Opłaty za usługi pozamedyczne w szpitalach w opinii Polaków
Za, a nawet przeciw
Wiktor Górecki
Trwa publiczna debata na temat opłat dodatkowych w ochronie zdrowia. Co na ten temat myślą
Polacy? Za co są bardziej skłonni płacić z własnej kieszeni, za co mniej? Kto jest za, kto przeciw?
Przedstawiamy raport oparty na prowadzonych przez lata badaniach statystycznych.
Zagadnienie opłat za usługi z publicznych pieniędzy usług Nie ulega wątpliwości, że są i będą
pozamedyczne, np. za wyżywienie o innym charakterze, a towarzyszą- osoby, które nie byłyby w stanie
w szpitalach, jest aktualne z kilku cych leczeniu. Nikt nie oczekuje wnieść nawet symbolicznych opłat
powodów. Brak możliwości ich bezpłatnego biletu autobusowego związanych z dotarciem do szpitala
pobierania blokuje próby doprecy- na dojazd do szpitala, ale przyjęło i pobytem w nim  tym trzeba
zowania oferty publicznego systemu się, że hospitalizowani nie płacą za pomóc. Równocześnie nie ma
ochrony zdrowia w sprawie tego, co posiłki. Wiadomo jednak, że u z
ró- powodu, żeby inne osoby na pod-
jest świadczeniem ściśle medycz- deł praktyki bezpłatnego, włącznie stawie ubezpieczenia zdrowotnego
nym. Doprecyzowanie takie pozwo- z posiłkami, pobytu w szpitalu jest korzystały z bezpłatnych usług
liłoby z kolei uniknąć finansowania chęć zapobieżenia wykluczeniom. pozamedycznych.
fot. Images.com/Corbis
o p ł a t y d o d a t k o we
lenia warstwy technicznej zagad- udzielających odpowiedzi pozy-
Usługi medyczne i hotelarskie
nienia od jego warstwy aksjolo- tywnych przyłączyła się do zastrze-
Ewentualne dodatkowe opłaty gicznej. żeń chroniących osoby zagrożone
za usługi pozamedyczne odciążyły- wykluczeniem  jako z
le sytuowa-
Badanie
by finanse szpitalne, pośrednio ne. Można więc mówić o stosunko-
NFZ, aktualnie obciążone omawia- Respondentom postawiono py- wo dużej, jak na tak drażliwą
nymi kosztami. Rozszerzyłyby tanie: Czy, Pana(i) zdaniem, powin- materię, akceptacji opłat dodatko-
możliwości partnerstwa publiczno- no się wprowadzić w szpitalach nie- wych. Równocześnie otrzymujemy
prywatnego w dziedzinie usług wielkie opłaty za usługi pozamedyczne, wyraz
ny sygnał o wyczuleniu
hotelarskich i gastronomicznych, np. za wyżywienie? Poprzedzono je akceptujących opłaty dodatkowe
ze wszystkimi tego korzyściami. odwołaniem się do znanych oko- na zagrożenie wykluczeniem gorzej
Odciążyłyby szpitale i NFZ z funk- liczności, że np. w sanatorium sytuowanej część społeczeństwa.
cji, jaką pełnić powinna pomoc
społeczna, którą szpitale faktycznie
realizują z pieniędzy na świadcze-
nia zdrowotne. Celem zatem nie
byłoby pozbawienie osób nieza-
możnych posiłków czy świadczeń
hotelowych, ale racjonalizacja
mechanizmów finansowania. Cho-
rzy o ustabilizowanych dochodach
płaciliby za wyżywienie, jak wów-
czas, kiedy przebywają na rehabili-
tacji w sanatorium. Za osoby obję-
te pomocą społeczną lub
znajdujące się w trudnej sytuacji
materialnej  bezrobotne i nieza- Ryc. 1. Czy powinno się wprowadzić w szpitalach niewielkie opłaty
możne  płaciłyby natomiast insty- za usługi pozamedyczne, np. za wyżywienie?
tucje pomocy społecznej. Ważne
jest przy tym to, co być może powszechne ubezpieczenie zapew- Chętniej zapłacą mężczyz
ni
warunkuje wszelkie inicjatywy nia bezpłatne zabiegi lecznicze
w tej dziedzinie, mianowicie spo- przepisane przez lekarza, ale za Wśród mężczyzn udział wybie-
sób, w jaki pomoc społeczna miała- inne świadczenia lub usługi, takie rających w 2008 r. jedną z dwóch
by być realizowana  by nie godzi- jak wyżywienie, pacjent częściowo odpowiedzi pozytywnych (34 proc.)
