kl i ni ka
Diagnoza pielęgniarska
Nursing diagnosis
Maria T. Szewczyk
S t r e s z c z e n i e
S
t
r
e
s
z
c
z
e
n
i
e
Centralne miejsce zarówno w teorii, jak i praktyce pielęgniarskiej zajmuje proces pielęgnowania  zna-
na metoda pracy pielęgniarki z podmiotem jej opieki, jakim jest pacjent. Wprowadzone w latach 50.
XX w. pojęcie procesu pielęgnowania jest dziS
 dostosowanym pod względem naukowym  podej-
S
ciem do podejmowania adekwatnych decyzji i skutecznego rozwiązywania problemów zdrowotnych.
Zasadniczym elementem tego procesu jest diagnoza pielęgniarska, która stanowi ocenę aktualnych i po-
tencjalnych problemów związanych ze zdrowiem oraz reakcji człowieka na te problemy. Dostarcza pod-
staw do planowania i podejmowania efektywnych działań wielokierunkowej opieki. Stanowi esencję
opieki pielęgniarskiej opartej na procesie pielęgnowania.
S
ł
o
w
a
k
l
u
c
z
o
w
e
:
Słowa kluczowe: diagnoza pielęgniarska, przedmiot, zakres diagnozy.
A b s t r a c t
A
b
s
t
r
a
c
t
Main role in both theory and practice of nursing plays nursing process  well known method of work
with patient. This term was first implemented in the 50 of XX century. Nursing process is a scientific
approach to making appropriate decisions and effective resolving of medical problems. Fundamental
part of this process is nursing diagnosis which is connected with assessment of current and potential
problems. This method leads to planning and implementing effective activities of care.
Key words: nursing diagnosis, subject, range of diagnosis.
K
e
y
w
o
r
d
s
:
Dostrzeżenie wagi rozpoznania pielęgniarskiego od istniejącego lepszym [4]. Diagnoza opiera się zatem
w profesjonalnym pielęgnowaniu sprawiło, że zagad- na rozpoznaniu aktualnego stanu rzeczy i możliwo-
nienia diagnozy stały się jednym z ważniejszych ele- S
ciach jego poprawy, udoskonalenia i podniesienia na
mentów teorii, filozofii i praktyki pielęgniarskiej. Jej wyższy poziom, poprzez znajdowanie możliwie naj-
dwa S
ciS
le ze sobą powiązane obszary (teoretyczny skuteczniejszych dróg osiągania celów. Diagnozy
p
r
z
e
d
-
i praktyczny) wyznaczają bowiem zakres i charakter w poszczególnych naukach różnicuje jednak przed-
m
i
o
t
z
a
k
r
e
s
czynnoS
ci zarówno zamierzonych, jak i realizowa- miot (kto lub co podlega diagnozie) oraz zakres dia-
nych przez pielęgniarkę, a co za tym idzie (poS
red- gnozy (wg czego przedmiot jest oceniany). W każ-
nio), także treS
ć i program kształcenia zawodowego dej dyscyplinie bowiem przyjmuje się specyficzny
na wszystkich jego poziomach [1, 2]. punkt widzenia, oceny i interpretacji danych, oparty
Etymologia terminu diagnoza ma rodowód grecki na wiedzy ogólnej i szczegółowej. WłaS
ciwy dla każ-
(gr. diagnosis) i oznacza rozpoznanie, wyróżnienie, dej z nich pryzmat oceny gromadzonych danych jest
osądzanie. Ewolucja pierwotnej definicji doprowa- tak różny, jak różne są normy, wskax
niki i wzorce ist-
dziła do ujednolicenia współczesnej interpretacji, któ- niejące w danej dziedzinie naukowej [5].
g
r
o
-
ra obejmuje dwa powiązane ze sobą składniki: gro- Dziedziną najczęS
ciej kojarzoną z diagnozą jest
m
a
d
z
e
n
i
e
d
a
n
y
c
h
a
n
a
l
i
z
ę
madzenie danych, a następnie ich krytyczną analizę medycyna, w której  jak się wydaje  pojęcie i za-
dokonaną na drodze rozumowania [3]. Pojęcie tak stosowanie diagnozy pojawiło się najwczeS
niej.
