Psychologia i socjologia w opiece nad osobą starszą – konsultacje zbiorowe – materiał dodatkowy, 2013 / 2014

mgr Agnieszka Gruszczyńska

KONFORMIZM

– rodzaje i uwarunkowania

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------
Konformizm -

zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyobrażonego wpływu

innych ludzi.

Konformizm i posłuszeństwo są naszymi reakcjami na taktyki wpływu społecznego stosowane przez
innych. Zazwyczaj robimy to co chcą inni, dlatego że nam to wprost nakazali (posłuszeństwo) lub
dlatego, że mniej dobitnie zasugerowali nam, co jest właściwe, a w naszym najlepszym interesie
należy się z tym zgodzić.

KONFORMIZM (rodzaje):

1) INFORMACYJNY (eksperyment Sherifa; efekt autokinetyczny)  prywatna akceptacja
2) NORMATYWNY (eksperyment Ascha

; ocena długości linii)  publiczny konformizm

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

1) KONFORMIZM INFORMACYJNY 

INFORMACYJNY WPŁYW SPOŁECZNY;

potrzeba bycia przekonanym o tym co jest „słuszne”

W wielu s

ytuacjach życiowych ludzie nie wiedzą jak reagować albo co myśleć; w zdefiniowaniu

sytuacji pomaga pytanie innych i obserwacja ich zachowania -

jest to informacyjny wpływ społeczny.

Informacyjny wpływ społeczny: wpływ innych ludzi, który skłania nas do podporządkowania się,
ponieważ widzimy w nich źródło wskazówek dotyczących naszego zachowania. Podporządkowujemy
się, bo wierzymy, że cudza interpretacja niejasnych sytuacji jest słuszniejsza niż nasza i pomaga nam
wybrać właściwy kierunek działania.

Eksperyment Muzafera Sherifa, 1936 /dot. konformizmu informacyjnego/

– efekt autokinetyczny

Sadzano ludzi pojedynczo w ciemnym pokoju i pokazywano świecący punkcik, następnie proszono o
oszacowanie o ile cali punkt się przesunął (w rzeczywistości punkt był nieruchomy, a zachodził efekt
autokinetyczny). Badani wypowiadali swoje zdanie eksperymentatorowi, ale nie byli pewni swoich
odpowiedzi, ponieważ cała sytuacja nie była dla nich całkowicie jasna i jednoznaczna. W drugiej fazie
eksperymentu podzielono bad

anych na trzyosobowe grupy, w której każdy głośno wypowiadał swoje

zdanie. Okazywało się, że uczestnik, który wcześniej indywidualnie podał swoją odpowiedź (np. 2
cale) pod wpływem tego co usłyszał od innych osób z grupy zmieniał swoją odpowiedź. W większości
ludzie ci zamiast obstawać przy swoim zdaniu potwierdzali opinię grupy. Dlaczego tak się stało? Bo
konformizm informacyjny doprowadz

ił ich do prywatnej akceptacji (czyli badani byli wewnętrznie

przekonani

, że jego grupa miała rację), ponieważ nawet jak już badany nie miał kontaktu ze swoją

grupą, to mimo to podawał takie odpowiedzi jakie ustalone były kiedyś w grupie.

Prywatna akceptacja:

podporządkowanie się zachowaniom innych pod wpływem wewnętrznego

przekonania, że to co robią lub mówią inni, jest słuszne (zatem badany w eksperymencie Sherifa mógł
pomyśleć, że skoro on nie jest pewien swojej odpowiedzi, a inni być może są od niego mądrzejsi i
lepiej się na tym znają, więc przyłączył się do zdania grupy, a nie upierał się przy swoim).

Publiczny konformizm:

publiczne dostosowanie się do zachowania innych ludzi, bez potrzeby wiary

w słuszność własnych słów lub czynów (z obawy przed odrzuceniem robię i mówię to co grupa, mimo,
że wewnętrznie się z nią nie zgadzam).

Konformizm a ważność decyzji (eksperyment Barona i in., 1996)
Baron stwierdził, że im ważniejsza jest dla nas decyzja, tym bardziej kierujemy się informacjami i wskazówkami
innych ludzi.

