bliżej przedszkola  1.112 styczeń 2011

47

blizejprzedszkola.pl

Dokumentacja nauczyciela przedszkola

w świetle prawa oświatowego

Nauczyciele mają coraz mniej
czasu na pracę koncepcyjną,
a coraz więcej poświęcają
na sprawdzanie, czy to, co robią
z dziećmi i nie tylko, jest zgodne
z oczekiwaniami osób kontrolujących.
Problem ten nie dotyczy
tylko nauczycielek przedszkola,
ale również dyrektorów,
którzy mają wyrzuty sumienia
z powodu braku czasu
na rozmowy z nauczycielami
i wspieranie ich w pracy.

Ewa Zielińska

Katarzyna Wróbel

W ramach wstępu

Ostatnio coraz częściej na łamach spe-

cjalistycznych czasopism poświęconych

wychowaniu przedszkolnemu pojawiają

się artykuły o przeciążeniu nauczycielek

wychowania przedszkolnego dokumen-

towaniem wielu czynności podejmo-

wanych z dziećmi w imię podniesienia

jakości pracy. W rozmowach z nauczy-

cielami dowiadujemy się, że odnoszą

wrażenie, iż dzieci zeszły na drugi plan,

a ich miejsce zajęła papierologia. Wśród

władz oświatowych, dyrektorów przed-

szkoli i nauczycieli krążą informacje, że

przyczyną nadmiernej papierologii jest

wprowadzenie nowej podstawy pro-

gramowej i konieczność stałego jej mo-

nitorowania. W każdym zakątku kraju

próbuje się to robić inaczej. Kuriozalne

jest opracowanie materiału, który liczy

ponad 100 stron, a nauczyciel ma za

zadanie co tydzień odnotowywać (wpi-

sując datę), co zrealizował z danego

obszaru edukacyjnego podstawy pro-

gramowej. Co najdziwniejsze, krążą

opinie, iż wszystkiemu winne są autor-

ki podstawy, bo to one zdecydowały, że

przeprowadzone z dziećmi zajęcia trze-

ba wpisywać do dziennika np. pięcioma

kolorami lub w pięciu rubrykach. Przy

każdej nadarzającej się okazji wielokrot-

nie dementowano tę plotkę, ale niestety

wiele osób nadal w nią wierzy.

Dlatego z wielką starannością posta-

nowiłyśmy przeanalizować przepisy

prawne dotyczące obowiązków nauczy-

cieli w zakresie prowadzenia dokumen-

tacji. Wypełnianie tabelek, uzupełnianie

kwestionariuszy, tworzenie zbędnych

dokumentów nie zbliży nas do dzie-

cka, nie pomoże rozpoznać jego po-

trzeb i dziecięcych problemów. Ponadto

ciągłe sprawdzanie, monitorowanie,

ewaluowanie i odnotowywanie w kilku

dokumentach podejmowanej przez na-

uczyciela działalności świadczy o braku

bliżej przedszkola  1.112 styczeń 2011

48

Zarządzanie przedszkolem

zaufania do jego wiedzy i umiejętności.

Jedno jest pewne – skróci to czas kontroli

i ułatwi kontrolującemu dokonanie ana-

lizy dokumentów, gdyż wszystko będzie

przygotowane przez nauczyciela.
W związku z tym przejrzałyśmy najważ-

niejsze akty prawne, które wzmiankują

o dokumentacji nauczyciela. Zgodnie

z obowiązującym prawem wygląda to

następująco:

Przegląd przepisów prawnych

Każdy nauczyciel jest zobowiąza-

ny do prowadzenia dziennika za-

jęć, w którym na bieżąco ma dokumen-

tować przebieg pracy wychowawczo-

dydaktycznej; po zrealizowaniu zajęć

powinien dokonać wpisu tematów i po-

twierdzić realizację swoim podpisem.

Uwaga!

