Karolina Więcek
oligo, KP: 2

Praca z tekstem w klasach początkowych 1-3

Kształcenie umiejętności pracy z tekstem

Tekst pozwala integrować wszystkie ćwiczenia językowe, które wpływają na rozwój języka mówione-
go i pisanego dzieci. Jest podstawowym materiałem do nauczania, uczenia się języka polskiego,
głównym źródłem zdobywania wiadomości i wywoływania różnego rodzaju przeżyć natury estetycz-
nej, intelektualnej i społeczno – moralnej./Encyklopedia wiedzy o książce/

Tekst jest pewną całością językową w swoisty sposób skomponowaną, posiadającą określone prawa
wewnętrznej budowy, które poznajemy analizując utwór.

1

/Józefa Rytlowa/

Tekst literacki

2

zawiera zawsze określoną treść, którą autor chce przekazać czytelnikowi, przemówić

do jego uczuć i wyobraźni, wywołać określone nastroje, wzruszenia. W celu przekazania tej treści
autor przemawia za pośrednictwem obrazu literackiego. Tworzywem tego obrazu jest język, a obra-
zowanie odbywa się za pomocą słowa. Może ono być realistyczne,
przekształcające lub fantastyczne.

Na lekcjach w klasach I – III wykorzystuje się różnorodne teksty literac-
kie i pozaliterackie zawarte w podręcznikach, pisemkach dziecięcych,
lekturach i książkach dla dzieci.

1

Rytlowa J.: Czytanie i omawianie czytanek i lektury [w] Metodyka nauczania początkowego, PZWS, Warszawa

1976.

2

Lenartowska K., Świętek W.: Praca z tekstem w kl. I-III, WSiP, Warszawa 1982, s. 9.

Rodzaje

utworów

Baśnie

ludowe i

literacki

Opowiadania

realistyczne

Pisane prozą

Mowa

wiązana

Utwory są podstawą do:



prowadzenia systematycznych ćwiczeń w kształceniu i doskonaleniu umiejętności czytania,



wzbogacają czynny i bierny słownik dziecka,



wpływają na kształtowanie postaw społeczno – moralnych,



wzbogacają wiedzę o świecie.

Umiejętności ujęte w kategorie zadań w zakresie czytania i pracy z tekstem kl. I – III:

3

1. Płynne, poprawne i wyraziste czytanie głośno łatwych tekstów.
2. Wdrażanie do czytania cichego ze zrozumieniem.
3. Wygłaszanie wierszy z pamięci z naturalną intonacją zgodną z treścią utworu, odróżnianie wiersza
od prozy.
4. Ustalanie (w utworze literackim, historyjce obrazkowej ) kolejności zdarzeń i dostrzeganie ich wza-
jemnych zależności.
5. Wskazywanie w utworze literackim postaci głównych i drugorzędnych; dokonywanie oceny boha-
tera utworu i uzasadnianie swojego sądu.
6. Wykazanie się znajomością kilku utworów literackich dla dzieci, swobodne wypowiadanie się na ich
temat, podanie nazwiska autora, tytułu książki.
7. Korzystanie z biblioteki szkolnej lub klasowej.
8. Dzielenie się wrażeniami z odbieranych audycji radiowych, programów telewizyjnych, sztuk te-
atralnych i filmów dla dzieci.













Ważne są elementy utworu takie, jak:

 temat,
 czas i miejsce akcji,
 postacie utworu,
 główny bohater,
 cechy osobowościowe,
 zawartość uczuciowa,
 języku tworu.

3

Lenartowska K.: Lektura w kl. I-III, WSiP, Warszawa 1987.

TEKST
jego zawartość treściowa i szata słowno –
graficzna

CZYTELNIK
jego możliwości poznawcze, interpretacja
tekstu, poziom umiejętności czytania

NAUCZYCIEL
jest pośrednikiem w kontakcie tekst – dziecko,
powinien więc stworzyć takie warunki pracy

Praca nad tekstem według opisywanego modelu powinna przebiegać w czterech etapach i odbywać
się w cyklu strukturalnie powiązanych ze sobą zajęć:
1. Pierwszy etap to przygotowanie do czytania lub słuchania tekstu.
2. Drugi etap stanowić będzie ukierunkowane czytanie – odbiór tekstu.
3. Trzeci etap to analityczno – syntetyczne opracowywanie tekstu.
4. Czwarty etap to wykorzystanie treści omawianych utworów do różnorodnej działalności dydak-
tyczno – wychowawczej uczniów.

Opracowanie tekstu w edukacji polonistycznej należy łączyć z treścią innych edukacji, co umożliwi
bogatsze wykorzystanie tekstu, organizowanie działań uczniów i powiązanie zdobytej wiedzy z prak-
tyką. Ważnym elementem pracy z tekstem jest przygotowanie do czytania – do odbioru tekstu. Przy-
gotowanie to nie powinno wyczerpywać treści tekstu, lecz skupić uwagę dziecka, zaintrygować, po-
budzić ośrodki skojarzeniowe, przygotować emocjonalnie i wywołać odpowiedni nastrój do odbioru
tekstu.

