Politechnika Białostocka
Wydział (Instytut)
Mechaniczny
KATEDRA PODSTAW KONSTRUKCJI MASZYN
Instrukcja do zajęć laboratoryjnych
Temat ćwiczenia:
Badanie modułu sprę\
ystości pasków klinowych
Numer ćwiczenia: 5
Laboratorium z przedmiotu:
Diagnostyka stanu technicznego maszyn
Kod: MS 15005
Opracował:
dr. in\
. Wiesława Załuska
Suwałki 2005
1. Ogólna charakterystyka pasków klinowych
Materiałem podstawowym z którego wykonane są pasy klinowe jest guma, tworząca
osłonę oraz wewnętrzną warstwę pasa, wzmocnienie kompozytowe, czyli włókna o du\
ej
wytrzymałości na rozciąganie w postaci tkanin lub linek, stanowiące element nośny (siłowy).
Całość jest owinięta zwulkanizowaną tkaniną płócienną. Pas klinowy ma przekrój poprzeczny
w kształcie trapezu równoramiennego wykonane w postaci bezkońcowych okręgów,
wprowadzany w rowek koła pasowego działa jak klin. W efekcie otrzymuje się dobre
sprzÄ™\
enie cierne. Dzięki temu mniejsze są obcią\
enia wałów i ło\
ysk, co jest zaletÄ… w
porównaniu z innymi rodzajami pasów.
Budowa typowego pasa klinowego z podstawowymi wymiarami przedstawia
rysunek 1
Rys.1. Typowy pas klinowy z podstawowymi wymiarami
Podział i oznaczenia pasków klinowych
Pasy klinowe dzielimy ze względu na kształt oraz wymiary. Kształty oraz ich
strukturÄ™ w przekroju poprzecznym obrazuje rysunek 2
Pasy klinowe zamknięte
P
Pasy klinowe z ciętymi brzegami
- 2 -
Pasy klinowe z ciętymi brzegami do napędów du\
ej mocy
Rys.2. Rodzaje pasów klinowych
Wymiary poprzeczne zwykłych pasów klinowych oraz ich długości w obwodzie
zamkniętym są znormalizowane. Polska norma PN-86/M-85200 podaje 6 rozmiarów pasów
klinowych, oznaczonych symbolami Z oraz A, B, C, D, E. WyciÄ…g z tej normy podajÄ™ w
tabeli 1
2. Ogólne wymagania stawiane paskom klinowym
Eksploatacja przekładni pasowych wymaga częstej kontroli stanu powierzchni
bocznych pasa i przy pierwszych oznakach zu\
ycia nale\
y dokonywać natychmiast jego
wymiany. Ma to du\
e znaczenie szczególnie przy napędzie wieloma pasami. Rozrywanie
pojedynczych pasm wzmocnienia, prowadzi szybko do pęknięcia pasa i jest to zazwyczaj
poprzedzone zu\
yciem ściernym boków pasa. Jako materiał wzmacniający wierzchnią, nośną
stronę pasa stosuje się włókna szklane lub linki wiskozowe, poliestrowe, kordowe a tak\
e
stalowe. Spodnia, podatna strona pasa jest utworzona z gumy, niekiedy z dodatkiem ciętych
włókien bawełnianych, poliamidowych, szklanych lub celulozowych. Du\
a wytrzymałość
linek poliamidowych i stalowych pozwala zmniejszyć szerokość pasa, a tym samym
szerokość kół pasowych. Kąt zarysu przekroju pasa wynosi ą = 400. Przy zgięciu na kole kąt
rozwarcia ą zmniejsza się. Jest tym mniejszy, im mniejsza jest średnica koła. Przy zginaniu
część pasa poni\
ej warstwy obojętnej pęcznieje, a powy\
ej tej warstwy zmniejsza swojÄ…
szerokość.
Okresowo zmienne wydłu\
anie i zginanie cięgna oraz oddziaływanie na nie sił
odśrodkowych wywołuje typowe objawy zmęczenia, związane ze wzrostem temperatury oraz
rozwijającymi się w czasie drobnymi pęknięciami. Tak zachodzące niszczenie cięgna jest
potęgowane jego złym przewodnictwem cieplnym oraz niejednorodną budową.