W Rozporządzeniu MEN z dnia 24

sierpnia 2010 r. zmieniającym rozpo-

rządzenie w sprawie sposobu prowa-

dzenia przez publiczne przedszkola,

szkoły i placówki dokumentacji prze-

biegu nauczania, działalności wycho-

wawczej i opiekuńczej oraz rodzajów

tej dokumentacji (Dz. U. Nr 156-11966,

poz. 1047) nie ma konkretnych wska-

zówek dotyczących sposobu doko-

nywania zapisu w dzienniku, zgod-

nie z rozporządzeniem mają to być

ich tematy. Brak tych informacji jest

bardzo korzystny dla nauczycieli.

Rada pedagogiczna przedszkola, jako

autonomiczny organ, ma możliwość

wypracowania przez siebie i dla sie-

bie dogodnego sposobu rejestrowa-

nia w dzienniku przeprowadzonych

z dziećmi zajęć. Podstawą wpisu do

dziennika jest ramowy rozkład dnia,

który musi być zgodny z podstawą

programową wychowania przedszkol-

nego. Zmienione rozporządzenie za-

kłada także możliwość prowadzenia

dzienników elektronicznych za zgodą

organu prowadzącego przedszkole.

Każdy nauczyciel jest zobowiąza-

ny do prowadzenia i dokumen-

towania obserwacji pedagogicznych

mających na celu poznanie możliwości

i potrzeb rozwojowych dzieci.

Uwaga!

W Rozporządzeniu MEN z dnia 23

grudnia 2008 r. w sprawie podstawy

programowej wychowania przed-

szkolnego oraz kształcenia ogólnego

w poszczególnych typach szkół oraz

w Rozporządzeniu z dnia 21 maja 2001

r. w sprawie ramowego statutu przed-

szkola nie ma wytycznych ani wskazó-

wek dotyczących sposobu prowadze-

nia obserwacji dzieci oraz ich doku-

mentowania. Jest tylko zapis o koniecz-

ności dokonywania tych czynności.

Dlatego też Rada Pedagogiczna wraz

z dyrektorem może wypracować włas-

ny sposób dokumentowania obserwa-

cji i wprowadzić go do realizacji. Może

także podjąć decyzję o prowadzeniu

obserwacji dzieci według indywidu-

alnego pomysłu nauczyciela. Pisemne

dokumentowanie obserwacji dziecka

ma służyć nauczycielowi i ułatwić mu

pracę nad wspomaganiem rozwoju

wychowanków oraz wyrównywaniem

ich szans edukacyjnych. Ma być jedno-

cześnie wskazówką do rozmów o dzie-

cku podejmowanych z rodzicami lub

jego opiekunami.

Każdy nauczyciel jest zobowią-

zany do konstruowania indywi-

dualnych programów wspomagania

i korygowania rozwoju dzieci, realizo-

wanych w roku poprzedzającym roz-

poczęcie nauki w szkole podstawowej.

Uwaga!

W Rozporządzeniu MEN z dnia 23 grud-

nia 2008 r. w sprawie podstawy progra-

mowej wychowania przedszkolnego

oraz kształcenia ogólnego w poszcze-

gólnych typach szkół nie ma instrukcji

ukierunkowujących nauczyciela co do

sposobu opracowywania programów

wspomagających rozwój dziecka. Brak

również informacji wskazujących na

konieczność przygotowywania takich

programów dla dzieci młodszych.

W literaturze pedagogicznej są opisane

przykładowe sposoby opracowywania

programów wspomagających i kory-

gujących rozwój dzieci. Wydawnictwa

pedagogiczne przygotowały również

przykłady takich programów. Nic nie

stoi jednak na przeszkodzie, aby na-

uczyciel znający zasady ich tworze-

nia, opracowywał je według własnej

koncepcji, z uwzględnieniem potrzeb

swoich wychowanków oraz możliwo-

ści placówki. Rada pedagogiczna może

wypracować własne wzorce, jednolite

dla wszystkich oddziałów. Wskazane

jest, aby z treścią dokumentu zapoznać

rodziców oraz włączyć ich we wspól-

ne działania, gdyż głównym celem jest

dobro dziecka. Podczas tworzenia pro-

gramów należy pamiętać, że ich zasię-

giem obejmujemy dzieci wymagające

wspomagania i korygowania rozwo-

ju, a nie wszystkie dzieci będące pod

opieką nauczyciela.

