Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

9 

K

AZIMIERZ 

S

ZCZYGIELSKI

 

 

 

 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy  

grupy wiekowej 19–24 lat  

w województwie opolskim do 2020 r.  

w układzie przestrzennym 

 

 

Uwagi metodologiczne 

 

Przedmiotem  analizy  jest  ilościowy  aspekt  podaży  pracy  wybranego 

segmentu populacji (młodzież) w województwie opolskim do 2010 r. oraz 

zarysowanie dalszej perspektywy (do 2020 r.). 

Skrócenie horyzontu czasowego prognozy w stosunku do innych pro-

jekcji (GUS do 2030, ONZ do 2050) wynika zarówno z celu prognozy, jej 

stosowalności  (walor  aplikacyjny),  jak  i  wielkości  obszarów,  dla  których 

dana prognoza jest opracowywana.  

Ustalenie  wielkości  prawdopodobnej  presji  demograficznej  na  rynku 

pracy  regionu  zależne  jest  od  wielu  czynników,  o  charakterze:  biologicz-

nym (urodzenia, zgony), ekonomicznym (atrakcyjność ekonomiczna lokal-

nego rynku pracy, migracje), społecznym (wykształcenie, rodzina, wzorce 

aktywności  ekonomicznej)  i  przestrzennym  (obszar  alimentacji  zasobów 

pracy na rynku regionu). 

Waga grupy wiekowej 19–24 lat, czyli młodzieży w wieku uczestnictwa 

w edukacji na poziomie szkoły wyższej, wynika z tego, że m.in. w ramach 

Strategii  Lizbońskiej  uznaje  się,  iż  gospodarka  oparta  na  wiedzy  jest  ko-

rzystną przesłanką rozwoju społeczno-gospodarczego danego państwa, ale 

także szansą w uzyskaniu przewagi konkurencyjnej Europy na rynku glo-

balnym. 

Uwarunkowania ludnościowe rozwoju danego regionu nie mają charak-

teru deterministycznego, nie są także jednoznacznie pozytywne lub nega-

tywne. Pomimo tych cech, czyli zmienności skali i wektorów oddziaływań, 

analiza  uwarunkowań  rozwoju  regionu  bez  uwzględnienia  roli  czynnika 

ludzkiego jawi się jako błąd metodologiczny. Należy dodatkowo wskazać, 

że  analiza  uwarunkowań  ludnościowych  powinna  uwzględniać  czynnik 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

10 

czasu oraz zróżnicowanie przestrzenne intensywności i zakresu przemian 

demograficznych. 

Katalog  zmiennych  stosowanych  w  badaniach  nad  demograficznymi 

(ludnościowymi)  uwarunkowaniami  rozwoju  danego  obszaru  jest  zróżni-

cowany i znacznym stopniu zależny od dyscypliny naukowej badacza, ale 

także  od  charakteru  podejścia  do  przedmiotu  badań.  Zwolennicy  nurtu 

scjentystycznego  uwypuklają  znaczenie  podejścia  ilościowego,  dążąc  do 

swoistej parametryzacji procesów ludnościowych. Naukowcy zorientowani 

na  podejście  antyscjentystyczne  uwzględniają  także  czynniki  nieparame-

tryczne, właściwe np. naukom społecznym, co wywołuje potrzebę refleksji 

naukowej nad zmiennymi o charakterze jakościowym, stosowanymi w tych 

dyscyplinach,  a  niepoddającymi  się  kwantyfikacji,  z  zastosowaniem  m.in. 

skali ilorazowej czy interwałowej. 

Różnorodność podejść badawczych i zakresu badań ma istotne znacze-

nie m.in. w fazie interpretacji wyników, nie ulega bowiem wątpliwości, że 

zetknięcie  dwóch  podejść – zawężającego i całościowego  –  rodzi bardzo 

poważny problem z wypracowaniem syntezy

1

.  

Ograniczenie  pola  analizy  i  strumienia  zmiennych  oddziałujących  na 

procesy  na  danym  obszarze  jest  zapisane  w  niektórych  teoriach  ekono-

micznych, m.in. w prawie rynków Saya (wariant słaby – mikroekonomicz-

ny), a w szczególności w teorii równowag cząstkowych, czy Alfreda Mars-

halla, stosującego w swojej teoretycznej koncepcji zasadę ceteris paribus

2

. Za-

sada ta jest dogodnym i czasami koniecznym uproszczeniem procesu ana-

lizy danego zjawiska, znajduje zatem zastosowanie w wielu badaniach

3

. 

Powoduje to, że podejście nauk ekonomicznych do problematyki lud-

nościowej jest interesujące a jednocześnie trudne do jednoznacznej klasyfi-

kacji, ponieważ – obok wielodyscyplinarnego wykorzystywania pojęcia ka-

pitał społeczny – obserwujemy dwa główne nurty refleksji naukowej doty-

czącej czynnika ludzkiego.  

                                                           

1

  G.  Simmel, 

Socjologia

,  przeł.  M.  Łukasiewicz,  wstęp  S.  Nowak,  Państwowe 

Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975, s. 14 pisze: „

Każda

 nauka wyodrębnia z cało-

kształtu albo  z bezpośrednio  doświadczanych  zjawisk, 

jeden

 szereg, czy też 

jeden

 aspekt 

tych zjawisk, kierując się pewną określoną kategorią”. 

2

  Jak  podaje  Ryszard  Bartkowiak:  „Metoda 

ceteris  paribus

  polega  na  izolowaniu 

poszczególnych zjawisk ekonomicznych od reszty gospodarki i badaniu, w jaki sposób 

osiągają  one  równowagę”,  por.  R.  Bartkowiak, 

Historia  myśli  ekonomicznej

,  Polskie 

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 113. 

3

  Por.  np.  W.  Isard, 

Metody  analizy  regionalnej.  Wprowadzenie  do  nauki  o  regionach

, 

Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965, s. 176 (region izolowany). Zasada 

znalazła swoje zastosowanie także w niektórych modelach demograficznych. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

11 

Jedno  z  tych  ujęć,  które  uznać  można  za  klasyczne  dla  nauk  ekono-

micznych,  to  traktowanie  populacji  ludzkiej  w  kategoriach  jednej  ze 

zmiennych uczestniczących w procesach ekonomicznych zachodzących na 

danym obszarze. Historia rozwoju myśli ekonomicznej dostarcza serię teo-

retycznych koncepcji, w której ludność pełni głównie wspomnianą rolę za-

sobu (czynnika produkcji)

4

. 

Klaus v. Stackelberg i Ulf Hahne

5

, prezentując czynniki rozwoju regio-

nalnego w ramach przeglądu teorii rozwoju regionalnego, uznali za istotne: 

ziemię, klimat, surowce naturalne, kapitał, pracę, postęp techniczny, infra-

strukturę komunikacyjną i „społeczną”, oraz stabilność prawa

6

, nie ujmując 

kwestii  zasobów  ludzkich,  lub  inaczej  –  uwarunkowań  demograficznych 

rozwoju ekonomicznego.  

Krystyna Głąbicka i Mirosław Grewiński

7

 we wprowadzeniu do prezen-

tacji  wybranych  teorii  rozwoju  regionalnego,  cytowanych  za  K.  Stackel-

bergiem i U. Hahnem, nie wymienili wprost potencjału demograficznego   

i społecznego ani wśród czynników endogenicznych, ani w obrębie zmien-

nych egzogenicznych, jakkolwiek w tym drugim przypadku wydaje się to 

ujęciem poprawnym

8

. Interesujący jest przy tym fakt, iż w dokonanej przez 

Głąbicką  i  Grewińskiego  prezentacji  poglądów  twórców  poszczególnych 

teorii lokalizacji (Alfreda Webera, Johanna Heinricha von Thünena, Walte-

ra Christallera, Augusta Löscha) nie pojawiła się refleksja autorów o braku, 

w obrębie konstrukcji poszczególnych teorii, akcentu o znaczeniu czynnika 

ludzkiego. Uwagę na czynnik ludzki (w rozumieniu czynnik pracy) zwraca-

ją  natomiast  zwolennicy  teorii  klasycznych,  a  zwłaszcza  przedstawiciele 

neoklasycznej teorii dynamiki gospodarczej, wprowadzając do modelu So-

lowa teorię kapitału ludzkiego

9

.  

                                                           

4

 R. Bartkowiak, 

Historia  myśli  ekonomicznej

, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 

Warszawa 2005. 

5

 K. von Stackelberg, U. Hahne, 

Teorie rozwoju regionalnego

. W: Rozwój 

ekonomiczny 

regionów. Rynek pracy. Procesy migracyjne, Polska, Czechy, Niemcy

, red. S. Golinowska, Instytut 

Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1998, Raport IPiSS, z. 16, s. 19–110. 

6

 Tamże, s. 23, 24. 

7

  K.  Głąbicka,  M.  Grewiński, 

Europejska  polityka  regionalna

,  Dom  Wydawniczy 

Elipsa, Warszawa 2003.  

8

 Tamże, s. 17. 

9

  Teorie  kapitału  ludzkiego  sformułowali  przedstawiciele  tzw.  szkoły  chicagowskiej   

w ekonomii (Milton Friedman w 1957 r., Theodore Schulz w 1963 r., Gary Becker w 1964 r.), 

natomiast  wprowadzenia  kapitału  ludzkiego  do  modelu  Solowa  i  przetestowania  jego 

działania  dokonali  inni  ekonomiści  w  1992  r.  (Gregory  Mankiw,  David  Romer,  David 

Weil). Wynikiem tych prac było m.in. stwierdzenie, że czynnikiem wzrostu (poza kapi-

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

12 

Pewną  odmienność,  a  w  zasadzie  różnice  w  możliwości  interpretacji 

przebiegu  procesów  ekonomicznych  i  ludnościowych,  można  zanotować  

w związku z koncepcją Thomasa  Malthusa  (zasadniczo  prekursorem  idei 

barier wzrostu był John Stuart Mill), a pewne potwierdzenia Malthuzjań-

skiej  wizji  ograniczonej  wydolności  świata  znajdujemy  wspócześnie

10

. 

Sformułowana na przełomie XVIII i XIX w. teoria opierająca się na nurcie 

determinizmu geograficznego wyznacza wydolności przestrzeni rolę czyn-

nika wpływającego (mogącego wpływać) regulująco na wielkość populacji 

ludzkich. Na początku lat 90. pojawiła się nowa teoria ludnościowa autor-

stwa Michaela Kremera (inspirowanego pracami Ester Boserup i Roberta 

Solowa), który twierdzi iż produkt Q jest zależny od poziomu technologii, 

liczby ludności i wielkości terytorium (utożsamianego z zasobami przyro-

dy). Wersję końcową hipotezy ludnościowej Kremera (posiadającej pewną 

analogię z zasadą ekologiczną Allego) w sposób uproszczony formułuje się 

następująco: „tempo wzrostu liczby ludności zależy od tej liczby. Im więcej 

jest ludzi, tym tempo jest większe”

11

. 

Być  może  najbardziej  poprawne  będzie  przyjęcie  hipotezy  o  okreso-

wych aktualnościach obydwu teorii, do 1750 r. poprawniejsza miałaby być 

teoria T. Malthusa, od 1750 do 1970 r. – hipoteza ludnościowa M. Krame-

ra, po 1970 r. ponownie teoria T. Malthusa, a właściwie jej zasada general-

na, o istnieniu bariery zasobności przyrody

12

. 

