III część "Dziadów" Adama Mickiewicza
Ocena postawy młodzieży wileńskiej przebywającej w więzieniu na podstawie I
sceny III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.
Sceny mistyczno-wizyjne w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.
Obraz i ocena społeczeństwa polskiego w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.
Stosunek Adama Mickiewicza do caratu i narodu rosyjskiego i III części
"Dziadów".
Cechy III części "Dziadów" jako dramatu romantycznego.
"Do przyjaciół Moskali".
Wymowa ideowa III części "Dziadów". Cechy utworu jako dramatu romantycznego.

Ad.1. Ocena postawy młodzieży wileńskiej przebywającej w więzieniu na podstawie
I sceny III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.
Głównym problemem utworu jest przedstawienie różnorodnych antagonizmów: między
Rosją i Polską, między despotyzmem a wolnością, między dobrem i złem. Despotyzm
władców stał się motorem ówczesnych dziejów, panoszy się żądza władzy i ucisk
narodów.
Jedynym łącznikiem między częścią drugą i czwartą "Dziadów" a częścią trzecią
jest postać Gustawa, który przeżywa w celi klasztoru bazylianów znamienne
przeistoczenie. Słowa wypisane na ścianie celi "Gustaw umarł, narodził się
Konrad" mają znaczenie symboliczne. Informują, że nieszczęśliwy kochanek Gustaw
staje się bojownikiem o wolność całego narodu. To przeobrażenie było
charakterystyczne w ogóle dla polskiego bohatera romantycznego, u którego
romantyczna miłość schodziła na drugi plan, ponieważ głównym celem stała się
walka narodowowyzwoleńcza.
Bezpośrednim bodźcem do napisania "Dziadów" cz. III był upadek powstania
listopadowego, poeta jednak, który nie brał udziału w powstaniu, opisał w
utworze wydarzenia wcześniejsze, w których uczestniczył, związane z procesem
filomatów w Wilnie.
Poeta przedstawił martyrologię polskiej młodzieży, scharakteryzował
zróżnicowane pod względem poglądów i postawy ideologicznej społeczeństwo
polskie, ukazał metody działania carskich urzędników.
Scena I - Wigilia: Kapral zgadza się, aby wszyscy byli razem w celi Konrada. Z
rozmów wyłania się oblicze młodzieży przesyconej duchem patriotyzmu. Nie była
ona przerażona swoją sytuacją, lekceważyła fakt uwięzienia. Dowodzi to, że była
gotowa do wielu poświęceń za ojczyznę bez względu na cenę. Więźniowie
najczęściej rozmawiają o zaborcy - swoich oprawcach. Twierdzą, że niektórzy
zostali zamknięci bezpodstawnie, dla zysku carskich urzędników. Tomasz Zan
mówi, że namiestnik Nowosilcow (do spraw oświaty), człowiek znany z podłości i
okrucieństwa przeprowadził aresztowania dla pozyskania łask cara. Wileńska
młodzież była życzliwa i solidarna. Tomasz Zan uważał, że jako założyciel
Towarzystwa Filaretów powinien odpowiadać za wszystkich.
"Ja stałem na waszego towarzystwa czele
Mam obowiązek cierpieć za was przyjaciele."
Sobolewski, który przebywał poza więzieniem widział pojmanych deportowanych na
Sybir. Wśród nich były nawet dzieci mające 10 lat. Zauważył tam także
Janczewskiego (oczerniał, schudł, wyglądał źle, ale moralnie podbudował się.
Wzrokiem pocieszał współtowarzyszy. Krzyknął trzykrotnie "Jeszcze Polska nie
zginęła"). Natomiast Wasilewski był zbity, sztywny, mdlał. Wyglądał jak
Chrystus z rozkrzyżowanymi rękoma. Skonał w chwili wchodzenia do kibitki. Oddał
życie za swoje patriotyczne poglądy. W czasie Wigilii zostają odśpiewane trzy
pieśni. Pieśń Jankowskiego - bluźniercza (obraża matkę Jezusa, mówi, że Matka
Boska jest niesprawiedliwa, jeśli pozwala na ich więzienie). Pieśń Feliksa -
szydercza (mówi, że będzie wiernym poddanym cara, a pragnie jego śmierci. Jest
to dowód lekceważenia kary).
Pieśń Konrada - zemsty (gotowi są wykroczyć przeciw Bogu i religii, aby dokonać
zemsty. Świadczy to o wielkiej determinacji więźniów).