Każdy nauczyciel jest zobowiąza-

ny do przygotowania informacji

o gotowości dziecka pięcio-, sześciolet-

niego objętego wychowaniem przed-

szkolnym do podjęcia nauki w szkole

podstawowej (diagnoza przedszkolna).

Uwaga!

W Rozporządzeniu MEN z dnia 23

grudnia 2008 r. w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkol-

nego oraz kształcenia ogólnego w po-

szczególnych typach szkół jest infor-

macja o konieczności przeprowadzenia

z początkiem roku poprzedzającego

rozpoczęcie przez dziecko nauki w kla-

sie I analizy gotowości do podjęcia na-

uki w szkole; ma ona pomóc w zebra-

niu danych niezbędnych do przeka-

zania informacji rodzicom, aby mogli

wspomagać dzieci, nauczycielowi do

opracowania indywidualnych progra-

mów korygowania rozwoju dzieci oraz

do pogłębionej diagnozy w przypadku

skierowania do specjalistów. Ważne

jest, aby rodzice lub prawni opieku-

nowie otrzymali informacje zwrotne

o wynikach pierwszej diagnozy. To,

w jaki sposób będą one przekazane,

zależy od ustaleń wewnętrznych rady

pedagogicznej – mogą mieć formę ust-

ną podczas indywidualnych rozmów,

pisemną lub mieszaną, czyli pisemną

połączoną z rozmową wyjaśniającą.

W kwietniu informacje o gotowości

dziecka do podjęcia nauki w szkole na-

nosi się na druk znajdujący się w Roz-

porządzeniu MEN z dnia 28 maja 2010

r. w sprawie świadectw, dyplomów

państwowych i innych druków szkol-

nych (Dz. U. Nr 97, poz. 624): załącz-

Wypełnianie tabelek, uzupełnianie kwestionariuszy,
tworzenie zbędnych dokumentów nie zbliży nas do dziecka,
nie pomoże rozpoznać jego potrzeb i dziecięcych problemów.

bliżej przedszkola  1.112 styczeń 2011

49

blizejprzedszkola.pl

nik do rozporządzenia – nr wzoru – 70,

symbol – MEN – I/54/2/. W tym samym

miesiącu wydaje się je rodzicom lub

prawnym opiekunom.
Kwiecień to miesiąc rekrutacji, dlatego

też informację należy przekazać właś-

nie w tym miesiącu, chociaż bardzo

często zdarza się, że rodzice podejmu-

ją decyzję o wcześniejszym posłaniu

dziecka do szkoły w ostatniej chwili.

Ale tylko oni mogą ją podjąć.

Każdy nauczyciel jest zobowiąza-

ny do planowania pracy wycho-

wawczo-dydaktycznej i ponosi odpo-

wiedzialność za jej jakość.

Uwaga!

Rozporządzenie MEN z dnia 21 maja

2001 r. w sprawie ramowych statutów

(Dz. U. z dnia 27 lutego 2007 r. Nr 35,

poz. 222) określa szczegółowo zakres

zadań nauczycieli, w tym związanych

z planowaniem pracy z dziećmi. Ana-

liza tego dokumentu nie informuje,

w jaki sposób nauczyciel ma planować

pracę wychowawczo-dydaktyczną, ale

skoro mówi się tam o odpowiedzialno-

ści za jej jakość, to możemy domniemy-

wać, że powinno się dokonywać tego

na piśmie. Każdy nauczyciel może pla-

nować pracę według: własnej koncepcji,

ustaleń rady pedagogicznej, propozycji

doradcy metodycznego lub innych.

Nie ma żadnej informacji zabraniają-

cej korzystania z przewodników me-

todycznych wydawanych przez wy-

dawnictwa, w których ktoś inny podał

przykłady pracy, jednak niezbędne jest

dostosowywanie czyjegoś planu pracy

do potrzeb wychowanków prowadzo-

nej grupy.

współpracy ze sta-rszymi stażem kole-

żankami czy doradcą metodycznym.