Tezy o (względnej) ograniczoności zasobów świata znajdujemy w bar-

dzo wielu dyscyplinach, głównie w naukach przyrodniczych, ale także spo-

łecznych i ekonomicznych, w tym zwłaszcza w dwóch pierwszych i najgło-

śniejszych raportach dla Klubu Rzymskiego

13

. Swoistą refleksję wymienio-

nych nurtów znajdujemy także w serii prac z zakresu ekonomii (ekonomiki 

środowiska), w których podjęto próby określenia istoty wzrostu zrówno-

                                                                                                                                            

tałem i pracą) jest z punktu widzenia rozwoju ekonomicznego (kryterium pomiaru – siła 

korelacji) poziom nakładów na edukację ludzi w wieku 12–17 lat, tj. na poziomie szkoły 

średniej, por. R. Bartkowiak, 

Historia myśli

..., s. 252. 

10

 Wystarczy przywołać dane dotyczące nadmiernej eksploatacji zasobów Ziemi czy 

informacje o poziomie  (a właściwie braku) zaspokojenia podstawowych  potrzeb  wyży-

wienia blisko 1 mld ludzi. 

 

11

 R. Bartkowiak, 

Historia myśli

..., s. 286. 

12

  Tenże, 

Rozwój  ludności  świata  i  prawa  nim  rządzące

,  SGH,  Warszawa  2001, 

Monografie i Opracowania. 

13

 M. Mesarović, E. Pestel, 

Ludzkość  w  punkcie  zwrotnym.  Drugi  Raport  dla  Klubu 

Rzymskiego

,  przeł.  W.  Rączkowska,  S.  Rączkowski,  Państwowe  Wydawnictwo  Ekono-

miczne, Warszawa 1977.  

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

13 

ważonego

14

. Należy tu także dodać, iż problematyka ograniczoności zaso-

bów  świata  nie  mogła  się  nie  znaleźć  w  geografii  ekonomicznej,  a  także    

w  demografii.  Już  Edward  Rosset  stwierdzał:  „liczba  ludności  państwa 

powinna być nie mniejsza i nie większa niż ta, jaką wyznaczają będące do 

dyspozycji środki utrzymania”

15

. 

Z  ideą  ograniczoności  zasobów  świata  koresponduje  drugi  nurt  nauk 

ekonomicznych  – z takim  ujęciem problematyki  ludnościowej, w  którym 

punktem odniesienia jest głównie populacja, a nie sam proces ekonomicz-

ny.  Przesłanką  takiej  oceny  wspomnianego  podejścia  jest  obserwacja  to-

czących  się  globalnych  procesów  ludnościowych,  na  których  historyczny 

rodowód  wskazał  m.in.  Mikołaj  Latuch,  stwierdzając:  „istotnym  przeja-

wem  wzrostu  zainteresowania  międzynarodowej  społeczności  rozwojem 

demograficznym stało się zorganizowanie w 1954 r. Światowej Konferencji 

Ludnościowej w Rzymie, w 9 lat później podobnej konferencji w Belgra-

dzie (1963), zaś w 1974 r. Bukareszcie”

16

. 

Nauką, w której badania procesów dotyczących populacji ludzkich w u-

jęciu przestrzennym są bardzo różnie oceniane, jest socjologia, przy czym 

nie chodzi tu tylko o dyskusje nad jakością źródeł danych (dotyczących np. 

analiz opartych na wynikach badań ilościowych i rezultatów prac opartych 

na  badaniach  jakościowych

17

).  Istotą  sporu  jest  sama  koncepcja  badań  w 

ujęciu przestrzennym, z jednej bowiem strony spotykamy krytyczny pogląd 

o potrzebie, a zwłaszcza o sposobie interpretacji relacji przestrzeń – proce-

                                                           

14

 K. Malik, 

Rozwój kapitału ludzkiego przez realizację koncepcji sustainable development w wy-

miarze  regionalnym

.  W: 

Kapitał  ludzki  w  rozwoju  regionu.  Uwarunkowania  makro-  i  mikroeko-

nomiczne

,  pod  red.  nauk.  K.  Heffnera  i  K.  Malika,  Politechnika  Opolska,  Wydział 

Zarządzania i Inżynierii Produkcji, Opole 2005, s. 87–97, tamże: R. Rauziński, 

Czynnik 

demograficzny w rozwoju społeczno-gospodarczym Śląska Opolskiego w perspektywie do 2020 r

., s. 24–

36; L. Frąckiewicz, 

Wykluczenie społeczne – problem Śląska

, s. 37–50; A. Zagórowska, 

Wykształcenie jako element kapitału ludzkiego ludności Śląska Opolskiego

, s. 106–119; R. Joń-

czy, 

Problemy  rozwoju  regionalnego  województwa  opolskiego  wobec  exodusu  zarobkowego  ludności 

autochtonicznej

, s. 135–148. 

15

  E.  Rosset, 

Doktryna  ludności  optymalnej  w  rozwoju  historycznym

,  Państwowe 

Wydawnictwo  Ekonomiczne,  Warszawa  1983,  s.  83;  tenże, 

Eksplozja  demograficzna

, 

Książka i Wiedza, Warszawa 1978, s. 388.  

16

 

Problemy ludnościowe

, pod red. M. Latucha, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 

Warszawa 1986, s. 10. 

17

 Zasadniczym kryterium podziału na badania ilościowe i jakościowe nie jest większa 

doskonałość  danych  jakościowych,  jak  się  czasami  potocznie  uważa,  lecz  możliwość 

zastosowania innych skal pomiaru: w badaniach jakościowych są to skale porządkowe i 

nominalne, w badaniach ilościowych natomiast skale ilorazowe i interwałowe, znacznie 

precyzyjniej oddające istotę i rozmiary badanego zjawiska. 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

14 

sy  ludnościowe

18

,  poprzez  brak  wyraźnego  stanowiska

19

,  do  (elastycznej) 

akceptacji

20

. Poza tak zakreślone ramy klasyfikacyjne wychodzą autorzy ry-

sujący w swoich pracach wyraźnie zdefiniowane przestrzennie obrazy da-

nych  społeczności

21

.Lista  prac  socjologicznych  zawierających  charaktery-

styki demograficzne danych społeczności jest oczywiście znacznie dłuższa, 

zwraca jednak uwagę fakt, iż formułując stanowisko o społecznych aspek-

tach występujących w układach przestrzennych, nie czyni się zastrzeżeń o 

dynamicznym  wpływie  zjawisk  demograficznych  zachodzących  w  bada-

nych zbiorowościach na obraz danej grupy. W bardzo obszernej rozprawie 

Anthony Giddensa zagadnienie relacji pomiędzy procesami ludnościowymi 

zachodzącymi w przestrzeni a procesami społecznymi w tejże zbiorowości 

sygnalizowane jest w kilku miejscach

22

. 

Wydaje się zasadne wskazanie także na problematykę populacji ludzkiej 

w naukach biologicznych. Relatywnie bliska relacja pomiędzy biologią i eko-

logią a niektórymi naukami geograficznymi (biogeografią) wynika ze wspól-

nych  poszukiwań  (w  ujęciu  historycznym)  zarówno  przestrzennego  roz-

mieszczenia określonych gatunków, ich liczebności, a także uwarunkowań 

środowiskowych funkcjonowania i rozwoju

23

, przy czym prosta transpozy-

                                                           

18

 Jan Szczepański w swojej obszernej monografii, prezentując ocenę dorobku nurtów 

demograficznego i geograficznego w socjologii, pozytywnie ocenił tylko badania antropo-

geografii  (nazwanej  też  geografią  społeczną  lub  ekonomiczną),  która  „bada  oczywiste 

wpływy  warunków  geograficznych  na  życie  społeczne  i  gospodarcze,  unikając  jednak 

jednostronności  i  przesady  determinizmu  geograficznego”.  Por.  J.  Szczepański, 

Socjologia. Rozwój problematyki i metod

, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967, 

s. 218. 

19

  „W  ten  sposób  w  socjologii  skrystalizowało  się  siedem  punktów  widzenia  tego, 

czym jest  społeczeństwo. Pierwszy, najbliższy myśleniu potocznemu  i najbardziej kon-

kretny,  nazwiemy  demograficznym,  gdzie  społeczeństwo  to  tyle  co  populacja,  wielość, 

zbiór  jednostek”.  Por.  P.  Sztompka, 

Socjologia.  Analiza  społeczeństwa

,  Wydawnictwo 

Znak, Kraków 2004, s. 32. 

20

  G.  Babiński, 

Metodologiczne  problemy  badań  etnicznych

,  Zakład  Wydawniczy  „No-

mos”, Kraków 1998, s. 59, 63. 

21

 B. Jałowiecki, 

Polityka restrukturyzacji regionów – doświadczenia europejskie

, Europejski 

Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, Warszawa 1993, Studia Regionalne i Lokalne 

11 (44) Uniwersytet Warszawski. 

22

 A. Giddens, 

Socjologia

, tł. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 

2004. Por. podrozdziały: 

Czynniki zmiany społecznej

, s. 65, 

Życie społeczne a porządek czasowy      

i przestrzenny

, s. 118, 

Demografia – badania społeczeństw ludzkich

, s. 177, a zwłaszcza rozdział  

o tytule nawiązującym wprost do dyskusji o koncepcji Malthusa: 

Wzrost demograficzny a kry-

zys ekologiczny

 (s. 624–657). 

23

 P. Trojan, 

Ekologia ogólna

, wyd. 4, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 

1980. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

15 

cja ustaleń ekologicznych odnoszących się do relacji środowisko – organi-

zmy żywe jest, w odniesieniu do populacji ludzkich, wysoce ryzykowna

24

. 

Potwierdzenie takiej tezy znajdujemy w pracy jednego z największych eko-

logów świata  Eugene  P. Oduma,  stwierdzającego że „ekologię  człowieka 

możemy uważać za ekologię populacji bardzo szczególnego gatunku, jakim 

jest  człowiek!”

25

.  Ta  szczególna  pozycja  gatunku  homo  sapiens  i  niektóre 

procesy o odmiennym wektorze

26

 nie zmieniają jednak syntetycznego ob-

razu, iż człowiek (i jego skupiska) jest sytuowany w obrębie wymienionych 

dyscyplin (podobnie jak w naukach ekonomicznych, ale w innej perspek-

tywie) jako jeden z elementów dużego systemu, uczestnik wieloaspektowej 

„gry” na danym obszarze

27

. 

Polityka społeczna jest tą dyscypliną naukową, w której kwestia analizy  

i wyjaśniania procesów  zachodzących w  danych  społecznościach stanowi 

standard warsztatu badawczego. Definicje odnoszące się do zakresu i me-

todologii badań tej nauki wskazują, podobnie jak w przypadku demografii, 

na zazębianie się pola obserwacji z częścią obszaru dociekań geografii lud-

ności, i to tak dalece, że dostarczają, zdaniem niektórych geografów, do-

datkowych argumentów (obok wyżej wspomnianych tez niektórych socjo-

logów) na rzecz wydzielenia (wzbogacenia) geografii ekonomicznej o nową 

dyscyplinę  –  geografię  społeczną

28

.  Istotnie,  nawet  ogólny  przegląd  piś-

                                                           

24

 Reguły: Bergmanna (zwierzęta stałocieplne w klimacie chłodniejszym są większe niż 

w ciepłym), Allena (odstające części są większe u zwierząt stałocieplnych w klimacie ciep-

łym, mniejsze – w klimacie chłodnym), Glogera (zwierzęta w klimacie cieplejszym i wil-

gotniejszym są zabarwione ciemniej aniżeli pokrewne gatunki w klimacie suchym i zim-

nym), por. P. Trojan, dz. cyt., s. 33. 

25

 P. E. Odum, 

Podstawy ekologii

, tł. V. Diehl i in., Państwowe Wydawnictwo Rolnicze 

i Leśne, Warszawa 1977, s. 618. 

