"Eksperyment Ascha"
Eksperyment Ascha to jeden z najsłynniejszych
eksperymentów psychologicznych (właściwie serii
eksperymentów), przeprowadzony przez Solomona Ascha
w 1955r i dotyczący konformizmu, a konkretnie jednej z
jego odmian - konformizmu normatywnego. Badacze
konformizmu zastanawiali się czym są motywowane
szeroko rozumiane zachowania konformistyczne. Wykryto
dwa wa\
ne motywy tych zachowań:
" pragnienie posiadania racji (zobacz: konformizm
informacyjny) oraz
" lęk, który jest motywem konformizmu
normatywnego.
Geneza eksperymentu==
W roku 1936 [[Muzafer Sherif]] przeprowadził
eksperyment, wykorzystujący [[efekt autokinetyczny]].
Zadaniem tego eksperymentu było badanie mechanizmu
przekazywania norm społecznych przez grupy z pokolenia
na pokolenie, zaś ubocznym efektem potwierdzenie
olbrzymiej skłonności badanych do podzielania
1
przekonań wytworzonych przez grupę. (Szerzej zobacz:
[[kontormizm informacyjny]].)
Asch nie zgadzał się z interpretacjami zachowania
badanych przedstawionymi przez Scherifa, twierdząc, \
e
badani są skłonni do ulegania grupie w du\
ym stopniu
tylko wtedy, gdy sami czują się niepewnie i nie mają
wyrobionego zdania na dany temat - taka bowiem była
psychologiczna sytuacja badanych w eksperymencie
Scherifa. W warunkach jednoznacznych badani nie będą
ulegać grupie, tego spodziewał się Asch. Aby udowodnić
swoje racje stworzył własny eksperyment.
Przebieg eksperymentu Ascha==
Asch prosił ochotników, którzy zgłosili się do jego
eksperymentu, aby jak najdokładniej przyjrzeli się trzem
liniom (A, B, C) i zadecydowali, do której z nich
najbardziej podobny jest odcinek X narysowany obok.
W rzeczywistości odcinki X i C były tej samej długości, a
badani nie mieli co do tego \
adnych wątpliwości, jeśli
siedzieli sami przed ekranem. W takich warunkach 98%
badanych udzielała odpowiedzi: "X jest najbardziej
podobny do C".
2
Odpowiedzi badanych dramatycznie zmieniały się, gdy
badanie przeprowadzane było grupowo. Asch podstawiał
7 osób, które w przekonaniu rzeczywistej osoby badanej
były tak\
e ochotnikami, choć naprawdę byli to wynajęci
przez Ascha aktorzy. W pierwszych dwóch próbach (z
innymi kartami ni\
ta przedstawiona na rysunku) aktorzy
mieli udzielać prawidłowej odpowiedzi. W trzeciej próbie
mieli natomiast mówić: "X jest najbardziej podobne do A".
W takich warunkach ok. 2/3 rzeczywistych osób
badanych (a niekiedy nawet 3/4 w zale\
ności od innych
czynników) przynajmniej raz zmieniała zdanie i równie\

twierdziła, \
e "X jest podobne do A" (badani przechodzili
"próby spostrzegania" w grupie kilkakrotnie).
Alternatywne interpretacje==
Pojawiło się pytanie, czy badani podporządkowywali się
grupie dlatego, \
e bali się odrzucenia, czy te\
pod
wpływem zdania większości rzeczywiście zaczynali wątpić
we własne spostrze\
enia i "ich oczy kłamały". Inaczej
mówiąc: być mo\
e zdanie innych członków grupy
powodowało zmianę spostrze\
eń badanych. Tę hipotezę
wykluczono, bowiem jeśli badani mieli swoje zdanie
jedynie zapisać na kartce, lub podstawieni aktorzy nie
bylli bezpośrednio obecne w pokoju (badany słyszał ich
3
wypowiedzi przez głośnik i wiedział, \
e oni jego nie
słyszą), to badani nie zmieniali swojego zdania.
Ponadto po eksperymencie podczas [[sesja
wyjaśniająca|sesji wyjaśniającej]] badani twierdzili, \
e
zmiana zdania nie była związana ze zmianą
spostrzegania.