Ćwiczenia przygotowujące do odbioru tekstu:

1. swobodne wypowiedzi dzieci, które porządkują i poszerzają wiadomości oraz zestawiają je z

własnymi doświadczeniami,

2. rozmowa kierowana, która ma uświadomić braki i umotywować konieczność ich uzupełnie-

nia,

3. omawianie obrazków tematycznych, związanych z treścią tekstu, celem pobudzenia wy-

obraźni, upoglądowienia treści, wywołania nastroju,

4. wyjaśnienie niezrozumiałych wyrazów i związków frazeologicznych,
5. opowiadanie nauczyciela lub nagranie magnetofonowe, które wprowadza dziecko w sytuację

analogiczną lub różną, w celu pobudzenia ośrodków skojarzeniowych, wywołania chęci po-
równywania, różnicowania i wnioskowania,

6. wycieczka – w celu bezpośredniego poznania przedmiotów, zjawisk, obiektów, sytuacji.

Sposoby zapoznawania dzieci z tekstem

4

1. Wzorowe czytanie, recytowanie nauczyciela.
2. Odtwarzanie tekstu z taśmy magnetofonowej.
3. Odtwarzanie z płyty utworów recytowanych przez aktorów.
4. Czytanie z podziałem na role przygotowane przez uczniów w do-
mu.
5. Indywidualne czytanie tekstu przez uczniów w domu.
6. Samodzielne zapoznawanie się z tekstem w toku cichego czytania
ze zrozumieniem.

Analityczne formy pracy z tekstem
1. zestawienie treści tekstu z własnymi przeżyciami i doświadcze-
niami,
2. ustalanie czasu i miejsca akcji,
3. wyodrębnianie zdarzeń,
4. ustalanie kolejności zdarzeń i ich związku,
5. wyodrębnianie postaci,

4

Program Wczesnoszkolnej Edukacji XXI wieku klasy I-III, WSiP, Warszawa 1999.

6. próby wyrażania własnego sądu o postaciach i zdarzeniach,
7. ustne lub pisemne odpowiadanie na pytania na podstawie tekstu,
8. wyszukiwanie fragmentów tekstu jako argumentów uzasadniają-
cych wyrażane sądy, opinie,
9. wyszukiwanie charakterystycznych fragmentów,
10.zestawianie tekstu z ilustracją, rysunkiem,
11.czytanie z podziałem na role,
12.nadanie utworowi innego tytułu.

Edukacja polonistyczna powinna wprowadzać dzieci w świat sztuki
słowa, przeżyć literackich, pomagać w komunikowaniu się i wyraża-
niu własnej osobowości.

Metodyczne opracowanie różnych rodzajów tekstów literackich

5

ETAPY PRACY

TEKST ELEMEN-
TARZOWY

CZYTANKI

LEKTURA

WIERSZE

CZASOPISMA

1. Przygotowanie do
odbioru treści tekstu

- nawiązanie do
treści

poprzez

pogadankę

te-

matycznie zwią-
zaną z tekstem
- wprowadzenie
nowego słownic-
twa

- podporządkowanie
cz. wstępnej lekcji
hasłu,

tematowi,

lekcji
- pogadanka nawią-
zująca

do

treści

czytanki połączona z
ćwiczeniami słowni-
kowo-
frazeologicznymi
(bogacenie słownic-
twa o nowe wyrazy i
zw. frazeologiczne).

- stworzenie
kącika książek
danego auto-
ra
- odnalezienie
pozycji lektu-
rowej,

jej

miejsca w tym
kąciku
- uzasadnienie
wyboru danej
lektury,
omówienie
wyglądu,
ilustracji itd.
- nawiązanie
do

tematyki

utworu - po-
gawędkę

- nawiązanie do
treści

poprzez

odpowiednią
pogadankę

na

tle

stworzonej

sytuacji i wpro-
wadzenie

no-

wych wyrazów
by ułatwić od-
biór wiersza.
-

stworzenie

odpowiedniego
nastroju w za-
leżności od ro-
dzaju poezji

- przegląd bieżące-
go lub innego cza-
sopisma, zwrócenie
uwagi na ilustracje,
działy,

zagadki,

teksty,
- wspólny wybór
odpowiedniego
interesującego
tekstu z danego
czasopisma

Przed czytaniem każdego tekstu należy zadać dzieciom pytania lub odpowiednie polecenia.

2. Sposoby zapo-
znawania z treścią
tekstów

- wzorowe czy-
tanie nauczyciela
I raz
- czytanie przez

- wzorowe czyta-
nie przez nauczy-
ciela
- głośne czytanie

- w zależności
od

objętości

lektura

może

być czytana:

- musi być wzo-
rowe

czytanie

nauczyciela lub
recytacja z pa-

- postępujemy tak
jak w przypadku
czytanki

5

G. Chojnacka: Proces czytania – różne formy pracy z tekstem literackim, s. 13-29.

uczniów II raz

przez jednego lub
kilku uczniów
-

wysłuchanie

tekstu z taśmy lub
płyty
- ciche czytanie ze
zrozumieniem
- czytanie tzw.
domowe

*przez nauczy-
ciela
*przez uczniów
w klasie pod
kierunkiem
nauczyciela
*samodzielne
przez uczniów w
domu
*odtworzona z
taśmy

mięci
- po raz II musi
wystąpić czyta-
nie

przez

uczniów

Po przeczytaniu tekstu należy zawsze pytać dzieci o wrażenia z poznanego tekstu.

