„UCZTA” PLATONA

O utworze:

Dialog Platona zaliczany najczęściej do średniego okresu jego twórczości (powstał prawdopodobnie
pomiędzy 384 a 372 r. p.n.e.), o konstrukcji ramowej. Głównym tematem dialogu jest miłośd (eros).
Obok Paostwa uważany jest za jedno ze szczytowych osiągnięd literackich Platona. Istnieje także
dialog Ksenofonta o tym samym tytule, poruszający ten sam temat i rozgrywający się w tych samych
okolicznościach.

Uczta ma skomplikowaną konstrukcję ramową o kilku poziomach narracji. O tym, co wydarzyło się na
uczcie u Agatona, dowiadujemy się z rozmowy Apollodora z niewymienionym z imienia przyjacielem.
Wcześniej Apollodor opowiedział o uczcie Glaukonowi (bratu Platona) i teraz powtarza swoją relację.
Rozmowa toczy się około 400 r. p.n.e., dotyczy jednak uczty, która miała miejsce kilkanaście lat
wcześniej i którą dramaturg Agaton wydał dla uczczenia swojego zwycięstwa w agonie podczas
Dionizji w 416 r. p.n.e. Apollodor nie był obecny na tej uczcie, powtarza to, co usłyszał o niej od
Arystodemosa, znajomego Sokratesa. Arystodemos opowiedział mu z kolei, o czym mówili uczestnicy
uczty – Fajdros, Pauzaniasz, Eryksimachos, Arystofanes, Agaton, Sokrates i Alkibiades. Wreszcie na
ostatnim poziomie narracji Sokrates opowiada na uczcie, czego dowiedział się od Diotymy.

Uczta Platona jest jednym z najważniejszych tekstów filozofii starożytnej, jej wartośd można też
jednak rozpatrywad w innych kategoriach – dzieła literackiego, źródła informacji biograficznych jak
też o kulturze i obyczajach starożytnej Grecji.

Akcja:

Apollodor, poproszony przez przyjaciela o nieznanym imieniu i prawdopodobnie inne osoby, aby
opowiedział o uczcie u Agatona, stwierdza, że ma do tego już pewne przygotowanie, ponieważ
niedawno opowiadał tę historią Glaukonowi (rozmowy dotyczyły miłości):

Właściwe opowiadanie rozpoczyna się w momencie, kiedy pewnego razu Arystodemos przypadkiem
spotyka Sokratesa, umytego i w sandałach, co jest jak na niego niezwykłym widokiem – Sokrates
przeważnie nie dbał o powierzchownośd zewnętrzną. Ten wyjaśnia mu, że idzie na ucztę u Agatona.
Nie był na niej poprzedniego dnia, ponieważ bał się, że będzie dużo hołoty ,obiecał jednak przyjśd
nazajutrz. Sokrates zaprasza Arystodemosa, aby mu towarzyszył. W drodze Sokrates rozmyśla i każe
iśd Arystodemosowi przodem; kiedy ten wreszcie dociera do domu gospodarza, przychodzi bez
Sokratesa. Agaton przyjaźnie wita Arystodemosa i pyta o Sokratesa. Posłany po niego chłopiec ze
służby powraca z wiadomością, że Sokrates stoi w ganku u sąsiadów i nie chce wejśd. Agaton jeszcze
kilkakrotnie chce posyład po filozofa, Arystodemos odradza mu to, twierdząc, że on już ma taki jakiś
zwyczaj i że na pewno przyjdzie. Wreszcie Sokrates zjawia się w połowie wieczerzy, Agaton zaprasza
Sokratesa, aby ten położył się obok niego, aby i on mógł skorzystad trochę z tej mądrości, którą
Sokrates z pewnością zdobył, rozmyślając na ganku. Sokrates przyjmuje zaproszenie, na
protekcjonalny ton Agatona reagując stwierdzeniem, że sam dzięki temu będzie mógł od niego
nassad i dużo i bardzo pięknej mądrości. Jego mądrośd jest licha i ledwie się świeci, podczas gdy

mądrośd Agatona lśni i przyrasta szybko – jest to aluzja do nagrody, jaką Agaton otrzymał za swoją
tragedię wystawioną podczas Dionizjów.