- 3 -
Tabela 1. Wymiary pasów klinowych wg PN-86/M-85200
Od cięgien wymaga się przede wszystkim małej ich wydłu\
alności i małego udziału
odkształceń trwałych przy jednocześnie du\
ej giętkości, to znaczy du\
ego współczynnika E
przy rozciąganiu i małego przy zginaniu Eg.
Materiały cięgnowe winny tak\
e wykazywać niezbyt du\
y współczynnik rozproszenia  = 0.2
 0.6 (określany stosunkiem pola histerezy sprę\
ystej do pola wykonanej pracy), gdy\

podwy\
sza to sprawność przekładni cięgnowej oraz sprzyja małemu nagrzewaniu się cięgna.
Występujący wówczas wzrost wytrzymałości zmęczeniowej powoduje ponadto
zwiększenie \
ywotności cięgna. Pewna jednak histereza mechaniczna jest korzystna,
- 4 -
poniewa\
powoduje tłumienie drgań. Od cięgien wymaga się równie\
małego zu\
ycia
ściernego.
Zastosowanie w przemyśle
Przekładnie, w których zastosowano paski klinowe zastępują powszechnie z du\
ym
powodzeniem inne, na ogół dro\
sze sposoby przenoszenia napędu. Pas klinowy nale\
y
stosować wszędzie tam, gdzie z przyczyn ekonomicznych nie opłaca się stosować innych
rodzajów przekładni i nie zale\
y nam na dokładnym przekazaniu momentu obrotowego oraz
na sprawności przekładni.
Paski klinowe są stosowane do napędu: wentylatorów, dmuchaw, sprę\
arek
powietrznych, pras, pomp tłokowych, pomp wirnikowych, urządzeń oddalonych od centralnej
siłowni, urządzeń tworzących osprzęt silników spalinowych, maszyn i urządzeń słu\
Ä…cych do
zgrubnej obróbki materiałów (kruszarek, rozdrabniaczy), maszyn i urządzeń słu\
Ä…cych do
dozowania i transportu na niewielkie odległości (urządzeń podających, przenośników
taśmowych, pionowych), obrabiarek (np. napęd wrzeciennika tokarskiego bezpośrednio od
silnika, regulacja obrotów wiertarki stołowej)
Rys.3. Przekładnia pasowa, napęd przekazywany z silnika na maszynę roboczą poprzez kilka
pasów klinowych
3. Wielkości opisujące badania pasków klinowych
Badania pasków klinowych umo\
liwiają wyznaczenie modułu sprę\
ystości pasków
klinowych, określenie wytrzymałości i trwałości pasków klinowych oraz ich odporności na
działanie temperatury.
Moduł sprę\
ystości
Moduł sprę\
ystości jest to stała charakteryzująca materiał poddany działaniom
ró\
nych obciÄ…\
eń zewnętrznych (sprę\
ystych). W zale\
ności od rodzaju obcią\
eń
- 5 -
zewnętrznych rozró\
nia siÄ™ dla obciÄ…\
enia: rozciągania i ściskania współczynnik sprę\
ystości
wzdłu\
nej oraz dla ścinania i skręcania współczynnik sprę\
ystości poprzecznej.
Współczynnik sprę\
ystości wzdłu\
nej E (moduł Younga) opisywany jest
stosunkiem naprÄ™\
eń normalnych à do wydłu\
enia względnego sprę\
ystego µ i okreÅ›la siÄ™ go
zale\
nością
E=Ã/µ
Symbol à oznacza naprę\
enie normalne zdefiniowane jako stosunek siły do pola przekroju
próbki, à = F/S , natomiast µ oznacza normalne odksztaÅ‚cenie wzglÄ™dne, równe stosunkowi
przyrostu dÅ‚ugoÅ›ci do dÅ‚ugoÅ›ci poczÄ…tkowej µ = "l/l
Moduły sprę\
ystości wzdłu\
nej Younga
Badania polegające na wyznaczeniu modułu sprę\
ystości pasków klinowych
określają statyczny moduł sprę\
ystości podczas rozciągania i ściskania oraz dynamiczny
moduł sprę\
ystości dla pasa rozciąganego i ściskanego.
Statyczne moduły sprę\
ystości.
