1. Koncepcje wpływu społeczeństwa na człowieka:

1. behawiorystyczna - zachowaniem człowieka rządzi środowisko, w którym żyje; poprzez bodźce wpaja ogólnie akceptowane formy zachowań

2. psychoanalityczna - człowiek kieruje się własnymi potrzebami i popędami, które decydują o jego zachowaniu; reaguje na bodźce środowiska, które wpływają na sposób zaspokajania potrzeb i popędów, ale nie zawsze sobie to uświadamia

3. humanistyczna - jednostka jest autonomiczną całością, na którą mają wpływ bodźce z otoczenia, jak i wewnętrzne potrzeby oraz popędy; człowiek może modyfikować swoje zachowania, kieruje własnymi przemyśleniami, odczuciami, wartościami

2. Na osobowość człowieka składa się m.in.:

1. tożsamość - poczucie odrębności, świadomość autonomicznego istnienia, odrębnego od otaczającego świata i ludzi

2. mentalność - uporządkowany, oparty na określonym systemie wartości zbiór zasad, którymi jednostka kieruje się w życiu; powstaje w wyniku doświadczenia życiowego:

- indywidualistyczna - odrębność jest wartością nadrzędną, jednostce przysługują pewne prawa, których może się zrzec lub zgodzić się na ich ograniczenie; działania społeczne oparte na dobrowolnej pracy

- kolektywistyczna - społeczeństwo jako zbiorowość posiada większe prawa niż jednostka; człowiek powinien się podporządkować zbiorowości; jednostka ma prawa jedynie w takim zakresie na jakie pozwala zbiorowość; bunt narusza normy obowiązujące w takim społeczeństwie

3. wartości - cechy osób, rzeczy zjawisk lub też one same, uznawane przez ludzi za szczególnie cenne; podlegają hierarchizacji; dzielimy je na:

- stałe - wartości moralne, człowiek ustosunkowuje się do systemu wartości (akceptuje/odrzuca -> to 2 prowadzi do konfliktu ze społeczeństwem

- zmienne

4. potrzeby - wiążą się z poczuciem braku, niedostatku czegoś:

- biologiczne (fizjologiczne) - związane z funkcjonowaniem jednostki jako bytu biologicznego

- psychiczne - potrzeba bezpieczeństwa, przynależności (afiliacji), miłości, poznania -> zaspokojenie tylko w związkach z ludźmi

5. postawy - pewne przekonania oraz stosunek do danego przedmiotu, zjawiska, osoby, jak również dyspozycje, czyli skłonności do określonych zachowań wobec nich, np.:

- obojętność

- tolerancja

- akceptacja

- odrzucenie

3. Socjalizacja:

1. proces zapoznawania się z obowiązującym w społeczeństwie systemem wartości, akceptowanych normach i zasadach, charakterystyczny dla okresu dziecięcego i młodzieńczego

2. całokształt stosunków między jednostką a społeczeństwem, w wyniku których jednostka dostosowuje się do wzorców akceptowanych w społeczeństwie

4. Grupa społeczna - zbiorowość składająca się z co najmniej 3 osób, powiązanych ze sobą więziami społecznymi, najczęściej o charakterze instytucjonalnym powołaną do realizacji założonych celów, posiadającą wspólne wartości o oddzieloną od innych grup zasadą odrębności. Charakteryzują ją:

1. liczebność - maksymalna liczba osób nie określona, a przynależność do niej może być:

- rzeczywista (realna) - aktywne uczestnictwo

- symboliczna - akceptacja pewnych wartości lub wzorców zachowań

2. celowość - zawsze musi być jakiś cel, najczęściej zaspokojenie pewnych potrzeb

3. odrębność - mogą być występować pewne przedmioty, ubiór, normy - coś co odróżnia tą grupę od innych

4. struktura - ośrodek kierowniczy (przywódca lub grupa jako instytucja kierująca), wzory działania i metody kontroli; od członków wymaga się podporządkowania władzy grupowej, zmusza się ich do pewnych zachowań i działań, kontrola może tyczyć się różnych sfer życia

5. wartości - określone rzeczy, zjawiska, zachowania uważane za szczególnie ważne i godne kultywowania

5. Podziały grup pod względem kryterium:

1. wielkości i struktury:

- duże - kontakty między członkami mają charakter pośredni, bo nie wszyscy się znają

- małe - kilka do kilkunastu osób - wszyscy członkowie wywierają na siebie wpływ, bo wszyscy się znają

2. rodzaju więzi:

- pierwotne - podstawą więzi osobiste i związki emocjonalne

- wtórne - zorganizowane wokół wyznaczonego celu

3. trwałości więzi:

- krótkotrwałe - trwają tak długo, jak długo trwa konstytuujące wydarzenie

- trwałe - dłużej niż czas trwania ludzkiego życia (np. naród, społeczeństwo, grupa wyznawców religii)

4. organizacji:

- formalne - tworzone odgórnie, posiadają wyraźnie określone formy i zasady działania (np. partia polityczna)

- nieformalne - powstają żywiołowo, ich działanie jest wyrazem więzi emocjonalnych, tworzone oddolnie (np. grono przyjaciół)

5. członkostwa:

- ekskluzywne (zamknięte) - o przyjęciu decydują pewne kryteria

- inkluzywne (otwarte) - przynależność zależy od naszej woli

6. Konflikt powinności - sprzeczność między obowiązkiem związanym z przynależnością do jednej grupy, a wartościami wyznaczanymi przez inną.

7. Rodzina - najmniejsza i jednocześnie podstawowa grupa społeczna, złożona z małżonków, dzieci o raz ogółu krewnych każdego z małżonków.

8. Podstawowe funkcje rodziny:

1. prokreacja - wydawanie na świat potomstwa

2. socjalizacja - wychowywanie potomstwa

9. Linie pokrewieństwa:

1. wstępna - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie

2. zstępna - rodzice, dzieci, wnuki, prawnuki

10. Funkcje rodziny:

1. materialno-ekonomiczna - zaspokajanie potrzeb materialnych

2. opiekuńcza - troska o jej członków

3. kulturalna - przekazywanie młodemu pokoleniu wzorców kultury charakterystycznych dla danego społeczeństwa

4. kontrolna - kontrola zachowań jej członków i wymuszanie tylko tych akceptowalnych

5. rekreacyjno-towarzyska - umożliwia kontakt z innymi ludźmi i wypoczynek

6. klasowa (alokacji społecznej) - wyznacza miejsce w strukturze społecznej, dziedziczenie pozycji społecznej po rodzicach

11. Kryteria podziału na typy rodziny:

1. liczba partnerów:

- monogamia - 2 małżonków

- poliginia - 1 mężczyzna + więcej kobiet

- poliandria - 1 kobieta + więcej mężczyzn

2. zakres dobierania małżonków:

- endogamiczne - związek w obrębie jednej zbiorowości

- egzogamiczne - małżonkowie pochodzą z różnych zbiorowości

3. hierarchia poważania i znaczenia w rodzinie:

- patriarchalne - dominująca pozycja mężczyzny (ojca)

- matriarchalne - dominująca pozycja kobiety (matki)

- patrylinearne - dziedziczenie nazwiska po ojcu

- matrylinearne - dziedziczenie nazwiska po matce

4. miejsce zamieszkania małżonków:

- patrylokat - w domu męża

- matrylokat - w domu żony

12. Problemy rodziny:

1. kryzys rodziny

2. rodziny nuklearne - rodziny 2-pokoeleniowe -> nie ma kto się zajmować starszym pokoleniem

3. zmniejszanie liczby zawieranych małżeństw

4. rozwody

13. Zbiorowość - grupa ludzi, zamieszkująca dany obszar, między którymi narodziły się pewne więzi społeczne; więzi nietrwałe, np. interesy/związki itp.

14. Społeczność - zbiorowość, którą połączyły o wiele trwalsze więzi, ludzie mają poczucie więzi; zasięg może być nawet globalny.

15. Społeczeństwo - duża wyodrębniona społeczność posiadająca zarówno wspólne interesy jak i instytucje integrujące życie społeczeństwa; w jego skład wchodzą jednostki, zbiorowości i społeczności; stanowi swoistą makrostrukturę.

16. Rola społeczna:

1. zachowanie wynikające z oczekiwań społecznych ludzi przywiązanych do wspólnego, społecznego rozumienia danej roli społecznej

2. zespół zachowań przejawianych przez jednostkę

17. Struktura społeczna - wzajemny układ grup, zbiorowości i społeczności, grup zawodowych, klas i warstw społecznych.

18. Koncepcje struktury społecznej:

1. organiczna - August Comte i Herbert Spencer - społeczeństwo składa się z różnych równie ważnych elementów tworzących harmonijną całość

2. klasowa - Karol Marks:

- społeczeństwo składa się z klas, czyli grup ludzi, wyróżnionych na podstawie miejsca zajmowanego w społecznym procesie produkcji

- cechą charakterystyczną każdego społeczeństwa jest walka między klasami właścicieli i pracowników