3. Analiza treści.

Wyróżnia się 2 spo-
soby omawiania:
-analityczny (zagad-
nieniowy)
-syntetyczny

(od-

twórczy)

- omawia

się

krótko

treść

tekstu

z

uwzględnieniem
aspektu wycho-
wawczego

- analiza czytane-
go tekstu poprzez
wskazanie czasu i
miejsca

akcji,

postaci głównych i
drugoplanowych
- ocena postępo-
wania bohatera
- wierne odtwa-
rzanie wydarzeń
zawartych

w

utworze
-

przygotowanie

do pisania planu:

1) na podstawie

ilustracji - tytu-
ły

2) nadawanie

tytułów wyod-
rębnionym
fragmentom
tekstu

3) plan

abstrak-

cyjny – wyda-
rzenia

ujmo-

wane na pod-
stawie analizy
treści

- opracowanie
lektury zwykle
planujemy na 3-
4 godz.:
1. Zapoznanie z
lekturą,

oma-

wiamy:
-tytuł i autora,
-główny boha-
ter,
-postacie

2-

planowe,
-czas i miejsce
akcji,
-pierwsze wra-
żenie po prze-
czytaniu lektury.
2. Wyodrębnie-
nie i omówienie
istotnych wyda-
rzeń z lektury
(plan wydarzeń)
3.

Omówienie

aspektów

wy-

chowawczych
lektury
4.

Określenie

wartości

po-

znawczych

i

wychowaw-
czych,

główna

myśl utworu

-

określenie

nastroju utworu
- I warstwa –
pytamy o treść
- II warstwa –
pytamy o prze-
słanie,

naukę,

uczucia wywo-
łane przez lektu-
rę wiersza, ob-
razy, zdarzenia
kojarzące się z
wierszem
- analiza budowy
utworu:
*wskazanie
przenośni,

po-

równań, epite-
tów, nie poda-
jemy terminów
*liczba zwrotek,
wersów, wyszu-
kiwanie rymów
*przygotowanie
recytacji i nauki
na pamięć

- z tekstem beletry-
stycznym pracuje-
my jak z czytanką
- tekst popularno-
naukowy omawia-
my zwracając uwa-
gę na jakie nowe
wiadomości pozna-
ły

dzieci,

gdzie

można je wykorzy-
stać i zastosować
wprowadzamy
nowe słownictwo

4. Ćwiczenia w pisa-
niu związane z opra-

- układanie wy-
razów z rozsypa-

-

sporządzanie

planu wydarzeń

- notatka biblio-
graficzna

- krótka wypo-
wiedz kilkuzda-

- postępujemy jak
w przypadku czy-

cowaniem tekstu

nek literowych i
zadań z rozsypa-
nek wyrazowych
- kończenie roz-
poczętych zdań
na temat oma-
wianego tekstu
- redagowanie
odpowiedzi

na

podane pytanie
-Wspólne

z

dziećmi redago-
wanie 1 czy 2
zdań

dotyczą-

cych tekstu ele-
mentarzowego

-

wypisywanie

cech charaktery-
stycznych bohate-
ra
-

redagowanie

wspólne notatki,
omawianej

czy-

tanki
-

uzupełnienie

treści z lukami
-

przepisywanie

fragmentów tek-
stu związanych z
tematem lekcji
-

redagowanie

myśli przewodniej
utworu

-

określenie

czasu i miejsca
akcji
- wypisywanie
głównych cech
bohatera
- prowadzenie
dzienniczka
lektur
- podpisywanie
ilustracji

do

lektury

niowa określają-
ca nastrój wier-
sza
- wspólne reda-
gowanie, notat-
ka

dotycząca

treści utworu
- przepisywanie
zwrotki

lub

fragmentu
- wypisywanie z
wiersza

wyra-

żeń, zwrotów i
fraz

tanki

BIBLIOGRAFIA

1. C. Kupisiewicz: Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa, PWN.
2. G. Chojnacka: Proces czytania – różne formy pracy z tekstem literackim.
3. M. Szymański: Proces kształcenia - podejście systemowe: przewodnik dla nauczycieli, WSiP,

Warszawa, 1986.

4. K. Mucha, A. Stalmach-Tkacz, J. Wosianek: Oto ja: program nauczania edukacji wczesnoszkol-

nej z uwzględnieniem procesów indywidualizacji w kształceniu, Wydawn. Grupa Edukacyjna,
Kielce 2012.

5. K. Lenartowska: Lektura w kl. I-III, WSiP, Warszawa, 1987.
6. Program Wczesnoszkolnej Edukacji XXI wieku klasy I-III, WSiP, Warszawa, 1999.
7. Rytlowa J.: Czytanie i omawianie czytanek i lektury [w] Metodyka nauczania początkowego,

PZWS, Warszawa, 1976.