniu określonych dyspozycji na podstawie cechy wskaźnikowej można
weryfikować przez wskazanie kowariancji (współzmienności) wskaźnika i możliwie wielu innych
cech obserwowalnych. Np. jeżeli badanie dotyczy postaw robotników wobec przełożonego,
możemy badać jak często mają oni z nim sytuacje konfliktowe;

Zasady doboru wskaźników:

1)Relacje pomiędzy wskaźnikiem a tym co badane

Tożsamość- nakładanie zakresów, wskaźnik jest częścią zakresu tego, co badane, i odwrotnie,
zakresy obu zachodzą na siebie

2)Moc zawierania- wsk. Za szeroki wskazuje z całą pewnością co badane ale także inne zjawiska
które w skład tego co badane nie wchodzą (stosowanie szerokiego wsk. Jest uzasadnione na etapie
bad. Eksploracyjnych)

3)moc odrzucania- wsk. Za wąski wsk. Tyko zjawiska wchodzące w skład tego co badamy ale
pomija też inne, które w ten zakres wchodzą (wąski zakres stosuje się w bad. Weryfikacyjnych.

4)Moc rozdzielcza- funkcja obydwu powyższych mocy- przekonanie, że wskaźnik został dobrany
trafnie, (ważne jest gdy zakresy wskaźnika i tego, co badamy częściowo na siebie zachodzą

5)dobór wskaźnika w zależności od problemu badawczego i celu badań – wskazują granice
kontinuum, lub dobór większej ilości wskaźników

Wskaźniki w badaniach socjologicznych

1)Zachowania jednostek – pochodzą z obserwacji, wskazują postawy, skłonności,

2)Cechy jedn. i zbirowości- wskaźnik prawd- dysp= np. dane ze wskaźnika

3)Wypowiedzi jednostek- np. na pytania kwestionariusza , wskaźniki postaw etc

Etapy procesu Badawczego

-Wstępne sformułowanie problemu – sformułowanie problemu naukowego, źródła problemu,
forma pytania problemowego, cele badań

Problem naukowy- pytanie, na które nie ma odpowiedzi lub takie, na które odpowiedz jest
niezadowalająca przy obecnym stanie wiedzy pyt: czy zjawisko na pewno zachodzi, i dlaczego

Problem praktyczny- poszukiwanie odpowiedzi na pyt. Wynikające z praktyki społ, np. kto na
kogo będzie głosować

Geneza problemów badawczych- zainteresowania badania (chęć poznania, znalezienia odpowiedzi
na pytanie, chęć poznania odp dla zmiany rzeczywistości.

Przyczyny- stem. Teorii wdanej dziedzinie, potoczna obserwacja, praktyka społeczna –
konieczność rozwiązania danych problemów

Badacz jest ekspertem na duże zapotrzebowanie (Polityka) – konkretny problem do rozw.

Pytania muszą być wyrażone językiem nauki, w jęz. Teorii (w przypadku socjologii)- zawierać
pojęcia, terminy charakterystyczne dla nauki

Pytanie powinno być tak sformułowane, by wiedzieć jakie czynności podjąć aby problem
rozwiązać

-Uszczegółowienie problematyki badawczej (eksplikacja) – problemy szczegółowe, hipotezy

na jakie pytanie będą udzelane odpowiedzi,

Zbudowanie siatki pojęciowej – wyjaśnienie, zdefiniowanie używanych pojęć czyli nazwanie
zjawisk będących przedmiotem badań i ich właściwości (zmiennych)

Siatka jest konsekwencją przyjętej orientacji teoret. Pozwala na wyjaśnienie problemów w
kontekście teorii

Paradoks eksplikacji- wyjaśniać pojęcia można- użyć pojęć zakresowych, ale tak samo ogólnych

Użyć pojęć szczegółowych, nie pokrywających się całkowicie z zakresem pojęcia wyjaśnianego-
eksplanacja nie pełna

Określenie relacji między zjawiskami, które te pojęcia opisują i zmiennymi czyli zbudowanie
modelu badanych zjawisk

Zbudowanie hipotez teoretycznych określających warunki występowania analizowanych
procesów, kierunki zależności między zmiennymi (el. Modelu)

Wszystko musi być wsparte przez odwołanie się do teorii socjol. (spójnej koncepcji

Określenie charakteru badań (wyczerpujący czy nie) eksporacyjne czy diagnostyczne i jakie met.
Wyk. Metoda jest konsekwencją problemu, który chcemy rozwiązać

-Operacjonalizacja – wyrażenie pojęć i terminów teoretycznych w kategoriach operacyjnych
(jednoznaczne terminy), dobór wskaźników, zbiorowości do badań – kategorii społecznej, metod i
technik, źródła badań Dobór faktów obserwowalnych które pozwalają uchwycić istotę badanych

zjawisk- przez cząstkowe zdefiniowanie lub empr. Związek z bad. Zjawiskami. Wskaźnikami są
zazwyczaj odp. Na pytania w kwestionariuszu

-Wybór metod badawczych-

określenie charakteru badań (monograf, diagnost, eksplor, wer) już po etapie formułowania
problemu pojawia się ta kwestia, tutaj należy ją określić.

Wybór metod i procedur badawczych

Kryterium dochodzenia do konstrukcji i weryfikacji- metoda indukcyjna i dedukcyjna

Kryterium rodzaju materiału i sposób jego analizy (met ilościowe czy jakościowe)

Kryterium gromadzenia/analizy materiałów

Dobór źródeł (dane zastane czy wywołane)

Techniki pozyskiwania danych

Jakie narzędzia stosujemy do analizy danych

-Przygotowanie narzędzi badawczych – kwestionariuszy, schematów, instrukcji, testów, urządzeń
technicznych i wypróbowanie go konstrukcja kwestionariuszy, schematów obserwacji,

Narzędzie badawcze to coś, przy pomocy czego będziemy gromadzić informacje

Sporządzenie listy osób będących naszą próbą- dane demograf i adresowe.

Kwestionariusz: służy do gromadzenia informacji, jest zbiorem powiązanych ze sobą pytań,
podporządkowanych problemowi badawczemu czyli jest zbiorem pytań które mają dostarczyć
odpowiedzi będących w badaniu wskaźnikami badanych zjawisk (zmiennych)

Budowa kwestionariusza:

Każde pytanie musi odnosić się do problemu centralnego, a wszystkie muszą się ze sobą wiązać w
zwartą i konsekwentną całość; Pytania w swoim języku powinny być dostosowane do respondenta,
tzn. nie mogą zawierać niezrozumiałtch sformułowań, wyrazów obcych

Należy rozpocząć od pytań prostych, nieskomplikowanych i nieosobistych;

Dane osobowe umieszczamy na końcu;

Na początku umieszczamy pytania pobudzające zainteresowanie respondenta i zachęcające go do
dalszej współpracy;

Pytania otwarte, rozwinięte zaczynające się formą DLACZEGO zadajemy nieco później lecz nie
za późno, należy się liczyć z tzw. momentem zmęczenia między 15, a 20 minuta odpowiedzi;

Każde pytanie osobiste, drażliwe powinno być poprzedzone pytaniem, które mogłoby uspokoić
respondenta, pytania drażliwe nie mogą być dla respondenta zaskoczeniem;

Jeżeli udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie mogłoby być kłopotliwe należy dać możliwość
udzielenia odpowiedzi na pytanie - dlaczego tak jest? (usprawiedliwienia się), w ten sposób
możliwe będzie utrzymanie dobrego nastroju badanego do dalszej części badania;

Należy ponadto zadbać o podział tematyczny i logiczny pytań, tak by jedno wiązało się z drugim,
które po nim nastąpi – w ten sposób unikniemy dezorientacji u respondenta.

Podział Kwestionariusza ze względu na:

Stopień techniki badawczej dla której kwestionariusz jest narzędziem

Kwestionariusz wywiad- narzędzie pomocnicze dla ankietera

Kwestionariusz ankiety- stanowi on narzędzie komunikacji pomiędzy badaczem a respondentem,
zatem musi być tak zdecydowany aby pojęcia były wspólne dla badacza i respondenta

Kwestionariusz socjometryczny – wskazanie osoby z którą chce się ( i nie chce) mieć kontakt w
danej sytuacji.

Kwestionariusz obserwacji- zawiera listę zachowań i sytuacji na które badacz w trakcie obserwacji
powinien zwracać uwagę oraz pytania które badacz będzie zadawał w trakcie obserwacj

Klucz kategoryzacji używany w analizie treści – zestawieni pytań

Kwestionariusz używany w technikach projekcyjnych.

Zestaw problemów/ pytań jakie należy podjąć w czasie zogniskowanego wywiadu grupowego
(focus group)- scenariusz

Stopień wystandaryzowania kwestionariusza.

Standaryzacja polega na:

Działaniu na każdego respondenta takimi samymi bodzcami (pytaniami)

Uzyskiwaniu w wyniku tego wyselekcjonowanych odpowiedzi

Podział kwestionariusza ze względu na standaryzacje.