ła w dobra osobiste, przede płaci. Do dyspozycji respondentów był nieco wyższy niż kobiet
wszystkim godność osób, do któ- pozostawiono cztery możliwości (30 proc.).
rych jest kierowana. odpowiedzi: dwie pozytywne: tak Wiek respondentów, w świetle
Przytoczone okoliczności uspra- oraz tak, ale z wyłączeniem grup z
le uzyskanych danych, różnicuje ich
wiedliwiają włączenie do rutyno- sytuowanych, odpowiedz
negatyw- wybory w interesującej nas kwestii
wych badań prowadzonych na ną: nie oraz trudno powiedzieć. i częściej za wprowadzeniem dodat-
Wydziale Badań i Analiz Socjolo- kowych opłat optowały w 2008 r.
Kto za, kto przeciw
gicznych CSIOZ zagadnienia opłat osoby w wieku 35. 64. roku życia
dodatkowych, co w relacjonowa- Okazuje się, że choć zdecydo-  ok. 33 proc. spośród nich dopusz-
nym niżej badaniu uczyniono, choć wana większość ankietowanych cza warunkowo lub bezwarunkowo
w zakresie bardzo ograniczonym. w ostatnich pięciu latach nie zga- wprowadzenie niewielkich opłat.
Zadano bowiem tylko jedno pyta- dzała się na wprowadzenie Rzadziej godzą się na to osoby młod-
nie i pytano nie o opłaty za usługi wspomnianych opłat, to jednak sze  u progu i w pierwszej fazie
medyczne stricte, a o rzecz łatwiejszą w kolejnych latach znaczna część dorosłego życia  oraz respondenci
do akceptacji, a dla wielu oczywistą z nich, tj. 30 proc. w 2004 r., w wieku emerytalnym  ok. 30 proc.
 opłaty za usługi pozamedyczne 25,8 proc. w 2006 r. i 32 proc. spośród nich wyraża taką zgodę.
nierozerwalnie jednak powiązane w 2008 r., udzielała jednej W latach 2004 i 2006 miejsce
z hospitalizacją. Jest to próba zbli- z dwóch odpowiedzi pozytyw- zamieszkania w małym stopniu
żenia nie tylko do zagadnienia opłat nych: tak lub tak, ale z wyłączeniem różnicowało opcje. Niejaka zmiana
dodatkowych generalnie, ale próba grup z
le sytuowanych. nastąpiła w roku 2008, gdy wobec
przyczynienia się do uporządkowa- Należy podkreślić, że zdecydo- pewnego zmniejszenia w stosunku
nia dyskusji na ten temat i oddzie- wana większość respondentów do roku 2004 odsetka deklarują-
styczeń luty 1/2010 menedżer zdrowia
33
o p ł a t y d o d a t k o we
Nie ulega wątpliwości, że są i będą osoby,
W 2008 r. warunkowymi i bezwa-

które nie byłyby w stanie wnieść nawet
runkowymi zwolennikami opłat
dodatkowych było 39 proc. dobrze
symbolicznych opłat związanych
oceniających własną sytuację mate-
z dotarciem do szpitala i pobytem w nim
rialną oraz 23 proc. oceniających ją
z
le. Bardziej różnicuje dochód na
 tym trzeba pomóc
osobę w gospodarstwie domowym:

wspomnianą opcję wybrało
w 2008 r. 50 proc. respondentów
cych warunkową akceptację opłat powinni być raczej przeciwni o dochodach ponad 1200 zł na oso-
pozamedycznych w ochronie zdro- dodatkowym opłatom. Tak jednak bę i 26 proc. o dochodach do
wia w przypadku respondentów nie jest. Podobnie jak odnotowano 300 zł. Podobnie zróżnicowane są
mieszkających na wsi i w małych to w dwóch poprzednich bada- odpowiedzi ze względu na
miastach, nastąpił wzrost wartości niach, rozkład ich odpowiedzi nie wykształcenie, które jak wiadomo
tego odsetka w przypadku ankieto- odbiega znacząco od rozkładu coraz częściej łączy się z pozycją
wanych zamieszkujących wielkie odpowiedzi w całej próbie. Nie materialną. W 2008 r. 50 proc.
