Temat 8:Rola społeczna nauczyciela. Rola społeczna ucznia.

Rola społeczna - oznacza całość wzorów kulturalnych związanych z konkretnym statusem jednostki. Obejmuje ona postawy, wyobrażenia wartości i sposoby zachowania się, które przypisane są przez społeczeństwo każdemu posiadaczowi danego statusu. (R. Linton)

W socjologii rola społeczna pojmowana jest jako:
• System oczekiwań grupy w stosunku do zachowania się jednostki zajmującej w tej grupie określoną pozycję
• System stałych zachowań osobnika zgodnych z oczekiwaniami grupy społecznej, do której należy

Rola wychowawcy - wyznacza ją zespół oczekiwań formułowanych przez instytucje nadrzędne, rodziców i ewentualnie inne grupy społeczne co do sposobu, w jaki spełniane mają być zadania wychowawcy.

Role pełnione przez nauczyciela - wychowawcę:
• Nauczyciel w roli przewodnika - sugeruje uczniom metody samodzielnej kontynuacji studiów
• Nauczyciel w roli kontrolera - sugeruje prace i nadzoruje ich wykonanie
• Nauczyciel w roli związanej zniesieniem pomocy rezerwowej - służy radą w razie potrzeby
• Nauczyciel w roli animatora - umieszcza uczniów w sytuacjach pobudzających do nauki i pracy

Typy nauczycieli według W. Friedriechsa
Typ naiwny
• Żywe usposobienie
• Afirmacja życia
• Dostosowanie się do poziomu dziec
Typ autokratywny
• Skryty
• Zdolny organizator
• Pilny i systematyczny
• Kieruja dziećmi dyskretnie
Typ wczuwający
• Samokrytyczny
• Kieruje się dobrocią
• Kieruje dziećmi dyskretnie
Typ rzeczowy
• Wprowadza dzieci w świat wartości
• Ważniejszy jest dla niego materiał nauczania niż dzieci
• Według Pietrasińskiego:

KIEROWANIE - to tyle, co pobudzenie i koordynacja działalności zespołowej, zmierzającej do realizacji stojących przed zespołem celów.
W literaturze wymienia się wiele stylów kierowania, ale główne są trzy:
• 1. autokratyczny
• 2. demokratyczny
• 3. Nieingerujący

W ramach każdego z tych stylów wyróżnia się następujące grupy:
1. przywódcy autokratyczni:
- autokrata surowy;
- autokrata życzliwy;
- autokrata nieudolny;
2. przywódcy demokratyczni:
- prawdziwy demokrata;
- pseudodemokrata;
3. przywódcy niieingerujący.

Wyżej wymienione style kierowania znajdują swoje zastosowanie w przedsiębiorstwie, w szkole.