Charakterystyki przedstawiajÄ…ce zale\
ność naprę\
enia występującego w pasku od
odkształcenia oraz statyczne moduły sprę\
ystości Younga w zale\
ności od liczby cykli
obciÄ…\
enia Ni oraz temperatury T, dla obu gałęzi pętli histerezy oraz dla przypadków
obciÄ…\
enia: ściskania i rozciągania  są nieliniowe. Podczas ściskania, zarówno dla cyklu:
obciÄ…\
enia i odciÄ…\
enia w obszarze naprÄ™\
eń około 1 MPa moduły sprę\
ystości mają
minimum, a ich wartości są bliskie zeru.
Rys.4. Charakterystyki modułów sprę\
ystości Younga podczas ściskania pasa klinowego

B17x11, w cykl obciÄ…\
enia E = f (Ã , Ni ,T ) ,gdzie Ni-numer kolejny cyklu, i=1,2,3,4,5
Wraz ze wzrostem temperatury moduły maleją liniowo. Przyrost temperatury o
+60oK powoduje spadek wartości modułów sprę\
ystości o kilkanaście procent [4].
Podczas rozciÄ…gania, w cyklu obciÄ…\
enia, moduły sprę\
ystości maleją nieliniowo
wraz ze wzrostem naprÄ™\
enia. Natomiast w cyklu odciÄ…\
ania występuje podczas niskich
naprÄ™\
eń minimum, ale dalszy wzrost naprę\
enia powoduje wzrost wartości modułów
sprÄ™\
ystości
Przyrost temperatury o +60 K zmniejsza wartość modułów o około 35% Z
porównania wartości statycznych modułów sprę\
ystości podczas ściskania i rozciągania
wynika, \
e moduły rozciągania są od 4 do 20 razy większe od modułów sprę\
ystości pasa
ściskanego.
- 6 -
Rys.5. Charakterystyki modułów sprę\
ystości Younga podczas rozciągania pasa klinowego
B17x11 w temperaturze 293 K w cyklu obciÄ…\
enia, gdzie Ni-numer kolejny cyklu, i=1,2,3,4,5
Wartość statycznego modułu sprę\
ystości podłu\
nej E dla poszczególnych punktów
charakterystyki mechanicznej E=f(Ã,N,¸) sÄ… wyznaczone ze stycznej do tych punktów
dÃ
E = .
dµ
gdzie : Ã  naprÄ™\
enia, N  liczba cykli obciÄ…\
eÅ„, µ  odksztaÅ‚cenia, ¸=T/Tw  temperatura w
skali homologicznej, Tw  temperatura wulkanizacji pasa (ok. 428 K), T  temperatura
otoczenia.
Materiał pasa klinowego po pierwszym cyklu obcią\
enia doznaje znacznej
stabilizacji rys.9. Krzywe pierwszego cyklu N0 znacznie odbiegają od pozostałych cykli, które
szybko zagęszczają się w miarę wzrostu cykli i tworzą zwartą rodzinę krzywych opisanych
wzorem empirycznym
3
"! '" '"
j-1
E = 1/ + a ¸ ) jà .
"(a j1 j2
j=1
'"
gdzie : a - stałe materiałowe.
ji
Kształt pętli histerezy dla przypadku obcią\
eń ściskania i rozciągania, jak równie\

pasa rozciąganego bez kordu rys.10, jest odmienny. Pola powierzchni tych pętli (wielkość
strat energii od tarcia wewnętrznego) powiększają się wraz ze wzrostem temperatury.
Największymi stratami energii tarcia wewnętrznego charakteryzuje się materiał pasów  nie
stabilizowanych mechanicznie  dla zerowych cykli obciÄ…\
eń.
Dynamiczne moduły sprę\
ystości. Statyczne charakterystyki modułów sprę\
ystości
istotnie ró\
nią się od charakterystyk dynamicznych. Powodem występowania ró\
nic jest
znaczny wpływ czasu trwania naprę\
enia. Odkształcenie materiału w czasie dynamicznego
obciÄ…\
enia jest mniejsze od odkształcenia statycznego. Dlatego moduły dynamiczne muszą
być n- krotnie większe od statycznych. Badania kompleksowych modułów dynamicznych w
zale\
ności od istotnych dynamicznych parametrów technicznych urządzenia dla prób
ściskania i rozciągania przeprowadza się w temperaturze 293oK i 353oK.W materiałach o
właściwościach nieliniowo-lepkosprę\
ystych, kompleksowy moduł dynamiczny Ek składa się
- 7 -
z części rzeczywistej E oraz urojonej E . Część rzeczywista modułu kompleksowego
opisana jest wzorem
E = Ek cosĆ
a część urojona
E = Ek sinĆ
gdzie Ć  kąt przesunięcia fazowego.