Całkowicie niezestandaryzowane – są wykazem zagadnień, jakie ankieter musi poruszyć (np. kw.
Wywiadu swobodnego)

Kwestionariusz cześciowo wystandaryzowany (pytania otwarte i zamknięte)- wywiad
kwestionariuszowy

Kwestionariusz wstandaryzowany całkowicie- kw. Ankiety (zawiera większość lub wszystkie
pytania zamknięte.

Rodzaje pytań w kwestionariuszu:

Pytania- rozstrzygnięcia- tak/nie, oraz pytania dopełnienia- dlaczego

Pytania o fakty i o opinie

Pytania ze względu na funkcje:

Filtrujące – dzielą zbiorowość na pod grupy którym zadajemy odmienne pytania

Sprawdzające – spr. Wiarygodność informacji

Sondażowe-z reguły zaczynają się od „dlaczego”

Metrykalne – pytania o dane demograficzno społeczne

Pytania ze względu na budowę- otwarte, zamknięte, półotwarte- zamknięte z odp –inne, jakie

Kategorie:

Otwartość logiczna, -GDY na pyt istnieje niesoń maść odp.

Otwartość gramatat =gdy nie jest dołączona liczba odp

Zamk. Logiczna- gdy istnieje skończona il. Odp

Zam. Gramat- dołączono liczbę odp.

Pytania otwarte stosujemy gdy:

Nie znamy ukł. Odniesienia respondenta

Nie domyślamy się możliwych rozkładów odp w danej zbiorowości

Gdy zamknięte pyt są zbyt sugerujące

Gdy chodzi nam nie o treść, ale o sposób formułowania odpowiedzi, „trudno powiedzieć”= brak
odp

Eliminujemy takie odp

Pierwszą czynnością przy analizowaniu danych jest liczenie rozkładów.

Kiedy wolno stosować pytania zamknięte:

Gdy znamy ukł. Odniesienia respondenta, znamy dobrze badaną zbiorowość i możemy
przewidzieć rozkł. Odp, nie zachodzi obawa sugestii, chcemy sprawdzić funkcjonowanie w
badanej zbiorowości danych kat. Odpowiedzi

W badaniach sondażowych do pewnego badania kreujemy rzeczywistość (ankieterzy nie zawsze
myślą jak twórcy ankiet)- tej kreacji można w pewnym stopniu uniknąć jeśli znamy ukł.
Respondeta trzeba wiedzieć na ile my za pomocą sondażu badamy opinię, a na ile to jak my
myślimy że ludzie myślą

Typy pytań zamkniętych

Alternatywa tak/nie,

Pyt. Z kateferiami- dołączonymi listami odp->można wybrać jedna lub wiele odp.

W kwestionariuszach ankiety, w których odpowiedzi zaznaczają respondenci a nie ankieterzy do
każdego pytania należy dopiąć opis jak wypełnić dane pytanie.

Rozszerzenie zupełności

-minimalne- co najmniej jedną odp

max- wybrać max ilość odp

ograniczone- wybieramy konkretna odp

nieokreślone- gdy nie określa się kategorii wyboru

Pytania z listą- gdy kafeteria liczy więcej niż 8-10 odp często stosuje się też rangowanie- prośbę o
poszeregowanie odp z listy

Pytania o charakter skali- kafeteria w postaci skali , np. zdecydowanie tak, do zdecydowanie nie
poprzez kat.pośrednie

Pytanie w postaci tabeli- kombinacja listy i skali- do każdej pozycji skala

Pytania w postaci nafki?- na jednej krawędzi mamy cechę pozytywną na drugiej negatywna tak---
nie

Pyt. W postaci historyjek charakterystyk sytuacji czy postaci – badany wybiera tą, która mu się
najbardziej podoba, odpowiada jego cechom, sytuacji, opinii etc

Zasady Weryfikacji Pytań:

Czy pytania:

Są zgodne z założoną problematyką pytań

Są wskaźnikami analizowanych zmiennych

Wyczerpują zakres problematyki badań

Nie zostały błędnie sformulowane

Błędy wg Babińskiego

Logiczne- pyt,. O dwie rzeczy naraz, alternatywa w miejsce większej ilości odp,gdy nie podajemy
układu odniesienia jakiego ma dotyczyć odpowiedz (np. ilosć książek przeczytanych w ostanim
okresie- kiedy)

Nieokreślone roszczenie zupełności

Kategorie z kafeteriami są nierozłączne (pokrywają się)

Merytoryczne- pytanie gł. Problemem badań, jest sformułowane bardzo ogólnie, zastosowanie
pytania zamkniętego gdy nie znamy zbiorowości, pytanie zawiera nieznane dla badanego fachowe
lub obce wyrazy, lub wyrażenia gwarowe

Sytuacyjne-zastosowanie pytania zamkniętego, gdy dołączone odp. Będą sugerujące, pyt. Nie ma
załączonej instrukcji jak na nie odpowiadać pytanie ma zła kafeterie

Techniczne- pytania są formułowane w zbyt skomplikowany sposób, mają zbyt wiele podobnych
znaczeniowo kategorii, mają za długie kafeterie, badani mają zbyt mało czasu na wypełnienie
kwestionariusza.

Weryfikacja wewnętrzna- sami czytamy kwestionariusz, prosimy kogoś o wskazanie błędów,

Uważnie czytamy pytanie i staramy się ustalić, dlaczego pytanie znalazło się w kwestionariuszu,
jakich odp. Dostarcza nam pytanie, czy tych inf. Nie zdobywamy w inny sposób, dlaczego to pyt.
Jest tak sformułowane i czy nie lepiej je zmienić?, czy pytanie musi być w tym miejscu
kwestionariusza? Jakie są możliwe odp na pytanie, jak będziemy analizować odp. Na to pytanie?

Sprawdzamy całość

Na ile kwestionariusz przystaje do problematyki badań, czy zawiera wszystkie konieczne
estymaty- apel mający zachęcić badanych do udziału w badaniu (organizator badań, problematyka,
dlaczego badany powinen brać udział w badaniu, zapewnienie o anonimowości, i wyk info tylko
do celów badawczych, podziękowanie

Szczegółowe instrukcje do każdego pytania, wszystkie pytania metrykalne, czy ma zaznaczone
„reguły przejścia” po pyt. Filtrujacych, czyli na jakie pyt ma odp. Po przejściu bad filtrujacych,
czy właściwy jest ukł. Graficzy kwestionariusza, czy czas na udzielenie odp jest odpowiedni, czy
uwzględnia progi zmęczenia (I-20 min, II 15, II 10)

Weryfikacja zewnętrzna:

W badaniach pretestowych które sprawdzają, czy skonstruowany kwestionariusz jest właściwym
narzędziem

Pretext (spr. Narzędzie ) nie to samo co pilotaż, który sprawdza tematykę, problem

W badaniach pretestowych prosimy ankieterów o notowanie wszystkich pytań respondentów, ich
kłopotów i wątpliwości przy wypełnianiu kwestionariusza, ankieterzy zapisują czas wypełnienia

kwestionariusza, których pytań respondent nie rozumie (zarówno treści pyt. Jak i instrukcji),
prosimy także o uwagi na temat kwestionarisza

Po badaniach pretestowych analizujemy odpowiedzi sprawdzając

Czy na wszystkie pytania udzielono odp (gdy więcej niż 10% nie- trzeba zmiany), czy udzielono
odp zgodnie z instrukcją, (jeśli nie pow. 5%-zmiana), czy w pytaniach półotwartych nie jest zbyt
szeroka kategoria „inne” – gdy jest powyżej 10% trzeba ją rozszerzyć, czy jakieś kat, nie są
pominięte- jeśli brak wyboru tych kategorii nie jest wskaźnikiem zjawiska jakie nas interesuje to
należy te kategorie wyżucić, czy w wszystkich pytaniach otwartych nie powt. Się odpowiedzi- jeśli
tak- zmienić jedno z nich

-Pilotaż badań – sprawdzenie problemu badawczego, jego uszczegółowienia i, wartości
wyjaśniającej przyjętych wskaźników, jednoznaczności pojęć, czy problem w ogóle istnieje;
sprawdzenie narzędzi i technik badawczych, strony techniczno-organizacyjnej badań, dostępnych
ś

rodków finansowych

-Dobór próby

-Badania

-Weryfikacja zebranego materiału empirycznego – w. wstępna i pogłębiona

-Wstępne grupowanie materiału surowego (kodowanie)

-Analiza materiału empirycznego – konfrontacja danych empirycznych z pytaniami i hipotezami,
zarówno analiza o charakterze ilościowym, jak i jakościowym

-Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań testowanie siły i kierunku zależności między
analizowanymi cechami, słuszności założeń badawczych i sformułowanych na ich podstawie
hipotez

-Pisanie końcowego raportu z badań – naukowego lub komercyjnego

Metody doboru próby

Próba – jest to dobranie, przy zachowaniu określonych zasad, ograniczonej liczby jednostek danej
zbiorowości, które pomogą uzyskać informację o całej zbiorowości.