OMÓWIENIE:
AUTOKRATA SUROWY - całą swoją władze opiera na przymusie i zastraszaniu podwładnych. Dyscyplinę i posłuch wymusza za pomocą często stosowanych kar. Jest surowy wobec siebie i swoich uczniów. Jego słowo jest rozkazem, nie znosi sprzeciwu ani żadnej krytyki. Uczniowie wykonują jego polecenia tylko, dlatego, że się go boją. Nie jest lubiany i nie ma przyjaciół. Nie pozwala podwładnym na poruszanie tematu spraw osobistych, nikt się do niego nie zgłasza, gdy ma problem.
AUTOKRATA ŻYCZLIWY - jest surowy wobec podwładnych, ale oprócz kar stosuje również nagrody. Nagradza jednak tylko uczniów np. mu uległych i ślepo mu posłusznych. Jest zwolennikiem zasady dziel i rządź. Stara się świadomie skłócić podległy mu zespół i wygrywać konflikty między uczniami. Pod pozorami życzliwości rządzi despotycznie, a życzliwość jego ogranicza się do nic nieznaczących słów.
AUTOKRATA NIEUDOLNY - jest despotą, a przy tym nie ma wymaganych kwalifikacji zawodowych. Wierzy jednak, że jest właściwą osoba na właściwym miejscu, a także, że jest nieomylny w podejmowaniu wszystkich decyzji. Jego nieobliczalne i często pochopne decyzje przynoszą wiele strat, ale biada podwładnemu, który spróbowałby go skrytykować. Bez żadnych skrupułów, za wszelką cenę dąży do osiągnięcia zamierzonego celu. Kłamie, nadużywa swej władzy działając bezprawnie, nie liczy się z nikim i z niczym.
DEMOKRATA PRAWDZIWY - kieruje zespołem, nie ograniczając jego inicjatywy i samodzielności. Ważniejsze decyzje uzgadnia z podwładnymi. Omawia z nimi plan i sposoby jego realizacji. Jego podwładni, w odróżnieniu od podwładnych kierownika autokraty, nie tylko wiedzą, co będą robić dziś, ale znają także zadania przyszłościowe. Popiera wszelkie cenne inicjatywy podwładnych, skłonny jest do wprowadzania innowacji i ulepszeń. Okazuje uczniom szacunek i zaufanie. Mówią o nim swój chłop i gdy mają kłopoty, nie obawiają się mu je przedstawić.
PSEUDODEMOKRATA - by osiągnąć jak najlepsze wyniki swej pracy często, gdy jest zagrożony, odwołuje się do podwładnych, informuje ich o trudnościach, a nawet zasięga ich rady. Zasadnicze decyzje podejmuje jednak sam, gdyż nie ma zaufania do umiejętności swoich podwładnych. Dla zdobycia popularności wśród uczniów nie żałuje różnych obietnic, ale najczęściej na obietnicach się kończy.
STYL NIEINGERUJĄCY - taki nauczyciel czy kierownik zostawia zespół samemu sobie i nie stara się sprawować nad nim kierownictwa. Swe zadania ogranicza do roli przekaźnika poleceń od swojego zwierzchnika do klasy. Wyznając zasadę niech się samo kręci, doprowadza najczęściej do rozprzężenia w zespole i do własnej klęski.

Do przedstawionych wyżej sylwetek S. Łypacewicz dodaje jeszcze dwa inne sposoby kierowania - dobry wujaszek i kierownik biurokrata.
OMÓWIENIE:
DOBRY WUJASZEK - to kierownik słaby, chciałby wszystkim dogodzić, ale nie wie, jak to zrobić. Pod pozorem dbania o poprawne relacje międzyludzkie zaniedbuje dyscyplinę pracy, dopuszcza do bałaganu, jest złym organizatorem. Dla świętego spokoju łatwo zmienia zdanie i ustępuje nawet w sprawach istotnych dla wykonania zadania. Chce uchodzić za demokratę, ale nim nie jest, ponieważ bałagan, brak dyscypliny i odpowiedzialności nie są przejawami demokracji. Osiągnięcia takiego kierownika są mierne, nie zdobywa on też zaufania grupy.
KIEROWNIK BIUROKRATA - dla niego sprawą najważniejszą jest ścisłe przestrzeganie przepisów. Sam zawsze czeka na wytyczne i instrukcje z góry. Lubi tworzyć nowe przepisy i komplikować już obowiązujące. O podwładnych nie dba, wymaga ślepego podporządkowania się przepisom. Ważniejszy jest dla niego nie żywy człowiek, lecz pieczątka, stempelek, formularz i paragraf.

