PROMETEIZM I MESJANIZM W " DZIADY III"
Mesjanizm narodowy - to teoria według której, stworzenie nowej przyszłości
świata opartej na nowym światopoglądzie, jest religijną misją pewnego narodu
przez swój charakter zbiorowy uzdolnionego do tego posłannictwa. Jest to teoria
posłannictwa, która może wystąpić w chwilach trudnych dla narodu.
Mesjanizm polski według Mickiewicza :
Naród polski wartością przewyższa resztę Europy
Pielgrzymi polscy mają być apostołami nowego światopoglądu religijnego i
etycznego, wzorami ducha poświęcenia.
Ich wyższość i posłannictwo ma podstawę w charakterze ich przeszłości ponieważ
Polska czciła Boga, gdy reszta Europy "interesowi się kłania"
Dawny ustrój polski oparty na wolności i na uniach z innymi narodami jest
pierwowzorem przyszłego ustroju świata, nową epoką wolności.
Istnieje analogia między śmiercią i zmartwychwstaniem Polski, a śmiercią i
zmartwychwstaniem Chrystusa. Hasło : "Polska Chrystusem Narodów"
Prometeizm - bohater (Konrad - Gustaw) prezentuje się jako postać wyjątkowa i
osamotniona. Jej wyjątkowość określa nadludzka skala wrażliwości, cierpień oraz
poetyckiego talentu. Z tego wynika poczucie wyższości i samotnictwa,
podkreślone dodatkowo przestrzenią więziennej celi. Ten niezwykły
indywidualista staje się uosobieniem i reprezentantem całego narodu, wszystkich
jego cierpień i naturalnych praw do kojarzonej ze szczęściem wolności. Porażony
klęską sprawy narodowej oraz perspektywą zagłady, śpiewa buntowniczą pieśń
zemsty, wzywającą do krwawego odwetu na wrogu, a następnie jako poeta usiłuje
odsłonić narodową przyszłość (Mała Improwizacja). Pieśń Konrada zostaje jednak
przez współwięźnia - księdza zganiona jako "pieśń szatańska", a odkrycie za
pomoc poetyckiej wyobraźni okazuje się nieosiągalne. Konrad nie może
zrealizować swoich zmierzeń, przegrywa. W scenie drugiej, zwanej Wielką
Improwizacją, jako największy twórca na ziemi i "najwyższy z czujących"
podejmuje w imieniu cierpiącego narodu rozprawę z uosabiającym rozum Bogiem.
Ale i tę walkę Konrad musi przegrać. Ogarnia go bowiem prowadzące do rozpaczy
zwątpienie w dobroć Opatrzności, w sprawiedliwość historii i możliwość
zwycięstwa nad tyranią. Jego bunt, zwątpienie i rozpacz okazują się także
występkiem moralnym - nacechowane są bowiem pychą. Wyrazem tego jest opętanie
bohatera przez szatana, który rzuci Bogu największe bluźnierstwo - nazwie go
carem świta.