miasta: o 5 punktów procentowych powinna natomiast dziwić szcze- badanych z wyższym wykształce-
w stosunku do roku 2004 i aż gólna akceptacja dodatkowych niem było zwolennikami opłat
o 11 punktów procentowych, czyli opłat, którą obserwuje się również dodatkowych w porównaniu
o połowę w stosunku do roku w 2008 r. wśród kadry kierowni- z 23 proc. mającymi wykształcenie
2006. Ponadto, w grupie zamiesz- czej i inteligencji. W tej grupie podstawowe.
kujących wielkie miasta obserwuje respondentów 52 proc. jest zdania, Deklaracje zgody na dodatkowe
się zastanawiająco silny przejściowy że powinno się wprowadzić wspo- opłaty za usługi pozamedyczne, ale
pod warunkiem zapewnienia ochro-
ny grupom najsłabszych, w ogólnej
liczbie deklaracji akceptujących
takie opłaty traktować można
zapewne jako wskaz
nik solidarności
społecznej, poczucia zagrożenia lub
braku zaufania do służb pomocy
społecznej, przy czym poczucie
zagrożenia jako motyw nie musi
wykluczać solidarności. Oznaczać by
to mogło, że większej potrzebie soli-
darności lub większemu poczuciu
zagrożenia, ale też, być może, mniej-
szemu zaufaniu do służb pomocy
społecznej mieszkańców wsi, osób
bez wykształcenia, najgorzej sytuo-
wanych i starszych, częściej warun-
kujących swą zgodę spełnieniem
Ryc. 2. Odsetek osób, których zdaniem powinno się wprowadzić
wymogów społecznych, przeciwsta-
w szpitalach opłaty za usługi pozamedyczne, wg wybranych kategorii
wić można mniejsze poczucie zagro-
respondentów
żenia, być może, większe zaufanie do
służb pomocy społecznej, ale też,
wzrost udziału bezwarunkowej mniane opłaty. Najbardziej nie- być może, mniej solidarności osób
zgody na wspomniane opłat w roku chętni temu rozwiązaniu są rolnicy z wyższym wykształceniem, na kie-
2006 w stosunku do wyników i robotnicy niewykwalifikowani. rowniczych stanowiskach, dobrze
z badań prowadzonych 2 lata wcze- Akceptuje je odpowiednio 18 i 23 sytuowanych.
śniej i 2 lata póz
niej. proc. badanych. Zwraca uwagę charakterystycz-
ny dla roku 2006 i wyraz
nie
Dobrze zarabiający Silna mniejszość
widoczny na wykresach spadek
chcą płacić
Ocena własnej sytuacji material- akceptacji opłat dodatkowych za
Ludzie starsi, renciści czy bezro- nej różnicuje odpowiedzi respon- świadczenie pozamedyczne towa-
botni, osoby znajdujące się często dentów, choć w mniejszym stopniu rzyszące leczeniu w publicznym
w gorszej sytuacji materialnej, niż pozycja społeczno-zawodowa. systemie ochrony zdrowia. Jest to
menedżer zdrowia styczeń luty 1/2010
34
o p ł a t y d o d a t k o we
Dostęp do świadczeń o podwyższonym
swego rodzaju wahnięcie, po któ-

standardzie regulowany jest obecnie
rym w roku 2008 rozkład opinii
w sposób nieformalny, nierzadko
powrócił do stanu sprzed czterech
lat. Zapewne charakter debaty
korupcyjny
publicznej wokół ochrony zdrowia,

który przybrał wówczas formułę
mniej pragmatyczną i mniej mery-
toryczną, otworzył pole lub może wyższonym standardzie itp. Do- tego liczne nieporozumienia i nieja-
ujawnił skrywane emocje negatyw- stęp do tak oferowanych świadczeń sności w debacie publicznej na
ne: poczucie zagrożenia, brak opar- regulowany jest obecnie w spo- temat ochrony zdrowia, budząc