3. warstwowa - Max Weber - uwarstwowienie (stratyfikacja społeczeństwa) - warstwy można wyodrębnić na podstawie różnych ważnych dla społeczeństwa kryteriów (np. wysokość dochodów, pozycja społeczna, prestiż, udział w sprawowaniu władzy)

19. Elementy struktury społecznej:

1. struktura demograficzna - określa odsetek różnych grup wiekowych oraz odsetek kobiet i mężczyzn w społeczeństwie oraz bada zachodzące przemiany

2. struktura klasowa - układ grup społecznych, klas, które różnią się stosunkiem do środków produkcji (posiadacze środków produkcji i pracownicy)

3. struktura zawodowa - ukazuje, jakie zawody istnieją w społeczeństwie oraz informacje o gospodarce funkcjonującej w danym społeczeństwie

4. struktura warstwowa - oparta na przekonaniu, że ze względu na (w/w) kryteria wyróżnia się kilka warstw (określenia tj. „klasa średnia” itp.)

20. Instytucja społeczna - rodzaj działania w imieniu grupy (np. sądownictwo).

21. Funkcje instytucji społecznych:

1. regulacyjna - wpływają na wypełnianie przez ludzi ról społecznych, czyli zapewnia utrzymanie jej trwałości

2. integracyjna - współdziałanie

3. utrzymywanie ciągłości

22. Organizacje społeczne - grupy ludzi nawiązujące między sobą współpracę, skupiające się wokół wyznaczonego celu. Powstają:

1. odgórnie - rekrutacja członków przez kierownictwo

2. oddolnie - grupa ludzi zakłada organizację

23. Instytucjonalizacja - tworzenie regulaminów wewnętrznych, statutów, które określają normy i wartości obowiązujące ludzi należących do organizacji; sprzyja to tworzeniu etosu organizacyjnego, określającego wzór członka organizacji.

24. Historyczne formy organizacji społeczeństwa:

1. społeczeństwo pierwotne:

- mało informacji

- najczęściej nieliczne grupy ludzi połączonych więzami pokrewieństwa

- utrzymywały się głównie z polowania

- struktura społeczna nieznana

- rewolucja neolityczna -> poprawienie warunków życia, nowe metody uprawy roli, udomowienie zwierząt

- społeczeństwa rolnicze były społeczeństwami patriarchalnymi

- stopniowe pojawianie się władzy politycznej

2. społeczeństwo niewolnicze:

- początki w czasach starożytnych

- niewolnictwo istotnym elementem gospodarki

- chrześcijaństwo + przemiany ekonomiczne (niewolnictwo nieopłacalne) -> kres niewolnictwa

3. społeczeństwo feudalne:

- początek we wczesnym średniowieczu

- istotą było władanie ziemią -> podział na właścicieli ziemi i chłopów

- chłopi stopniowo przechodzili pod opiekę bogatszych i silniejszych sąsiadów -> stają się poddanymi feudałów

- stosunki wasalne - specyficzny rodzaj zależności - silniejsi i bogatsi opiekują się słabszymi i uboższymi

- system oparty na lojalności i wierności

4. społeczeństwo kapitalistyczne:

- skutek przemian gospodarczych i w strukturach społeczeństwa - początek już w średniowieczu

- XIII - XIV - rozwój miast -> oddzielenie się mieszczan od chłopów -> społeczeństwo stanowe

- gospodarcze następstwa odkryć geograficznych -> monarchie absolutne -> ograniczenie wpływów szlachty -> ekonomiczny rozwój gospodarki miejskiej

- rewolucje mieszczańskie -> obalenie monarchii absolutnej

- XVIII w. (Anglia) - rewolucja przemysłowa -> kapitaliści (właściciele fabryk) i proletariat (robotnicy)

- XIX - nowoczesne społeczeństwo kapitalistyczne

- od XX w. spadek liczebności chłopów

- w II połowie XX w. - akcjonariat rozproszony -> rozproszenie wśród akcjonariuszy własności wielkich korporacji -> korporacje otrzymały dodatkowy kapitał

25. Społeczeństwo otwarte - Karl Popper - główne zasady to wolność i odpowiedzialność jednostki; jednostka ma duże możliwości rozwoju; prawa obywatelskie gwarancją równości obywateli i tolerancji.