Moduł kompleksowy Ek wyznaczamy z zale\
ności
Ã
a
Ek= ,
µ
a
gdzie Ãa  amplituda naprÄ™\
enia, µa  amplituda odksztaÅ‚cenia.
Ek=Ãm F(, AÃ, Åš),
Rm
gdzie: Ãm  naprÄ™\
enie Å›rednie (Ãm= Ã0), Å‚ = , Rm = 50 MPa  wytrzymaÅ‚ość na zerwanie
Ã
m
g
pasa klinowego, R m=16 MPa  wytrzymałość na zerwanie pasa bez kordu, Ś = ,
v2 A
g E" 9,80 m s-2, v  częstotliwość wymuszenia, A  powierzchnia przekroju poprzecznego pasa,
Ã
a
AÃ= - współczynnik amplitudy naprÄ™\
enia.
Ã
m
Wzory empiryczne słu\
ące do wyznaczenia modułu kompleksowego mają postać:
dla ściskania w temperaturze 293K i 353K
Ek = Ã [( p1 + q1Åš + p2 AÃ + q2 AÃ Åš)( p3 + q3Åš + p4 AÃ + q1AÃ Åš)Å‚ ],
m
dla rozciÄ…gania w temperaturze 293K i 353K
Ek = à ( p1 + q1Ś + p2 Aà + q2 Aà Ś + p3ł + q3Śł + p4 Aà ł + q4 Aà Śł ), (9)
m
dla rozciÄ…gania pasa bez kordu
AÃ
Ek = Ã { p1 + q1Åš + p2 AÃ + q2 AÃ Åš + [( p3 + q3Åš)( p4 + q4Åš) ] }.
m
Wzory empiryczne na sinus kąta przesunięcia fazowego mają postać:
dla ściskania w temperaturze 293K i 353K
sinÕ = p1 + p2 lg AÃ + q2 lg Åš lg AÃ ,
dla rozciÄ…gania w temperaturze 293K i 353K
sinÕ = p1 + q1 lg Åš + p2 lg AÃ + q2Åš lg AÃ ,
dla rozciÄ…gania pasa bez kordu
sinÕ = p1 + q1 lg Åš + p2 lg AÃ + q2Åš lg AÃ .
Współczynniki pi i q1 występujące we wzorach 8 - 9 oraz 11 - 12 obliczono metodą
najmniejszych kwadratów i podano w tabeli
- 8 -
Tabela.2. Zestawienie współczynników do wzorów i dynamicznych modułów sprę\
ystości
Kompleksowe moduły sprę\
ystości Younga i jego składowe podczas ściskania i
rozciągania podlegają innym prawom empirycznym. Podczas ściskania moduły kompleksowe
Ek i jego składowe E , E rosną wraz ze wzrostem naprę\
enia Å›redniego Ãm, a malejÄ… ze
wzrostem współczynnika amplitudy naprę\
enia Aà rys.11. Wpływ częstotliwości v na moduł
Ek i jego części rzeczywiste E jest nieznaczny, większy natomiast wpływ daje się zauwa\
yć
na części urojone E modułu kompleksowego.
Pętla histerezy sprę\
ystej. Pętla histerezy sprę\
ystej, przedstawia zale\
ność naprę\
enia od
odkształcenia, jest to zjawisko zachodzące podczas obcią\
ania i odciÄ…\
ania badanego pasa,
związkiem między odkształceniem sprę\
ystym i plastycznym a naprÄ™\
eniem je
wywołującym. Je\
eli jakikolwiek materiał poddamy po raz pierwszy rosnącemu obcią\
eniu,
wówczas wraz ze wzrostem naprę\
eÅ„ à rosnÄ… odksztaÅ‚cenia µ wg krzywej 1 rys.6.