KIEDY LUDZIE PODPORZĄDKOWUJĄ SIĘ INFORMACYJNEMU WPŁYWOWI SPOŁECZNEMU:



kiedy sytuacja jest niejasna

: brak pewności, wiedzy; „im bardziej się wahasz, tym

bardziej polegasz na innych”



kiedy sytuacja jest kryzysowa

: brak czasu na zastanowienie, trzeba działać natychmiast



kiedy

inni ludzie są ekspertami: w razie awarii samolotu obserwujemy reakcję obsługi, a

nie współpasażerów (uważając obsługę za bardziej kompetentną w tych sprawach).

2. KONFORMIZM NORMATYWNY 

NORMATYWNY WPŁYW SPOŁECZNY:

potrzeba bycia akceptowanym

(„Jeśli wejdziesz między wrony musisz krakać tak jak one”)

Normy społeczne: ukryte lub jasno sprecyzowane reguły grupy dotyczące akceptowanych zachowań,
wartości i przekonań jej członków.

Normatywny wpływ społeczny: wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu,
ponieważ chcemy być przez nich lubiani i akceptowani.
Ten ro

dzaj podporządkowania prowadzi do publicznej zgodności z poglądami i zachowaniami grupy

(publiczny konformizm), ale niekoniecznie do prywatnej akceptacji tych przekonań i zachowań.

Grupa ma pewne oczekiwania co do zachowania się jej członków; osoby które się do nich nie stosują,
są odbierane jako inne, niedostępne albo nawet dewiacyjne (dewiant może być ośmieszany, karany i
odrzucany przez grupę). Ludzie jako istoty społeczne potrzebują wsparcia emocjonalnego od innych i
dzielenia się z innymi doświadczeniem. Poczucie społecznej wspólnoty jest podstawową potrzebą
człowieka.

W odróżnieniu od informacyjnego wpływu społecznego, presja normatywna zwykle prowadzi
do publicznego konformizmu bez udziału prywatnej akceptacji!

Eksperyment Solomona Ascha, 1951

/dot. normatywnego wpływu społecznego/–

ocena długości linii

Uczestnicy badania oceniali, która z trzech linii porównawczych ma najbardziej zbliżoną długość do
linii wzorcowej. Poprawna odpowiedź była oczywista. Jednak członkowie grupy (w rzeczywistości
współpracownicy eksperymentatora) głośno podawali błędną odpowiedź. Badana osoba miała więc
dylemat: czy udzielić właściwej odpowiedzi sprzeciwiając się całej grupie, czy dostosować się do
zachowania innych i podać błędną odpowiedź? Uczestnicy eksperymentu wykazywali się wyjątkowo
dużym konformizmem – aż 76% podporządkowało się błędnej ocenie grupy

.

Eksperyment Ascha jest podobny do eksperymentu Sherifa, jednak ma jedną znaczącą różnicę. W
eksperymencie Sherifa badani nie byli pewni swoich odpowiedzi,

bo zadanie nie dawało

jednoznacznych wyników. Zatem ich podporządkowanie się grupie wynikało z tego, że uważali, że inni
z grupy po prostu lepiej się znają na rzeczy  prywatna akceptacja
Z kolei w eksperymencie Ascha zadanie było bardzo łatwe i można było jednoznacznie ustalić
właściwą odpowiedź. Badani byli pewni, że znają dobrą odpowiedź. Mimo to poddawali się zdaniu
grupy, żeby nie narazić się na śmieszność czy odrzucenie przez grupę  publiczny konformizm

Konformizm normatywny

pojawia się ze względu na niechęć do narażania się na dezaprobatę

innych (nawet jeśli są duże szanse, że nigdy więcej ich nie spotkamy). Jeżeli ktoś zachowuje się
inaczej niż grupa, to jest w pewnym momencie postrzegany jako dewiant. Dewianci są często
od

rzucani lub ignorowani przez innych członków grupy.