zdefiniowanej diagnozy i związanych z nią procedur Oczywisty bowiem był (i jest) fakt, że nieodzownym
występuje w wielu naukach. Jest to zgodne z poglą- elementem udzielania pomocy lekarskiej jest poprze-
dem Karpowicza (1885), formułującego epistemolo- dzająca ją ocena stanu, w jakim znajduje się chory
giczny paradygmat nauki, zakładający jej potrójne człowiek. Dlatego też przyjęła się potoczna defini-
zadanie: poznać to, co jest i było, wnioskować stąd, co być cja diagnozy, oznaczająca rozpoznanie rodzaju cho-
powinno i wynalex
ć S
rodki do sprawdzenia tego, co będzie roby na podstawie możliwych do stwierdzenia obja-
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
86 przewodnik lekarza
kl i ni ka
wów. W angielskim słowniku medycznym czytamy, no na pierwszych konferencjach poS
więconych diagno-
że dokonuje się jej w oparciu o 3 składowe: zie (Lublin, 1984 86 r.), na których sprecyzowano ter-
" rozpoznanie obecnoS
ci choroby przez badanie cho- min diagnoza i wyodrębniono ją jako pierwszy etap
r
o
z
p
o
z
n
a
n
i
e
rego i analizę objawów, procesu pielęgnowania [2].
" okreS
lenie natury schorzenia, Proponowane dotychczas definicje formułowano
o
k
r
e
S

l
e
n
i
e
n
a
t
u
r
y
" zebranie i krytyczną ocenę danych, otrzymanych w kategoriach potrzeb lub w nawiązaniu do nakreS
lo-
o
c
e
n
ę
d
a
n
y
c
h
ze wszelkich możliwych x
ródeł oraz wszelkimi do- nej przez WHO aktualnej definicji zdrowia. Diagno-
stępnymi i akceptowanymi metodami.
zę okreS
lano zatem jako rozpoznanie potrzeb pielęgna-
Przedmiotem diagnozy medycznej jest zatem stan
cyjnych i zdrowotnych pacjenta lub jako rozpoznanie
zdrowia (jego biopsychospołeczna analiza), a zakre- stanu biopsychospołecznego człowieka z uwzględnie-
sem ocena wg poszczególnych narządów, układów
niem jego genezy i skutków w celu opracowania indy-
i zmysłów, z uwzględnieniem parametrów i progno- widualnego programu pielęgnowania. Kawczyńska-
zy. Rozpoznanie istniejącego stanu, zebranie danych -Butrym dla pełnego obrazu diagnozy zaproponowała
dotyczących pewnego wycinka rzeczywistoS
ci, daje
uwzględnienie obu jej opisywanych aspektów  oceny
lekarzowi przesłanki do planowania i wdrażania kon- samego stanu i wynikających z niego problemów [2].
kretnego postępowania terapeutycznego [2].
Obserwowano również wpływ niektórych teorii i mo-
WS
ród innych stosujących diagnozę nauk należy
deli pielęgnowania na ewoluującą definicję rozpoznania
wymienić zwłaszcza nauki społeczne, stawiające sobie
pielęgniarskiego (ryc. 1.).
za cel opisywanie lub wyjaS
nianie pewnych zjawisk,
W pielęgniarstwie amerykańskim przyjęto defini-
procesów czy tendencji rozwojowych (socjologia, psy-
cję mówiącą, że diagnoza stanowi kliniczną ocenę reakcji
chologia), lub wykorzystujących diagnozę w bezpo-
człowieka na aktualne lub potencjalne problemy, którymi
S
redniej interwencji i aktywnoS
ci praktycznej (np. psy-
pielęgniarki w oparciu o posiadaną wiedzę, umiejętnoS
ci i do-
chologia, psychoterapia) [2]. Przedmiotem rozpozna-
S
wiadczenie są w stanie się zająć (ANA, NANDA) [1,
nia może być zatem stan psychiczny oceniany, np. wg
9 11]. Gordon proponuje rozpatrywanie tego proble-
sposobów reagowania na bodx
ce (psychologia) lub po-
mu jako syndromu PES (problem  etiologia  syn-
ziom wiedzy ucznia analizowany na podstawie posia-
drom) i uwzględnianie łącznie jego 3 strukturalnych
danych wiadomoS
ci i umiejętnoS
ci (pedagogika).