Na dowolnych zasadach badającego:

Dobór kwotowy – opieramy się na znanych obiektywnych składnikach danej zbiorowości np. na
występujących w niej podstawowych kategoriach społeczno-demograficznych np. kategoria płci,
wieku, zawodu. Ustalamy, jaki jest odsetek mężczyzn i kobiet, ludzi w poszczególnych klasach
wieku czy też wykonujących poszczególne zawody. Ustalamy odpowiednie kwoty, które

wyznaczają udział poszczególnych kategorii w próbce. Np. mężczyzn 4)%, kobiet 60% - ustalamy
ich udział w badaniu na 2/5 mężczyzn i 3/5 kobiet.

Dobór celowy – badacz na podstawie znajomości cech społeczno-demograficznych badanej
zbiorowości buduje pewien model, a następnie dobieramy próbę, która powinna być jego
odzwierciedleniem. Wykazuje się tu jednak mniejszy lub większy subiektywizm oraz
stereotypowość.

Na rachunku prawdopodobieństwa;

Losowy – według zasad loterii tj. dla każdej osoby z badanej zbiorowości przygotowujemy kartkę,
losujemy spośród nich pewną założoną wcześniej ilość, na podstawie imiennej listy np. listy płac,
listy abonentów etc., oraz według tabel liczb przypadkowych czyli poprzez ponumerowanie
wszystkich elementów badanej zbiorowości, a następnie wyboru spośród nich za pomocą tabeli
liczb przypadkowych.

Warstwowy – staramy się wyróżnić pewne podzbiory badanej zbiorowości, a następnie z każdego
podzbioru wyróżniamy w sposób losowy jednostki naszej próby np. badając lekarzy w szpitalu
podzbiorami będą oddziały, w których oni pracują.

Proporcjonalny – służy do badania wielkich zbiorowości np. całe miasto, region, kraj. Możemy
zatem jedynie dowiedzieć się czegoś o badanej zbiorowości na podstawie danych wyróżnić
niektóre jej własności społeczno-demograficzne np. płeć, wiek, wykształcenie – następnie
tworzymy kategorie i wyodrębniamy, te które interesują nas ze względu na problem badań i
spośród nich losowo wybieramy jednostki reprezentacji.

Wielowarstwowy –zwany także terytorialnym, stosowany jest doboru próby w dużych
zbiorowościach, o których nie posiadamy danych statystycznych. Wtedy np. z obszaru Polski
losujemy województwa, później miasta i gminy, wreszcie dzielnice i wsie, w dzielnicach ulice,
bloki, a następnie mieszkania. Z poszczególnych mieszkań i zagród wybiera się osobników
najstarszych wiekiem, kobiety i mężczyzn – tworząc określoną próbkę złożoną z konkretnych
osób.

Definicja, a pojęcie. Definicja operacyjna

Definicja – jest to wyłożenie zawartości treściowej pojęcia, wyspecyfikowanie jej w sposób
opisowy przy użyciu określonych słów. Definicja składa się z Definiendum (SAMA ISTOTA -
słowa, którego ogólnikową treść mamy sprecyzować) i Definiens (OPIS ISTOTY – zestaw
elementów opisujących tę istotę).

Definicje:

Nominalne – ustalają znaczenia, które powinny przysługiwać określonemu terminowi
(definiendum) tj. nazywa przedmiot, który ma własności określone w definiens. Def. te nie mogą
być fałszywe, lecz co najwyżej nieprzydatne, używane są do budowy twierdzeń ogólnych;

Realne – definicje te stwierdzają istnienie cech określonego zjawiska, muszą być trafne
empirycznie, mogą być fałszywe. Pojęcie, które zostanie poddane zdefiniowaniu już istnieje wraz
z definiendum. Są używane do opisu zjawisk historycznie uwarunkowanych.

Pojęcie – coś więcej ponad to, co zostało zawarte w definicji. Definicja jest nie wyczerpująca lub
cząstkowa, choć można ją poszerzać i porządkować. To samo pojęcie może mieć wiele definicji,
pod warunkiem, że elementy tych definicji wchodzą w zakres jego pełnej zawartości treściowej.
Pojęcie może się różnić od swojej definicji pojęciowej zawartością znaczeniową bądź zakresem.

Definicja operacyjna – (definicja instrumentalna) polega na określeniu operacji badawczych,
dzięki którym będzie można orzec czy i w jakim stopniu ma miejsce taki stan rzeczy, który
dowodzi istnienia zjawisk nazwanych danym pojęciem. Jest to wyspecyfikowanie operacji, które
pozwolą stwierdzić występowanie zjawisk ujętych w definicji. W socjologii mamy do czynienia
najczęściej z problemami uchwytnymi w sposób pośredni – wartości, grupa interesu, klasa
społeczna, normy.

opracowanie zebranych materiałów

Weryfikacja – ustalamy czy i jaką wartość naukowa mają zebrane materiały, sprawdzamy
zgodność sposobów zbierania danych z przyjętym planem badań, oceniamy rzetelność
realizowania tego planu przez osoby uczestniczące w badaniach, sprawdzam same dane;

Selekcja – spośród zebranych danych selekcjonujemy, te które są nam rzeczywiście potrzebne ze
względu na podjęty temat badań, następnie spośród wybrane przez nas dane staramy się
uporządkować pod względem stopnia ich ważności;

Klasyfikacja – zgromadzone dane dzielimy według pewnych, przyjętych przez badanego cech,
które uznał za konieczne. Istotny jest tu tzw. podział logiczny, czyli działanie, które opiera się na
wyróżnianiu pojęć podrzędnych względem danego pojęcia nadrzędnego. Poprawny podział
logiczny powinien być adekwatny i rozłączny. Na podstawie podziału logicznego uzyskujemy
klasy wypowiedzi czy przedmiotów – zbiory, jakie obejmują swoim zakresem np. wszystkie
wypowiedzi określonej treści;

Kategoryzacja – polega na łączeniu danych np. wypowiedzi respondentów ze względu na ich
wspólne właściwości w określone klasy (kategorie). Istnieją oczywiście reguły ogólnie ważne przy
kategoryzowaniu: każda kategoria czy też swoiste ujęcie jednego ze wskaźników powinna być
tworzona ze względu na cel badań, kategorie powinny być na tyle ogólne, aby mogły ująć
wszystkie przypadki dotyczące danej kwestii, poszczególne kategorie winny wzajemnie się
wykluczać;

Skalowanie – umożliwia pewnym właściwościom interesujących nas przedmiotów
przyporządkować wartości, liczby lub inne symbole w celu określonego uporządkowania
badanych stanów rzeczy oraz wyrażenie tego w sposób liczbowy lub wartościowy. Skala jest
pomyślana jako narzędzie pomiaru.

Porządek skalowania jest przeważnie następujący:

1. Dokonuje się wyboru skalowanych danych

2. Określa się ich przydatność ze względu na badany przedmiot

3. Ustala się stopień ich pewności lub wiarygodności

4. Dokonuje się wyboru matrycy (miary), umożliwiającej takie ułożenie danych w sposób
uporządkowany, by tworzyły continuum (pewien ciągły zbiór dowolnej liczby elementów
przechodzących jeden w drugi).

Warunki etyki badacza

- Zgoda respondenta na udział w badaniu;

- Zapewnienie poufności informacji, jakich udziela respondent;

- Dane do informacji instytucji, jeśli ta się zgadza;

- Zabezpieczyć respondenta przed negatywnym wpływem badań;

- Pogodzenie interesów sponsora i socjologa jako przedstawiciela nauki;

- Unikanie nakłaniania do udziału w badaniach osób słabych, zależnych od innych.

Dlaczego przeprowadzamy badania?

- Poszukujemy skutecznego sposobu działania np. badania socjotechniczne;

- Weryfikujemy teorię;

- Chcemy rozwiązać problem społeczny;

- Ponawiamy badanie w zmodyfikowany sposób;

- Z powodów osobistych, zainteresowania się określoną problematyką

Hipoteza

Z greckiego „hypotesis”, co znaczy założenie, przypuszczenie. Jest to zdanie o domniemanym
stanie rzeczy, co do którego nie mamy pewności czy jest prawdziwe czy fałszywe. W warunkach
badania hipoteza zostaje potwierdzona (zweryfikowana) lub odrzucona (sfalsyfikowana) albo w
szczególnych przypadkach zmodyfikowana poprzez dodanie bądź odjęcie jakiegoś elementu.
Hipoteza określa zależności między zmiennymi.

Hipotezy muszą:

Być sprawdzalne empirycznie (tj. zmienne muszą być uchwytne oraz mierzalne);

Mieć charakter prawidłowości (tj. występować w tych samych, niezmiennych warunkach – zasada
„ceteris paribus”, choć oczywiście można ustalić pewne sytuacje, w których nie będą prawidłowe);

Mieć moc wyjaśniającą (tj. winny być pomocne przy wyjaśnianiu obserwowalnych zjawisk);

O tyle nowe, by wskazywały na dotąd nieznane aspekty badawcze;

Jasne pojęciowo tzn. wyrażone w jednoznacznych terminach;

Na tyle ogólne, by omawiały i obejmowały fakty i zjawiska jakich dotyczą;

Wolne od wewnętrznych sprzeczności (nie mogą zawierać zdań sprzecznych).