Przykłady normatywnego wpływu społecznego w codziennym życiu:

- moda
- dziwactwa: pewne rodzaje aktywności czy obiekty, które nagle stają się popularne (np. w

latach 30-

tych studenci jedli złote rybki, w 70-tych popularny był streaking, czyli bieganie

nago wśród tłumu)

- kulturowe definicje atrakcyjności ciała (odchudzanie)
- zmiany społeczne tworzące nowe reguły (np. prawa dla Murzynów w Stanach)

Bezrefleksyjny konformizm normatywny:

działanie na zasadzie automatycznego pilota;

posłuszne zinternalizowanie norm społecznych, bez zastanowienia się nad ich działaniem:
Często normy są tak zakorzenione i uznane za poprawne formy zachowania, że ludzie są im posłuszni
nawet gdy nikt nie wywiera presji (np. nosimy skarpetki w tym samym kolorze, nie jemy rob

aków – a

Japończycy tak, bo zinternalizowali inne normy).
-

możemy reagować automatycznie i nie zastanawiać się nad każdą najmniejszą czynnością

-

normy bywają restrykcyjne i niesprawiedliwe (np. uprzedzenia do mniejszości)

-

czasami bez zastanowienia podporządkowujemy się niewłaściwym normom.

Psychologia i socjologia w opiece nad osobą starszą – konsultacje zbiorowe – materiał dodatkowy, 2013 / 2014

mgr Agnieszka Gruszczyńska

KIEDY LUDZIE PODPORZĄDKOWUJĄ SIĘ NORMATYWNEMU WPŁYWOWI SPOŁECZNEMU:

Teoria wpływu społecznego (Latané): dostosowanie się do wpływu społecznego zależy od:

- siły – tego, jak ważna jest dla nas grupa ludzi
- bezpośredniości – odległości czasowej i przestrzennej od grupy
- liczby innych osób w grupie

Wraz ze wzrostem siły i bezpośredniości, wpływ grupy rośnie. Liczba działa w inny sposób: jeśli
wielkość grupy rośnie, każda kolejna osoba w grupie wywiera mniejszy wpływ; jeśli liczba początkowo
wynosi trzy osoby i wzrośnie do czterech, daje to efekt silniejszy niż gdy 50-osobowa grupa wzrasta
do 51.

Warunki ulegania wpływowi:

 kiedy grupa liczy

trzy albo więcej osób: konformizm znacząco wzrasta tylko do pewnego

momentu zwiększania grupy (tj. do 3 osób), potem jest już prawie stały (patrz:
eksperyment Ascha)

 kiedy

zależy nam na grupie: grupa darząca nas przyjaźnią i szacunkiem wywiera większy

wpływ, bo nie chcemy tej przyjaźni i szacunku utracić; dlatego bardzo zwarte grupy mniej
dbają o logikę i słuszność podejmowanych decyzji, a bardziej o komfort jej członków

 kiedy grupa jest

jednomyślna: opieranie się jednomyślności grupy jest łatwiejsze, gdy ma

się sprzymierzeńca

w jednej z wersji eksperymentu Ascha sześciu współpracowników udzielało błędnej odpowiedzi, a

jeden właściwej; ludzie zachowywali się konformistycznie tylko w 6%.

 kiedy wyrastasz w pewnej kulturze

Milgram: prz

eprowadził eksperyment Ascha w Norwegii i we Francji: Norwegowie zachowywali się

bardziej konformistycznie; Asc

h prowadził badanie wśród japońskich studentów – byli mniej

konformistyczni niż amerykańscy; konformizm ulega też zmianom w czasie: powtórzenie badań
Asc

ha po 30 latach dało mniejszy procent zachowań konformistycznych



kiedy jesteś pewnym typem człowieka: z niektórych badań wynika, że typ osobowości
wpływa na konformizm – niska samoocena zwiększa konformizm (strach przed
odrzuceniem), choć niektórzy się z tym nie zgadzają, twierdząc, że to kwestia kontekstu
sytuacyjnego; nie ma większej różnicy ze względu na płeć (zależy to od typu presji – gdy
są obserwatorzy, kobiety zachowują się bardziej konformistycznie; także od płci badacza –
badacze częściej niż badaczki wyprowadzali wniosek, że mężczyźni są mniej podatni na
wpływy)

Negatywne skutki

ulegania wpływowi społecznemu

Bezwzględne podporządkowanie się zdaniu grupy może prowadzić do podjęcia złych decyzji, które
mogą mieć nawet skutki śmiertelne. W niejasnych sytuacjach może dojść np. do psychozy tłumu.
Ponadto słynne badanie Milgrama (posłuszeństwo autorytetowi) pokazuje tragiczne skutki
podporządkowania się autorytetowi, gdy ten narzuca nam niesłuszne normy (jak choćby Hitler, który
kazał zabijać Żydów).









Bibliografia:
Aronson E. i in (2006),

Psychologia społeczna, rozdział 8 (s. 210 – 242)