elementów:
W opisywanych dziedzinach diagnoza zawsze dotyczy
" P  problemu zdrowotnego pacjenta (aktualny/moż-
stanu diagnozowanego przedmiotu. Według Ziemskie-
liwy stan),
go stanowi całoS
ciowe rozpoznanie badanego stanu
" E  etiologii problemu (przyczyny istniejącego stanu
rzeczy przez zaliczenie go do typu lub gatunku, jego
rzeczy),
celowe i przyczynowe wyjaS
nienie oraz okreS
lenie obec-
" S  symptomów problemu (objawy podmiotowe
nej fazy i przewidywanego dalszego rozwoju [6].
i przedmiotowe) [9].
Pojawienie się diagnozy w pielęgniarstwie ma nie-
Shoemaker dodaje, że problem może dotyczyć tak
długą historię. Początki zainteresowań nią sięgają lat
pojedynczych osób, jak i grupy (np. rodzina) czy spo-
50. w pielęgniarstwie S
wiatowym oraz przełomu lat 70.
łecznoS
ci lokalnej. Z kolei Bicker podkreS
la, że jego
i 80. w pielęgniarstwie polskim. Po raz pierwszy ter-
n
i
e
z
a
l
e
ż
n
y
c
h
całoS
ciowa ocena należy do niezależnych funkcji pie-
min diagnozy pielęgniarskiej został wprowadzony przez
lęgniarki [8], do pełnienia których ma ona niezbęd-
Frey (1953 r.), zwracającą uwagę na jej znaczenie
ne kompetencje, umiejętnoS
ci i uprawnienia [2].
w przygotowaniu, a następnie realizacji planu opieki
Podstawy wyprowadzania tak jednej (lekarskiej),
pielęgniarskiej [7]. Uznanie wagi diagnozy znalazło
jak i drugiej (pielęgniarskiej) diagnozy wykazują na
wyraz w powoływaniu w kolejnych latach grup i sto-
pewne podobieństwo (np. wspólne obu rodzajom dia-
warzyszeń zajmujących się wyłącznie problematyką
gnozy sposoby gromadzenia danych: wywiad, obser-
pielęgniarskiego rozpoznania, m.in. Narodowej Gru-
wacja, badanie fizykalne, pomiary parametrów, anali-
py Klasyfikacji Diagnoz Pielęgniarskich (The National
za dokumentów itp.) i prowadzą do wspólnego celu,
Group for Classification of Nursing Diagnosis, 1973,
jakim jest efektywne planowanie i wdrażanie opieki
USA) [8], znanej też jako Północnoamerykańskie
medycznej. Fakt ten po częS
ci wynika także z powią-
Stowarzyszenie Diagnozy Pielęgniarskiej (North Ame- zań i wzajemnych uwarunkowań pielęgniarstwa kli-
ricam Nursing Diagnosis Association  NANDA)
nicznego i medycyny w ich biologicznym aspekcie
i współpracującego z nim Amerykańskiego Stowarzy- sprawowania np. całodobowej opieki nad chorym. Te
szenia Pielęgniarek (The American Nursing Association, elementy wspólne, dotyczące oceny stanu fizycznego
ANA, 1980) [9]. W Polsce przeglądu i analizy poję- chorego zakładają jedynie współdziałanie na jego rzecz
cia oraz zakresu diagnozy pielęgniarskiej dokonywa- wielu osób na każdym etapie tego procesu, również
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
przewodnik lekarza 87
kl i ni ka
diagnoza
lekarska obszar wspólny pielęgniarska
zakres stanowią np. zakres
rozpoznanie stanu zdrowia  ogólny cel stawianej rozpoznanie stanu zdrowia
na podstawie oceny diagnozy (ocena stanu) w oparciu o ocenę aktualnych
poszczególnych układów,  niezbędność diagnozy lub potencjalnych problemów
narządów i zmysłów w planowaniu, chorego oraz jego reakcji
z uwzględnieniem objawów organizowaniu na te problemy w celu
podmiotowych i zapewnianiu efektywnej zaplanowania właściwego
i przedmiotowych w celu opieki postępowania
zaplanowania właściwego  podobne sposoby pielęgniarskiego
postępowania i z
ródła gromadzenia danych (pielęgnacyjno-opiekuńczego)
terapeutycznego  ukierunkowanie
biopsychospołeczne
 holistyczna ocena stanu
chorego
Ryc. 1. Przykład czynników różnicujących rozpoznanie lekarskie i pielęgniarskie, elementy wspólne i obecne w obu typach diagnozy
R
y
c
.