Wielka Improwizacja - wyraz patriotyzmu Konrada - Mickiewicza.
Mała improwizacja kończy I scenę. Konrad porównuje siebie do orła, który widzi
przed sobą kruka - symbol caratu. Zderza w Improwizacji zaborcę z bohaterskimi
Polakami walczącymi o wolność.
W I części Wielkiej Improwizacji Konrad mówi o sobie jako poecie (jest
szczęśliwy, że natura obdarzyła go zdolnościami twórczymi, co czyni go osobą
wyjątkową). Okazuje się, że tworzenie rodzi cierpienie. Rozpoczyna od słowa
samotność - jest niezrozumiany przez innych ludzi. Zastanawia się, czy śpiewacy
i poeci są w ogóle potrzebni, ponieważ nie mogą oni w sposób jasny, zrozumiały
dla wszystkich przedstawić swoich uczuć słowami. Zawsze realizacja jest gorsza
od zamierzeń poety. Konrad ocenia siebie jako najlepszego poetę. Wychodzi na
jaw, że jest dumny, pyszny, równa się z Bogiem. W części drugiej mówi o sobie
jako Polaku - patriocie.
"Ja kocham cały naród."
"Ja i ojczyzna to jedno".
Zwraca się z prośbą do Boga. Zarzuca mu, że nie jest miłością, a tylko
mądrością. Wreszcie dochodzi do wniosku, że nie można liczyć na pomoc Boga.
Chce władzy nad narodem. Według niego Pan Bóg nie jest ojcem świata, ale carem.
Miłość do ojczyzny spowodowała bluźnierstwo.
Klęska Konrada jest aluzją do upadku powstania - dzieła jednostek.
Indywidualizm Konrada niewiele może wskórać.
Ad.2. Sceny mistyczno-wizyjne w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.
Mistycyzm - pogląd filozoficzny i moralny zakładający możliwość ponadzmysłowego
kontaktu człowieka z bóstwem.
Scena IV:
Bohaterką tej sceny jest Ewa. Modli się ona za naród polski i litewski, za
cierpiących więźniów, młodzież wileńską. Wieści z Wilna rozchodziły się
błyskawicznie po całym kraju, wzbudzając we wszystkich sercach żal i
współczucie. Dziewczyna przed modlitwą ustraja obraz Matki Boskiej w kwiaty, z
których jeden - róża, ożywa w jej śnie.
Scena V - "Widzenie księdza Piotra".
Rozpoczyna się od obrazu prześladowań młodzieży wileńskiej, wywożonej na
Syberię. Ksiądz Piotr zwraca się z dramatycznym pytaniem do Boga:
"Tam na północ - Panie, Panie!
Jakiż to los ich - wygnanie!
I dasz ich wszystkich wygubić za młodu,
I pokolenie nasze zatracisz do końca".
W dalszej części swej sennej wizji ksiądz Piotr widzi jedno "dziecię", któremu
udało się ujść z życiem. Widzi w nim obrońcę i wskrzesiciela narodu. Mickiewicz
nadaje mu tajemnicze imię "czterdzieści i cztery", porównuje go do polskiego
Mesjasza.
mesjanizm - wiara w nadejście Mesjasza, wybawiciela
mesjanizm polski - wiara w wyzwolenie Polski i innych narodów przez cierpienie
Polaków.
Scena VI
W scenie tej ukazane jest widzenie senatora Nowosilcowa. Diabły bez przerwy
dręczą go koszmarami. Otóż śni mu się, że dostaje od cara sto tysięcy rubli,
order oraz tytuł książęcy. W carskim przedpokoju upaja się uniżonością i
skrywaną nienawiścią dworaków, zazdroszczących mu carskiej życzliwości. Nagle
czar pryska, wszyscy odwracają się od Nowosilcowa i tylko naśmiewają się z
niego: "Senator wypadł z łaski...".
Ad.3. Obraz i ocena społeczeństwa polskiego w III części "Dziadów" Adama
Mickiewicza.
Stosunek Polaków do ojczyzny, do przebywania w niewoli był zróżnicowany. Można
wyróżnić na tej podstawie trzy rodzaje obywateli Polski: patriotów, lojalistów
i zdrajców.
Do przedstawicieli pierwszej grupy należą: młodzież wileńska przebywająca w
więzieniu, Konrad w "Wielkiej Improwizacji", Ksiądz Piotr - szczególnie w
scenie V, towarzystwo przy drzwiach w scenie VII ("Salon warszawski").