Ã
Ã
r
3
1
2
- µ 0 µ
- Ã
- 9 -
Rys.6. Rozciąganie od 0 do wartości naprę\
enia à [9]
r
Po osiągnięciu wartości à (naprę\
enie powstałe podczas rozciągania) następuje
r
odciÄ…\
anie materiału, czyli spadek naprę\
eń, odkształcenia maleją wg krzywej 2, a podczas
ponownego wzrostu naprÄ™\
eń
à rosną zgodnie z krzywą 3. Rys. 7, przedstawia rozciąganie à oraz ściskanie à , rysunek
r r c
3
13 przedstawia rozciąganie od 0 do wartości naprę\
enia à .
r
2
ÃÃ
r
A
A
3
F
- µ 0 µ
1
2
E 0
-µ B µ
C
Ã
c
-Ã
D
- Ã
Rys.7. RozciÄ…ganie Ãr oraz Å›ciskanie Ãc
Pole ABCDEFA powstałe w wyniku rozciągania i ściskania na wykresie zawarte
jest między krzywymi w pełnym cyklu obcią\
enia, jest miarą pracy (na jednostkę objętości
materiału w jednym cyklu podczas odcią\
ania) wydzielanej energii cieplnej. Obie gałęzie
krzywej zamykającej to pole nazywa się pętlą histerezy odkształceń. Kształt pętli histerezy
odkształceń zale\
y od wielkości naprę\
eń, rodzaju materiału, szybkości odcią\
enia. Pętlę
histerezy odkształceń uzyskuje się równie\
dla innych rodzajów obcią\
eń, np. skręcania
kolejno w przeciwnych kierunkach
4.Przedmiot badań, warunki pomiaru
W celu wykonania badania modułu sprę\
ystości paska klinowego zastosuję dwa
rodzaje pasków:
- pas klinowy o wymiarach B 14 x 11. Pas ten posiada 6 włókien w postaci linek
poliamidowych jako element nośny, wzmocnienie, w celu przeniesienia większych obcią\
eń
wzdłu\
nych rozciągających oraz uzyskania większej sztywności, co ma wpływ na moc jaką
przenosi jeden pas klinowy.
- pas klinowy o wymiarach A 11 x 8. Pas ten nie posiada wzmocnienia w postaci linek
poliamidowych, czyli kordu jest to celowe by w przeprowadzonym badaniu obu ró\
nych
pasów pokazać znaczące ró\
nice w module sprÄ™\
ystości pasa z kordem, bez kordu oraz dla
ró\
nych przekrojów.
Badanie przeprowadzić nale\
y na stanowisku do badania modułu sprę\
ystości pasków
klinowych Pasy klinowe poddać ró\
nym obciÄ…\
eniom rozciÄ…gajÄ…cym statycznym i
dynamicznym. Wartość statycznego i dynamicznego modułu sprę\
ystości wyznaczyć w
oparciu o kształt pętli histerezy powstałych w wyniku badań.
- 10 -
Tabela 3. Plan badań podczas wyznaczania statycznego i dynamicznego modułu sprę\
ystości
pasków klinowych
5. Opracowanie wyników pomiarów
Po otwarciu pliku z wynikami (pliki z rozszerzeniem *.dat) w programie Excel
uruchamia się automatycznie kreator importu tekstu, który ustala jakiego rodzaju są dane w
pliku. Poniewa\
dane w plikach wynikowych sÄ… zapisane w postaci tabelarycznej, kreator
automatycznie dokonuje podziału na kolumny. Otwarty plik zapisujemy w formacie
skoroszytu Excel i przystępujemy do analizy.
Mo\
emy usunąć kolumny które nie zarejestrowały \
adnych wartości, w zale\
ności
od rodzaju badania pozostawić nale\
y kolumny z nagłówkiem:
badanie statyczne:
przes liniowe nowe [mm]-kanał 5,
karta bipolarna [V]-kanał 10,
badanie dynamiczne:
Piezo[m/s-2]-kanał 1,
przes liniowe nowe [mm]-kanał 5,
karta bipolarna [V]-kanał 10.
Kolejną czynnością do wykonania jest stworzenie dodatkowych kolumn, słu\
Ä…cych
do wyliczenia interesujących nas wielkości, w przypadku badań statycznych:
wartości naprę\
enia Ã,
wartoÅ›ci odksztaÅ‚cenia µ,
modułu sprę\
ystości E
W przypadku dynamicznych tworzymy kolumny:
naprÄ™\
enie Å›rednie Ãm,
amplituda naprÄ™\
enia Ãa,
współczynnik amplitudy naprę\
enia AÃ,
kąt przesunięcia fazowego Ć,
współczynnik wytrzymałości pasa klinowego ł,
moduł kompleksowy dla pasa z kordem Ek ,
moduł kompleksowy dla pasa bez kordu Ek,
dynamiczny moduł Younga dla pasa z kordem E ,
dynamiczny moduł Younga dla pas bez kordu E.