26

 Według „zasady Alleego” (E. P.  Odum, dz. cyt., s. 263) człowiek, aby przetrwać, 

musi  stworzyć  grupę  i,  co  interesujące  demograficznie,  wzrost  gęstości  zamieszkania 

powoduje  wzrost  zaludnienia,  w  przeciwieństwie  do  populacji  innych  organizmów. 

Otwarte pozostaje pytanie o aktualność tego poglądu.  

27

  Pojęcie  „regulacja  demograficzna”,  używane  przy  omawianiu  procesu  integracji 

struktury  i  funkcji  ekosystemu,  nie  dotyczy  (mimo  antropologicznego  źródła  terminu 

„demografia”)  populacji  ludzkich  w  szczególności,  ale  dowolnej  populacji,  por.  B.  D. 

Collier i in., 

Ekologia dynamiczna

, tł. J. Gliwicz, M. Gliwicz, Państwowe Wydawnictwo 

Rolnicze i Leśne, Warszawa 1978, s. 484. 

28

 S. Otok, 

Geografia społeczna

, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987, 

s. 17 stwierdza: „geografia społeczna bada zróżnicowanie przestrzenne struktur społecz-

nych,  wzajemne  oddziaływanie  struktur  społecznych  i  środowiska  geograficznego  oraz 

poszukuje dróg i metod optymalizowania tych związków z punktu widzenia racjonalnego 

zaspokajania potrzeb człowieka”. 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

16 

miennictwa dotyczącego wspomnianej dyscypliny wskazuje na pewne po-

wiązania jej dorobku badawczego z dyscyplinami geograficznymi. Akcentu-

jemy tu jednak prace o charakterze poznawczym, gdyż aparat teoretyczny 

tak znacznych podobieństw już nie potwierdza, podobnie jak kanon regu-

lacji prawnych

29

. 

Jedną z ostatnich prezentacji nurtów polityki społecznej przynoszą pub-

likacje Juliusza Auleytnera

30

, w których przedmiot polityki społecznej defi-

niowany  jest  w  odniesieniu  do  określonych  zróżnicowań  stanu  populacji 

ludzkich w określonej przestrzeni, a precyzyjniej – uwarunkowań i zagro-

żeń  funkcjonowania  danej  społeczności.  Jednakże  z  przytoczonej  przez 

Autora  całej  serii  propozycji  badawczych  (różnych  autorów)  właściwych 

dla  polityki  społecznej  trudno  wyodrębnić  dyrektywę  metodologiczną 

wskazującą na konieczność analizy i wyjaśniania zjawisk w ich przestrzen-

nym kontekście. 

Zbliżone ujęcia znajdujemy także w innych pracach o charakterze teore-

tycznym bądź metodologicznym, np. we wczesnej pracy zbiorowej z oma-

wianego zakresu, a mianowicie w publikacji pod redakcją Antoniego Raj-

kiewicza z 1979 r.,

 

w tym zwłaszcza w rozdziale VIII – Polityka ludnościo-

wa

31

,

· 

oprócz prac zespołowych (a także autorskich) obejmujących opis po-

łożenia populacji w sposób przekrojowy, takich jak np. Habitat

32

, Habitat 

wieś

33

,  zjawisk  patologicznych,  problemów  ubóstwa  i  niedostatku

34

  –  za-

równo w wymiarze krajowym, jak i regionalnym. 

                                                           

29

 

Ustawodawstwo socjalne, stan na dzień 30 czerwca 2003 r

., wybór i komentarz K. Głą-

bicka,  I.  Podobas,  Wydawnictwo  Wyższej  Szkoły  Pedagogicznej  Towarzystwa  Wiedzy 

Powszechnej, Warszawa 2003. 

30

  J.  Auleytner, 

Polityka  społeczna  czyli  ujarzmianie  chaosu  socjalnego

,  Wydawnictwo 

Wyższej  Szkoły  Pedagogicznej  Towarzystwa  Wiedzy  Powszechnej,  Warszawa  2002, 

tenże: 

Polska  polityka  społeczna.  Ciągłość  i  zmiany

,  Wydawnictwo  Wyższej  Szkoły 

Pedagogicznej  Towarzystwa  Wiedzy  Powszechnej,  Polskie  Towarzystwo  Polityki 

Społecznej, Warszawa 2004.  

31

 

Polityka społeczna

, pod red. A. Rajkiewicza, wyd. 3 zm., Państwowe Wydawnictwo 

Ekonomiczne, Warszawa 1979. 

32

  Habitat  II,  Konferencja  Narodów  Zjednoczonych  w  Sprawie  Osiedli  Ludzkich, 

Istambuł, Turcja, 3–14 czerwca 1996 r., Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budow-

nictwa, Warszawa 1996.  

33

 

National Human Development Report. Poland 2000. Rural Development,

 Research editor  

K. Gorlach, United Nation Development Programme, Warsaw 2000. 

34

 L. Frąckiewicz, 

Sfery niedostatku

, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 

Warszawa 1983. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

17 

Powyższy  wybiórczy  przegląd  prac  wybranych  autorów  reprezentują-

cych  różne  dyscypliny  naukowe  wydaje  się  potwierdzać  fakt  istotnej  roli 

czynnika ludzkiego w obszarze badawczym tych nauk.  

Paradoksalnie,  nawet  w  koncepcjach  ze  sfery  nauk  ekonomicznych, 

operujących  terminami  właściwymi  dla  tej  nauki  (podaż,  popyt,  poziom 

równowagi, siła nabywcza), nie da się, eliminując swoisty antropomorfizm 

tych pojęć (podaż czy popyt nie są tworami samoistnymi, lecz określonym 

atrybutem  ludzkiej  działalności  wytwórczej  lub  elementem  poszukiwania 

określonych dóbr), uniknąć potrzeby zdefiniowania cech demograficznych 

analizowanego rynku. 

Projekcja sytuacji demograficznej na obszarze województwa opolskiego 

w określonym czasie i w określonej subpopulacji jest (może być) punktem 

wyjścia wieloaspektowych analiz zjawisk społecznych i gospodarczych za-

chodzących (lub mogących się pojawić) w analizowanym regionie.  

 

 

Obszar badań – województwo opolskie 

 

Województwo  opolskie  leży

35

  w  południowo-zachodniej  części  kraju, 

granicząc od południa z Republiką Czeską, od zachodu z województwem 

dolnośląskim, od północy z województwami wielkopolskim i łódzkim, od 

wschodu ze śląskim.  

Łączna długość granic województwa opolskiego wynosi 735,8 km, z te-

go (w kolejności malejącej

36

):  

woj. śląskie – 232,3 km (tj. 31,7%), 

Republika Czeska 204,9 km (27,8%),  

woj. dolnośląskie 194,4 km (26,4%),  

woj. łódzkie 56,1 km (7,6%), 

woj. wielkopolskie 48,1 km (6,5%).  

Województwo w obecnym kształcie administracyjnym powstało w wy-

niku  uchwalenia  w  czerwcu  1998  r.  (z  mocą  obowiązującą  od  1  stycznia 

                                                           

35

 Położenie geograficzne danego punktu (obszaru) oznacza usytuowanie dowolnego 

obiektu (obszaru) określone współrzędnymi geograficznymi (szerokością i długością geo-

graficzną), wysokością nad poziom morza, oraz położeniem względem jednostek fizycz-

nogeograficznych.  

36

 Dla porównania – długość granic między poszczególnymi województwami w Polsce 

(bez  granic  państwowych)  wynosi:  najdłuższa  (395,7  km)  –  pomiędzy  województwami 

wielkopolskim i kujawsko-pomorskim, a najkrótsza (3,9 km) – pomiędzy podlaskim i lu-

belskim.

 

 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

18 

1999 r.) nowego podziału administracyjnego Polski, powołującego 16 re-

gionów  w  miejsce  istniejących  ówcześnie  49  województw  (utworzonych   

w 1975 r.), zawiera 12 powiatów oraz 71 gmin

37

. Decyzja parlamentu spo-

wodowała  zwiększenie  powierzchni  poprzednio  istniejącej  opolskiej  jed-

nostki  wojewódzkiej  z  8535  km

2

  do  obecnych  9412  km

2

,  tj.  o  877  km

2

 

(przyrost  o  9,3%  obecnego  obszaru),  drogą  przyłączenia  części  obszaru 

należącego do likwidowanego województwa częstochowskiego. 

Zmiana granic w przyjętym zakresie i kształcie przestrzennym spowo-

dowała, że poza granicami obecnego województwa pozostał powiat raci-

borski, należący przed 1975 r. do województwa opolskiego, które wówczas 

miało 9605 tys. km

2

 powierzchni i zajmowało pod tym względem 16 miej-

sce  wśród  17  istniejących  wtedy  jednostek  wojewódzkich  (ostatnie  było 

woj.  katowickie  –  9,5  tys.  km

2

),  natomiast  przywrócono  część  dawnego 

powiatu oleskiego oraz – nienależący uprzednio do województwa – obszar 

Dobrodzienia i okolic. 

 Od  powstania  województwa  w  takim  kształcie  w  1999  r.  do  2007  r. 

także  w  wewnętrznym  podziale  administracyjnym  nie  nastąpiły  żadne 

zmiany,  z  wyjątkiem  przemianowania  w  2002  r.  gminy  Brzeg  na  gminę 

Skarbimierz i zmiany statusu prawnego wsi Prószków pod Opolem, która 

z dniem 1 stycznia 2004 r. odzyskała prawa miejskie

38

. 

Generalnie można uznać, iż oprócz korekt na wschodniej granicy, wo-

jewództwo cechuje jedna z najwyższych w Polsce stabilność granic admini-

stracyjnych, a obecny udział powierzchni regionu w  ogólnej  powierzchni 

kraju (wynoszący 3,0%) jest tylko o niespełna 0,3% większy niż w latach 

1975–1998 i prawie tożsamy z powierzchnią w latach 1950–1975.  

Potwierdza  to  fakt,  że  w  całym  okresie  powojennym,  poczynając  od 

1950 r., kiedy to wyodrębniono województwo opolskie, istnieje prawie nie-

zmienny trzon terytorialny, co pozwala mówić o wysoce stabilnych grani-

cach i powierzchni województwa. 

Teza  powyższa  została  sformułowana  w  kontekście  procesów  zmian 

granic administracyjnych innych obecnie istniejących województw w Pol-

sce. Stabilność granic regionu opolskiego jawi się jako bardzo duża, zarów-

no  w  perspektywie  ponadregionalnej

39

,  jak  i  w  odniesieniu  do  trwałości 

                                                           

37

 Por. K. Szczygielski, 

Środowisko geograficzne

. W: 

Śląsk 0polski. Dziedzictwo i współ-

czesność

, pod red. D. Simonides, Oficyna Piastowska, Opole 2005, s. 215. 

38

 O losach zdegradowanych miast na Śląsku pisze obszernie W. Drobek, 

Rola miast 

zdegradowanych w sieci osadniczej Śląska

, PIN – Instytut Śląski, Opole 1999. 

39

 G. Kosmala, 

Zmiany granic politycznych w Europie Środkowej w okresie ostatnich stu lat

, 

Uniwersytet  Wrocławski,  Zakład  Geografii  Regionalnej  i  Turystyki,  Wrocław  1993;        

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

19 

granic Śląska. Podkreślamy aspekt trwałości granic administracyjnych z u-

wagi na to, że w wielu przypadkach stabilność podziału administracyjnego 

wpływa na stabilność populacji zamieszkującej dane terytorium. 

Radykalne zmiany w składzie etnicznym ludności wywołują tylko zna-

czące,  często  dramatyczne  zdarzenia  historyczne.  Przypadkiem  szczegól-

nym była tu II wojna światowa i jej skutki przestrzenne i ludnościowe –    

w tym całkowita wymiana populacji w znacznej części województwa opol-

skiego. 