Zjawisko niepokojące – „kompleks
humanistów”

Janusz Sztumski opisuje w swej książce niepokojące zjawisko, zachodzące wśród humanistów i
narastające od XIX wieku – tzw. kompleks humanistów, czyli różnego rodzaju nieprawidłowe
tendencje wśród uczonych. Kompleks ten przejawia się w: bałwochwalczym stosunku do
matematyki (wiara, że naukowy charakter ma tylko to, co jest mierzalne – zwykle jest to rezultat
nikłej znajomości matematyki), kultu cybernetyki (systemowe oraz modelowe próby ujęcia
rezultatów badawczych poprzez badanie różnych układów, jakie cechuje znaczny stopień
samosterowalności), przesadna pogoń za danymi empirycznymi (prekursorem matematycznego
ujmowania zjawisk społecznych był V. Pareto, jednakże nigdy nie stosował on swoich metod w
sposób przesadny, czyli do ujmowania zjawisk ilościowych), żargon pseudonaukowy (jest to
używanie niepoprawnych sformułowań, słów na podstawie dokonania heurystyki o i ich szerokiej
możliwości zastosowania na gruncie wielu nauk, są to także terminy pochodzące z języka
potocznego), testomania (skłonność do przesadnego stosowania testów do zdobywania wiedzy,
która objawia się w zastosowaniu testów do badania zjawisk jakościowych).

obserwacja - jako metoda badawcza powinna charakteryzować się celowością, planowością czyli
metoda powinna być stosowana zgodnie z wcześniejszymi założeniami (planem), aktywnością
poprzez selekcję docierających danych, premedykacją, która wyraża się w tym, że badania są
przeprowadzone w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego
wcześniej w sposób dokładny i szczegółowy, systematycznością, która jest bardzo ważnym
postulatem stawianym omawianej metodzie, obserwacja nie może być bowiem przypadkowa i
jednorazowa, powinna być bowiem stosowana w różnych warunkach.

OBSERWACJA:

Pośrednia (badacz nie zbiera danych na temat, który go interesuje – jego badania oparte są na
danych już dostępnych np. pamiętnikach, dziennikach, prasie) i bezpośrednia (samodzielne
zbieranie danych przez badacza);

Kontrolowana (jest prowadzona przy pomocy ściśle określonych narzędzi systematyzujących np.
schematów, norm, kwestionariuszy) i niekontrolowana czyli nieskategoryzowana (jest ona
działaniem planowym, ale badacz przeprowadza ją swobodnie, w sposób jaki uzna za stosowny w
każdym z przypadków, które są przez niego traktowane indywidualnie);

Jawna (respondenci wiedzą, że uczestniczą w badaniu socjologicznym) i ukryta (respondenci nie
wiedzą o przeprowadzanych badaniach).

Szczególnym przykładem obserwacji jest obserwacja uczestnicząca polegająca na wejściu badacza
w określone środowisko (w okresie badań) i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. jako
jeden z jej członków. Jest to jednocześnie obserwacja bezpośrednia (badacz sam zbiera dane),
ukryta i niekontrolowana.

Wywiad – najogólniej jest on rozmową kierowaną w której biorą udział co najmniej dwie osoby –
respondent i prowadzący wywiad. Jest to rozmowa celem której jest uzyskanie określonych
informacji od respondenta. Technika ta pozwala na jednoczesne stosowanie innej – obserwacji.

WYWIADY:

Ustne (swobodny wywiad) i pisemne (ankieta, kwestionariusz);

Skategoryzowane (czyli tzw. kwestionariuszowy, gdy respondent odpowiada na pytania zadawane
przez badacza, badany nie może zmienić słów użytych w określonych pytaniach) i
nieskategoryzowane (jest to wywiad prowadzony w sposób swobodny, wywiad ten nie pozwala na
uzyskanie danych porównywalnych czyli danych o charakterze ilościowym, lecz umożliwia
zebranie tych danych, które ukazują okoliczności i uwarunkowania kształtowania się określonych
opinii i postaw poszczególnych respondentów);

Jawne i ukryte;

Indywidualne (prowadzone z jedną osobą) i zbiorowe (prowadzone z większą ilością
respondentów przy ich jednoczesnym uczestnictwie);

panelowe.

Wywiad panelowy może występować w dwóch formach:

W pierwszej z nich kilku respondentów zadaje pytania badaczowi na co najmniej dwóch
spotkaniach odbywających się po pewnej przerwie np. na początku i pod koniec dyskusji
prowadzonej w prasie;

W drugiej z nich jeden z badaczy zadaje pytania kilku respondentom.

Badacz może zadawać te same pytania na kilku spotkaniach. Celem tego badania jest stwierdzenie,
jaki wpływ na prezentowane postawy i opinie respondentów ma upływ czasu, czy inne działania
ś

rodowiska, a także, jakie czynniki mogą warunkować niezmienność opinii i postaw.

Podczas prowadzenia wywiadów np. ustnych można stosować środki pomocnicze, dzięki którym
można ułatwić respondentowi wyobrażenie sobie czegoś, jakiejś sytuacji etc.

metoda a technika

Termin „metoda” można stosować w dwóch znaczeniach. W znaczeniu szerszym jest to próba
ogólnego określenia charakteru i zakresu danych badań np. metoda monograficzna, metoda
historyczno-porównawcza. W węższym znaczeniu metoda służy do określani powtarzalnych
sposobów rozstrzygania konkretnych zagadnień, związanych z realizacją badań przez określoną
metodę. Jest to całokształt czynności określających sposób zbierania danych i ich opracowania. W
węższym znaczeniu termin „metoda” zastępuje się terminem „technika”.

Metody badań socjologicznych

a) Metoda badań terenowych:

Zbieranie danych w jednym, ściśle określonym środowisku np. zakładzie pracy;

Układ społeczny traktuje się jako pewną całość i dąży się do zanalizowania tej całości i zasad jej
funkcjonowania oraz dynamiki;

Badacz musi wejść w określone środowisko i zdobyć zaufanie jego członków, począwszy od osób,
które stoją najwyżej w hierarchii tegoż środowiska, powinien dążyć do akceptacji;

Powinien wnikać nawet w najbardziej zróżnicowane kręgi badanej zbiorowości;

Nie może jednak przesadnie spoufalać się z członkami badanej zbiorowości;

Konieczne jest przestrzeganie zasady wzajemności czyli dzielenie się informacjami dotyczącymi
danego środowiska, jednakże trzeba mieć na uwadze pewne ograniczenia, które mogą mieć
znaczenie dla powodzenia całego procesu badawczego;

Stosując tę metodę zaczyna się od zwiadu terenowego, opracowania programu badań, poprzez
sprawdzenie metod i narzędzi badawczych, aż po realizację i opracowanie badań.

b) Metoda reprezentacyjna (badania sondażowe):

Należą do najpopularniejszych w dzisiejszej socjologii;

Metoda ta pozwala na zdobycie wiedzy o stosunkowo dużej zbiorowości na podstawie zbadania jej
reprezentacji;

Trafność tej metody staje jednak pod znakiem zapytania jeżeli chcemy zbadać to, co przez
badanych mogłoby zostać odebrane jako możliwość postawienia się w niekorzystnym świetle i z
tego powodu warunkowałoby zmianę faktów;

Badania te są trafne gdy dotyczą faktów w stosunku do osoby badanej neutralnych.

c) Metoda eksperymentalna

Polega na podjęciu pewnego zabiegu, który pozwoliłby badaczowi na wykrycie pewnej zależności
przyczynowej między dwoma zjawiskami (zmiennymi) czyli ustalenie powiązań przyczynowo-
skutkowych, które zachodzą w określonych układach stale i bez wyjątków;

za pomocą eksperymentu formułuje się prawa przyczynowe, bardzo cenione przez naukę i
codziennych „użytkowników”, prawa te nadają rangę naukom;

niestety prowadzenie eksperymentu w naukach społecznych jest praktycznie niemożliwe i bardzo
rzadkie wskutek zmienności charakterystycznej dla ludzi i środowisk, które tworzą, z tego
względu eksperymentowi w naukach społecznych przypisuje się dużo mniejsze znaczenie niż w
przypadku nauk przyrodniczych.