W kolejnych kolumnach wpisujemy wartości stałe, dla badań statycznych:
długość bazy pomiarowej lo,
- 11 -
powierzchniÄ™ przekroju poprzecznego paska s0,
a w następnych tworzymy formuły do wyliczenia statycznego modułu sprę\
ystości:
w kolumnie à tworzymy formułę do wyliczenia naprę\
enia
F
à = [MPa],
s0
w kolumnie µ tworzymy formuÅ‚Ä™ do wyliczenia odksztaÅ‚cenia
"l
µ = ,
l0
i w kolumnie E tworzymy formułę do wyliczenia statycznego modułu sprę\
ystości
Ã
E = [MPa].
µ
Dla badań dynamicznych tworzymy formuły do wyliczenia:
sinusa kąta przesunięcia liniowego
sinÕ = p1 + q1 lg Åš + p2 lg AÃ + q2Åš lg AÃ ,
współczynniki amplitudy naprę\
enia
Ã
a
AÃ = ,
Ã
m
g
Åš = ,
2
½ So
kompleksowego modułu dla pasa z kordem
Ek ' = à ( p1 + q1Ś + p2 Aà + q2 Aà Ś + p3ł + q3Śł + q4 Aà ł + q4 Aà Śł ),
m
kompleksowego modułu dla pasa bez kordu
Ã
Ek = Ã { p1 + q1Åš + p2 AÃ + q2 AÃ Åš + [( p3 + q3Åš)( p4 + q4Åš)A ] },
m
dynamicznego modułu dla pasa z kordem
E = Ek  sinĆ,
dynamicznego modułu dla pasa bez kordu
E = Ek sinĆ.
Reszta współczynników niezbędnych do obliczeń opisana jest w punkcie 4.3.
Wartość obliczonych dla ka\
dej pary współczynników i modułu sprę\
ystości E nie
jest miarodajna, określa jedynie dyskretne wartości dla poszczególnych punktów
pomiarowych.
Na podstawie tak opracowanych wyników przystąpiono do narysowania wykresów
pętli histerezy statycznej lub dynamicznej i opracowania wyników wybranych punktów
pomiarowych w formie tabeli.
Na wykresach mo\
emy zaobserwować trwałe odkształcenie badanego pasa. W celu
wyliczenia wartości "l nale\
y w arkuszu kalkulacyjnym w kolumnie przes. liniowe nowe
[mm]-kanał 5 odjąć od siebie wartość przesunięcia w momencie rozpoczęcia obcią\
ania od
- 12 -
wartości przesunięcia w momencie zakończenia odcią\
ania. Wynik jest interesujÄ…cym nas
odkształceniem trwałym "l.
9. Warunki BHP
Podczas wykonywania badania nale\
y przestrzegać ogólnych przepisów BHP obowiązujących na
stanowisku badawczym. Przy obsłudze stanowiska do badań pasków klinowych nale\
y:
- nie dotykać części będących w ruchu,
- nie dotykać przewodów zarówno elektrycznych jak i pneumatycznych będących pod zasilaniem,
- nie wolno zmieniać połączeń elektrycznych podczas pracy stanowiska,
- pamiętać o dokładnym zamocowaniu części rozłącznych,
- przed badaniem być pewnym o właściwym zamocowaniu i zabezpieczeniu wszystkich części
stanowiska.
Literatura:
1. Dudziak M.: Przekładnie cięgnowe, WNT, Warszawa 1997
2. A
ączyński B..: Niemetalowe elementy maszyn, WNT, Warszawa 1988
3. Massalski J.M..: Fizyka dla in\
ynierów, WNT, Warszawa 1973
4. Praca zbiorowa.: Laboratorium Wytrzymałości Materiałów ,KWM IMB PK, Kraków 2002
5. Praca zbiorowa.: Podstawy techniki, WNT, Warszawa 1974
6. Woropay M..: Podstawy badań eksploatacyjnych wybranych El. maszyn, WU, Bydgoszcz
2001
- 13 -