 

 

Cel i zakres merytoryczny badań 

 

Celem  opracowania  jest  określenie  podaży  młodzieży  na  regionalnym 

rynku pracy (woj. opolskie) do 2010 r. i nakreślenie perspektywy do 2020 r. 

Równolegle ustalono skalę potencjalnej podaży uczestników procesu edu-

kacyjnego na poziomie wyższym. 

Realizacja celu badań (czyli określenie podaży młodzieży) ma, jak wska-

zano, strategiczne znaczenie dla co najmniej dwóch obszarów społeczno-   

-gospodarczych w województwie opolskim (co do zasady – w całej gospo-

darce, nie tylko polskiej). 

Cel pierwszy to określenie podaży młodzieży w wieku edukacji akade-

mickiej, czyli w wieku 19–24 lat, w rozbiciu na płeć i – co bardzo istotne – 

z podaniem obszarów przyrostu lub ubytku tej subpopulacji. 

Cel  drugi  to  określenie  wielkości  podaży  młodzieży  na  rynku  pracy      

w  rozbiciu na płeć i według obszarów pojawiania się. 

Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że komplementarnym celem (zre-

alizowanym odrębnie) będzie określenie salda podaży na rynku pracy – ro-

zumianego jako  różnica pomiędzy  liczebnością  roczników wychodzących  

z rynku pracy a liczebnością roczników wchodzących na ten rynek. 

W naszym przekonaniu brak nawet ogólnej wiedzy w tej sferze rzutuje 

bezpośrednio na realizację zamierzeń edukacyjnych przez samorządy, a także, 

co bardzo istotne dla gospodarki regionu – na realność zamierzeń inwesty-

cyjnych,  usługowych,  finansowych,  opracowywanych  m.in.  w  ramach 

obecnego okresu programowania 2007–2013. 

Podkreślić także należy aspekt teoretyczny budowania określonych pro-

gnoz, może bowiem pojawić się pytanie o zasadność wykonywania projek-

                                                                                                                                            

H.  K o t,  Historia  nowożytnej  kartografii  Śląska  (1800–1939)  poza  kartografią  urzędową, 

Katowice 1970; J. J a n c z a k, Zarys dziejów kartografii śląskiej do końca XVIII wieku, Instytut 

Śląski, Opole 1976.  

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

20 

cji  zdarzeń  w  przyszłości.  Z  przedstawianej  literatury  wynika  wprost,  że 

konieczność  konstruowania prognoz  (w tym  przypadku  prognozy demo-

graficznej) jest powszechnie akceptowana, zwłaszcza jedna z jej (prognozy) 

funkcji, a mianowicie funkcja preparacyjna

40

.  

 Zakres pracy obejmuje ilościowy (wynikający z przyczyn demograficz-

nych)  aspekt  podaży  młodzieży  w  regionie  opolskim.  Ustalenie  poszuki-

wanej wartości wymaga określenia liczby, rodzaju i skutków oddziaływań 

czynników modyfikujących wielkość presji w wariancie biologicznym

. 

Do klasycznych czynników wpływających na podaż pracy, oprócz glo-

balnej liczebności roczników wchodzących na rynek pracy i wychodzących 

z niego (saldo), wynikającej m.in. z rozkładu liczebności roczników według 

wieku, zaliczamy także zróżnicowanie liczebności według płci, wykształce-

nia, poziomu aktywności zawodowej, zatrudnienia w sektorach, czy skłon-

ności migracyjnych. 

Charakterystyka ludności regionu zbudowana została na dwóch równo-

ległych osiach. Oś pierwsza – to standardowa charakterystyka statystyczna 

zbiorowości  mieszkańców  z  wyróżnieniem  kilku  zmiennych  opisujących 

badaną populację (liczba ludności, gęstość zaludnienia, feminizacja, średnia 

wieku, udział ludności w wieku 19–24 lat). Uzasadnieniem tego nurtu ana-

lizy  jest  przedstawienie  podstawowych  zmiennych  opisujących  populację 

województwa na początku XXI w. w układzie poszczególnych miejscowo-

ści. 

Oś  druga  –  to  pozycjonowanie  populacji  całego  regionu  i  w  układzie 

gmin w skali całej Polski, w kilku aspektach, m.in. pozostawania w związku 

małżeńskim,  płodności,  feminizacji,  wieku  zawierania  małżeństw.  Ten 

drugi  nurt  badań  związany  jest  zarówno  z  ustaleniem  różnicy  lub  podo-

bieństwa w przebiegu procesów demograficznych w województwie opol-

skim w porównaniu z resztą Polski, ale także ma dostarczyć przesłanek in-

terpretacyjnych  dla  wyjaśniania  tendencji  demograficznych  w  nadcho-

dzących latach na obszarze samego województwa. 

Na  bazie  wymienionych  osi  zbudowano  projekcję  podaży  młodzieży   

w tym segmencie wiekowym, który uważany jest za kluczowy dla ilościo-

wego i jakościowego kształtu populacji regionu. 

                                                           

40

 Jak podają autorzy jednej z prac dotyczących aspektów prognostycznych: „Funkcja 

preparacyjna  jest  uznawana  za  najważniejszą,  gdyż  zadaniem  prognozy  jest  stworzenie 

dodatkowych przesłanek w procesie podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych”. 

Por. A. Zeliaś, B. Pawełek, S. Wanat, 

Prognozowanie ekonomiczne. Teoria. Przykłady. Za-

dania

, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 14. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

21 

Zawarte w niniejszym opracowaniu analizy odnoszące się do zagadnień 

ludnościowych oparte są na unikalnym źródle, jakim jest baza danych ze 

spisu  z  2002  r.

41

  zgromadzonych  na  poziomie  poszczególnych  miejsco-

wości.  

Z uwagi na sposób organizacji spisu, w tym zwłaszcza podział na ob-

wody  i  rejony  spisowe,  należy  podkreślić,  że  dla  zasadniczej  liczby  miej-

scowości  są  to  jednocześnie  dane  na  poziomie  obwodu  spisowego,  czyli 

praktycznie najmniejszej wydzielonej jednostki badanej w ramach spisu.  

Dane dotyczące większych wsi, a zwłaszcza miast, zostały wydzielone  

w formie pakietów obejmujących zbiory dwóch i więcej obwodów spiso-

wych, rejonu spisowego lub maksymalnie ponad dwóch rejonów zawiera-

jących  wyniki  spisu.  Przykładem  może  być  miasto  Opole  podzielone  dla 

celów spisowych na 96 rejonów, a zagregowanych w prowadzonej analizie 

do 47 skupisk (po dwa rejony)

42

. 

 

 

 

Populacja województwa opolskiego na początku XXI w. 

w układzie poszczególnych miejscowości 

 

Liczba mieszkańców poszczególnych miejscowości  

 

Zgodnie z przyjętą koncepcją analizy przestrzennej wydzielono na ob-

szarze województwa 1195 jednostek analizy (pakiety), w tym 163 jednostki 

wewnętrznego podziału dla 11 miast powiatowych oraz Zdzieszowic i Głu-

chołazów

43

. Według podziału administracyjnego oznacza to wydzielenie na 

obszarze województwa opolskiego1046 miast i wsi (38 miast i 1008 wsie). 

 Ustalone w wyniku  przyjętej  koncepcji przestrzenne  jednostki  analizy 

są zróżnicowane zarówno pod względem powierzchni, ale także – co jest 

przedmiotem  naszego  zainteresowania  –  pod  względem  liczby  ludności 

ogółem (według danych NSP 2002). 

                                                           

41

 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, przeprowadzony przez GUS w 

maju 2002 r. (dalej: NSP 2002). 

42

 Należy wskazać, że według różnych źródeł w Opolu występuje ok. 20 „dzielnic”, 

np. Nowa Wieś Królewska, Zaodrze, Dambonia, Grotowice, co oznacza, iż zastosowany 

podział  jest  dwukrotnie  bardziej  precyzyjny  niż  umowny  podział  administracyjny 

(umowny, ponieważ w żadnym z miast w województwie nie istnieją formalnie wydzielone 

dzielnice – z własnymi radami osiedli). 

43

 Podział kształtuje się następująco: Brzeg – 13 jednostek („dzielnic”), Głubczyce – 5, 

Głuchołazy – 6, Kędzierzyn-Koźle – 26, Kluczbork – 9, Krapkowice – 6, Namysłów – 5, 

Nysa – 20, Olesno – 4, Opole – 47, Prudnik – 9, Strzelce Opolskie – 9, Zdzieszowice – 4.  

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

22 

Średnia wielkość jednostki analizy kształtuje się na poziomie 892 osób. 

W zbiorze 1195 jednostek znajduje się: 

–   86 jednostek do 100 mieszkańców ogółem,  

– 177 jednostek w przedziale 101–200, 

– 391 jednostek w przedziale 201–500, 

– 259 jednostek w przedziale 501–1000, 

– 113 jednostek w przedziale 1001–2000, 

–150 jednostek w przedziale 2001–5000, 

–  19 jednostek mających powyżej 5000 mieszkańców. 

Struktura zbioru wskazuje na relatywnie znaczne zróżnicowanie wielko-

ści jednostek osadniczych w województwie opolskim, przy czym zastoso-

wany  sposób  podziału  („dzielnice”)  w  bardzo  istotny  sposób  zmniejszył 

rozpiętość  pomiędzy  największymi  i  najmniejszymi  zbiorami  ludności 

poddanymi analizie. Bez wprowadzenia jednostek wewnętrznego podziału 

przedmiotem  uwagi  byłoby  zarówno  całe  miasto  Opole  (ponad  120  tys. 

mieszkańców), jak i małe wsie – liczące mniej niż 50 mieszkańców. 

 

Gęstość zaludnienia 

 

Relatywnie  bardziej  precyzyjną  miarą  opisującą  cechy  lokalizacji  anali-

zowanej ludności jest gęstość zaludnienia, mierzona najczęściej liczbą osób 

na  km

2

.  Podstawowym  problemem  w  interpretacji  wyników  takiego  po-

miaru  jest  zróżnicowany  udział  powierzchni  osadniczej  (zabudowanej, 

zurbanizowanej,  wykorzystywanej  dla  celów  nierolniczych  i  nieleśnych)    

w ogólnej powierzchni administracyjnej danej miejscowości czy jej części. 

Skrajnym  przypadkiem  jest  tu  miasto  Kędzierzyn-Koźle,  największy 

powierzchniowo (123 km

2

) w regionie opolskim ośrodek osadniczy, które-

go znaczna część (przemysłowa) jest nie tylko poza gestią władz samorzą-

du, ale nie ma także odpowiedniej statystycznej dokumentacji przestrzen-

nej.  Przeliczanie  uzyskanych  danych  spisowych  przez  całą  powierzchnię 

administracyjnie afiliowaną do miasta zamazywałoby, a właściwie wypacza-

łoby, ustalenia badawcze

44

. W trakcie prac powstała możliwość rozwiąza-

nia tego problemu przez uwzględnianie w obliczeniach rzeczywistych ob-

szarów zamieszkania, z ewentualną możliwością wskazania gęstości zalud-

nienia wokół tych obszarów zamieszkania, np. metodą interpolacji. 

 

                                                           

44

 Na wielu prezentowanych rycinach pojawia się w rejonie Kędzierzyna-Koźla swo-

ista „biała plama”, której wyeliminowanie nie jest możliwe z powodu braku jakichkolwiek 

danych spisowych dla tego obszaru. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

23 

Brak w arto

ś

ci  (1)

Pow y

ż

ej 1000 osób/1km2  (124)

201 do  1000  (78)

101 do 200  (133)

51 do  100  (375)

0  do  50  (486)

G

ę

sto

ść

 zaludnienia (Osób/1km2)

GMINY  (71)

 

 

Źródło: niepublikowane dane GUS, opracowanie własne ze wsparciem informatycz-

nym Grzegorza Sikory. 