Po zakooczeniu wieczerzy następuje libacja i goście śpiewają hymny do bogów, po czym przystępują
do picia wina. Pauzaniasz, jeden z gości, który na uczcie pełni funkcję sympozjarchy, to jest mistrza
uczty, stwierdza, że po pijaostwie poprzedniego dnia pragnąłby jakiegoś odświeżenia, Arystofanes,
inny z gości, i Agaton zgadzają się z nim. Lekarz Eryksimachos wskazuje na szkodliwośd pijaostwa;
uczestnicy uczty zgadzają się, aby pid umiarkowanie i następnie, po odesłaniu flecistki, zająd się
rozmową. Jako temat do dyskusji Eryksimachos proponuje, aby każdy z biesiadników wygłosił mowę
na cześd Erosa (które to słowo w języku greckim oznacza zarówno boga miłości jak i samą miłośd),
ponieważ jest to temat dotychczas zaniedbany przez filozofów (powołuje się tu na myśl Fajdrosa i
wyjawionym przez niego żalu z powodu braku pochwalnych poematów o Erosie).

ROZMOWA:

1) Mowa Fajdrosa

Pierwszym mówcą jest Fajdros. Określa Erosa jako najstarszego z bogów, czego dowodem ma byd
fakt, że u nikogo z poetów ani zwykłych ludzi (Fajdros cytuje przy tym m.in Hezjoda) nie znajdujemy
imion jego rodziców. Będąc najstarszym bogiem, daje też ludziom najwięcej dobra w ten sposób, że
skłania kochanków do czynów dobrych i szlachetnych: Fajdros zauważa, że najbardziej wstydzimy się
czynów złych przed kochankiem, a czynów dobrych najbardziej pragniemy właśnie przez wzgląd na
jego podziw – w ten sposób Eros jest siłą napędową dobra. Gdyby można było stworzyd paostwo lub
wojsko z samych "miłośników" i "oblubieoców", paostwo takie byłoby wzorem ładu i porządku
społecznego, a jego obywatele, dzięki temu, że Eros natchnąłby ich męstwem, zwyciężyliby cały
świat.

Fajdros w dialogu mówi przede wszystkim o miłości między mężczyznami, przyznając aczkolwiek, że
do takiej miłości zdolne są też kobiety, jak Alkestis, gotowa umrzed za męża. Ważna jest przy tym
szczerośd w gotowości oddania życia za ukochanego lub ukochaną. Szczerości tej nie miał w sobie
Orfeusz, kiedy zszedł do Hadesu, aby odzyskad żonę Eurydykę; miał ją natomiast Achilles, który nie
bał się stanąd do walki z Hektorem, aby pomścid śmierd swojego "miłośnika" Patroklosa, i zginąd
później od strzały Parysa. Koocząc swoja mową Fajdros stwierdza, że bogowie bardziej podziwiają i
nagradzają, gdy oblubieniec miłośnika kocha, niż gdy miłośnik oblubieoca, ponieważ miłośnik ma w
sobie coś boskiego, mieszka w nim bóg.

2) Mowa Pauzaniasza

Drugim mówcą jest Pauzaniasz, sofista i polityk grecki, z zarazem kochanek Agatona. Pauzaniasz
zaczyna od stwierdzenia, że przedmiot rozmowy nie jest ściśle określony, ponieważ w rzeczywistości
istnieją dwa Erosy, z których tylko jeden zasługuje na to, aby go chwalid. Ta dwoistośd Erosa wynika z
tego, że istnieją też dwie Afrodyty, bez których boga miłości nie sposób sobie wyobrazid. Starsza
Afrodyta, nie miała matki, jest córką Nieba, i stąd jest nazywana Afrodytą niebiaoską; druga, młodsza,
była córką Zeusa i Diony jest nazywana wszeteczną.

Z pomocą Erosa, syna Afrodyty wszetecznej, kochają jednostki niższe: kochają one zarówno kobiety
jak i chłopców, przy tym bardziej ciała niż dusze, myślą tylko o uczynku, piękno jest im obojętne; a
jako że Afrodyta wszeteczna jest boginią młodszą niż Afrodyta niebiaoska i ma w sobie pierwiastek
męski i żeoski zdarza im się za sprawą miłości czynid raz źle, raz dobrze.