Przykład:

A – grupa eksperymentalna (poddana działaniu bodźca – stymulatora)

B – grupa kontrolna (nie poddana działaniom stymulatora)

X – cel (część hipotezy, którą chcemy udowodnić)

Z – stymulator (bodziec, czynnik którym świadomie oddziałujemy)

Z + X

Całodzienna styczność z osieroconymi dziećmi (fakt)

Wpływa na podniesienie gotowości do niesienia pomocy tym dzieciom (niewiadoma)

Sprawdzanie czy między X i Z zachodzi związek przyczynowy

Jeżeli zaobserwuje się X w każdym przypadku gdy występuje Z to zachodzi w/w związek

d) Eksperyment ex-post-facto (pseudoeksperyment)

Wyodrębnienie grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej dokonuje się w oparciu o fakty
historyczne;

jest to eksperyment w którym badacz nie ma do czynienia z tym, co się stało, co jest już po fakcie i
dotyczy grup, które różnią się między sobą tym, że na jedną z nich w przeszłości zadziałał
określony stymulator;

dobrane grupy muszą być podobne np. pod względem liczebności i posiadać jedną
charakterystyczną różnicę stymulującą;

nie mamy możliwości kontrolowania bodźca, a jednak metoda ta bywa stosowana w socjologii.

e) Metoda oparta na materiałach historycznych

Metodą tą posługujemy się by poznać zjawiska, które miały miejsce dawniej;

bardzo często badacze zjawisk społecznych sięgają do danych historycznych np. do korzeni
pewnych instytucji;

materiały historyczne można podzielić na: pierwotne i wtórne;

materiały pierwotne to dokumenty będące rejestrem faktów i wydarzeń dokonanych przez
bezpośrednich świadków np. protokoły zebrań, posiedzeń, zeznań składanych w sądzie, listów,
urzędowych świadectw, kronik, pamiętników;

materiały wtórne to wszelkie opracowania na podstawie dokumentów pierwotnych, monografie,
publikacje o charakterze encyklopedycznym, omówienia dokumentów źródłowych;

należy pamiętać, że każde zdobyte źródło informacji należy sprawdzić, zwłaszcza jeśli są to
materiały wtórne;

przy zastosowaniu tej metody wyłącza się potrzebę stosowania analizy ilościowej.

f) Metoda socjometryczna

Polega na mierzeniu dystansu między jednostkami tworzącymi małą grupę np. załogę statku,
rodzinę, grupę koleżeńską, klasy szkolne, zespoły współpracowników itd.;

pozwala ustalić deklarowane stosunki między członkami danej grupy (liczebnie niewielkiej),
niektóre jej cechy np. spoistość, zwartość, integrację, popularność pewnych osób, stosunki
sympatii i empatii etc.;

wyniki badań socjometrycznych przedstawia się w postaci socjogramu;

szersze zastosowanie metoda ta znajduje w psychologii społecznej i pedagogice;

można było uznać ją za konsekwentnie przeprowadzoną badacz winien mieć codzienne relacje z
członkami grupy;

twórcą socjometrii jest Jacob Levy Moreno (1892-1974) socjolog i psychiatra amerykański.

PANEL I POLLING:

Są to badania powtórzeniowe (typ procedury badawczej, ale traktuje się je jako typ autonomiczny).
Pewną liczbę osób poddajemy badaniom w 2 odstępach czasu – ze względu na tę samą cechę lub
cechy, które chcemy zmierzyć. Jest to rodzaj analizy trendu. Celem jest uchwycenie dynamiki
zmian (np. wśród studentów I i V roku). Początkowo panel stosowano w badaniach grup
konsumenckich, z czasem trafiła do badań opinii publicznej. Dziś termin polling oznacza także
grupę osób, która kilka razy wypowiada się na ten sam temat.

PANEL (def. Freuda) – to technika badawcza polegająca na obserwacji dokonywanej w odstępach
czasu; technika koncentrująca się na powiązanych ze sobą zmiennych dokonywana na tych
samych jednostkach, znajdujących się w ich naturalnych środowiskach.

Obecnie uważa się, że można panel wykorzystać także w eksperymencie - pomiędzy badaniami
wprowadzamy jakiś bodziec, który wg założenia ma wpływ na interesujące nas zjawiska. Wady
panelu:

pomiar musi dotyczyć tych samych osób, skład panelu nie może ulec żadnej zmianie

badanie te nie potrafią wychwycić zmian, które dotyczą kształtowania się cech nowych, bo pomiar
2 dotyczy tych samych cech co 1

Porównanie panelu z pollingiem:

Polling służy głównie do badania opinii. Przeprowadza się go w tej samej zbiorowości, ale
jednostki w grupach mogą się różnić (np. 2 razy mieszkańcy z tej samej miejscowości). Różnice:

P A N E L (co druga odp)

P O L L I N G

- badanie na poziomie jednostek

- dotyczy zbiorowości

- nie są anonimowe

- są anonimowe

- analiza trendów + analiza uszczegółow.

- analiza trendów zmian

- badanie opinii i nastrojów + może być stosowany w wielu problemach badawczych (opinie,
nastroje, postawy, motywacje)

- badanie opinii i nastrojów (czasem postaw)

- odpowiedź jak zmieniło się badane zjawisko, jaka jest ogólna tendencja zmian + ile było zmian
rzeczywistych i kto ulega zmianom – co daje odpowiedź na pytanie dlaczego?

- tylko odpowiedź jak zmieniło się badane zjawisko, jaka jest ogólna tendencja zmian

- pracochłonny, czasochłonny

- stosunkowo łatwe organizacyjnie, niedrogie, (wyniki w kilka godzin)

Kiedy warto stosować panel?

przeprowadzenie pogłębionych badań jednostek o określonych cechach

do testowania hipotez i do sprawdzania prognoz

interesuje nas działanie bodźca w określonych warunkach (np. proces powstawania decyzji)

Panel umożliwia odtworzenie struktury procesu społecznego – odtworzenie nie tylko efektów, ale
też stanów pośrednich procesu.

WYWIAD GRUPOWY

focus group interview – zintegrowany wywiad grupowy

Dane empiryczne są generowane są poprzez dyskusję z celowo dobraną grupą, którą umieszczamy
w jednym miejscu. Dyskusję prowadzi tzw. moderator, ma on ogniskować odpowiedzi na
zadawane pytania oraz dyskusję wokół kwestii związanych z głównym kierunkiem badań:

poznajemy emocje, które kryją się za poglądami jednostek

możemy odwzorowywać reguły działania ludzi

możemy uchwycić interakcyjny wymiar powstawania indywidualnych postaw i opinii

Założenia metodologiczne:

sytuacja wywiadu grupowego jest zbliżona do sytuacji występujących w codziennym życiu, bo
przekonania jednostek powstają pod wpływem innych osób i ulegają zmianom pod wpływem
innych osób

w badaniach socjologicznych tylko jako 1 z wielu technik; jest to technika wspomagająca we
wstępnej fazie badań (eksploracja – poszukiwanie) albo w późnej pogłębiającej (eksplanacja)

Ilość osób min.6, max 12, jedno miejsce, 2 – 4 godziny, moderator inspiruje dyskusję, jest
nagrywany na video, najczęściej w badaniach marketingowych.

Klasycznie służy do:

stworzenia kwestionariusza do przyszłych badań (gromadzenie słownictwa respondentów,
poznanie ich grupy odniesienia, wzory zachowań, typy motywów określonych działań)

weryfikacja przyjętych wcześniej założeń, głównie weryfikacja potrzeb konsumentów, możliwości
kreowania tych potrzeb, tworzenie nowych produktów, sposoby reklamy i promocji

Zalety wywiadu grupowego:

korzysta z właściwości dynamiki grupowej, która pomaga szybko wygenerować duże ilości
danych empirycznych; elementy dynamiki grupowej to:

synergia – wspólny efekt działania grupy jest iloczynem wysiłków indywidualnych członków
grupy – wzajemnie inspirując się grupa generuje większą ilość informacji, pomysłów

efekt śnieżnej kuli - jedna wypowiedź pociąga za sobą następne

wzajemna stymulacja – grupa w większym stopniu motywuje do udzielania informacji niż
pojedynczy ankieter, badacz

wyższe poczucie bezpieczeństwa przy udzielaniu informacji – odpowiedzialność grupy a nie
pojedynczej jednostki (dyfuzja odpowiedzialności)

spontaniczność – sytuacja dyskusji w grupie przypomina rzeczywiste relacje codzienne;
odpowiedzi bardzo naturalne i spontaniczne

Wady wywiad grupowego:

nie możemy uogólniać wyników na szerszą populację

trudny do określenia wpływ moderatora na uzyskiwanie danych

nie mamy dostępu do opinii indywidualnych

trudności z opracowaniem żywiołowo udzielanych informacji i opinii, bo brak tutaj metodologii
analitycznej

czasem uzyskanie kooperacji z moderatorem jest bardzo trudne

w takich grupach często pojawia się osoba dominująca, nieformalny lider, który wpływa na opinię
pozostałych

zakłada się, że w tych grupach powstają nowe def. tożsamości i negocjacje poszczególnych
tożsamości społecznych jednostek (Wrzesień się z tym ni zgadza)