Ryc. 1. Gęstość zaludnienia województwa opolskiego w 2002 r. 

 

Gęstość zaludnienia ma dla naszej analizy znaczenie pomocnicze, ilustruje 

koncentrację populacji w danych obszarach regionu, a także skalę i zakres 

zróżnicowania tej właściwości miejsca zamieszkania ludności. 

 

Struktura płci. Feminizacja  

 

Zjawisko feminizacji (nadwyżki liczby kobiet nad liczbą mężczyzn) ogółem 

ma dla nas – podobnie jak dwie wyżej wskazane cechy położenia populacji 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

24 

– znaczenie pomocnicze, jednakże stwarza w perspektywie większe możli-

wości interpretacji. 

 

Brak w arto

ś

ci  (1)

Pow y

ż

ej 120 kobiet  (75)

111 do 120  (196)

101 do 110  (500)

91 do 100  (314)

0  do 90  (111)

Feminizacja (Kobiet na 100 m

ęż

czyzn)

GMINY  (71)

 

 

Źródło: jak w ryc. 1. 

Ryc. 2

. Feminizacja w województwie opolskim w 2002 r. 

 

Feminizacja grupy 19–24 lat ma znaczenie dla systemu edukacji wyższej 

– wielkość i struktura płci tej grupy edukacyjnej (ale także wchodzącej na 

rynek pracy) wskazuje na możliwe wybory oferty edukacyjnej, różnicujące 

się ze względu na płeć. Prezentowane na ryc. 2 zróżnicowanie przestrzeni 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

25 

regionu opolskiego ze względu na kryterium płci nie wykazuje strategicz-

nych różnic w kształcie zjawiska. Rysujące się ciągi podwyższonej femini-

zacji, głównie wzdłuż pasa centralnego, nie mają na tyle znaczącej przewa-

gi, by można było mówić o przestrzennym wyodrębnieniu obszarów do-

minacji danej płci 

 

Średni wiek mieszkańców 

 

43.3  to  48.7  (12)

37.9  to  43.3  (312)

32.5  to  37.9  (829)

27.1  to  32.5  (43)

Ś

redni wiek mieszka

ń

ców

GMINY  (71)

 

 

Źródło: jak w ryc. 1. 

Ryc. 3. Średni wiek mieszkańców województwa opolskiego w 2002 r. 

 

Z  rozkładu  przestrzennego  średniego  wieku  mieszkańców  wyłania  się 

obraz  koncentracji  wyższych  wskaźników  (tj.  wyższego  średniego  wieku 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

26 

mieszkańców) w południowo-wschodniej części regionu. Ogniska wyższych 

wskaźników występują także w powiecie namysłowskim i w gminach przy-

łączonych do województwa od 1999 r. 

 

Udział osób w wieku 19–24 lat w ludności ogółem  

 

Punktem wyjścia do analizy zmian liczebności roczników akademickich 

było ustalenie stanu w 2002 r. (zob. ryc. 4).  

 

Brak danych  (1)

12,1%  do  50,0%  (66)

9,1%  do  12,0%  (332)

7,1%  do  9,0%  (497)

0,0%  do  7,0%  (301)

Udział osób w wieku 19-24 lat (w % ) w ludno

ś

ci ogółem

GMINY  (71)

 

 

Źródło: jak w ryc. 1.

 

Ryc. 4. 

Udział osób w wieku 19–24 lat w ludności ogółem w 2002 r. (w %) 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

27 

Przestrzenne rozmieszczenie określonych wielkości udziałów młodzie-

ży w ogólnej liczbie ludności, ustalone na podstawie wyników NSP 2002, 

ma – jak się wydaje – przynajmniej jeden istotny walor informacyjny. Daje 

odpowiedź na pytanie, czy w roku bazowym (2002) w regionie istniały du-

że zwarte terytorialnie rejony, które można opisać jako obszary niedoboru 

młodzieży, albo pozytywnie – jako obszary dominacji młodzieży.  

Uzyskany obraz nie pozwala na wydzielenie podregionów o wyraźnych 

dominacjach  (lub  niedoborach)  grupy  19-24  lat,  niemniej  można  stwier-

dzić, że więcej wsi o relatywnie małym udziale tej grupy w ogólnej liczbie 

ludności  danej  miejscowości  obserwuje  się  w  centralnych  i  wschodnich 

częściach regionu, w tym na obszarach przyłączonych do województwa w 

1999 r. w wyniku zmian podziału administracyjnego kraju. 

W katalogu klas podziału miejscowości 4 pojawił się w legendzie ryciny 

przedział 12-50%, co wymaga krótkiego komentarza. Nie ma możliwości 

poprawnego  funkcjonowania  stała,  osiadła  społeczność,  w  której  grupa    

w wieku 19-24 lat ma udział rzędu 40-50%, biorąc tu pod uwagę fakt, iż 

liczba grup wiekowych (5-letnich), na jaką standardowo dzielimy popula-

cję, liczy przynajmniej 13 klas. Nie ma zatem możliwości, aby w zbiorowo-

ści  ludzkiej,  której  koncentracja  nie  wynika z  przyczyn  edukacyjnych  czy 

zdrowotnych, jedna grupa stanowiła tak duży odsetek populacji generalnej. 

 Wskazana  okoliczność  uwarunkowań  medycznych  lub  edukacyjnych 

jako  stymulatora  koncentracji  młodzieży  wydaje  się  uzasadniona,  jeśli 

weźmie się pod uwagę fakt, iż np. na czterech czołowych pozycjach, z naj-

wyższymi udziałami, znalazły się określone dzielnice Opola, czyli ośrodka 

o jednym z najwyższych w Polsce udziałów młodzieży studenckiej w de-

mograficznej strukturze miasta. 

 

 

Pozycja województwa opolskiego i gmin opolskich  

w Polsce w kontekście wybranych zjawisk ludnościowych 

 

Trwanie życia 

 

Przeciętne  (średnie)  trwanie  życia  uznawane  jest  za  jeden  z  istotniej-

szych  kryteriów  oceny  poziomu  rozwoju  danej  społeczności.  Przyjmując 

za  poprawną  hipotezę  Lalonda,  iż  o  stanie  naszego  zdrowia,  a  w  konse-

kwencji także czasu przeżycia danych osobników, decyduje w ponad 70% 

styl  życia,  uznać  można,  że  długość  trwania  życia  dobrze  oddaje  cało-

kształt zachowań zdrowotnych danej populacji. 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

28 

Nie  jest  to  kryterium  jedyne  i  wystarczające,  niemniej  zróżnicowania 

istniejące pomiędzy poszczególnymi obszarami (tu: województwami) rodzą 

pytanie  o  przyczyny  takiego  stanu  rzeczy.  Użyteczność  stosowania  tego 

wskaźnika dla potrzeb naszej analizy wynika z faktu, iż w projekcji przy-

szłych stanów  liczbowych  populacji poziom  umieralności  odgrywa, obok 

poziomu  urodzeń,  rolę  kluczową.  Istotne  także  wydaje  się  rozpoznanie 

tendencji wymierania według płci. 

Uwagę zwraca duża różnica w trwaniu życia kobiet i mężczyzn w ukła-

dzie województw – około 10 lat dłużej żyją średnio kobiety w wojewódz-

twach lubelskim i łódzkim, natomiast mały dystans, poniżej 8 lat, wystąpił 

w czterech regionach, w tym najmniejszy w opolskim. 

Wielkość współczynnika e0 nie oddaje precyzyjnie zróżnicowań trwania 

życia liczonych w określonych, poszczególnych cząstkowych przedziałach 

wieku

45

.  Informacja  o  regionalnych  różnicach  w  trwaniu  życia  mężczyzn     

i kobiet w wieku 60 lat dostarcza dwóch informacji. Po pierwsze – nie na-

stąpiły  zbyt  radykalne  przesunięcia  w  grupie  liderów  (tj.  regionów,  gdzie 

mężczyźni  i  kobiety  żyją,  zachowując  wszelkie  proporcje,  zbliżoną liczbę 

lat – województwa małopolskie, śląskie i opolskie), oraz outsiderów, gdzie 

kobiety  żyją  znacznie  dłużej  niż  mężczyźni  (lubelskie,  warmińsko-

mazurskie i świętokrzyskie). Druga informacja jest wynikiem oceny różnicy 

w  pozycji  rankingowej  m.in.  województwa  opolskiego  w  odniesieniu  do 

współczynników e0 i e60. Jeżeli dystans w trwaniu życia na poziomie e0 

był  najmniejszy  w  Polsce  a  e60  pogorszył  nieco  ranking,  to  oznacza,  że    

w okresach pomiędzy e0 i e60 dystans był jeszcze mniejszy niż w e0, czyli 

w województwie opolskim umieralność mężczyzn nie odbiegała od współ-

czynnika umieralności kobiet w sposób bardzo istotny

46

. 

Tabela 1, zawierająca dane średnie dla Polski i dla województwa opol-

skiego, jest statystycznym potwierdzeniem tezy o falowaniu dystansu trwa-

nia życia kobiet w stosunku do mężczyzn wzdłuż osi czasu, a także wyżej 

stwierdzonego faktu, iż dystans ten w województwie opolskim był mniej-

szy niż średnio w kraju. Jeżeli w e0 dystans pomiędzy regionem opolskim  

a średnią krajową wynosił (w przypadku tego wskaźnika) 1,4 punktu pro-

centowego, to w e30 wielkość dystansu wynosiła 2,7 punktu procentowego 

                                                           

45

 Wprowadzając wielkość prawdopodobieństwa dalszego trwania życia dla ludności  

w wieku 15, 30, 45, 60 lat, uzyskujemy informacje o potencjalnym poziomie wymierania 

grupy, która przeżyła poprzedni okres – posiadający dany poziom prawdopodobieństwa 

zgonu. 

46

 Można to udowodnić wprost, badając rankingi wszystkich regionów na wyróżnio-

nych etapach życia. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

29 

i zmalała do dystansu 1,3 punktu procentowego w e60, przy czym wszyst-

kie różnice były korzystniejsze dla województwa opolskiego, co oznacza, 

że dystans pomiędzy mężczyznami i kobietami w liczbie lat potencjalnego 

dalszego trwania życia należał do najmniejszych w Polsce.  

 

Tabela 1 

 

Trwanie życia w określonym wieku – Polska i województwo opolskie (2005 r.) 

 

Polska 

Województwo opolskie 

Płeć 

Wiek  ogółem  miasta  wieś  ogółem  miasta  wieś 

0 

70,81  71,15  70,30 

71,85  72,25  71,57 

15 

56,49  56,82  56,02 

57,55  57,98  57,24 

30 

42,23  42,49  41,85 

43,21  43,62  42,92 

45 

28,71  28,92  28,39 

29,29  29,79  28,91 

Mężczyźni 

60 

17,51  17,71  17,26 

17,56  18,16  17,11 

0 

79,40  79,32  79,62 

79,51  79,12  79,89 

15 

65,04  64,95  65,29 

65,00  64,66  65,34 

30 

50,27  50,17  50,52 

50,24  49,86  50,62 

45 

35,84  35,78  36,03 

35,76  35,45  36,07 

Kobiety 

60 

22,65  22,66  22,69 

22,49  22,20  22,74 

 

Źródło:  L. Rutkowska, 

Trwanie życia w 2005 r

., Departament Statystyki Społecznej, 

GUS,  Warszawa  2006,  Informacje  i  Opracowania  Statystyczne

, 

tab.  C.  Średnie  dalsze 

trwanie życia według województw w 2005 r., s. 58. 