Afrodyta niebiaoska jest boginią starszą i ma w sobie wyłącznie pierwiastek męski; dlatego też Eros
będący jej synem skłania wyłącznie do miłości do mężczyzn jako do miłości do tego, co z natury ma
więcej siły i rozumu. Pederaści ogarnięci takim Erosem nie kochają małych dzieci, tylko chłopców,
którzy już zaczynają myśled, którzy weszli w wiek dojrzewania. Powinno istnied prawo zakazujące
kochania nieletnich (Pauzaniasz ma tu na myśli dzieci przed okresem dojrzewania), ponieważ z
takiego chłopaka nie wiadomo jeszcze, co będzie; pederaści, którzy tak nierozważnie postępują,
ściągają też potępienie na całą grupę "miłośników". Miłośd jest rzeczą dobrą tylko wtedy, kiedy
kochanek oddaje się kochankowi w przekonaniu, że za jego sprawą stanie się dzielniejszym i
mądrzejszym.

3) Mowa Eryksimachosa

Jako trzeci przemawiad miał Arystofanes, komediopisarz grecki, ale zastępuje go lekarz Eryksimachos,
bo Arystofanes dostaje napadu czkawki (element humorystyczny). Eryksimachos przyznaje rację
Pauzaniaszowi, że Eros jest dwojaki; w nawiązaniu do jego mowy zaznacza jednak, że uważa ją za
niedokooczoną. Sądzi, że trzeba do niej dodad, że dopiero medycyna uczy, że Eros nie tylko jest
dwojaki, ale ponadto mieszka nie tylko w duszach ludzkich, ale we wszystkim, co istnieje. Zgodnie z tą
opinią o wartości medycyny postanawia zacząd mowę "od spraw lekarskich" – dwojaki Eros mieszka
w ciałach na podobieostwo zdrowia i choroby, które jako całkiem odmienne od siebie "kochają"
przeciwne rzeczy. Podobna harmonia ma istnied według Eryksimachosa także w muzyce – przywołuje
on tu poglądy Heraklita, że w jedności mimo wewnętrznego zróżnicowania panuje wewnętrzna
zgodnośd, podobnie jak w łuku i w lutni (jednośd w wielości).

4) Mowa Arystofanesa

Obecnośd Arystofanesa w Uczcie Platona jest zagadką, ponieważ z innych źródeł znany jest krytyczny
stosunek do siebie komediopisarza i Sokratesa. Arystofanes ośmieszył filozofa w swojej komedii
Chmury a także w innych sztukach. Arystofanes zaczyna swoją mowę od długiej pochwały potęgi
Erosa, parodiując przy tym patos mów poprzedników: Ja wam tedy spróbuję objawid potęgę jego –
wy zaś innych nauczycielami będziecie! Arystofanes opowiada, że natura ludzka była niegdyś inna niż
obecnie: istniały trzy płcie, złożona z połówek męskich, złożona z połówek żeoskich i złożona z
połówki męskiej i połówki żeoskiej. Ciało każdego człowieka było walcowate, miało dookoła plecy i
piersi, po cztery nogi, dwie twarze, czworo uszu itd., a poruszało się w dowolną stronę podobnie jak
ludzie obecnie, często przy tym skacząc i koziołkując. Trzy płcie istniały po to, aby reprezentowad
słooce, ziemię i księżyc – męska reprezentowała słooce, żeoska ziemię, a obojnacza księżyc jako
podobny jednocześnie do ziemi i słooca. Pierwotne istoty ludzkie były na tyle silne i "wolnomyślne",
by przeciwstawiad się bogom. Bogowie nie chcieli wytracid całego rodu ludzkiego w obawie o utratę
kultu i ofiar, postanowili więc za radą Zeusa osłabid go, przecinając każdego człowieka na dwie
połowy. Rozciętych ludzi Zeus nakazał uformowad na nowo Apollinowi – świadectwem rozcięcia jest
do dzisiaj pępek, ku któremu zwrócona jest twarz człowieka, by mając to miejsce przed oczyma, był
grzeczniejszy niż przedtem. Po rozcięciu połówki zaczęły tęsknid do siebie, splatad się w uścisku i
masowo ginąd z głodu – by tego uniknąd, Zeus przeniósł ich genitalia do przodu, by mogły zaspokajad

tęsknotę przez stosunek płciowy. Eros jest więc w naturze ludzkiej tym, co ulecza ją przez
sprowadzanie do dawnej postaci. Każdy człowiek na świecie poszukuje odtąd swojej drugiej połówki
– mężczyźni i kobiety powstali z dawnej płci obojnaczej poszukują płci przeciwnej, mężczyźni i kobiety
powstali z dawnej płci męskiej i żeoskiej poszukują tej samej płci.