Literatura:
*Hock R.R. (2003). 40 prac badawczych, które zmieniły
oblicze psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
*Meyers D. G. (2003). Psychologia społeczna. Poznań:
Wydawnictwo Zysk i S-ka.
*Aronson E. (2002). Człowiek  istota społeczna.
Warszawa, PWN.
Zobacz te\
: [[konformizm]], [[dyfuzja odpowiedzialności]],
[[myślenie grupowe]], [[konformizm informacyjny]],
[[wpływ autorytetu]].
Przyczyny lęku przed odrzuceniem przez grupę==
Badacze odkryli, \
e lęk przed odrzuceniem w razie nie
dostosowania się do norm obowiązujących w danej
społeczności (grupie społecznej) jest uzasadniony. Ludzie,
którzy zachowują się, myślą, czują, ubierają się, mówią
4
itp. inaczej ni\
jest to przyjęte podlegają [[ostracyzm]]owi
o ró\
nym nasileniu. Początkowo są to zaniepokojone
spojrzenia innych osob, zwiększona uwaga, potem
pojawiają sę próby przekonania, w następnej fazie
półuśmieszki i kpiny, twarde namowy. Kończy się agresją
i/lub izolacją społeczną, jeśli
[[nonkonformizm|nonkonformista]] nadal nie ulegnie
naciskowi grupy i dalej forsuje swój styl.
Sytuacja mo\
e się zmienić wtedy, gdy grupa dostosuje się
do owego dysydenta, co owocuje przemianą norm
grupowych (zobacz: [[wpływ mniejszości]], [[wpływ
autorytetu]]) lub nonkonformista zostanie
zetykietyzowany i przypisana mu zostanie odpowiednia
[[rola społeczna]] (np. "ofiara losu", "głupek klasowy",
"dziwak", "debil" itp.) Grupa silnie naciska na swoich
członków, aby podporządkowywali się obowiązującym
normom, bowiem na dłu\
szą metę utrzymywanie
wyraz
nych rozbie\
ności zagra\
a [[spójność
grupy|spójności grupy]] i prowadzi do jej rozpadu (zobacz
te\
: [[anomia]]).
Geneza skłonności do ulegania
Istnieje kilka teorii wyjaśniających tak silną skłonność
ludzi do podporządkowania się normom grupowym:
5
#'''Wyjaśnienie ewolucyjne'''. Zachowania konformistyczne
zwiększały szanse [[grupa pierwotna|grup pierwotnych]]
na przetrwanie. Grupy, które działały wspólnie były
bardziej skuteczne - łatwiej broniły się przed
niebezpieczeństwami, miały większe sukcesy w
polowaniu, zajmowaniu terytorium i konkurencji z
innymi grupami pierwotnymi. W związku z tym "gen
konformizmu" był promowany przez ewolucję. Grupy,
które nie miały skłonności do współdziałania wymarły
bezpotomnie. Współcześni ludzie są więc potomkami
tych, którzy mają "gen konformizmu".
#'''Wyjaśnienie wychowawcze'''. Od wczesnego dzieciństwa
większość "normalnych" ludzi poddawana jest socjalizacji,
czyli karana za niepodporządkowanie się pewnym
normom i nagradzana za uleganie. Objawia się to
wyuczeniem postawy lękowej w sytuacjach, w których
nasze zachowania odbiegają od zachowań
obowiązujących w grupie (norm). (Zobacz te\
:
[[warunkowanie klasyczne]]).
#'''Wyjaśnienie związane z dynamiką grupy'''. śyjąc w
grupach społecznych ludzie spostrzegają, \
e trzymanie się
swojej [[rola społeczna|roli]] i podporządkowywanie się
grupie w większości przypadków się opłaca. Jeśli trzy
osoby mają zamiar płynąć \
aglówką, to ka\
da będzie mieć
swoje zadanie i aby wszytko szło sprawnie powinna
6
wypełniać swoją rolę. Wychylanie się poza nią zmniejsza
szanse na osiągnięcie sukcesu indywidualnego i
grupowego. Nie da się samodzielnie wybudować autostrad
czy stworzyć internetu lub Wikipedii. Dlatego
współdziałanie się opłaca - stąd skłonność do
podporządkowania się normom grupowym.