 

Pozostawanie w związku małżeńskim 

 

Informacja  o  odsetku  populacji  pozostającej  w  związku  małżeńskim 

ważna jest z tego względu, że zdecydowana większość dzieci rodzi się w ro-

dzinie o takiej formule prawnej. Nie rozwijając tego nurtu i pozostawiając 

poza oceną rosnącą liczbę osób żyjących w związkach partnerskich, pod-

kreślamy,  iż  w  określonej  perspektywie  czasowej  o  poziomie  reprodukcji 

ludności, a w konsekwencji o swoistej podaży kolejnych generacji – decy-

dują  małżeństwa.  Wskazanie  na  poziom  liczby  zawieranych  małżeństw    

(w  2002  r.)  na  1000  mieszkańców  ma  charakter  wybiórczy  i  może  mieć 

charakter przypadkowy, niemniej jednak należy zwrócić uwagę, iż w bada-

nym okresie pojawiły się obszary o skrajnych wielkościach: z jednej strony 

gminy  o  dużej  lub  bardzo  dużej  liczbie  wstępujących  w  związki  małżeń-

skie,  z  drugiej  zaś  –  obszary  bezżenności,  w  tym  także  część  wschodnia 

województwa  opolskiego.  Podnosimy  ten  problem,  zjawisko  to  bowiem 

może być jednym ze stymulatorów kryzysu demograficznego.  

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

30 

Płodność 

 

Współczynniki  płodności  są  jednymi  z  najczęściej  stosowanych  miar 

służących wyznaczaniu perspektywy demograficznej danej populacji. Uzy-

skane wielkości (dla 2005 r.) wskazują jednoznacznie na istotną różnicę, in 

minus,  w  odniesieniu  do wszystkich  współczynników  cząstkowych,  a  tym 

samym współczynnika całkowitego, tj. liczby urodzeń wśród kobiet w wie-

ku 15–49 lat razem.  

 

Ś

redni wspólczynnik płodno

ś

ci w latach 1993-2002

78  do 95,2

  (6)

60,7 do 78

  (397)

43,4 do 60,7  (1563)
26,1 do 43,4   (512)

 

 

Źródło: dane z systemu SAGRA, obliczenia własne. 

Ryc. 5. Średni współczynnik płodności w Polsce w latach 1993–2002 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

31 

Najistotniejsze  zjawisko  to  fakt,  że  największe  odchylenie  od  średniej 

wartości współczynnika dla Polski wystąpiło w regionie opolskim w grupie 

o najwyższym cząstkowym współczynniku, tj. wśród kobiet w wieku 25–29 

lat. Fakt ten jest tym bardziej zastanawiający, że współczynnik feminizacji 

w grupie wiekowej 20–29 lat jest w województwie opolskim, zwłaszcza w 

centralnej i wschodniej części, jednym z najwyższych w Polsce. Zaistniała 

zatem sytuacja, w której jeden z oficjalnych wskaźników musi zostać zwe-

ryfikowany. Wygląda to następująco: 

– w grupie wiekowej 20–29 lat jest nadwyżka kobiet, 

– obydwie subpopulacje nie zawierają, odpowiednio do potencjału mał-

żeńskiego, licznych małżeństw (ale nie oznacza to licznej grupy związków 

partnerskich), 

–  rodzi  się  bardzo  mało  dzieci  (relatywnie  do  liczebności  tej  grupy), 

najmniej w Polsce. 

Jednym  z  obiecujących  wariantów  interpretacji  jest  teza,  iż  oficjalne 

ustalenia statystyczne dotyczące tej grupy nie są precyzyjne. Przypuszczal-

nie liczba ludności w tych (i nie tylko) grupach wieku jest zawyżona o mi-

grantów (stałych lub wahadłowych). Inaczej mówiąc – prezentowane ofi-

cjalne dane nie są korygowane o ciemną liczbę trwale (czasowo) nieobecnych. 

Pomocniczym  wariantem  interpretacyjnym  jest  przyjęcie  założenia,  że 

fakt  migracji  wahadłowej,  mimo  istnienia  odpowiednich  grup  płci,  nie 

sprzyja decyzji o zakładaniu rodziny i posiadaniu dzieci. Wersja ta wymaga 

jednak wnikliwej weryfikacji w odniesieniu do niskiego poziomu zawierania 

małżeństw, jako że spis w 2002 r. nie przyniósł informacji o proporcjonal-

nie dużym odsetku związków kohabitacyjnych, który powinien być najwyż-

szy  w  Polsce  z  tego  względu,  że  poziom  migracji  (odsetek  migrujących)     

z województwa opolskiego jest najwyższy w Polsce. 

Na rzecz hipotezy migracyjnej (tłumaczącej niską płodność ruchem mi-

gracyjnym) przemawiać może częściowo rozkład niskich współczynników 

płodności wyliczony dla lat 1993–2002. Współczynniki wyliczono na pod-

stawie  średniej z ilorazów  liczby  dzieci  urodzonych w  tym okresie  do  li-

czebności populacji kobiet w wieku rozrodczym w każdym z poszczegól-

nych lat analizy

47

. 

                                                           

47

 Wyliczone w ten sposób współczynniki płodności obarczone są dwoma błędami: 

umieralnością matek i dzieci, oraz ruchami migracyjnymi. Przyjęty przedział (obliczono 

współczynniki  dla  zbioru  10  lat)  częściowo  łagodzi  wpływ  migracji  (wyrywkowo 

sprawdzano odsetek dzieci mieszkających w danym miejscu od urodzenia – duży odsetek 

potwierdzał ważność obliczonego wskaźnika). Wpływ umieralności usiłowano rozwiązać, 

stosując bardzo szerokie przedziały klas – częściowo łagodzi to wpływ umieralności na 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

32 

Uzyskany  obraz  (ryc.  5)  ukazuje,  że  obszary  problemowe,  z  niskimi 

współczynnikami płodności, stanowią duże miasta, ale także wymieniony 

centralny i wschodni obszar województwa opolskiego, i – co w świetle da-

nych o wielkości migracji jawi się jako szukana przyczyna – znaczna część 

województwa śląskiego, także o wysokim poziomie migracji zagranicznych 

 

Wykształcenie 

 

Kryterium wykształcenia wprowadzono do niniejszej analizy z uwagi na 

jeden z aspektów badań. Projekcja skali podaży młodzieży w zakreślonej 

perspektywie  czasowej  pozwoli  na  uzyskanie  wiedzy  o  potencjalnym  po-

ziomie wykształcenia ludności regionu. 

Przyjmując określone warianty presji edukacyjnej wśród młodzieży, któ-

ra pojawi się na rynku pracy (ale także na rynku edukacji), czyli inaczej uj-

mując problem – określając liczbę (ale także odsetek całej grupy w danym 

wieku)  młodzieży,  która  podejmie  edukację  na  poziomie  wyższym,  bę-

dziemy  mogli  wskazać,  czy  istniejący  poziom  wykształcenia  ludności  re-

gionu (miara: średnia liczba lat nauki) jest porównywalny z innymi gmina-

mi w Polsce. Uzyskany obraz województwa opolskiego nawiązuje w wielu 

miejscach do wyżej wskazanych centralnych i wschodnich obszarów woje-

wództwa, co pozwala na sformułowanie kolejnej hipotezy, mianowicie ta-

kiej, że roczniki wchodzące w okres edukacji akademickiej albo nie podej-

mują tego zadania, albo po uzyskaniu dyplomu podejmują decyzję migra-

cyjną. Drugi wariant hipotezy ma charakter antycypacyjny – oparty na de-

klaracjach wyjazdowych młodzieży, a także bieżących obserwacjach i wy-

maga szerszego rozważenia.  

 

Starość demograficzna 

 

Kryterium wieku poprodukcyjnego wprowadzono w celu wskazania na 

obecny stan demograficzny Polski jako swoisty punkt wyjścia dla formu-

łowanych prognoz o procesie (nieuchronnym) starzenia się populacji Pol-

ski.  Uwypuklenie  obrazu,  w  którym  już  obecnie  w  wielu  gminach  mamy 

wysoki odsetek ludzi w wieku 65 lat i więcej, może (powinno) spowodo-

wać już teraz zmianę podejścia do dokonujących się procesów demogra-

ficznych.  Koincydencja  niskich wskaźników  zawierania  małżeństw, małej 

                                                                                                                                            

liczebność populacji noworodków i niemowląt, przy czym wielkości te w województwie 

opolskim  należą  do  najniższych  w  Polsce,  stąd  ta  zmienna  dla  tego  województwa  jest 

relatywnie mało zdeformowana. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

33 

liczby urodzin, wysokiej migracji, niskiego wykształcenia, dużego odsetka 

osób w wieku poprodukcyjnym już obecnie wskazuje istnienie określonych 

obszarów problemowych, także w regionie opolskim. 

 

Struktura wieku ludności  

 

Struktura wieku ludności Polski i regionu opolskiego wykazuje znaczne 

podobieństwo  rozkładu  wielkości, przy czym  kształt  rozkładu  znany jest 

jako zjawisko falowania wyżów i niżów demograficznych. 

Istniejące  przesunięcia  wielkości  udziałów  poszczególnych  roczników 

(np.  wyż  powojenny  wykazuje  w  regionie  niższą  dynamikę  i  opóźnienie    

w  czasie)  wymagają  wszechstronnych  analiz,  uwzględniających  m.in.  fakt 

występowania niepełnych rodzin – zarówno wśród subpopulacji ludności 

śląskiej  (straty  wojenne,  niewola  radziecka),  jak  i  ludności  napływowej 

(straty wojenne), ale także znaczne ubytki ludności miejscowej w wyniku 

emigracji stałej do Niemiec w całym okresie powojennym. 

 

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1,8

2

w

ie

k

1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

43

46

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

91

94

97 10

0

wiek

o

d

s

e

te

k

 d

a

n

e

g

o

 w

ie

k

u

Polska

Opolskie

okres wojny

 

 

Źródło: dane GUS, obliczenia własne. 

Ryc. 6. Struktura wieku ludności Polski i województwa opolskiego  

(wg NSP 2002) 

Istniejąca  struktura  wieku  jest  bazowym  punktem  wyjścia  do  oceny 

przyszłych  zdarzeń  demograficznych,  w  związku  z  tym  należy  zwrócić 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

34 

szczególną uwagę na bardzo duży spadek liczebności ludności, poczynając 

od  grupy  wiekowej  liczącej  w  dacie  spisu  ok.  16–19  lat,  czyli  mającej         

w 2007 r. 21–24 lat. Przesuwająca się fala wysokich liczebności roczników 

(w  tym  kobiet)  zaczyna  wchodzić  w  strefę  relatywnie  wysokich  (najwyż-

szych w odniesieniu do innych grup wiekowych kobiet) współczynników 

płodności.  Wszystkie  następne  roczniki  są  coraz  mniej  liczne,  co  wobec 

obniżających  się  równolegle współczynników  płodności  prowadzi  do  za-

paści demograficznej. 

Realizowane opracowanie powinno przynieść częściową odpowiedź na 

pytanie o wielkości i miejsca pojawiania się określonej liczby młodzieży. 

 

 

Prognoza liczby ludności 

 

Prognoza demograficzna. Uwagi ogólne 

 

Wykonanie  prognozy  (projekcji,  predykcji)  wymaga  określonych  kro-

ków badawczych, przy czym do zasadniczych należy wybór metody pro-

gnozowania.  Wstępem  do  procedury  jest  wskazanie,  że  katalog  definicji 

stosowanych  przy  próbach  określenia  zakresu  i  znaczenia  terminu  „pro-

gnoza” jest obszerny, spotykany przy tym w różnych dyscyplinach nauko-

wych.  