Poza wyżej wymienionymi stylami kierowania można jeszcze wskazać:
- przywódcę dyplomatę,
- przywódcę uczestniczącego,
- przywódcę sterującego.
OMÓWIENIE:
PRZYWÓDCA DYPLOMATA - podobnie ja sprzedawca, działa poprzez sztukę przekonywania. Chociaż może posiadać władzę autokratyczną i w niektórych przypadkach się nią posługuje, to jednak woli oddziaływać na ludzi i przekonywać ich oraz motywować ich postępowanie. Daje swym podwładnym pewną swobodę działania, pozwalając im na zadawanie pytań, dyskutowanie, a nawet na obronę ich własnego poglądu.
PRZYWÓDCA UCZESTNICZĄCY - to kierownik, który otwarcie zaprasza swych podwładnych do uczestniczenia w przygotowaniu decyzji dotyczących polityki zespołu lub jego działania. Przywódca taki może być demokratyczny lub konsultujący. Demokratyczny czeka z podjęciem decyzji, aż grupa uzgodni lub przegłosuje jej treść. Konsultujący wysłuchuje opinii, dyskusji i propozycji grupy, ale daje do zrozumienia, że on sam odpowiada ze decyzję i jest uprawniony do jej podjęcia. W obu przypadkach podwładni mają znaczną swobodę wypowiadania swego zdania.
PRZYWÓDCA STERUJĄCY - to taki, który nie tracąc ogólnej kontroli działań, przedstawia swym podwładnym cele i zadania oraz udziela ogólnych wytycznych dotyczących organizacji pracy, ewentualnych trudności, funduszów itp. Następnie pozostawia wolną rękę w działaniu, wypowiadając się, co do sposobu działania tylko na życzenie podwładnych.

Role społeczne wyznaczają formy aktywności ucznia w szkole. Zaprezentujemy role społeczne, w które nauczyciel powinien wprowadzać uczniów w toku nauczania poszczególnych przedmiotów, aby jego zabiegi miały charakter nie tylko dydaktyczny, ale i wychowawczy:
• Uczeń w roli członka zespołu: idea nauczania i wychowania zespołowego polega nie tylko na umożliwieniu kilku uczniom wspólnego wykonywania zadań, lecz na umieszczenie każdego ucznia w obrębie konstruktywnie działającej, najmniejszej grupy społecznej, której członków łączy społeczna więź, sprawiająca, że czują się oni sobie potrzebni. Ta właśnie więź powodować będzie dobre samopoczucie w zespole oraz wyzwalać będzie motywy konstruktywnej aktywności. Każdy zespół posiada swego kierownika. Jest nim uczeń, tzw. „zespołowy”, „grupowy” albo „przewodniczący zespołu”. Powinien on zostać wybrany przez sam zespół. Praca w zespole umożliwia nabycie pożądanych cech. Pełnienie roli ma charakter osobotwórczy, ale posiadane już postawy, wpływają na sposób pełnienia roli. Również przygotowanie ludzi do harmonijnego, solidarnego współżycia i współdziałania jest jednym z podstawowych zadań wychowania.
• Uczeń w roli poszukiwacza wiedzy: jedną z cech nowocześnie wykształconego człowieka jest umiejętność samodzielnego zdobywania wiedzy. Całokształt czynności związanych z samodzielnym zdobywaniem wiedzy lub znajdowaniem rozwiązań praktycznych obejmujemy wspólnym mianem roli poszukiwacza. Uczeń pełni tę rolę wtedy, kiedy z różnym stopniem samodzielności zdobywa informacje potrzebne mu dla jakichś akceptowanych przez niego celów.
• Uczeń w roli badacza i odkrywcy wiedzy: uczeń samodzielnie poznaje rzeczywistość. Pełni tę rolę wówczas gdy, dokonuje obserwacji określonych zjawisk, które następnie opisuje, kiedy przeprowadza wywiad na ustalony temat, kiedy przeprowadza doświadczenia lub próby, a następnie poddaje je opisowi, analizie i wyjaśnieniu, kiedy gromadzi określone materiały czy dokumenty, a wreszcie kiedy samodzielnie rozwiązuje jakiś problem, a więc poszukuje odpowiedzi na stawiane sobie pytania.
• Uczeń w roli użytkownika wiedzy: to uczeń, który po opanowaniu wiedzy w wymaganym stopniu, dzieli się nabytymi wiadomościami i umiejętnościami z członkami swojego zespołu lub innych zespołów. Ważne jest również, aby uczeń rozwijał w sobie trwałe predyspozycje do racjonalnego i pożytecznego użytkowania wiedzy w życiu codziennym.
• Uczeń w roli specjalisty i fachowca: Fachowiec to uczeń zaawansowany w jakiejś wąskiej dziedzinie wiedzy lub praktycznych umiejętnościach. Specjalista natomiast to uczeń zamiłowany w całym przedmiocie nauczania i wykazujący uzdolnienia w danym kierunku. Tak więc możemy mieć w szkole specjalistów do języka polskiego lub matematyki itp. i fachowców od organizowania wycieczek lub przygotowania audycji słowno-muzycznych itp. Uczeń specjalista zachęcany jest do samodzielnej pracy w zakresie przedmiotu nauczania, który najbardziej lubi, a fachowiec do pogłębiania praktycznych umiejętności w wąskiej dyscyplinie.
• Uczeń w roli samouka: polega na samodzielnym podejmowaniu w stosunku do siebie samego tych czynności, które w nauczaniu spełniane są przez nauczyciela. Uczeń musi być wdrażany do samodzielnego zdobywania wiedzy w taki sposób, aby jednocześnie rozwinąć w nim zainteresowania, pasje i potrzeby poznawcze. Te właśnie dyspozycje chcemy rozwinąć wdrażając go już na terenie szkoły do twórczego i konstruktywnego pełnienia roli samouka.