Ostateczna decyzja należy do ustaleń

rady pedagogicznej. Należy jednak

pamiętać, iż naszym głównym celem

podczas planowania pracy powinna

być jakość rozumiana w kontekście

potrzeb naszych dzieci.

Obowiązki nauczycieli
w świetle prawa oświatowego

Każdy nauczyciel ma systema-

tycznie informować rodziców

o zadaniach wychowawczych i kształ-

cących realizowanych w przedszkolu

oraz o podstawie programowej wycho-

wania przedszkolnego i włączać rodzi-

ców do kształtowania u dzieci określo-

nych tam wiadomości i umiejętności.

Uwaga!

Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia

2008 r. w sprawie podstawy programo-

wej wychowania przedszkolnego oraz

kształcenia ogólnego w poszczególnych

typach szkół reguluje wyżej wymienio-

ne obowiązki, ale nie określa, w jakiej

formie ma się to odbywać. Najczęściej

w przedszkolach lub innych formach

wychowania przedszkolnego umieszcza

się na tablicach ogłoszeń dla rodziców

zadania wychowawczo-dydaktyczne re-

alizowane w wybranych okresach. Pod-

czas pierwszych spotkań z rodzicami

w nowym roku szkolnym nauczyciele

powinni zapoznać rodziców z podstawą

programową wychowania przedszkol-

nego, wybranym do realizacji progra-

mem edukacyjnym, głównymi zada-

Każdy nauczyciel ma informować

rodziców o postępach rozwojo-

wych ich dziecka, a także włączać ich

do wspierania osiągnięć rozwojowych

i łagodzenia trudności, na jakie natra-

fiają.

Uwaga!

W Rozporządzeniu MEN z dnia 23

grudnia 2008 r. w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkol-

nego oraz kształcenia ogólnego w po-

szczególnych typach szkół czytamy, iż

nauczyciel ma przekazywać informacje

o przebiegu rozwoju każdego dziecka

uczęszczającego do przedszkola, a więc

trzy-, cztero-, pięcio- i sześcioletniego.

Nie ma informacji ani wskazówek do-

tyczących sposobu ich przekazywania.

Można pisemnie – ta forma jest prost-

sza, ale wymaga czasu na opracowa-

nie informacji. Można ustnie, podczas

indywidualnego spotkania z rodzicem,

ale do takiej rozmowy trzeba być do-

skonale przygotowanym i posiadać do-

kumentację, np. w postaci obserwacji,

kart pracy, zbioru prac dzieci itd. Spo-

sób przekazywania informacji rodzi-

com zależy od decyzji nauczyciela lub

ustaleń rady pedagogicznej. Rozmowa

indywidualna pozwala na wyjaśnienie

w przyjaznej i serdeczniej atmosferze

spraw trudnych, a także jest okazją do

bezpośredniego udzielenia wsparcia,

porady i pomocy. Na pewno wskaza-

ne jest odnotowanie kiedy, z kim i na

jaki temat przeprowadzono rozmowę.

Można też wyniki pierwszej diagnozy

(obserwacji) przekazać ustnie, a drugiej

już obowiązkowo w przypadku dzie-

ci pięcio-, sześcioletnich pisemnie, na

druku ministerialnym. W przypadku

skierowania dziecka do specjalisty na

pogłębioną diagnozę nauczyciel do-

konuje skierowania pisemnie, na od-

powiednim druku, może on być różny

w różnych regionach, gdyż zależy to

od wewnętrznych ustaleń poradni.

Oczywiście za zgodą rodziców lub

prawnych opiekunów dziecka.

Każdy nauczyciel ma wspólnie

z rodzicami organizować wyda-

rzenia, w których biorą udział dzieci.

Uwaga!

Reguluje to Rozporządzenie MEN

z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie

podstawy programowej wychowania

przedszkolnego oraz kształcenia ogól-

nego w poszczególnych typach szkół.