#'''Wyjaśnienie związane z konstrukcją osobowości'''.
Akceptacja przez grupę związana jest z tym czy dana
osoba pasuje swoimi zachowaniami do grupy. Z drugiej
strony akceptacja przez grupę jest wa\
nym czynnikiem
wpływającym na [[samoocena|samoocenę]], która w tym
sensie staje się [[socjometr]]em. Podporządkowanie się
grupie wpływa więc na polepszenie samooceny, zaś
sprzeciwianie się obni\
a samoocenę, ze wszystkimi
związanymi z tym konsekwencjami.
Konformizm normatywny
Konformizm normatywny to rodzaj konformizmu, który
motywowany jest lękiem przed odrzuceniem przez grupę
i/lub pragnieniem bycia zaakceptowanym przez grupę.
Typowe zachowania związane z tego typu konformizmem,
to podporządkowanie się zdaniu grupy w obawie, \
e gdy
7
wyrazi się własne prawdziwe i odmienne zdanie, to grupa
przestanie nas akceptować. Na przykład jestem zdania, \
e
nie nale\
y dzisiaj uciekać z zajęć, ale cała grupa twierdzi,
\
e uciekamy. W związku z tym nawet nie wyra\
am
swojego sprzeciwu, tylko uciekam tak jak wszyscy. Moi
koledzy pracownicy uwa\
ają, \
e obcięcie premii przez
szefa jest niesprawiedliwe, a ja sądzę, \
e na jego miejscu
zrobiłbym to samo, ale nie powiem tego głośno, bo boję
się odrzucenia przez kolegów.
Ten typ konformizmu odnosi się nie tylko do
ujednolicania przekonań, ale całego spekrtum innych
zachowań, na przykład:
" Ludzie ulegają modzie i nie ubierają się w sposób
bardzo odbiegający od tego, co przyjęło się w ich
środowisku i grupie odniesienia. Na przykład
mę\
czyz
ni nie chodzą w spódnicach.
" Przebywając w ró\
nych grupach zwykle u\
ywamy
nieco innego słownictwa oraz innych konstrukcji
gramatycznych, gestów itp. tak aby pasowały do
norm przyjętych w tej grupie.
" Będąc w grupie ludzi przyjmujemy tak\
e pewne
sposby myślenia, które charakterystyczne są dla tej
grupy (zobacz te\
: myślenie grupowe)
8
Konformizm normatywny badany był m.in. przez
Solomona Ascha w słynnej serii eksperymentów (zobacz:
Eksperyment Ascha), dzięki którym odkryto, \
e skłonność
do ulegania motywowana lękiem przed wykluczeniem z
grupy jest bardzo powszechna u ludzi we wszystkich
kulturach.
Spis treści
" 1 Przyczyny lęku przed odrzuceniem przez grupę
" 2 Geneza skłonności do ulegania
" 3 Czynniki nasilające skłonność do konformizmu
normatywnego
" 4 Współczesne badania
" 5 Przykłady codziennych zachowań związanych z
konformizmem normatywnym
" 6 Zobacz te\

Przyczyny lęku przed odrzuceniem przez grupę
Badacze odkryli, \
e lęk przed odrzuceniem w razie nie
dostosowania się do norm obowiązujących w danej
społeczności (grupie społecznej) jest uzasadniony. Ludzie,
którzy zachowują się, myślą, czują, ubierają się, mówią
itp. inaczej ni\
jest to przyjęte podlegają ostracyzmowi o
ró\
nym nasileniu. Początkowo są to zaniepokojone
spojrzenia innych osob, zwiększona uwaga, potem
9
pojawiają sę próby przekonania, w następnej fazie
półuśmieszki i kpiny, twarde namowy. Kończy się agresją
i/lub izolacją społeczną, jeśli nonkonformista nadal nie
ulegnie naciskowi grupy i dalej forsuje swój styl.