5) Mowa Agatona

Arystofanes ponownie przekomarza się z Eryksimachosem, który wyraża przekonanie, że Sokrates i
Agaton mieliby trudności w wygłoszeniu swoich pochwał Erosa po mowie tak dobrej, jak mowa
Arystofanesa, gdyby nie to, że znakomicie rozumieją się na sprawach erotycznych.

Agaton zaczyna od stwierdzenia, że jego poprzednicy chwalili nie boga Erosa, lecz dobrodziejstwa
miłości, którymi bóg ten ich obdarza. Aby chwalid boga, należy jednak najpierw powiedzied, jaki jest
on sam. Eros jest najszczęśliwszym bóstwem, ponieważ jest najpiękniejszy i najlepszy, a jest
najpiękniejszy, ponieważ jest najmłodszy. Eros nienawidzi starości i przebywa z młodymi. Agaton nie
zgadza się tu z pierwszym mówcą, Fajdrosem, który dowodził, że Eros jest starszy od Kronosa i
Japeta. Dawniej dziejami bogów rządziła Koniecznośd, co prowadziło do walk pomiędzy nimi,
kastrowania i zakuwania w kajdany; od kiedy jest z nimi Eros, panuje wśród nich przyjaźo i pokój. Eros
jest też bóstwem delikatnym, dla którego opisu potrzeba by poety na miarę Homera. Eros nie stąpa
po ziemi, mieszkania zakłada w sercach i duszach bogów i ludzi i to tylko tych, którzy są wystarczająco
subtelni. Jest też lotny, nieuchwytny, wkrada się w duszę człowieka niepostrzeżenie i tak z niej
umyka. Ma harmonijne kształty, piękną cerę i lubi przebywad wśród kwiatów.

Eros nie znosi też gwałtu, nie czyni nikomu krzywdy, ani jej od nikogo nie zaznaje. Każdy go chętnie
słucha, co świadczy o jego sprawiedliwości. Eros jest również niezrównany w umiarkowaniu, bo jako
bóg miłości panuje nad wszystkimi żądzami i rozkoszami, i męstwie, bo potrafi rozpalid miłośd
pomiędzy samym Aresem, bogiem wojny, a Afrodytą. Eros cechuje się wreszcie mądrością; jest tak
mądry, że i innych czyni twórcami, np. w zakresie sztuki muzycznej (gdyby sam nie posiadał tych
talentów, nie mógłby przekazad ich innym). Również umiejętności praktyczne zawdzięczamy Erosowi
– dzięki niemu łucznictwo, medycynę i wieszczbiarstwo wynalazł Apollo, u niego muzy uczyły się
muzyki, Hefajstos – kowalstwa, Atena – tkactwa, Zeus – rządzid bogami i ludźmi.

Tragediopisarz Agaton kooczy swoją mowę pełnym egzaltacji hymnem na częśd Erosa, wyliczając jego
cechy i wywołując swoimi zdolnościami oratorskimi ogólny zachwyt i podziw zebranych.

6) Mowa Sokratesa

Pod maską zakłopotania Sokrates stwierdza, że po tak wspaniałej mowie Agatona nie wie, co
powiedzied i że najchętniej uciekłby z uczty, gdyby miał dokąd. Potem jednak przechodzi do swoich
rozważao o Erosie. Na początku zauważa, że wszyscy uczestnicy uczty jakby tylko umówili się
odgrywad pochwały Erosa, zamiast chwalid go naprawdę. Sam nie potrafi wygłaszad takich pochwał,
spróbuje jednak odkryd, jaka jest prawdziwa natura bóstwa. W następującej po tym rozmowie z
Agatonem znajdujemy jedyny w dialogu przykład zastosowania metody elenktycznej przez Sokratesa,
polegającej na takim kierowaniu rozmową, aby wykazad sprzecznośd i absurdalnośd twierdzeo
interlokutora. Zadając mu odpowiednie pytania, Sokrates skłania Agatona kolejno do przyznania, że:

1. Eros jest miłością czegoś.
2. Jeżeli jest miłością, to znaczy, że czegoś pragnie.
3. Jeżeli czegoś pragnie, to znaczy, że tego nie ma.
4. Agaton stwierdził w swojej mowie, że od kiedy Eros nastał wśród bogów, zapanowały wśród nich
porządek i piękno; Eros jest więc miłością do piękna.
5. Jeśli Eros jest miłością do piękna, znaczy to, że brakuje mu piękna. Eros nie może byd więc piękny.
6. To, co jest dobre, jest też i piękne. Jeśli więc Erosowi brakuje piękna, brakuje mu też dobra.

Agaton nie potrafi wyjaśnid tej sprzeczności.

W dalszej części mowy Sokrates wyjaśnia zebranym, że kiedyś omawiał te kwestie z niejaką Diotymą z
Mantinei, która doskonale się rozumiała na tych jak i na innych sprawach (dzięki niej Ateoczykom
udało się również kiedyś odroczyd zarazę o dziesięd lat). Otóż Diotyma (prawdopodobnie wieszczka
lub kapłanka) swoimi pytaniami doprowadziła go wtedy do takiego samego uwikłania się w
sprzeczności, do którego Sokrates doprowadził teraz Agatona. Prowadząc go następnie ku prawdzie,
Diotyma (która w dialogu reprezentuje poglądy i naukę samego Platona) najpierw wyjaśniła
Sokratesowi, że fakt, że Eros nie jest piękny i dobry, nie oznacza, że musi byd szpetny i zły. Dalej
uświadomiła filozofowi, że ten wcale nie uważa Erosa za boga, ponieważ odmawia mu przymiotów
dobra i piękna. Z drugiej strony Eros też nie jest człowiekiem, lecz czymś pośrednim pomiędzy
światem bogów i światem ludzi. Eros jest wielkim duchem, tłumaczem pomiędzy bogami a ludźmi,
dzięki któremu możliwe są sztuka wieszczbiarska, ofiary kapłanów i rozmowy bogów z ludźmi, we
śnie i na jawie.

Eros w najgłówniejszym znaczeniu jest to wszelkiego rodzaju dążenie do dobra i do szczęścia , w
ramach tych dążeo i pragnieo myśli ludzi są jednak skierowane ku różnym rzeczom: pieniądzom,
gimnastyce, filozofii i tylko czasami miłości w zwykłym rozumieniu tego słowa. Przedmiotem miłości
jest jednak zawsze wieczne posiadanie dobra, a sposobem prowadzącym do tego celu jest
zapładnianie tego, co piękne, zarówno co do ciała jak i co do duszy, które to słowa można odnieśd do
biologicznego popędu seksualnego, ale też sfery duchowej życia. Miłośd w istocie goni za płodzeniem,
tworzeniem w pięknie, bo w zapłodnieniu jest jakiś pierwiastek wiekuisty, nieśmiertelny, o ile to byd
może w istotach śmiertelnych (206e), tak więc musi człowiek i nieśmiertelności pragnąd, jeżeli
przedmiotem miłości jest wieczne posiadanie dobra

Wreszcie na koocu tej drogi (Platon w najbardziej dobitny sposób wkłada tu w usta Diotymy swoją
własną naukę o ideach i duchach nadziemskich) człowiekowi odsłania się piękno samo w sobie, ono
samo w swojej istocie , piękno wieczne, które nie powstaje i nie ginie i nie rozwija się, ani nie więdnie
[…] a wszystkie inne przedmioty piękne uczestniczą w nim jakoś w ten sposób, że podczas gdy same
powstają i giną, ono ani się pełniejszym nie staje, ani uboższym, ani żadna w ogóle zmiana go nie
dotyka . Na tym szczeblu dopiero życie jest coś warte: wtedy, gdy człowiek piękno samo w sobie
ogląda. W kulminacji i na zakooczenie mowy pochwalnej na cześd tej jedynie rzeczywistej idei piękna
Diotyma kieruje do Sokratesa pełne patosu słowa: Czy nie uważasz, że [człowiek] dopiero wtedy, gdy
ogląda piękno samo i ma je czym oglądad, potrafi tworzyd nie tylko pozory dzielności, bo on nie z
pozorami obcuje, ale dzielnośd rzeczywistą, bo on dotyka tego, co naprawdę jest rzeczywiste. A skoro
płodzi dzielnośd rzeczywistą i rozwija, kochankiem bogów się staje, i jeśli komu wolno marzyd o
nieśmiertelności, to jemu wolno.