6 etapów przeprowadzenia wywiadu grupowego:

określenie problemu badawczego i przygotowanie scenariusza wywiadu

identyfikacja uczestników wywiadu – to celowy dobór próby: grupy powinny być jednorodne pod
względem jakieś cechy (np. zawód, stanowisko); liczebność 6 – 12

przygotowanie moderatora do dyskusji:

zbieranie informacji podstawowych na temat przedmiotu badania

układanie i spisanie listy pytań lub poszukiwanych informacji

skonstruowanie struktury wywiadu

wymagania wobec moderatora:

umiejętność słuchania

zdolności empatyczne

umiejętność szybkiego uczenia się (stały moderator)

autorytet – by mógł prowadzić dyskusję, ale bez narzucania własnego zdania

umiejętność elastycznego zmieniania kolejności badanych problemów

umiejętność podsumowania i zakończenia dyskusji – przedstawienie wstępnych wniosków

określenie przestrzeni wywiadu

zaleca się okrągły lub owalny stół – brak uprzywilejowanych pozycji

proste umeblowanie, które nie rozprasza

przestrzeń wywiadu odizolowana od świata zewnętrznego

napoje, przekąski – w celu zapewnienia nieformalnego klimatu dyskusji

dobry sprzęt techniczny, sprawny, dobrze ustawiony; czasem lustro weneckie

przeprowadzenie wywiadu

ten sam scenariusz dla wszystkich grup: na początku – cel, techniczne aspekty prowadzenia
dyskusji, itp.

wszyscy po imieniu od tematów ogólnych do szczegółowych

zadaniem moderatora jest uaktywnienie wszystkich osób nie można dać się zdominować grupie i
liderowi eliminowanie myślenia grupowego – konformistyczne podporządkowanie się presji grupy

analiza zgromadzonych danych przepisujemy wywiad grupowy

tworzymy typologię dotyczącą: głównych tematów, postaw, spostrzeżeń członków grup

staramy się zidentyfikować cytaty wskaźnikowe, które mogą odnosić się do typowych poglądów
członków grupy porównać rezultaty naszych badań z prowadzonymi równolegle lub robionymi
wcześniej sformułowanie dyrektyw praktycznych, ewentualnie propozycje teoretyczne

Ad- str 14- met. historyczno – porównawcza- gdy badamy przebieg zjawisk i procesów zachodzących w
przeszłości- chodzi o czas zjawiska oraz procesy. Zawsze są etapy, można stosunki badać.

Metoda statystyczna- max. Wykorzystanie informacji zawartych w rocznikach statystycznych, mat.
Sprawozdawczych, we wszystkich materiałach liczbowych, w celach uchwycenia tendencji prawidłowości
zmian oraz zależności.

Metody monograficzne- charakt. Się uchwyceniem całości powiązań występujących w danym środowisku
pomiędzy badanymi zjawiskami, w obszarze badań społecznych procesów . Przedmiotem badań są
powiązane ze sobą procesy,

Opis naukowy metodty- pisanie ocen ma być czynione z jednego , konkretnego pkt widzenia., opis max
szczegółowy, co nie oznacza,ze ma być jednostronny, ma być możliwie przedmiotowy,

Metody sondaży opinii: stos. Po wojnie, głównie repr. Stat, od okr powoj. Do analizy zjawisk masowych,
zachdzących w wielkich zbiorowościach. Przez kwestionariusz ankiety przy zastosowaniu pytań
skategaryzowanych. – z wymienionymi odpowiedziami- pyt zamknięte. Zatem wykluczenie pytań
otwartych- bez przekazania informacji, info o doborze reprezentacji stat, bo odzwierciedla opinię całej społ,
zatem jest to dowolny dobór losowy, dot, jedn miejsca i czasu.

Ze względu na pyt skategar. Stawia się respondenta w charakt. Sytuacji.

Metoda typologiczna- typy- teoret. Poznawcze, empiryczne, służące praktycznie, ogólne i podstawowe,
szczegółowe i cząstkowe, diagnostyczne i prognostyczne.

Metoda ta wynika z rodzaju dziedziny, cechy, prawidłowości, lub nie prawidłowości wyst. Zjawisk oraz
procesów- przykład-> wg. Procesu badawczego, -pkt. Biopsy- f. Ekonom, społ,

Typologia Parsona- role społeczne regulowane normatywnie (przepisy, status etc), ukł. Hierarchiczny, ukł.
Wartości, inst. Kontroli i nadzoru. Konflity obiektywne, subiektywne, jawne ukryte obszar badań-> konstr.
Metod do określenia uwarunkowania.

Met panelowa- określone jedn. W określonym czasie poddaje się dwukrotnie lub w określonym okresie
czasu wielu badaniom empirycznym, stosuje się ocenę opinii publicznej, nad postawami oraz
zachowaniami, na temat opinii o partiach, popularności rządu z innymi zast. Chodzi o uchwycenie zmian w
opiniach, zdarzeniach, procesach, faktach społecznych, które przebiegają w czasie i przestrzeni.)

Pomiar i skale
Pomiar to pojęcie wieloznaczne; definicje najpopularniejsze:

def. E.Nagel – mierzenie jest korelowaniem liczb z jednostkami, które nie są liczbami (przypisywanie
wartości liczbowych cechom, które nie posiadają tych wartości)
def. S.S.Stevens – proces przyporządkowywania symboli liczbowych obiektom lub faktom wg
określonych reguł (różne skale pom. przyporządkowywane różnym typom)

Różne typy skali, cechy:

mają różne własności matematyczne (tzn. dopuszczają różne operacje matematyczne)

różne procedury empiryczne postępowania analitycznego

różne systemy pomiaru – w ramach tego wyróżniamy poziomy pomiaru

4 poziomy pomiaru wg Stevensa (tworzą continuum mierzenia od najsłabszych do najmocniejszych):

a. skala nominalna b. skala porządkowa c. skala interwałowa d. skala ilorazowa

Tak nazywają się też 4 poziomy (wg Abla 5 – piąty to prosty poziom nominalny, czyli nadawanie
nazw poszczególnym obiektom przed nomin. Jest relacja różności, ale to nie jest pomiar bo brak
operacji matematycznych)

skale są uporządkowane w rosnącym porządku wg precyzji i możliwości wykorzystania,
skomplikowania operacji matematycznych. Każda mocniejsza skala może wykorzystywać operacje z
niższego poziomu.

Poziomy:

a. poziom nominalny i przypisana do niego skala nominalna

- skala nominalna składa się z 2 lub więcej kategorii oznaczonych nazwami wg których klasyfikujemy
pewne przedmioty
- poziom nominalny polega na nadawaniu nazw klasom obiektów; jest równoważny klasyfikacji
- jedyną relacją jaka zachodzi jest relacja różności między klasami obiektów i nie implikuje ona ocen,
która z kategorii zawiera mniej lub więcej własności mierzonych (np. płeć)
- wg tej skali możemy konstruować typologie i klasyfikacje, nie powinniśmy natomiast szeregować
zadanych obiektów w continua
- zasadniczą operacja jest stwierdzenie różności lub podobieństwa (nierówność lub równość obiektów
wg jakieś cechy): dzielimy zbiór – które obiekty są najbardziej podobne a które najbardziej różne
- pomiar na tym poziomie jest najprostszy bo opiera się na regułach dwuwartościowej logiki
predykatów – klasyfikacja obiektów ze względu na posiadanie lub nie posiadanie określonej cechy (na
ogół jakościowe: płeć, wyznanie, ustrój społeczny)

- skale nominalne mają własności symetryczności (jeżeli jest relacja A-B to jest też B-A) i
przechodniości (A=B i B=C to A=C)
- skalę nominalną stosujemy:

badania eksploracyjne (odkrywające) – stwierdzić fakt zależności między 2 cechami, nie interesuje zaś
ś

cisła matematyczna formuła tej zależności

badania analizy układu powiązań szeregu cech - operacje matematyczne i statystyczne na tym
poziomie:

każdej kategorii skali nominalnej możemy przypisać liczbę, ale na liczbach tych nie możemy
przeprowadzać operacji matematycznych; liczby w tej skali pełnią rolę nazwy kategorii (np. numery
pokoi hotelowych):
- liczba przypadków, częstotliwość występowania, współczynnik zależności

b. poziom porządkowy i przypisana do niego skala porządkowa

- określa względną pozycję przedmiotów, osób z punktu widzenia pewnych cech, ale nie określa
dystansu pomiędzy tymi cechami
- można uporządkować kategorie wg stopnia posiadania cechy ale bez określenia natężenia tej cechy
- poziom ten polega na ustaleniu kolejności klas obiektów
- najważniejszy wymóg tej skali to szeregowanie. Jest to taka operacja, która zakłada ustalenie
większości, mniejszości lub równości pomiędzy klasami obiektów:

asymetryczność (A>B to B nie jest >A)

przechodniość (A>B i B>C to A>C - uszereg. A,B,C)

- to „taśma” miernicza, elastyczna, rozciąga się nierównomiernie; pozycje na skali są uporządkowane,
ale nie wiadomo jaka jest odległość pomiędzy punktami skali (tylko np. większy ale już nie o ile
większy)
- operacje matematyczne i statystyczne

nie można dodawać, odejmować, mnożyć i dzielić

określenia: większy niż ..., mniejszy niż ....

obliczać średnie (głównie madianę)

współczynnik korelacji rang

c. poziom interwałowy i przypisana do niego skala interwałowa

- nie tylko równe, mniejsze, większe ale też o ile
- ze względu na równe jednostki pomiaru można określić odległość pomiędzy punktami na skali –
interwał (ustala odległość pomiędzy uporządkowanymi klasami obiektów)
- warunek: występowanie jednostki miary – powtarzalna – dając takie same rezultaty jest standardem
do mierzenia np. m., s, h,