Wszystkie te role społeczne mogą z powodzeniem występować w warunkach pracy każdej szkoły i każdego nauczyciela, odnoszą się bowiem do wszystkich przedmiotów. Uczniowie pełniący dane role będą więc przejawiali aktywność i podejmowani zadania wykraczające poza określone jednostki lekcyjne.

J.Janowski dokonał następujących klasyfikacji ról społecznych pełnionych przez uczniów:
• role związane z zadaniem grupy (role rzeczowe): inicjator, poszukiwacz informacji, poszukiwacz opinii, osobnik udzielający informacji, osobnik udzielający opinii, „realizator”, koordynator, „osobnik określający”, agitator, sprawozdawca, osobnik wykonujący drobne zadania techniczne;
• role związane z życiem grupy (role integratywne): osobnik określający, zachęcający innych, osobnik rozładowujący napięcie, osobnik doprowadzający do kompromisów między różnymi poglądami, osobnik ułatwiający innym aktywny udział w grupie, osobnik wyrażający (podsuwający w grupie) zasady, normy, ideały, osobnik obserwujący i komentujący wydarzenia w grupie;
• role antygrupowe: agresor, osobnik negatywistycznie blokujący uchwały, prace, postanowienia, osobnik starający się zwrócić myśli i działania grupy w swoim kierunku, osobnik, który używa grupy jako audytorium do wyrażania własnych (nie związanych z sytuacją) poglądów, ideologii, „kawalarz” komentujący nonszalancko lub cynicznie wszystkie wydarzenia w grupie, osobnik, który usiłuje dowolnie dominować nad wszystkimi, osobnik podlizujący się innym, osobnik zajmujący się tylko własnymi, specyficznymi zainteresowaniami.

J.Gawlina na podstawie badań wyodrębnił następujące role społeczne pełnione w klasie szkolnej:
1. Role nastawione na kierowanie i egzekwowanie (przywódca, przewodniczący).
2. Role nastawione na wykonywanie obowiązków (wykonawca, podwładny, specjalista).
3. Role nastawione na rozrywkę i zabawę (uczestnik gry lub zabawy, partner w zabawie, wodzirej).
4. Role nastawione na koleżeństwo (kolega, przyjaciel, opiekun).
5. Role karne związane z degradacją społeczną (oferma, lizus, obibok, egoista, maminsynek itp.).

---