|
|
|
Zjawisko konformizmu i rodzaje wpływu społecznego.
Konformizm to "skłonność ludzi do przejmowania zachowań, postaw i wartości innych członków grupy odniesienia" (Zimbardo). Wpływ grupy odniesienia może być rzeczywisty, ale też wyimaginowany, krótko- lub długotrwały, negatywny lub pozytywny.
Często, zwłaszcza gdy nie wiemy jak się zachować, bo sytuacja wydaje nam się nowa lub zaskakująca, łatwiej jest wziąć bezrefleksyjnie przykład z innych ludzi. Większość nie może się mylić a sprzeciwienie się jej opinii może spotkać się z ośmieszeniem lub inną karą, aż do bycia odrzuconym przez grupę.
Informacyjny wpływ społeczny to wpływ innych ludzi, który może prowadzić do zachowań konformistycznych, ponieważ postrzegamy tych ludzi jako źródło informacji co do tego, jak mamy się zachować. Wolimy zaufać cudzym interpretacjom niejasnej sytuacji, szczególnie gdy czerpiemy je ze środków masowego przekazu, niż ryzykować nietrafność własnej. Oczywiście, sprzeciw jest możliwy, o ile mamy dość odwagi, by szukać rzetelnej informacji na własną rękę.
Konformizm może przybierać postać prywatnej akceptacji jako szczerej wiary w to, co inni mówią lub robią oraz dostosowania się do ich zachowań. Może też stawać się konformizmem publicznym, kiedy dostosowujemy jedynie zachowanie, ale niekoniecznie wierzymy osobiście w to, na czym to zachowanie opieramy. Ufamy po prostu, że wspólne definiowanie rzeczywistości i wspólny system wartości wypracowane przez grupę są słuszne.
Jeżeli zmiana postaw lub zachowań jest nagła i opiera się na jakiejś nowej wiedzy otrzymanej od grupy, wówczas mówimy o przemianie. Na ogół przemiany dotyczą zasadniczych spraw ludzkiego życia, takich jak religia, ideologie polityczne, kult. Często przemiana służy uporządkowaniu własnego życia i poglądów. O ile przed otrzymaniem nowej wiedzy, człowiek wydaje się być zagubiony i niepewny, o tyle spotkanie grupy o wyraźnie określonym światopoglądzie, zazwyczaj radykalnie odmiennej (przez co tym bardziej przemawiającej do wyobraźni) wizji rzeczywistości, staje się czynnikiem kształtującym. Nowe przekonania postrzegane są jako bardziej użyteczne od dotychczas żywionych a konieczność podporządkowania się im może być odbierana jako zapewniająca poczucie bezpieczeństwa.
Do szczególnie dramatycznych przemian dochodzi w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa jednostki, w sytuacji kryzysu. W takich momentach, często nie mamy wystarczającej wiedzy, by zareagować wystarczająco szybko i skutecznie, wówczas jesteśmy szczególnie podatni na wpływ innych ludzi definiujących dla nas sytuację, zwłaszcza gdy czynią to ze sporą dozą wewnętrznego przekonania a nowa wiedza wydaje się być dobrze ustrukturowana.
Konformizm przejawiający się w tłumie może polegać na szybkim rozprzestrzenianiu się emocji i zachowań, czyli zjawisku indukcji. Jeżeli emocje te są szczególnie intensywne a sytuacja dramatyczna, podobieństwo może dotyczyć nawet objawów somatycznych, pojawiających się bez obiektywnej fizycznej przyczyny (znane to jest jako psychoza tłumu).
Przebieg opisywanego zjawiska wygląda następująco:
Jedna lub większa ilość osób informują znajdujących się w pobliżu o wystąpieniu u nich określonych dolegliwości fizycznych, często są to osoby zestresowane lub niezrównoważone emocjonalnie.
Osoby znajdujące się w otoczeniu formułują zgodną opinię, która wygląda na całkiem racjonalne wytłumaczenie dolegliwości.
Nowa definicja sytuacji zostaje zaakceptowana i rozprzestrzenia się na osoby znajdujące się dalej powodując u innych osób wystąpienie podobnych objawów ze względu na narażenie na podobne czynniki.
Z powodu wzrostu liczby ludzi dotkniętych podobnymi objawami, zarówno same symptomy, jak i ich hipotetyczne podłoże stają się coraz bardziej wiarygodne.