C (skale do mierzenia postaw aspirują do skal interwałowych)

- jeżeli cecha zmieni pozycję na skali to możemy dokładnie określić tę miarę
- operacje matematyczne i statystyczne:

punkt 0 jest konwencjonalny tzn. dodanie nie zmieni nic na skali

różność, przechodniość, określenie interwału

nie wolno mnożyć i dzielić (bo jest punkt 0)

można dodawać, odejmować, obliczać wszystkie średnie oraz przeciętne

d. poziom ilorazowy i przypisana do niego skala ilorazowa (też poziom metryczny)

- właściwości jw.
- posiadanie absolutnego punktu zerowego – punkt odniesienia
- taka skala tylko tam, gdzie empirycznie ustalimy stosunki: nierówność, wyższość, bezwzględną
odległość, także równość stosunku!
- można porównywać pomiary obliczając ich stosunek np. 1 pomiar jest większy od 2 , A jest 2 razy
cięższe od B, wydałem połowę tego co ty
- operacje matematyczne i statystyczne

wszystkie operacje matematyczne i statystyczne są dopuszczalne, bo wszystkie wyrażenia cyfrowe
mają charakter liczb

Pomiar w węższym rozumieniu identyfikowany jest z tym właśnie poziomem i w naukach
społecznych raczej nie występuje. Ten poziom jest też nazywany podstawowym (odcinki czasu,
długości, miary czasu), powszechny w fizyce.
Pomiar – pojęcie nieodłącznie związane z pojęciem mierzonej cechy. Nie ma pomiaru zjawisk czy
przedmiotów w ogóle – mierzymy tylko cechy tych przedmiotów.

Zmienne
właściwość, pod względem której elementy grupy lub zbioru różnią się między sobą. Elementami
grupy mogą być jednostki ludzkie, które mogą różnić się miedzy sobą płcią, wiekiem, kolorem oczu,
inteligencją, ostrością słuchu itp.
ZMIENNĄ nazywa się w badaniach socjologicznych dowolną cechę, która może przyjąć
co najmniej dwie wartości.

Występuje także problem doboru wskaźników- dobra jest skala o dobrej mocy rozdzielczej, trafna
która ma dobrą moc odrzucania, druga gratyfikacja zew. Oznak- sympatii, część zmiennych jest
ukryta, trzeba też dokładnie mieć sprecyzowany problem, by badać to co chcemy, a nie to co nam
wyjdzie, Skala jest rzetelna, gdy każdy następny pomiar w stosunku do tej zbiorowości daje te same
rezultaty.

Wskaźniki

Wskaźnikiem jest obserwowalny w sposób obiektywny znak danej cechy. Jest to materialne ukazanie
jakiegoś sprawdzalnego dowodu istnienia cech, jakie on reprezentuje.

To pojęcie wskaźnika zostało po raz pierwszy użyte w 1944 roku w „Dimension of Society” przez
Stuarta C. Dodda.

Wskaźniki powinny:

- Charakteryzować całość danego zbioru;

- Pozwalać na różne analizy ilościowe badanych tworów rzeczywistych społ.;

- Nadawać się do rozłożenia na odpowiednie części składowe;

- Być porównywalne w czasie i regionie.

Wskaźniki:

Definicyjne – to te, za pomocą których definiowana jest cecha mająca być przedmiotem
badania, wskazują jedynie pojęcia proste np. spójność grupy. Zjawiska za pomocą których
definiuje się takie pojęcia jak: spójność czy pozycja są zarazem ich wskaźnikami. Zakres
znaczeniowy wskaźników pokrywa się z zakresem znaczeniowym definiowanych pojęć;

Korelacyjne - dzielą się na wskaźniki korelacji wewnętrznej (stanowią część definiens
teoretycznie zdefiniowanej cechy, a zatem są skorelowane z pozostałymi składowymi tej
cechy) i zewnętrznej (nie wchodzą w skład definiens, a mimo to są z nią empirycznie
skorelowane). Wskaźniki wymiarów cząstkowych, które silnie skorelowane z pozostałymi
częściami cechy, którą wskazują to są one wskaźnikami złożonymi i skorelowanymi (nie są
wskaźnikami definicyjnymi). Wskaźniki wewnętrznie skorelowane można podzielić na takie,
które są konsekwencją cechy wskazywanej (skutkiem), jej kierunkiem (przyczyną) lub
pozostają z nią jedynie w teoretycznym, statystycznym związku. Jeżeli korelacji między
wskaźnikiem, a cechą wskazywaną nie można uzasadnić teoretycznie to należy uznać
trafność wskaźnika za wątpliwą. Wskaźników korelacji zewnętrznej używa się wówczas, gdy
cecha wskazywana jest empiryczne trudniej niż wskaźnik oraz zwłaszcza gdy mowa jest o
cechach częściowo niedostępnych obserwacji. Do wskaźników tych należą: postawy,
określone cechy psychiczne, skłonności, którymi zgodnie z teorią można tłumaczyć
określone zachowanie w pewnych sytuacjach. Trafność wnioskowania o istnieniu
określonych dyspozycji na podstawie cechy wskaźnikowej można weryfikować przez
wskazanie kowariancji (współzmienności) wskaźnika i możliwie wielu innych cech
obserwowalnych. Np. jeżeli badanie dotyczy postaw robotników wobec przełożonego,
możemy badać jak często mają oni z nim sytuacje konfliktowe;

Inferencyjne – czyli te, które pozwalają wnioskować o wartościach cech niedostępnych
bezpośredniej obserwacji.

Opracowanie zebranych materiałów

Weryfikacja – ustalamy czy i jaką wartość naukowa mają zebrane materiały, sprawdzamy zgodność
sposobów zbierania danych z przyjętym planem badań, oceniamy rzetelność realizowania tego planu
przez osoby uczestniczące w badaniach, sprawdzam same dane;

Klasyfikacja – zgromadzone dane dzielimy według pewnych, przyjętych przez badanego cech, które
uznał za konieczne. Istotny jest tu tzw. podział logiczny, czyli działanie, które opiera się na
wyróżnianiu pojęć podrzędnych względem danego pojęcia nadrzędnego. Poprawny podział logiczny
powinien być adekwatny i rozłączny. Na podstawie podziału logicznego uzyskujemy klasy
wypowiedzi czy przedmiotów – zbiory, jakie obejmują swoim zakresem np. wszystkie wypowiedzi
określonej treści;

Kategoryzacja – polega na łączeniu danych np. wypowiedzi respondentów ze względu na ich wspólne
właściwości w określone klasy (kategorie). Istnieją oczywiście reguły ogólnie ważne przy
kategoryzowaniu: każda kategoria czy też swoiste ujęcie jednego ze wskaźników powinna być
tworzona ze względu na cel badań, kategorie powinny być na tyle ogólne, aby mogły ująć wszystkie
przypadki dotyczące danej kwestii, poszczególne kategorie winny wzajemnie się wykluczać;

Skalowanie – umożliwia pewnym właściwościom interesujących nas przedmiotów przyporządkować
wartości, liczby lub inne symbole w celu określonego uporządkowania badanych stanów rzeczy oraz
wyrażenie tego w sposób liczbowy lub wartościowy. Skala jest pomyślana jako narzędzie pomiaru.

Porządek skalowania jest przeważnie następujący:

1. Dokonuje się wyboru skalowanych danych

2. Określa się ich przydatność ze względu na badany przedmiot

3. Ustala się stopień ich pewności lub wiarygodności

11. Metody skalowania

Rangowanie i porównywanie parami – skal porządkowa określając poszczególne własności badanych
przedmiotów, ukazuje również, jaki z nich jest większy lub mniejszy od pozostałych. Dokonuje się to
przez porównanie, które przybiera postać szeregu rangowego, rzadko ma natomiast za podstawę
kryterium obiektywne -standaryzowaną jednostkę pomiaru – zazwyczaj jest on subiektywną oceną
obiektu według kryterium dającego się w obiektywne np. uporządkowanie zawodów według ich
prestiżu społecznego. Respondent może samodzielnie ocenić np. który z zawodów jest bardziej
prestiżowy. Przedstawiamy listę zawodów, ułożonych parami. Podczas porównywania arami z reguły
nie dopuszcza się odpowiedzi „nie mam zdania”. Respondent wskazuje, który z zawodów woli „na
niekorzyść” innego (nie wybranego zawodu).

Liczba możliwych par wynosi:

Dla każdego respondenta należy sporządzić indywidualny szereg rangowy. Następnie grupuje się
osoby o tych samych preferencjach. W celu ustalenia „średniego” porządku preferencji dla całej
zbiorowości, oblicza się ilu jej członków łącznie wybrało każdy z przedmiotów i odpowiednio nadaje
się im wartości rangowe.