Niestety nie ma w nim żadnej infor-

każdy nauczyciel może planować pracę według:
własnej koncepcji, ustaleń rady pedagogicznej,
propozycji doradcy metodycznego lub innych.

niami wychowawczo-dydaktycznymi,

przedstawić roczną koncepcję pracy

placówki, dokonać wyboru członków

rady rodziców lub rady przedszkola

oraz określić ramy dalszej wzajemnej

współpracy. Wszystkie te działania mają

na celu uściślenie współpracy oraz ujed-

nolicenie oddziaływań wychowawczych

między domem rodzinnym a przed-

szkolem. Wiele z tych informacji można

umieścić na stronie internetowej przed-

szkola, jeśli placówka ją posiada.

Nauczyciele świadomi odpowiedzial-

ności za jakość pracy wychowawczo-

dydaktycznej starają się samodzielnie

planować działania, biorąc pod uwa-

gę możliwości intelektualne swoich

dzieci, ich zainteresowania, warunki,

w których przebywają, wyposażenie

placówki itd. Nauczyciele o krótkim

stażu pracy, o zbyt małym doświad-

czeniu pedagogicznym, powinni pla-

nować pracę wychowawczo-dydak-

tyczną, bazując na fachowej literaturze,

bliżej przedszkola  1.112 styczeń 2011

50

Zarządzanie przedszkolem

W pracy nauczyciela przedszkola najważniejsze powinno być dziecko i tylko dzie-

cko. Przed nami postawiono zadania związane ze wspomaganiem rozwoju umy-

słowego i edukacją małego dziecka. To my mamy zapewnić dzieciom warunki do

wspólnej zabawy, podczas której będą rozwijały swój intelekt, uzdolnienia, naby-

wały umiejętności społeczne, a opuszczając przedszkole, będą dobrze wychowane

i przygotowane do podjęcia obowiązków szkolnych. Do realizacji zadań musimy

się przygotować, a to wymaga czasu, ciągłego doskonalenia zawodowego, szuka-

nia różnych rozwiązań metodycznych, aby sprostać np. zmieniającym się zainte-

resowaniom dzieci, rozwojowi globalnemu.

Czytając ten tekst, wiele osób powie: nauczyciel pracuje 40 godzin tygodniowo,

a nie 22 lub 25 godzin. Nauczyciele o tym wiedzą, wiedzą też, w jakim dokumencie

jest to zapisane. Często praca jest naszą pasją i dlatego staramy się swoje obowiąz-

ki wykonywać najlepiej, jak tylko potrafimy, bo robimy to dla dobra powierzonych

nam dzieci. Dla nas ważne są dzieci i ich rodzice. Na plan dalszy schodzi koniecz-

ność zapisywania tego, co zrobiliśmy, zgodnie lub nie z oczekiwaniami innych.

Zdajemy sobie sprawę z tego, że powinniśmy dokumentować swoje działania,

ale bez szaleństwa papierowego, zgodnie z zapisami prawa. Oczywiście, w celu

podniesienia jakości pracy należy mieć rozeznanie w stopniu realizacji programu

i podstawy programowej, ale czy do tego rozeznania potrzebna jest dodatkowa do-

kumentacja? Realizując program wychowawczo-dydaktyczny zgodny z podstawą

programową, realizujemy podstawę. Dlaczego nauczyciel ma dokumentować każ-

dy swój ruch, każdą decyzję, każdą rozmowę przeprowadzoną z rodzicem lub spe-

cjalistą? (takie informacje docierają do nas z różnych stron). Dlaczego nie można

mieć do niego zaufania, że robi to dobrze, bez zapisywania w dokumencie? Dla-

czego zmusza się nas do ponownego odnotowywania, na specjalnie opracowanych

drukach, tego, co już raz zostało zapisane, np. w planie miesięcznym, w dzienniku

zajęć i innych obowiązujących nas dokumentach? A może nasze pomysły są właś-

ciwe? Może nasza rada pedagogiczna dokonała mądrych wyborów? Kompetencje

rady pedagogicznej są szerokie i pozwólmy, aby na tym szczeblu zapadały naj-

istotniejsze decyzje dotyczące sposobu prowadzenia dokumentacji. Bierzmy rów-

nież przykłady z dobrych praktyk stosowanych np. w państwach skandynawskich,

gdzie wykształcony nauczyciel jest w pełni wiarygodny w tym, co robi.