Czynniki sprzyjające uleganiu informacyjnemu wpływowi społecznemu to:
Niejasność definicji sytuacji życiowej, brak wystarczających danych do jej określenia
Kryzysowy charakter sytuacji, który sprawia, że ogarnia nas panika i przerażenie. Wolimy więc wzorować się na reakcji innych osób, ale zapominamy o tym, że ich stan psychiczny jest podobny i również uciekają się do obserwacji innych osób
Wzorowanie się na osobie uznanej za eksperta w danej dziedzinie, ponieważ jej zachowanie uważane jest za najbardziej wartościowe i skuteczne w danej sytuacji. Należy jednak pamiętać, że w wielu badaniach psychologicznych wykazano, że często eksperci właśnie, na skutek sztywności mentalnej popełniają więcej błędów w ocenie sytuacji nietypowych niż nowicjusze.
Normatywny wpływ społeczny opiera się na ludzkiej potrzebie bycia akceptowanym przez grupę odniesienia, która prowadzi do wystąpienia postaw konformistycznych.
Normy społeczne to jawne bądź ukryte zestawy reguł społecznych dotyczące akceptowanych przez daną grupę społeczną wzorów zachowań, systemów wartości i przekonań. Niedostosowanie się do oczekiwań grupy prowadzi na ogół do bycia odbieranym jako ktoś obcy czy nawet dewiacyjny. Często przekładamy akceptację społeczną ze strony grupy nad zachowanie właściwe z naszego punktu widzenia, jeśli spowodowałoby negatywne reakcje.
Oczywiście taki typ konformizmu może stanowić oznakę słabości i prowadzić do negatywnych konsekwencji osobowościowych i społecznych.
Grupa w imię zachowania integracji często stosuje różne sposoby, by doprowadzić do zinternalizowania jej norm przez każdą jednostkę (o pełnej internalizacji możemy mówić, gdy jednostka jest posłuszna normie nawet przy nieobecności kogokolwiek z grupy, np. gdy czekamy na zielone światło gdy jesteśmy sami na ulicy) oraz, by przywrócić do porządku dewianta. To ostatnie osiąga się najczęściej poprzez:
Nasilenie kontaktu z dewiantem i wchłonięcie go z powrotem do grupy
Stosowanie presji psychicznej w postaci uszczypliwych komentarzy i nakłaniania do ponownego dostosowania się do oczekiwań
Z drugiej strony grupa może ograniczyć kontakt z dewiantem i czekać aż zechce przełamać swoją izolację
Czynniki sprzyjające uleganiu normatywnemu wpływowi społecznemu to:
Duże znaczenie, jakie ma dla nas dana grupa
Częstotliwość kontaktów jakie mamy z daną grupą oraz stopień ich bezpośredniości (im częściej i im bardziej bezpośrednie tym wpływ społeczny jest większy)
Wielkość grupy - konformizm wzrasta wraz ze wzrostem liczby osób w grupie, ale tylko do pewnego momentu
Siła stosowanego przez grupę nacisku
Rodzaj związków uczuciowych łączących nas z członkami danej grupy (większy wpływ gdy w grę wchodzi miłość, przyjaźń, szacunek)
Jednomyślność grupy (por. słynny eksperyment Ascha, wpływ jednomyślności częściowo niwelowany przez posiadanie sprzymierzeńca)
Rodzaj obecnej w rodzimej kulturze struktury społecznej
Indywidualne predyspozycje co do podatności na wpływ (np. większa podatności przy niskiej samoocenie)
Rodzaj sytuacji, w jakiej się aktualnie znajdujemy
Różnice płciowe (kobiety bardziej skłonne do zgody w obliczu bezpośredniego nacisku, zwłaszcza gdy jest to podane do wiadomości publicznej)
Bezrefleksyjny konformizm, czyli automatyczne stosowanie zinternalizowanych norm społecznych, bez przemyślenia ich znaczenia, może mieć opłakane skutki jeśli te normy są niesłuszne. Dlatego należy starać się zachować zdolność krytycznego osądu sytuacji i postępować przede wszystkim w zgodzie ze sobą. Sposoby na przeciwstawienie się konformizmowi to:
Zwracanie się większej uwagi na to, co robimy
Podjęcie działania zmierzającego do pozyskania sprzymierzeńca
Zyskanie kredytu zaufania poprzez przedłużone postępowanie zgodnie z normami grupowymi, gdy osoba taka darzona już jest odpowiednim zaufaniem i szacunkiem, może sobie pozwolić na zachowanie niezgodne z oczekiwaniami grupy bez narażania się na negatywne konsekwencje
Wpływ mniejszości jest to zjawisko polegające na wywieraniu wpływu przez mniejszość grupy na większość, często w celu zmiany statusu quo. Musi jednak ta mniejszość zachowywać się konsekwentnie, być pewna siebie, elastyczna i biegła w wywieraniu wpływu społecznego tak by zmusić grupę do staranniejszego rozważenia sytuacji.