Metoda równych interwałów Thurstone’a - przez długi okres czasu metoda ta była stosowana do
skalowania przy badaniu postaw, ostatnio jednak metoda ta stosowana jest bardzo rzadko wskutek
dostrzeżenia w niej wielu niedostatków – przede wszystkim posługiwanie się „kompetentnymi
sędziami”. Jej miejsce zajęły obecnie technika Likerta i technika Guttmana. Metoda Thurstone’a
polega na tym, że pewną liczbę stwierdzeń poddaje się ocenie sędziów kompetentnych w jakiejś
dziedzinie np. w sprawach Kościoła. Np. stwierdzenie takie może brzmieć: Do Kościoła chodzą
przeważnie ludzie starzy. Zadaniem sędziów jest ocenienia stwierdzenia i określenie w jakiem stopniu

wyraża ono pozytywną lub negatywną postawę względem przedmiotu (Kościoła). Wyrazem tej oceny
jest umieszczenie każdego ze stwierdzeń na skali 11-stopniowej (od postawy negatywnej przez
neutralną do pozytywnej). Oceny różnych sędziów będą przy tym różne. Następnie dla każdego
stwierdzenia oblicza się wartość średnią, która określa jego miejsce na skali oraz odchylenie
standardowe, które traktuje się jako indeks jednoznaczności tych stwierdzeń. Spośród stwierdzeń
znajdujących się obok siebie wybiera się, które mają najmniejsze rozproszenie (z reguły około 20.).
Stwierdzenia te stanowią narzędzie pomiaru, którym można posłużyć się w kwestionariuszu, zwykle
jednak bierze się pod uwagę tylko te, z którymi respondent się zgadza. Respondent proszony jest o
wyrażenie opinii – czy zgadza się z określonym stwierdzeniem czy też nie. Z wartości liczbowych
uzyskanych przez te stwierdzenia poprzednio oblicza się średnią, która jest ilościowym wyrazem
postawy respondenta względem przedmiot (Kościoła).

Skala R. A. Likerta – 1. Kompletowanie zestawu różnych stwierdzeń, co do których jesteśmy
intuicyjnie przekonani, że dotyczą cechy którą chcemy mierzyć. Np. A. Mąż określa wysokość
kieszonkowego swojej żony. B. Praca zawodowa męża jest więcej warta niż praca domowa żony. C.
Kobieta nie powinna nigdy w obecności innych mężczyzn wygłaszać innego zdania niż jej mąż. D.
Kobiety powinny mieć prawo jazdy. Respondent jest poproszony o zajęcie konkretnego stanowiska
względem w/w stwierdzeń poprzez zaznaczenie krzyżykiem odpowiedzi, która mu najbardziej
odpowiada:

4 3 2 1 0

tak raczej nie mam raczej nie

tak zdania nie

Skompletowane stwierdzenia można poddać selekcji po to, aby stwierdzenia mało przydatne nie
obciążały badania zasadniczego. Może temu służyć wstępny sondaż przeprowadzony np. na grupie
100 osób, nie jest on jednak konieczny. 2. Wybranym przez respondentów odpowiedziom nadajemy
wartości liczbowe, co można uczynić przed lub po przeprowadzeniu wywiadu. Wartości te powinny
jednak zawsze rosnąć w tym samym kierunku. 3. Sprawdzanie założonej jednowymiarowości
wszystkich stwierdzeń. Odrzucamy wszystkie stwierdzenia, które nie odwołują się do interesującej nas
cechy. Należy wykryć stwierdzenia fałszywe. Ustala się łączną liczbę punktów uzyskana przez
respondenta – dodając wartości liczbowe, które uzyskała odpowiadając na każde ze stwierdzeń.
Spośród 25% respondentów, którzy uzyskali największą liczbę punktów („grupa górna”) i 25%
respondentów, którzy uzyskali najniższą liczbę punktów („grupa dolna”) tworzy się grupy
porównawcze. Ustala się, jakich odpowiedzi udzielona na każde z kolejnych stwierdzeń w jednej i
drugiej grupie. Trzeba obliczyć średnią wartość punktową tego stwierdzenia w obu grupach. Następnie

sprawdza się czy średnie te różnią się miedzy sobą w sposób istotny – statystyczny test istotności.

rednia arytmetyczna:

Oblicza się średnią w obu grupach:

n – liczba członków w grupie

X – liczby przyporządkowane odp.

f – liczba respondentów, którzy udzielili danej odp.

Następnie można obliczać różnicę między średnią w grupach – górnej i dolnej, sumę kwadratów
odchyleń w obu grupach (V

i V

) etc.

Dyferencjał semantyczny – służy do mierzenia obiektów otaczającego świata, jest specyficzną metodą
ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej. Możemy np. badać obraz
nauczyciela. Respondentowi daje się kartę zawierającą szereg opozycyjnych przymiotników i słowo
oznaczające opisywany przedmiot np. nauczyciel. Respondent ma za zadanie określić, jakie wrażenie
sprawia na nim dany przedmiot poprzez zaznaczenie w określonym polu krzyżykiem np. bliżej
określenia zły niż dobry. Dyferencjał semantyczny został opracowany przez C.E. Osgood, G. J. Suci i
P. H. Tannenbaum.

Nauczyciel

Dobry

Zły

Twardy

Miękki

Pary przeciwstawnych określeń np. dobry-zły odnoszą się do trzech wymiarów: ocena (O), aktywność
(A) i siła (S). Ważne jest by każdy wymiar mierzony był za pomocą takiej samej ilości
przeciwstawnych określeń. Pary przeciwstawnych określeń powinny także tworzyć continuum np.
dobry – 6-bardzo 5-średnio 4-trochę 3-brak zdania 2-trochę 1- średnio 0-bardzo – zły.

Najprostszą metodą opracowania wyników jest wykreślenie profilu graficznego. Powstaje on poprzez
połączenie linią krzyżyków zaznaczonych przez respondenta. Należy wykreślić dwa profile
porównawcze dotyczące dwóch przedmiotów np. nauczyciel i przyjaciel lub nauczyciela w pierwszym
tygodniu jego pracy, a następnie po miesiącu jego pracy. Dane można także opracować poprzez
wyliczenie wartości danego wymiaru.

12. Metody doboru próby

Próba – jest to dobranie, przy zachowaniu określonych zasad, ograniczonej liczby jednostek danej
zbiorowości, które pomogą uzyskać informację o całej zbiorowości.

Na dowolnych zasadach badającego:

Dobór kwotowy – opieramy się na znanych obiektywnych składnikach danej zbiorowości

np. na występujących w niej podstawowych kategoriach społeczno-demograficznych np.
kategoria płci, wieku, zawodu. Ustalamy, jaki jest odsetek mężczyzn i kobiet, ludzi w
poszczególnych klasach wieku czy też wykonujących poszczególne zawody. Ustalamy
odpowiednie kwoty, które wyznaczają udział poszczególnych kategorii w próbce. Np.
mężczyzn 4)%, kobiet 60% - ustalamy ich udział w badaniu na 2/5 mężczyzn i 3/5 kobiet.

Dobór celowy – badacz na podstawie znajomości cech społeczno-demograficznych

badanej zbiorowości buduje pewien model, a następnie dobieramy próbę, która powinna
być jego odzwierciedleniem. Wykazuje się tu jednak mniejszy lub większy subiektywizm
oraz stereotypowość.

Definicja, a pojęcie. Definicja operacyjna

Definicja – jest to wyłożenie zawartości treściowej pojęcia, wyspecyfikowanie jej w sposób opisowy
przy użyciu określonych słów. Definicja składa się z Definiendum (SAMA ISTOTA - słowa, którego
ogólnikową treść mamy sprecyzować) i Definiens (OPIS ISTOTY – zestaw elementów opisujących tę
istotę).

Nominalne – ustalają znaczenia, które powinny przysługiwać określonemu terminowi (definiendum)
tj. nazywa przedmiot, który ma własności określone w definiens. Def. te nie mogą być fałszywe, lecz
co najwyżej nieprzydatne, używane są do budowy twierdzeń ogólnych;

Realne – definicje te stwierdzają istnienie cech określonego zjawiska, muszą być trafne empirycznie,
mogą być fałszywe. Pojęcie, które zostanie poddane zdefiniowaniu już istnieje wraz z definiendum. Są
używane do opisu zjawisk historycznie uwarunkowanych.

Pojęcie – coś więcej ponad to, co zostało zawarte w definicji. Definicja jest nie wyczerpująca lub
cząstkowa, choć można ją poszerzać i porządkować. To samo pojęcie może mieć wiele definicji, pod
warunkiem, że elementy tych definicji wchodzą w zakres jego pełnej zawartości treściowej. Pojęcie
może się różnić od swojej definicji pojęciowej zawartością znaczeniową bądź zakresem.

Definicja operacyjna – (definicja instrumentalna) polega na określeniu operacji badawczych, dzięki
którym będzie można orzec czy i w jakim stopniu ma miejsce taki stan rzeczy, który dowodzi istnienia
zjawisk nazwanych danym pojęciem. Jest to wyspecyfikowanie operacji, które pozwolą stwierdzić
występowanie zjawisk ujętych w definicji. W socjologii mamy do czynienia najczęściej z problemami
uchwytnymi w sposób pośredni – wartości, grupa interesu, klasa społeczna, normy.