26. Społeczeństwo zamknięte - społeczeństwo decyduje o roli jednostki i nad nią dominuje.

27. Globalizacja - proces łączenia się gospodarek współczesnych państw w wyniku swobodnego przepływu kapitału; następstwem jest uzależnienie słabszych gospodarczo państw od wielkich międzynarodowych korporacji

28. Współczesne formy organizacji społeczeństwa:

1. społeczeństwo industrialne (przemysłowe):

- faza rozwojowa społeczeństwa kapitalistycznego

- gdy 60% ogółu obywateli jest zatrudnionych poza rolnictwem

- początki na przełomie XIX i XX wieku; po I wojnie światowej w Europie Zachodniej i USA przemysł najistotniejszą częścią gospodarki

2. społeczeństwo postindustrialne:

- kolejna faza rozwoju

- rozwój gospodarczy -> przewaga handlu, usług, finansów, ubezpieczeń; przemysł traci na znaczeniu

- społeczeństwa zachodnioeuropejskie i amerykańskie po II wojnie światowej

3. społeczeństwo globalne:

- efekt przemian gospodarczych -> państwa przodujące ekonomicznie prowadzą interesy na całym świecie

- integracja ekonomiczna zachodząca na całym świecie

- przejmowanie wzorców kulturowych wywodzących głównie ze Stanów Zjednoczonych oraz ogólna ekspansja kultury masowej

4. społeczeństwo informacyjne:

- najważniejszą rolę odgrywa zarządzanie informacją, szybkość jej przepływu i przetwarzania oraz funkcja, jaką pełni ona w gospodarce

- wynik szybkiego rozwoju technologii

- ostatni etap przekształcania się społeczeństwa kapitalistycznego

29. Podstawowe kryteria, które powinno spełniać społeczeństwo informacyjne:

1. powszechny dostęp do podstawowego zakresu techniki komunikacyjnej i informacyjnej

2. istnienie otwartej sieci

3. zdolność wzajemnego łączenia się i przetwarzania danych

4. kompatybilność

5. stworzenie warunków konkurencji w tej dziedzinie

30. Naród - (łac. natio) - ukształtowana historycznie grupa społeczna, zwykle zamieszkująca w zwarty sposób określone terytorium, posiadające własną kulturę i język połączoną więziami ekonomicznymi oraz silnie odczuwanymi związkami emocjonalnymi, wynikającymi z poczucia przynależności do grupy.

31. Rodzina -> [odległe pokrewieństwo] -> ród -> [wspólny legendarny przodek] -> klan -> [wspólnota języka i terytorium] -> plemię -> [spokrewnione plemiona, wspólny język, podobna kultura materialna] -> lud.

32. Tożsamość narodowa - poczucie przynależności do określonego narodu. Kryteria przynależności:

1. obiektywne - istnieją pewne charakterystyczne, właściwe dla narodu kryteria przynależności, wg których człowiek należy do narodu bez własnej woli (cechy biologiczne)

2. subiektywne - wewnętrzne przekonanie człowieka, człowiek przynależy do narodu, z którym czuje się emocjonalnie związany

33. Rozumienia słowa „naród”:

1. konkretne - odnosi się do pojęcia

2. symboliczne - wspólnota polityczna zamieszkująca teren państwa

34. Charakter narodowy - zespół cech charakterystycznych dla danego narodu. Teorie wyjaśniające jego istotę:

1. wspólnota psychiczna (podobne reakcje w pewnych sytuacjach społecznych)

2. wspólnota cech osobowości (utrwalone przez proces socjalizacji)

3. wspólnota kultury i wynikających z tego zachowań

35. Stereotypy narodowe - zespół uproszczonych wyobrażeń o przedstawicielach różnych narodów.

36. Patriotyzm -(łac. patria) - uczucie miłości do kraju, duma ze swojego narodu i państwa.

37. Nacjonalizm - podstawą przekonanie o wyższości własnego narodu nad innymi -> konieczność jego dominacji; skrajną formą szowinizm.

38. Etnocentryzm - przekonanie o wyższości własnej kultury nad innymi i pogarda dla innych.

39. Ksenofobia - silne wrogości wobec cudzoziemców.

40. Symbole narodowe - emblematy, które służą podkreślaniu odrębności państwa i narodu; ich zadaniem jest integrowanie wspólnoty i podkreślenie jej odrębności; Są to:

1. flaga - biało-czerwona (1831 Sejm Królestwa Polskiego uznał je za barwy narodowe)

2. godło - Orzeł Biały

3. hymn - Mazurek Dąbrowskiego (1797 - Józef Wybicki)

4. święta państwowe/rocznice ważnych wydarzeń w historii

41. Migracja - przemieszczanie się ludności między częściami państw/państwami/regionami geograficznymi/kontynentami:

1. emigracja - stałe opuszczenie własnego państwa

2. imigracja - przyjazd do obcego państwa w celu osiedlenia

3. reemigracja - ponowny wyjazd z kraju osób, które powróciły z emigracji

4. repatriacja - powrót do kraju osób przymusowo wysiedlonych, np. jeńców wojennych/uchodźców

---