1
.
w fazie gromadzenia danych. Nie stawiają jednak dia- gnowania w sytuacji choroby i współuczestnictwa
gnozy pielęgniarskiej na równi z lekarską. Różnicuje w terapii oraz opiece terminalnej),
"
je obszar zainteresowań, wynikający z odmiennych ról zaburzenia i stany funkcjonalne (diagnoza na po-
i funkcji zawodowych lekarza i pielęgniarki. trzeby działań rehabilitacyjnych i wspierających,
Zatem zadania pielęgniarki związane z bezpoS
red- opieki nad osobami niepełnosprawnymi) [12].
nią orientacją na podmiot opieki wyznaczają zakres
stawianej przez nią diagnozy. Zgodnie ze wspomnianą W zależnoS
ci od treS
ci, na jakiej koncentruje się
już definicją R
wiatowej Organizacji Zdrowia, dotyczy dany typ diagnozy, wyróżnia się:
d
i
a
g
n
o
z
ę
g
e
n
e
t
y
c
z
n
ą
,
ona stanu biopsychospołecznego pacjenta i wykazuje 1) diagnozę genetyczną, dotyczącą wyjaS
nienia przy-
wyrax
ne powiązania nie tylko z wiedzą medyczną czyn, uwarunkowań danego stanu,
d
i
a
g
n
o
z
ę
p
r
o
g
n
o
s
t
y
c
z
n
ą
i przyrodniczą, ale również psychologiczną i społeczną. 2) diagnozę prognostyczną, skupiającą się na prze-
Obecnie we wszystkich tych naukach diagnoza okre- widywaniu rodzaju i kierunku zmian oraz konse-
S
la nie tylko stany patologiczne  niezgodne z przyję- kwencji danego stanu,
d
i
a
g
n
o
z
ę
f
a
z
y
,
tą normą odchylenia od dobrostanu oraz ich przyczy- 3) diagnozę fazy, wskazującą na stadium, w jakim
ny i możliwoS
ci eliminacji (diagnoza stanu negatyw- obecnie znajduje się chory  okreS
lenie jego stanu
nego). Skupia się również na okreS
leniu potencjału na kontinuum od zdrowia do choroby, łącznie ze
i możliwoS
ci chorego w samodzielnym radzeniu sobie stanem terminalnym,
d
i
a
g
n
o
z
ę
t
y
p
o
l
o
g
i
c
z
n
ą
,
z chorobą, zapobieganiu jej, S
wiadczeniu samoopieki 4) diagnozę typologiczną, okreS
lającą dany typ, kla-
i potęgowaniu zdrowia  podkreS
laniu tych aspektów sę lub kategorię wypracowaną przez pielęgniar-
stanu, które mogą być lub wymagają wzmocnienia stwo, podobnie jak jest to charakterystyczne dla
(diagnoza stanów pozytywnych) [2]. Tak szeroki za- diagnozy lekarskiej (np. zakwalifikowanie chore-
kres całoS
ciowej diagnozy pielęgniarskiej i zróżnico- go do grupy osób z nadwagą),
d
i
a
g
n
o
z
ę
z
n
a
c
z
e
n
i
a
wane znaczenie poszczególnych jej elementów (w od- 5) diagnozę znaczenia, analizującą znaczenie dane-
niesieniu do danego chorego, w okreS
lonym czasie go stanu dla całoS
ci zachodzących procesów (po-
i miejscu) nasuwa koniecznoS
ć wyodrębnienia celów dejS
cie obiektywne) i sytuacji diagnozowanego
diagnozy ukierunkowanej na: pacjenta (podejS
cie subiektywne),
" czynniki ryzyka, potencjał zdrowotny (diagnoza na 6) całoS
ciową diagnozę rozwiniętą, obejmującą dia-
c
a
ł
o
S

c
i
o
w
ą
d
i
a
g
n
o
z
ę
potrzeby promocji zdrowia oraz profilaktyki cho- gnozy szczegółowe 1. 6.