7) Mowa Alkibiadesa

Nagle ktoś z hałasem zaczyna się dobijad do drzwi, wreszcie do pomieszczenia, w którym przebywają
biesiadnicy, wchodzi w towarzystwie flecistki i kilku innych osób pijany Alkibiades w wieocu z
bluszczu i fiołków i wstążkami na głowie. Jak Agaton i Arystofanes, Alkibiades jest postacią
historyczną. Był uczniem Sokratesa, wybitnym wodzem i politykiem, ale też postacią bardzo
kontrowersyjną, oskarżanym przez Ateoczyków o rozwiązłośd, świętokradztwo, później nawet o
zdradę. Alkibiades usprawiedliwia się, że poprzedniego dnia nie mógł przyjśd na ucztę, teraz jednak
prosi o wpuszczenie go, a przede wszystkim pragnie ustroid wstążkami głowę Agatona –
najmądrzejszego i najpiękniejszego człowieka. Agaton i pozostali zapraszają go, aby wszedł. Wygłasza
on mowę pochwalną o Sokratesie. Filozof jest wzorem panowania nad sobą. Sokrates naprawdę
pogardza i pięknościami i majątkiem; Alkibiades już raz zajrzał do jego wnętrza i mógł przekonad się,
jakie prawdziwe skarby kryły się w nim.

W dalszej części mowy Alkibiades opisuje męstwo Sokratesa podczas wojny pod Potidają, kiedy to
Sokrates jak nikt inny potrafił znosid głód i mrozy. Raz podczas bitwy ocalił nawet życie Alkibiadesowi
i nie chciał przyjąd za to nagrody, a kiedy armia wycofywała się spod Delion, nie uciekał w panice, lecz
do kooca zachował zimną krew i opanowanie (Alkibiades opowiada tu o II wojnie peloponeskiej
pomiędzy Atenami i Spartą).

Koocząc swoją mowę pochwalną na cześd Sokratesa, Alkibiades stwierdza, że u niego to jest
najdziwniejsze, że on nie jest podobny do nikogo z ludzi, ani dawnych, ani dzisiejszych. Sokratesa
można przyrównad tylko do sylenów i satyrów; jego słowa wydają się na pierwszy rzut oka śmieszne,
jak w statuetkach sylenów kryje się w nich jednak głęboki sens i skarby dzielności. W ostatnich
słowach Alkibiades aczkolwiek ostrzega, że Sokrates już wobec wielu udawał "miłośnika", w koocu
jednak zawsze doprowadzał do tego, że to inni się w nim zakochiwali, czyli sam zostawał
"oblubieocem" (te słowa ostrzeżenia Alkibiades kieruje przede wszystkim do Agatona)

Przez otwarte drzwi, które ktoś zapomniał zamknąd, wpada gromada pijaków, którzy zaczynają pid
bez żadnego porządku, pod przymusem i nad miarę . Dlatego częśd gości idzie do domu, Arystodemos
(który cały czas był ukrytym narratorem Uczty Platona) zapada w sen, a kiedy budzi się, widzi, że
czuwają i piją wino jeszcze tylko Agaton, Arystofanes i Sokrates. Sokrates jako jedyny z nich
zachowuje jasnośd umysłu i dowodzi rozmówcom, że dobry dramatopisarz powinien umied napisad
zarówno komedię jak i tragedię. W koocu Arystofanes i Agaton zasypiają, a Sokrates opuszcza scenę
uczty, idzie do Lykeionu, bierze tam kąpiel, spędza cały dzieo tak, jak to zawsze czynił, a wieczorem
idzie do domu odpocząd.