Sytuacja mo\
e się zmienić wtedy, gdy grupa dostosuje się
do owego dysydenta, co owocuje przemianą norm
grupowych (zobacz: wpływ mniejszości, wpływ autorytetu)
lub nonkonformista zostanie zetykietyzowany i
przypisana mu zostanie odpowiednia rola społeczna (np.
"ofiara losu", "głupek klasowy", "dziwak", "debil" itp.)
Grupa silnie naciska na swoich członków, aby
podporządkowywali się obowiązującym normom, bowiem
na dłu\
szą metę utrzymywanie wyraz
nych rozbie\
ności
zagra\
a spójności grupy i prowadzi do jej rozpadu (zobacz
te\
: anomia).
Geneza skłonności do ulegania
Istnieje kilka teorii wyjaśniających tak silną skłonność
ludzi do podporządkowania się normom grupowym:
1. Wyjaśnienie ewolucyjne. Zachowania
konformistyczne zwiększały szanse grup pierwotnych
na przetrwanie. Grupy, które działały wspólnie były
bardziej skuteczne - łatwiej broniły się przed
niebezpieczeństwami, miały większe sukcesy w
10
polowaniu, zajmowaniu terytorium i konkurencji z
innymi grupami pierwotnymi. W związku z tym "gen
konformizmu" był promowany przez ewolucję. Grupy,
które nie miały skłonności do współdziałania
wymarły bezpotomnie. Współcześni ludzie są więc
potomkami tych, którzy mają "gen konformizmu".
2. Wyjaśnienie wychowawcze. Od wczesnego
dzieciństwa większość "normalnych" ludzi
poddawana jest socjalizacji, czyli karana za
niepodporządkowanie się pewnym normom i
nagradzana za uleganie. Objawia się to wyuczeniem
postawy lękowej w sytuacjach, w których nasze
zachowania odbiegają od zachowań obowiązujących
w grupie (norm). (Zobacz te\
: warunkowanie
klasyczne).
3. Wyjaśnienie związane z dynamiką grupy. śyjąc w
grupach społecznych ludzie spostrzegają, \
e
trzymanie się swojej roli i podporządkowywanie się
grupie w większości przypadków się opłaca. Jeśli trzy
osoby mają zamiar płynąć \
aglówką, to ka\
da będzie
mieć swoje zadanie i aby wszytko szło sprawnie
powinna wypełniać swoją rolę. Wychylanie się poza
nią zmniejsza szanse na osiągnięcie sukcesu
indywidualnego i grupowego. Nie da się samodzielnie
wybudować autostrad czy stworzyć internetu lub
11
Wikipedii. Dlatego współdziałanie się opłaca - stąd
skłonność do podporządkowania się normom
grupowym.
4. Wyjaśnienie związane z konstrukcją osobowości.
Akceptacja przez grupę związana jest z tym czy dana
osoba pasuje swoimi zachowaniami do grupy. Z
drugiej strony akceptacja przez grupę jest wa\
nym
czynnikiem wpływającym na samoocenę, która w
tym sensie staje się socjometrem. Podporządkowanie
się grupie wpływa więc na polepszenie samooceny,
zaś sprzeciwianie się obni\
a samoocenę, ze
wszystkimi związanymi z tym konsekwencjami.
] Czynniki nasilające skłonność do konformizmu
normatywnego
Siła presji grupy na podporządkowanie się, a co za tym
idzie, ilość osób, które podporządkowują się grupie
zmienia się w zale\
ności od poni\
szych czynników.
1. Czynniki związane z grupą:
1. Liczebność. W grupach trzyosobowych
konformizm jest ju\
stosunkowo silny. Bardzo
silny jest w grupach siedmioosobowych. Potem
nieznacznie rośnie, a\
do trzydziestoosobowych
grup, po czym zaczyna się zmniejszać.
12
Zmniejszanie jest związane z tym, \
e w
większych ni\
30-osobowa grupa trudno jest o
jednomyślność i jednostka nie ma ju\
osobistych
relacji ze wszystkimi członkami grupy.
2. Specjaliści. Gdy grupa składa się ze
specjalistów, to jednostka odczuwa większą
presję na podporządkowanie się tej grupie.