W grupie tej rozmawia się po polsku, a nie po francusku, ostro krytykuje się
postawę arystokracji. Adam Gurowski, uczestnik powstania listopadowego,
twierdzi że arystokracja zasłużyła sobie na to, aby zawisnąć na haku. Ludwik
Nabielak, uczestnik ataku na Belweder, ubolewa że właśnie strachliwi i pałający
chęcią zysku arystokraci stoją na czele polskiego narodu. Oprócz nich w scenie
tej występują: Zenon Niemojewski, Adolf Januszkiewicz oraz Piotr Wysocki,
którego słowa są podsumowaniem tej sceny:
"...Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi,
Pluwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi."
W scenie VII, na balu u senatora Pani Rollison, ksiądz Piotr i prawa strona
gości (student, Justyn Pol, starosta) są wstrząśnięci sytuacją w kraju. Zioną
nienawiścią do zaborcy.
Drugą grupą społeczeństwa są lojaliści, ugodowcy ukazani jako towarzystwo
stolikowe w scenie pt. "Salon warszawski". Składało się ono z wysokich
urzędników, wielkich literatów, dam z towarzystwa, generałów i oficerów.
Tematem ich rozmowy są organizowane w Warszawie bale i zabawy. Wszyscy żałują,
że Nowosilcow wyjechał z Warszawy, ponieważ był świetnym organizatorem takich
właśnie imprez. Dominuje tu język francuski jako przejaw kosmopolityzmu.
Negatywnie zostało też przedstawione środowisko warszawskich literatów. Po
wysłuchaniu opowiadania Adolfa o męczeństwie Cichowskiego toczy się dyskusja,
czy jego dzieje mogą się stać tematem literackim. Literaci zgodnie stwierdzają,
że nie ponieważ po pierwsze temat w ich mniemaniu jest zbyt współczesny, żyją
jeszcze uczestnicy i świadkowie tragicznych wydarzeń, a w dodatku zagadnienie
jest zbyt okrutne i krwawe.
W społeczeństwie polskim znajdują się także jawni zdrajcy ojczyzny, carscy
służalcy, ludzie z otoczenia Nowosilcowa, Pelikan (dr Wacław Pelikan) oraz dr
August Becu, ojczym Słowackiego. Wszelkimi sposobami próbują oni wkraść się w
łaski senatora, prawiąc komplementy, spiesząc skwapliwie z donosami. Pelikan na
polecenie Doktora policzkuje księdza Piotra, obrońcę więzionej i prześladowanej
młodzieży wileńskiej. Ksiądz przepowiada Doktorowi rychłą śmierć i tak też się
staje, ginie on od uderzenia pioruna. Obydwaj zausznicy rywalizują również
między sobą o względy Nowosilcowa, oni właśnie obmyślają perfidną metodę
zgładzenia Rollisona. Ich okrucieństwo i podłość na pewno nie pozostanie bez
kary, a pierwszą jej zapowiedzią jest śmierć Doktora.
Ad.4. Stosunek Adama Mickiewicza do caratu i narodu rosyjskiego i III części
"Dziadów".
Słowa kierowane przez Mickiewicza do caratu były przepełnione goryczą,
wyrzutami i oskarżeniami. Natomiast jego stosunek do ludu rosyjskiego był
odmienny - życzliwy, a nierzadko pełen współczucia, gdyż car traktował go tak
samo brutalnie jak polski. O stosunku Mickiewicza do caratu świadczą
następujące przykłady:
oskarżenie caratu za prześladowania patriotycznej młodzieży polskiej (scena I)
los narodu polskiego wskutek polityki carskiej w widzeniu księdza Piotra (scena
V)
oblicze caratu w widzeniu senatora Nowosilcowa (scena VI)
męczeństwo patriotów polskich na podstawie losów Cichowskiego (scena VII)
protest przeciw carskiej przemocy w wierszach stanowiących "Ustęp" III cz.