cia w solidarności, brak zaufania do sób nieformalny, nierzadko korup- niepokój i poczucie zagrożenia
służb pomocy społecznej  jak pisa- cyjny. wśród części pacjentów. Mogą
no wyżej: mieszkańców wsi, osób Jak się wydaje, zjawiska tego nie wreszcie z powodu nieumiejętności,
bez wykształcenia, najgorzej sytuo- da się wyeliminować środkami braku kontroli lub złej woli stać się
wanych i starszych. administracyjnymi ani apelami lub z
ródłem i zarazem usankcjonowa-
Analiza zróżnicowania społecz-
nego opinii w przypadku wrażli-
wych społecznie i ważnych w poli-
tyce zdrowotnej kwestii służyć
może nie tylko ciekawości, ale też
ma znaczenie jako jedna z przesła-
nek dla zróżnicowanych i dobrze
adresowanych społecznie rekomen-
dacji praktycznych dla polityki
w ochronie zdrowia.
Za usługi medyczne
Odrębną  w stosunku do kwe-
stii opłat za świadczenia pozame-
dyczne towarzyszące leczeniu
w systemie publicznym  jest kwe-
stia opłat dodatkowych za świad-
czenia medyczne w tym systemie 
opłaty za porady lub badania ofe-
Ryc. 3. Odsetek osób, których zdaniem powinno się wprowadzić
rowane w systemie publicznym
w szpitalach opłaty za usługi pozamedyczne, a sytuacja materialna
osobom płacącym składkę na
publiczne ubezpieczenie zdrowot-
ne. Funkcją takich dodatkowych protestami. Oficjalna opłata dodat- niem nieusprawiedliwionych medy-
opłat (zwykle w propozycjach ope- kowa mogłaby pełnić tu, zdaniem cznie ograniczeń lub wykluczeń
ruje się niewielkimi, mniejszymi jej rzeczników, funkcję środka w dostępie do świadczeń.
nawet niż 10 zł kwotami) miałaby zaradczego. Oficjalna opłata dodat- Wokół opłat dodatkowych za
być, w opinii proponujących takie kowa za świadczenia mogłaby być świadczenia medyczne koncentruje
opłaty, przede wszystkim redukcja wreszcie sposobem na pozyskanie się, jak wiadomo, jeden z ważniej-
demoralizującego mechanizmu dodatkowych pieniędzy dla systemu szych sporów dotyczących zmian
prowadzącego do przekonania, że inną drogą niż podwyższenie skład- w systemie ochrony zdrowia.
świadczenia medyczne są za darmo, ki, obciążając świadczeniobiorców Według opinii jednych, tylko opłaty
a przez to ignorowanie okoliczno- w bardziej zróżnicowany sposób. dodatkowe mogą uratować system
ści, że nawet najtańsze z nich kosz- przed niepohamowanym i nieuza-
Zagrożenia
tują i nie powinny być nadużywane sadnionym wzrostem popytu na nie-
przez pacjentów ani namnażane Z opłatami dodatkowymi za które świadczenia, inni zaś twierdzą,
przez świadczeniodawców. Innym świadczenia medyczne wiązać się że staną się początkiem załamania
celem opłat dodatkowych za mogą wreszcie zagrożenia. Pomija- solidarności społecznej stojącej
świadczenia medyczne mogłaby jąc już fakt, że stan prawny nie u podstaw sytemu ochrony zdrowia.
być regulacja dostępu do świad- dopuszcza tej formy płatności,
Autor jest naczelnikiem Wydziału Badań
czeń oferowanych na specjalnych opłaty dodatkowe wprowadzone
i Analiz Socjologicznych CSIOZ.
Współpraca Konrad Potyra
warunkach, np. bez kolejki, o pod- nieumiejętnie pogłębiać mogą i bez
styczeń luty 1/2010 menedżer zdrowia
35