rób i zaburzeń), Zarówno diagnoza całoS
ciowa, jak i szczegółowe mo-
" wczesne objawy, czynniki ryzyka, gą mieć charakter rozpoznania indywidualnego (po-
" różne stany funkcjonalne i czynnoS
ciowe (diagno- jedynczy chory), grupowego (np. rodzina, klasa szkol-
za na potrzeby pielęgniarstwa klinicznego, pielę- na, grupa pracowników jednego zakładu) oraz spo-
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
88 przewodnik lekarza
kl i ni ka
łecznego (społecznoS
ć lokalna) [2, 5, 12]. Zaletą każ- przez pielęgniarkę dokonującą oceny stanu chorego (po
dej z nich, o ile jest właS
ciwie postawiona i sformuło- uwzględnieniu wszystkich sfer jego funkcjonowania:
wana, jest możliwoS
ć podjęcia konkretnych i adekwat- biologicznej, psychicznej, społecznej i duchowej). Po-
nych do rzeczywistego stanu działań decyzyjnych.
wiązania te odzwierciedlają również relacje, jakie za-
Dlatego też dobra diagnoza powinna być jasna i zwię-
chodzą pomiędzy zadaniami i kompetencjami, wiedzą
zła, jednoznaczna dla całego zespołu pielęgniarskie-
i umiejętnoS
ciami pielęgniarek oraz modelami pielę-
go. W celu zwiększenia czytelnoS
ci opisywanych sta-
gnowania a zakresem gromadzonych danych, i stawia-
nów pozytywnych i negatywnych (w zakresie funkcjo-
nej przez pielęgniarkę diagnozy. Odróżnia to diagnozę
nowania biologicznego, psychicznego i społecznego)
pielęgniarską od diagnozy obecnej w innych naukach
proponuje się i wprowadza jednolity system sformu-
przyrodniczych i humanistycznych, definiuje domenę
łowań wykorzystywanych przez pielęgniarki w proce-
pielęgniarstwa oraz zakreS
la obszar wiedzy niezbędnej
sie wnioskowania o stanie pacjenta/klienta. Podejmo-
w przygotowaniu zawodowym pielęgniarek. Stanowi
wanie prób ujednolicenia języka diagnozy pielęgniar-
nie tylko istotny etap procesu pielęgnowania, ale także
skiej stanowi jeden z ważniejszych aspektów
ważny, jeS
li nie najważniejszy problem samego pielę-
działalnoS
ci North Americam Nursing Diagnosis Associa-
gniarstwa. W niej znajdują wyraz aktualne modele i fi-
tion oraz współpracującego z NANDA The American
lozofia pielęgnowania oraz rola pielęgniarki w opiece
Nursing Association czy innych organizacji i stowarzy-
nad zdrowiem. Dobra diagnoza prowadzi do jednolite-
szeń skupiających swą aktywnoS
ć wokół rozwoju teo-
go sposobu definiowania i radzenia sobie z problemem,
rii i praktyki pielęgniarskiej [9, 10, 13]. Proponowa-
w dużym stopniu decydując o jakoS
ci opieki pielęgniar-
ne okreS
lenia stanów są następujące:
skiej. Dobra diagnoza problemu, umożliwiająca traf-
" Stan negatywny/zagrożenie:
"
S
t
a
n
n
e
g
a
t
y
w
n
y
/
z
a
g
r
o
ż
e
n
i
e
:
ne rozpoznanie i skuteczną interwencję powinna stać
 uszkodzenie,
się zatem standardem praktyki.
 lęk,
 obawa,
Piśmiennictwo
 zakłócenie,
1. Doenges ME, Moorhouse MF. Nursing Diagnoses and Inte-
 niemożnoS
ć,
rventions. Davis Company, Philadelphia, 1991: 1-13.
 niezdolnoS
ć,
2. Kawczyńska-Butrym Z. Wprowadzenie do zagadnień diagnozy.
 brak wiedzy z zakresu,
W: Diagnoza pielęgniarska. Kawczyńska-Butrym Z (red.).