Dogodnym punktem wyjścia do wstępnego uporządkowania zbioru sto-

sowanych prognoz jest podział Marii Cieślak

48

, polegający na podzieleniu 

procesu przewidywania przyszłości na procedury nieracjonalne i procedury 

racjonalne, a w obrębie drugiego podzbioru – na zdroworozsądkowe i na-

ukowe. 

Prognozowanie  naukowe  powinno  (musi)  posiadać  walor  stosowania 

ścisłego  języka  i  ustalonych  reguł  badawczych,  dzięki  czemu  powstaje 

możliwość weryfikacji uzyskanych wyników przy ponownym zastosowaniu 

tożsamych (opisanych w weryfikowanej metodzie) danych liczbowych i u-

żytych procedur. 

Rozwój  badań  naukowych  prowadzi  do  wzbogacania  liczby  i  zakresu 

narzędzi prognostycznych, przy czym zakres stosowania jest zależny także 

                                                           

48

  Prognozowanie  gospodarcze.  Metody  i  zastosowania

,  red.  M.  Cieślak,  Wydawnictwo 

Naukowe  PWN,  Warszawa  1997; 

Zarządzanie.  Teoria  i  praktyka

,  red.  nauk.  A.  K.  Koź-

miński, W. Piotrowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004; B. Gawroń-

ska-Nowak, G. Walerysiak, 

Decyzje ekonomiczne. Ujęcie ilościowe

, Polskie Wydawnictwo 

Ekonomiczne, Warszawa 2005.  

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

35 

od  czasu  projekcji  danego  zjawiska  (zespołu  zjawisk).  Aleksander  Zeliaś 

wraz ze współautorami  proponuje, aby przyjąć, iż odpowiedni będzie po-

dział prognoz ze względu na okres przewidywania (sądu o przyszłości) na 

4 grupy: 

– bezpośrednie (bezzwłoczne) – obejmujące przewidywanie przyszłości 

w terminie do 1miesiąca,  

– krótkoterminowe – o czasie projekcji od 1 do 3 miesięcy,  

– średnioterminowe – nieprzekraczające 2 lat, 

– długoterminowe – przekraczające 2 lata

49

.  

W badaniach przyjęto prognozę długookresową, co zmusza do wyraź-

nego podkreślenia, iż precyzja sądu o przyszłości będzie malała wraz z rosną-

cym okresem, dla którego buduje się daną projekcję. Określenie horyzontu 

prognozy na 2010 r. wydaje się decyzją racjonalną z punktu widzenia bie-

żących potrzeb aplikacyjnych – niemniej zarysowanie tendencji zmian do 

2020 r. wnosi pożądany (jak sądzimy) walor wstępnej prognozy ostrzegaw-

czej.  

Liczba i konstrukcja stosowanych metod prognozowania jest rozbudo-

wana, a wybór zależy  głównie od przedmiotu  badań  i  zabiegów progno-

stycznych. 

Z  przedstawionej  systematyki  metod  prognozowania  w  sferze  ekono-

mii

50

 czy nauk geograficznych

51

 wynika, że propozycja wykonania progno-

zy  podaży młodzieży  w regionie  opolskim nawiązuje  do  metod  opartych 

na danych ilościowych w grupie metod przestrzennych. Wydaje się także,  

z punktu widzenia systematyki A. Zeliasia

52

, iż możemy mówić o wykorzy-

staniu idei klasycznej metody trendu, jakkolwiek tylko fakt, że stosowano 

stały  współczynnik  umieralności  (ustalony  dla  2005  r.)  w  odniesieniu  do 

zmieniającej  się  (przesuwanej  po  osi  czasu)  struktury  wiekowej  populacji 

nosi znamiona określonego trendu. 

Zastosowana  w  badaniach  metoda  obliczenia  liczebności  poszczegól-

nych roczników (ogółem, mężczyźni, kobiety) w okresie 2002 (spis)–2010 

(horyzont czasowy realizowanej prognozy) opiera się na stosowanej w de-

                                                           

49

  A.  Zeliaś,  B.  Pawełek,  S.  Wanat,  dz.  cyt.,  s.  12;  por  także:

 

M.  Lisiński, 

Metody planowania strategicznego

, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004. 

50

  A.  Zeliaś, 

Teoria  prognozy

,  Polskie  Wydawnictwo  Ekonomiczne,  wyd.  3  zm., 

Warszawa 1997. 

51

 J. Runge, 

Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej – elementy metodologii, wybrane 

narzędzia badawcze

, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006.  

52

 A. Zeliaś,

 

dz. cyt

.

, s. 14. 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

36 

mografii metodzie postarzania ludności i wynikającej z tej procedury – sy-

mulacji wymierania populacji. 

Metoda ta jest stosowana we wszystkich projekcjach przyszłych stanów 

ludności,  przy  czym  głównym  czynnikiem  różnicującym  proces  progno-

zowania (w wariancie biologicznym) jest przyjęcie określonych wariantów 

(prawdopodobieństw) płodności kobiet i umieralności wśród całej popula-

cji

53

. 

Z uwagi na fakt, że punktem wyjścia w zakresie liczby ludności są dane 

uzyskane podczas spisu powszechnego przeprowadzonego w maju 2002 r., 

procedurę postarzania ludności zawarto w okresie 2002–2010. 

Argumentem  za  przyjęciem  zasady  opracowania  prognozy  demogra-

ficznej  dla  wskazanego  wyżej  wyjściowego  czasu  analizy  jest  fakt,  iż  nie 

opublikowano aktualnych (w pragmatyce statystycznej oznacza to stan na 

31  grudnia  2006  r.)  danych  dotyczących  struktury  według  płci  i  wieku       

w  rozbiciu  na  liczebności  poszczególnych  roczników,  w  ujęciu  poszcze-

gólnych miejscowości.  

Według propozycji metodologicznej Jolanty Kurkiewicz

54

 projekcja sta-

nu  liczebnego  dowolnej  analizowanej  populacji  (tu:  województwa  opol-

skiego) wymaga wykorzystania bazy danych obejmującej siedem zbiorów, 

którymi są: 

1. Struktury ludności według płci i wieku w roku wyjściowym prognozy; 

2. Mierniki natężenia płodności kobiet oraz umieralności mężczyzn i ko-

biet w danym okresie; 

3. Hipotetyczne tablice trwania życia dla poszczególnych lat okresu ob-

jętego prognozą;  

4. Hipotetyczne wskaźniki zgonów niemowląt płci męskiej i żeńskiej;  

5. Hipotetyczne wskaźniki płodności kobiet w latach objętych progno-

zą;  

6. Hipotetyczna struktura ludności migrującej (saldo migracji mężczyzn 

i kobiet w wieku x ukończonych lat); 

7. Hipotetyczne współczynniki płodności kobiet migrujących.  

Z  punktu  widzenia  celu  realizowanej  obecnie  prognozy  podaży  pracy 

wynika  jednoznacznie,  iż  niezbędne  będzie  uzyskanie  danych  w  zakresie 

                                                           

53

 J. Z. Holzer, 

Perspektywy demograficzne Polski do roku 2030. Projekcje studialne – za-

łożenia,  wyniki  liczbowe,  wnioski

,  SGPiS  Instytut  Statystyki  i Demografii,  Warszawa  1990, 

Monografie i Opracowania nr 300. 

54

  J.  Kurkiewicz, 

Podstawowe  metody  analizy  demograficznej

,  Wydawnictwo  Naukowe 

PWN, Warszawa 1992, s. 208. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

37 

punktu  1,  części  punktu  2  (natężenie  umieralności  mężczyzn  i  kobiet), 

punktu 3 oraz 6. 

Redukcja  zakresu  bazy  danych  do  wskazanych  podzbiorów  wynika       

z faktu, iż na wielkość (liczebność) wydzielonej subpopulacji osób wcho-

dzących na rynek pracy i wychodzących z niego w latach 2002–2010 po-

ziom płodności kobiet nie ma rozstrzygającego wpływu

55

. Dzieci urodzone 

w latach 2002–2010 nie znajdą się jeszcze na rynku pracy, ponieważ hory-

zont czasowy prognozy zamyka się na 2010 r., zatem dzieci ujęte w spisie 

w 2002 r. w grupie wiekowej 0 lat osiągną w końcowym roku konstruowa-

nej prognozy wiek 8 lat

56

. 

Projekcja zdarzeń poza 2010 r. (do 2020 r.) wymagać będzie ustalenia 

potencjalnych wskaźników płodności dla okresu 2010–2020 dla kobiet tej 

grupy  wiekowej,  która  wejdzie  w  skład  zbioru  populacji  kobiet  uznawa-

nych za grupę reprodukcyjną (tj. osiągających wiek 15 lat). Dzieci (dziew-

czynki) urodzone w 2002 r. osiągną taki wiek w 2017 r.

57

, w związku z tym 

należy ustalić poziom urodzeń dziewczynek w 2003 r. (w 2018 r. osiągną 

dolny  próg  wskazanej  grupy)

58

,  2004  r.  (próg  w  2019  r.)

59

i  2005  r.  (próg     

w 2020 r.)

60

. 

Należy jednakże wyraźnie wskazać, iż powyższe ustalenia mają istotne 

znaczenie przede wszystkim dla określenia struktury wieku całej populacji, 

ponieważ dla opracowywanej tu prognozy podaży pracy młodzieży (czyli 

osób osiągających wiek 19–24 lat w okresie 2010–2020) nie będzie to ko-

nieczne,  gdyż  w  końcowej  dacie  granicznej  (2020  r.)  osoby  urodzone  w 

2002 r. nie osiągną nawet dolnego progu grupy młodzieży w wieku akade-

mickim – będą bowiem miały 18 lat.  

                                                           

55

 Pewien wpływ istnieje, a mianowicie kobiety w okresie porodu i opieki nad dziec-

kiem w okresie wczesnopoporodowym czasowo wychodzą z rynku pracy (fizycznie, ale 

nie  formalnie),  jednakże  zniżkowy  trend  płodności  kobiet  i  formalne  uwarunkowania 

wynikające  z  kodeksu  pracy  pozwalają  traktować  te  zdarzenia  jako  zmienne  o  ustabi-

lizowanym poziomie natężenia zjawiska.  

56

  Przeprowadzenie  spisu  w  maju  2002  r.  (czyli  w  połowie  standardowego  okresu 

ustaleń zdarzeń demograficznych) skomplikowało procedury ustalenia wielu wskaźników. 

Można wskazać, że w przeważającej praktyce statystycznej obliczamy zdarzenia demogra-

ficzne, społeczne i ekonomiczne według stanu na 31 grudnia danego roku 

57

 W 2002 r. urodziło się 4110 żywych dziewczynek (48,% ogółu dzieci). 

58

 W 2003 r. urodziło się 3941 żywych dziewczynek (48,1% ogółu dzieci). 

59

 W 2004 r. urodziło się 3902 żywych dziewczynek (47,4% ogółu dzieci). 

60

 W 2005 r. urodziło się 4188 żywych dziewczynek (49,1% ogółu dzieci). 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

38 

Wykorzystując zdefiniowaną przez J. Kurkiewicz procedurę

61

, zastoso-

wano cztery kroki: 

1. wybór (z wzorcowych tabel trwania życia) określonej funkcji biome-

trycznej, jest to prawdopodobieństwo zgonu według wieku, 

2. ustalenie prawdopodobieństwa zgonu dla roku wyjściowego progno-

zy

62

 oraz dla roku zamknięcia prognozy (przyjęto constans), 

3.  wyznaczenie,  na  podstawie  prawdopodobieństwa  zgonu  w  czasie 

wyjściowym prognozy (t

o

) i prawdopodobieństwa zgonu w czasie końco-

wym  prognozy  (t

k

),  prawdopodobieństwa  zgonów  w  poszczególnych  la-

tach objętych prognozą (constans), 

4.  ustalenie,  wykorzystując  założone  prawdopodobieństwa  zgonów, 

liczby osób dożywających wieku x ukończonych lat w poszczególnych la-

tach objętych prognozą

63

. 