(Zobacz te\
: myślenie grupowe).
3. Podobieństwo. Im większe podobieństwo
członków grupy do jednostki, tym bardziej
jednostka ma skłonność ulegać tej grupie. Na
przykład nastolatki buntują się w stosunku do
swoich rodziców, ale często jednocześnie są
skrajnie konformistycznie nastawione w
grupach rówieśników.
4. Jednomyślność grupy. Gdy w grupie nie ma
dysydentów, jednostka czuje większą presję na
podporządkowanie się.
5. Atrakcyjność grupy. Im większa spostrzegana
atrakcyjność grupy, tym większa skłonność
jednostek do ulegania tym grupom. (Zobacz te\
:
elitaryzm).
2. Czynniki związane z jednostką:
1. Pragnienie przynale\
enia do grupy. Im bardziej
jednostce zale\
y na uczestniczeniu w grupie i jej
13
akceptacji, tym silniejsza skłonność do
zachowań konformistycznych.
2. Samoocena. Osoby o zani\
onej samoocenie
bardziej ulegają. Wysoka samoocena zmniejsza
skłonność do ulegania.
3. Pozycja w grupie. Im wy\
sza pozycja w grupie i
większe poczucie bycia akceptowanym w danej
grupie, tym łatwiej jednostka pozwala sobie na
wyra\
enie własnego zdania.
4. Poczucie niepewności i zagro\
enie zewnętrzne.
Im mniejsze poczucie pewności w grupie, tym
większe szanse na ujednolicenie zachowań i
podporządkowanie się. Jest to wa\
ny czynnik,
wykorzystywany często do manipulacji.
Stworzenie np. przez lidera grupy (lub dyktatora)
zagro\
enia zewnętrznego, powoduje, \
e jednostki
mają większą skłonność do podporządkowania
się normom grupowym i liderowi. Tak niektórzy
próbują tłumaczyć fakt, \
e w niektórych
sytuacjach społecznych politycy próbują
wzbudzić w ludziach lęk. Opracowano na tej
podstawie technikę manipulacji "przestrasz i
pomó\
". Ludzie, którzy się boją łatwiej akceptują
rozwiązania podsuwane przez np. lidera, które
mają rzekomo zmniejszyć poczucie zagro\
enia.
14
Liderzy państw totalitarnych często "tworzą"
zagro\
enie zewnętrzne (wroga zewnętrznego).
Celem takiego działania jest między innymi
zwiększenie skłonności do ulegania i
podporządkowania się członków danej populacji.
Współczesne badania
Badania z lat 90. pokazały, \
e w amerykańskiej kulturze
skłonność do zachowań konformistycznych spada.
Odkryto tak\
e, \
e na zachowania konformistyczne wpływ
ma kultura, w której się wychowaliśmy - kultura
kolektywistyczna sprzyja zachowaniom
konformistycznym, kultura indywidualistyczna sprzyja
nonkonformizmowi.
Przykłady codziennych zachowań związanych z
konformizmem normatywnym
" Zwykle gdy w danym pomieszczeniu jest czysto
ludzie starają się tak\
e nie brudzić. Jeśli np. na
podłodze le\
ą papierki, w takich warunkach łatwiej
jest rzucić papier.
" Gdy w kościele wszyscy klękają, to tak\
e klękamy i w
odpowienim momencie się podnosimy, choćby nasze
myśli były w tym momencie zupełnie gdzie indziej.
15
" Gdy wszyscy pracownicy biura robią składkę na jakiś
cel (np. kwiaty, prezent itp.) czujemy, \
e musimy
tak\
e się doło\
yć, nawet jeśli zupełnie nie znamy lub
nie lubimy osoby, dla której ma być ten prezent
przeznaczony.
" Gdy wykładowca mówi: czy są jakieś pytania, to
często bierzemy pod uwagę nie tylko to, czy chcemy o
coś zapytać, ale tak\
e to, czy nie wygłupimy się przed
innymi i czy nie będą na nas z
li za to, \
e sytuacja się
przedłu\
a.
" Czy głosowania na SdU są motywowane
konformizmem normatywnym?
16