" Stan pozytywny/możliwoS
ci i potencjał: PZWL, Warszawa, 1999: 9-29.
"
S
t
a
n
p
o
z
y
t
y
w
n
y
/
m
o
ż
l
i
w
o
S

c
i
i
p
o
t
e
n
c
j
a
ł
:
3. Mazurkiewicz E. Problemy diagnostyki społecznej w praktyce pe-
 aprobata,
dagogicznej. W: Metodologia pedagogiki społecznej. Wroczyński R,
 udział,
Pilch T (red.). PWN, Warszawa, 1974: 52.
 motywacja,
4. Mazurkiewicz E. Diagnostyka w pedagogice społecznej. W: Pe-
 zdolnoS
ć,
dagogika społeczna. Pilch T, Lepaczyk I (red.). Tempu, Warsza-
 asertywnoS
ć,
wa, 1993: 29.
5. Butrym Z, Górajek-Jóx
wik J, Kahlan J. Diagnoza pielęgniar-
 chęć,
ska. CMDNR
SzM, Warszwa, 1990: 9-15.
 przestrzeganie czegoS
.
6. Ziemski S. PrzydatnoS
ć prakseologicznej aparatury pojęciowej dla
poszczególnych dyscyplin naukowych. PWN, Warszawa, 1964: 207.
Ich zastosowanie powinno uwzględniać koncentra-
7. Frey VS. The creative approach to nursing. Am J Nurs 1953, 53:
cję sformułowanej diagnozy na człowieku jako istocie
301-2.
ludzkiej, posiadającej wysoką wartoS
ć i godnoS
ć, nie 8. Carpentino LJ. Nursing Diagnosis. Application to Clinical Prac-
tice. Lippincott, Philadelphia, 1989: 3-4, 23-4.
zaS
na okolicznoS
ciach, w jakich zachodzi opisywany
9. Cox H, et al. Clinical Application for Nursing Diagnosis. Wil-
stan. Jest to zgodne z ideą procesu pielęgnowania, któ-
liams & Wilkins, Maryland, 1989: 1-12.
rego ważną częS
cią jest diagnoza, pełniąca wobec niego
10. Gulanick M, et al. Nursing Care Plans. Nursing Diagnosis and
rolę służebną.
Intervention. Mosby, 1994: XIII-XV.
Poszczególne etapy procesu pielęgnowania, mimo
11. Dossey B, Guzzetta C. Nursing diagnosis. Nursing 1981; 81:
że są definiowane osobno, w praktyce wykazują wza- 6-7.
12. Kawczyńska-Butrym Z. Podstawy pielęgniarstwa rodzinnego.
jemne S
cisłe powiązania, tworzące ciąg działań. Dlate-
PZWL, Warszawa, 1995: 111.
go też diagnoza pielęgniarska, stanowiąca końcowy
13. Yura H, Walsh M. The nursing process. Appleton-Century-
produkt I etapu procesu pielęgnowania nie może być
-Crofts, 1988: 25-7.
rozpatrywana wyłącznie jako samodzielny element
opieki pielęgniarskiej. Związki zachodzące pomiędzy
dr med. Maria T. Szewczyk
diagnozą a pozostałymi etapami procesu pielęgnowa-
Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego
w
s
t
ę
p
n
y
m
k
o
ń
c
o
-
nia sprawiają, że jest ona tak wstępnym, jak i końco-
Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
wym stwierdzeniem konkludującym, wysuniętym
w
y
m
SPZOZ Wojewódzki Szpital im. dr. J. Biziela
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
przewodnik lekarza 89