Na zakończenie powołamy się na wypowiedź jednej z nauczycielek o krótkim sta-

żu pracy, która powiedziała: „Dlaczego ja mam udowodnić, że realizuję program,

podstawę… itd. Niech mnie udowodnią, że tego nie robię”.

Naszym marzeniem jest ograniczenie biurokracji w wychowaniu przed-

szkolnym i większe zaufanie do tego, co robimy dla dobra dzieci, ich ro-

dziców i środowiska lokalnego. A robimy naprawdę wiele!

Ewa Zielińska – wieloletnia nauczycielka wychowania przed-

szkolnego. Współautorka programów edukacyjnych, publikacji

dla nauczycieli artykułów dla rodziców. Wspólnie z prof. Edytą

Gruszczyk-Kolczyńską prowadzi badania nad metodami lepszej

efektywności procesu wychowania i kształcenia dzieci w wa-

runkach przedszkola. Jej działalność przyczyniła się do zmiany

rzeczywistości przedszkolnej w zakresie wspomagania rozwoju

umysłowego dzieci, zwłaszcza edukacji matematycznej.

Katarzyna Wróbel – nauczyciel dyplomowany, dyrektor Przed-

szkola Publicznego nr 11 w Policach, doradca metodyczny wycho-

wania przedszkolnego gminy Police, ukończyła Studium Wycho-

wania Przedszkolnego w Szczecinie, Uniwersytet Szczeciński na

wydziale pedagogiki wczesnoszkolnej, zarządzania oświatą oraz

prawa administracyjnego. Wieloletni edukator działający na rzecz

nauczycieli gminy Police, za swoją działalność została nagrodzona

m.in. nagrodą M. Weryho-Radziwiłłowicz.

macji, w jaki sposób nauczyciele mają

te działania planować i odnotowywać

ich realizację. Można opracować plan

współpracy z rodzicami na własny

użytek i odnotować w nim wydarze-

nia, w których rodzice będą brali udział

(np. pomoc w organizacji wycieczek,

przygotowanie dekoracji na uroczysto-

ści przedszkolne).

Każdy nauczyciel ma współpra-

cować ze specjalistami świadczą-

cymi pomoc psychologiczno-pedago-

giczną, opiekę zdrowotną i inną.

Uwaga!

Rozporządzenie MEN z dnia 21 maja

2001 r. w sprawie ramowych statutów

i Rozporządzenie MEN z dnia 16 lip-

ca 2009 r. zmieniające rozporządzenie

w sprawie sposobu prowadzenia przez

publiczne przedszkola, szkoły i pla-

cówki dokumentacji przebiegu naucza-

nia, działalności wychowawczej i opie-

kuńczej oraz rodzajów tej dokumenta-

cji reguluje działania w tym zakresie.

Przedszkole i inne placówki wymie-

nione w rozporządzeniu mają groma-

dzić dla każdego dziecka, ucznia lub

wychowanka objętego specjalistyczną

pomocą psychologiczno-pedagogiczną

dokumentację badań i czynności uzu-

pełniających prowadzonych w szcze-

gólności przez pedagoga, psychologa,

logopedę, doradcę zawodowego i le-

karza. Nauczyciele sugerują rodzicom

konieczność pójścia z dzieckiem do

poradni specjalistycznej i zwykle od-

notowują te informacje w arkuszach

obserwacji. Jednak ostateczna decy-

zja o posłaniu dziecka do specjalisty

należy do rodziców lub prawnych

opiekunów. Podobnie z otrzymaniem

przez placówkę wyników zwrotnych

badania – jeśli rodzic wyrazi zgodę na

ich przekazanie, wówczas przedszkole

ma obowiązek je przechowywać, a na-

uczyciel dostosować swoją pracę do za-

wartych w nich wskazówek.



W następnym numerze:

Ewa Zielińska – Dziecięca matematyka dwadzieścia lat później,

czyli o tym, jak wspomagać rozwój umysłowy dzieci.

List NAuCzyCieLi

o NiesPełNioNyCh mARzeNiACh