"Dziadów"
a) "Droga do Rosji" - ciemiężenie ludu rosyjskiego
b) "Przedmieścia stolicy" - budowanie rezydencji ludzi możnych kosztem zdrowia
a nierzadko życia prostych Rosjan i Polaków
c) "Petersburg" - piękno nowej stolicy kosztem tysięcy istnień ludzkich
d) "Pomnik Piotra Wielkiego" - przeciwstawienie despotyzmu Piotra Wielkiego
szlachetności Marka Aureliusza
e) "Przegląd wojska" - manifestowanie przez cara militarnej potęgi Rosji, która
jest efektem, dziełem jednostek, żołnierzy
f) "Oleszkiewicz" - oskarżenie cara i zapowiedź kary za jego despotyzm
Ad.5. Cechy III części "Dziadów" jako dramatu romantycznego.
1. Brak akcji w tradycyjnym pojęciu
2. Luźna budowa dramatu złożonego z odrębnych scen, połączonych tylko wspólną
ideą.
3. Połączenie dramatu z liryką i epiką (liryczno - epicki charakter ma Wstęp,
epicki charakter mają opowiadania Kaprala Sobolewskiego i Adolfa, liryki -
Wielka Improwizacja)
4. Obecność elementów muzycznych jako wpływ opery (pieśni więźniów w sc. I,
muzyka balu u senatora)
5. Połączenie rzeczywistości z fantastyką
6. Zerwanie z zasadą trzech klasycznych jedności
7. Oprócz bohaterów jednostkowych występuje bohater zbiorowy - naród.

Ad.6. "Do przyjaciół Moskali". W wierszu tym poeta wyraża swoją pogardę dla
cara i jego współpracowników za śmierć Rylejewa, uwięzienie Bestużewa oraz
ujawnienie praktyk szpiegowsko-donosicielskich współpracowników cara.
Przejawy sympatii poety do narodu rosyjskiego: ujawnienie ludzkiego zachowania
kaprala w stosunku do więźniów (scena I), rozgrzeszenie żołnierza rosyjskiego
zadającego cierpienie narodowi polskiemu z powodu zrozumienia, iż wykonuje on
tylko swoje obowiązki, obecność Bestużewa wśród polskich patriotów na balu u
senatora jako wyraz współpracy Polaków i Rosjan
Wyraz ubolewania nad losem prostych Rosjan, zmuszonych do wykonywania
niewolniczej pracy, zwierzęcego posłuszeństwa w "Ustępie":
"O biedny chłopie! heroizm, śmierć taka,
Jest psu zasługą, człowiekowi grzechem.
Jak cię nagrodzą ? Pan powie z uśmiechem,
Żeś był do zgonu wierny - jak sobaka".
Ad.7. Wymowa ideowa III części "Dziadów". Cechy utworu jako dramatu
romantycznego.
1. III częścią "Dziadów" Mickiewicz chciał udowodnić, że sprawy ojczyzny
stanowią dla niego najwyższą wartość i w ten sposób zrehabilitować się za
nieobecność w powstaniu listopadowym.
2. Szczególnie wyraźnie widać to w Wielkiej Improwizacji, gdzie pod postacią
Konrada autor utożsamia się z ojczyzną mówiąc "Ja i ojczyzna to jedno", cierpi
z powodu jej niewoli i prowadzi walkę z Bogiem o szczęście narodu.
3. Z przejmującą siłą Mickiewicz przedstawił cierpienia patriotów polskich.
Uwypuklił ich poświęcenie, wytrwałość i nienawiść wobec zaborcy.
4. W postaci Konrada Mickiewicz stworzył ciekawą kreację polskiego bohatera
romantycznego, jednostki nieprzeciętnej, biorącej na siebie odpowiedzialność za
losy narodu, zdolnej do najwyższych poświęceń.
5. Autor dostrzegł rozbicie społeczeństwa osłabiające jego zdolności do
odzyskania niepodległości, skrytykował lojalistów i potępił jawnych zdrajców.
6. W tekście utworu znajdujemy odniesienia do klęski powstania listopadowego. W
zakończeniu Wielkiej Improwizacji omdlenie Konrada oznacza, że jednostka nawet
najbardziej oddana ojczyźnie nie może zmienić jej losu. Podobnie było z klęską
listopadową, spowodowaną walką prowadzoną przez nielicznych patriotów. Brak
jedności narodu w stosunku do polityki zaborców to kolejna przyczyna
zaprzepaszczenia szansy na wyzwolenie w latach 1830-1831.
7. Najważniejszą ideą dramatu, zawartą najwyraźniej w widzeniu ks. Piotra jest
wiara poety w przyszłe odrodzenie się Polski.
8. Wszystkie te przemyślenia Mickiewicza mają w dramacie dwojaką formę:
realistyczną i mistyczno - wizyjną.