 Dobiesław  Jędrzejczak

64

  stwierdza:  „o  przyszłej  liczbie  ludności,  abs-

trahując od migracji, decydują oczywiście urodzenia i zgony, które wystąpią 

w okresie perspektywicznym. Szacunków zgonów dokonuje się przez tzw. 

postarzanie ludności, przy czym procedura postarzania polega na przem-

nażaniu liczby ludności w danym wieku przez prawdopodobieństwo prze-

życia określonego okresu”

65

. 

Różnice w proponowanych metodach obliczeń wynikają z odmiennego 

mnożnika –  według J. Kurkiewicz ma to  być prawdopodobieństwo  zgo-

nów  osób  w  wieku  x,  według  D.  Jędrzejczaka  –  prawdopodobieństwo 

przeżycia osób w wieku x. Z uwagi na fakt, iż stosowane wartości (praw-

dopodobieństwo  zgonów,  prawdopodobieństwo  przeżycia)  są  względem 

siebie komplementarne, wybór metody jest uznaniowy. Marek Okólski po-

daje, że „analiza polega na ustaleniu w sposób iteracyjny liczb ludzi żyją-

cych w kolejnych okresach prognozy z uwzględnieniem ich płci i wieku [...] 

Podstawową procedurą wówczas wykorzystywaną jest »postarzanie ludno-

ści«, tj. szacowanie rok po roku liczby mężczyzn i kobiet w kolejnych coraz 

                                                           

61

 J. Kurkiewicz, dz. cyt., s. 209. 

62

 W momencie konstruowania obecnej prognozy (2006–2007) tablicą wzorcową był 

aktualny porządek wymierania populacji (tablice trwania życia na 2005 r.). 

63

 Oczekiwane wielkości są iloczynem liczby ludności w danym wieku 

x

, danej płci 

y

    

i  danym  roku 

z

  oraz  ustalonego  prawdopodobieństwa  zgonów  dla  identycznie 

wydzielonej subpopulacji.  

64

  D.  Jędrzejczak, 

Podstawy  geografii  ludności

,  Wydawnictwo  Akademickie  Dialog, 

Warszawa 2001, s. 169. 

65

 Według D. Jędrzejczaka (dz. cyt., s. 169): „jeśli na przykład liczbę kobiet w wieku 

x

 

lat oznaczymy przez K

x

,

 

prawdopodobieństwo zaś przeżycia przez nie 

n

 lat przez p

n

, to 

liczba kobiet po n latach, będących w wieku 

x+ n

 lat, wyniesie: K

n+n 

=K

x 

p

n 

x”. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

39 

starszych rocznikach wieku za pomocą (wyłącznie) analizy zmian umieral-

ności”

66

. 

W niniejszym opracowaniu przyjęto propozycję J. Kurkiewicz. Liczeb-

ność populacji wyjściowej przyjęto z NSP z maja 2002 r. (kohorta 2002)   

w kolejnych latach do 2010 r. (i perspektywicznie – do 2020 r.) przy wyko-

rzystaniu  prawdopodobieństwa  zgonów  poszczególnych  roczników  usta-

lonych dla obszaru Polski, miast i wsi oraz według płci, w tym przypadku 

zawartych w tablicach trwania życia dla Polski w 2005 r.

67

. 

Istotna rola danych z tablic trwania życia

68

 (zawierających prawdopodo-

bieństwa zgonów) w układzie miasto – wieś i w rozbiciu na poszczególne 

roczniki  wynika  z  faktu  ich  zastosowań  w  procedurze  postarzania  danej 

populacji. Dane szczegółowe w układzie poszczególnych roczników uży-

wane są przy próbach rozpoznania tendencji zmian w funkcjonalnych lub 

ekonomicznych  podziałach  populacji,  zatem  znajdują  zastosowanie  przy 

próbie oceny zmian podaży pracy (w aspekcie demograficznym) w grupie 

młodzieży. 

Punktem  wyjścia  jest  ocena  różnic  w  poziomie  prawdopodobieństwa 

zgonów w układzie wieś – miasto i według płci. Przykładem realnie istnie-

jących  zróżnicowań  są  różnice  prawdopodobieństwa  zgonów  mężczyzn     

i kobiet, ale także różnice w natężeniu zjawiska między miastem i wsią (ryc. 

7). Należy przy tym przypomnieć, że stosowane współczynniki (prawdo-

podobieństwa zgonów) zbudowane są na już zaistniałych zdarzeniach de-

mograficznych i ich wartość prognostyczna, zwłaszcza w dłuższej perspek-

tywie czasowej, ma charakter malejący. 

Nie zmienia to faktu, że stosowanie obecnych współczynników zgonów 

(ich prawdopodobieństwa) minimalizuje pole błędu, przy czym – jak moż-

na  ocenić  na  podstawie  rozkładu  krzywych  dla  2004  i  2005  r.  –  różnice 

współczynników zgonów w krótkim okresie, zwłaszcza zmiany w grupach 

dzieci i młodzieży, mają przebieg losowy. 

Z uwagi na wymagania procedury postarzania ludności w układzie płci 

(określone  różnice  w  porządku  wymierania  obu  subpopulacji)  należy 

przedstawić prawdopodobieństwa zgonów mężczyzn i kobiet w poszcze-

gólnych rocznikach, przy czym rozkład prawdopodobieństw przedstawia-

                                                           

66

 M. Okólski, 

Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie

, 

Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004, s. 53. 

67

 L. Rutkowska, 

Trwanie życia w 2005 r

., Departament Statystyki Społecznej, GUS, 

Warszawa 2006, Informacje i Opracowania Statystyczne,

 

Tab. C. Średnie dalsze trwanie 

życia według województw w 2005 r., s. 58. 

68

 Tamże. 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

40 

my w wersji względnej (nadumieralność jednej z płci), a punktem odnie-

sienia jest każdorazowo populacja miejska, cechująca się niższymi współ-

czynnikami zgonów, zarówno w 2004 jak i 2005 r. 

 

0

100

200

300

400

500

600

w

ie

k 

3

7

11

15

19

23

27

31

35

39

43

47

51

55

59

63

67

71

75

79

83

87

91

95

99

wiek (w latach)

u

m

ie

ra

ln

oś

ć k

o

b

ie

t =

 1

0

0

miasta

wie

ś

 

Źródło: jak w tab. 1.  

Ryc. 7. Nadumieralność mężczyzn w 2005 r. 

 

Prognoza GUS 2000  

 

Potrzeby społeczno-gospodarcze oraz wymagania badań statystycznych 

spowodowały  opracowanie  kolejnej  prognozy  demograficznej  dla  Polski, 

wykonanej zarówno w przekroju województw, jak i układzie powiatów

69

. 

                                                           

69

 Dane pochodzą z publikacji 

Prognoza ludności według wieku w przekroju powiatów na lata 

2000–2020;  stan  na  31  XII

, Główny Urząd Statystyczny Departament Badań Demogra-

ficznych, Warszawa 2000. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

41 

Wersja powiatowa, bazująca na metodologii zastosowanej w procesie kon-

struowania prognozy w układzie województw, jest pomocna w ocenie pro-

gnozowanej przez GUS skali i kierunków zmian demograficznych w Pol-

sce

70

. 

Tabela 2 

 

Prognoza ludności poszczególnych powiatów województwa opolskiego 

w latach 2000–2020 (wg GUS 2000) 

 

Lata 

Powiat 

2000 

2005 

2010 

2015 

2020 

Brzeski 

94 114  94 250  94 509  94 640  94 047 

Głubczycki 

53 099  52 067  51 064  50 103  49 004 

Kędzierzyńsko-kozielski  109 475  107 735  106 640  105 737  104 028 

Kluczborski 

72 655  72 719  73 005  73 469  73 377 

Krapkowicki 

73 475  73 108  73 353  73 835  73 802 

Namysłowski 

44 394  44 185  43 984  43 751  43 189 

Nyski 

149 486  148 637  148 106  147 583  145 987 

Oleski 

71 522  70 555  70 000  69 665  68 967 

Opolski 

139 572  140 023  141 195  143 127  144 118 

Prudnicki 

62 722  61 557  60 751  60 094  59 217 

Strzelecki 

86 471  86 026  86 025  86 386  86 345 

M. Opole 

128 890  127 904  128 305  129 145  129 064 

Razem 

1 085 875  1 078 766  1 076 937  1 077 535  1 071 145 

 

Źródło: 

Prognoza ludności według wieku w przekroju powiatów na lata 2000–2020; stan na 31 

XII

, Główny Urząd Statystyczny Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2000. 

 

Na  podstawie  ustaleń  GUS  można  stwierdzić  spadek  zaludnienia  po-

wiatów regionu do 2020 r., oprócz kluczborskiego, krapkowickiego, opol-

skiego  i  miasta  Opola.  Ustalone  zmiany  są  relatywnie  niewielkie  (spadek 

zaludnienia regionu według prognozy GUS ma wynieść do 2020 r. ok. 14,7 

tys.  mieszkańców,  tj.  o  1,4%),  jednakże  świadczą,  że  przyrost  naturalny        

i saldo migracji nie są optymistyczne z punktu widzenia perspektywy de-

mograficznej regionu, abstrahując nawet od trafności prognozy

71

. 

                                                           

70

  Prezentowana  w  niniejszym  opracowaniu  prognoza  ludności  według  powiatów        

i wieku to uszczegółowione dane prognozy opracowanej w GUS w 1999 r. i opublikowa-

nej  w  lutym  2000  r.  pt. 

Prognoza  ludności  Polski  według  województw  na  lata  1999–2030

, 

zawierającej między innymi także ogólne dane dla powiatów.  

71

 Według prognozy w 2005 r. miało być 1078,8 tys. mieszkańców, a już podczas spisu 

(2002  r.)  liczba  mieszkańców  „zrealizowała”  negatywny  scenariusz  rozwoju  demogra-

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

42 

Rozkład przestrzenny zmian zaludnienia ustalony przez GUS jest także 

interesujący przestrzennie, mianowicie obszary (powiaty) przyrostu ludno-

ści w perspektywie 2020 r. to (oprócz powiatu kluczborskiego) centralne 

części regionu. Szczególnie istotne, z punktu widzenia zakresu przestrzen-

nego opracowania, jest przyjęcie koncepcji wysokiego (relatywnie) przyro-

stu ludności w powiecie opolskim (ryc. 8). 

 

-8,0

-6,0

-4,0

-2,0

0,0

2,0

4,0

Odsetek przyrostu/ubytku

OPOLSKI

KLUCZBORSKI

KRAPKOWICKI

M.OPOLE

BRZESKI

STRZELECKI

NYSKI

NAMYSŁOWSKI

OLESKI

K

Ę

DZIERZY

Ń

SKO-KOZIELSKI

PRUDNICKI

GŁUBCZYCKI

P

o

w

ia

ty

 

 

Źródło:  jak tab. 2,  opracowanie własne. 

Ryc. 8. Prognoza zmian liczby ludności w powiatach województwa opolskiego  

w latach 2000–2020 

 

Prognoza GUS 2004 

 

Kolejna  prognoza  GUS

72

  przyjmuje  bardziej  pesymistyczne  założenia, 

zarówno w odniesieniu do poziomu przyrostu naturalnego, jak i wielkości 

czy salda migracji zagranicznych. 

                                                                                                                                            

ficznego  regionu,  osiągając  gorszy  wynik  (1065,0  tys.),  niż  zakładano  na  rok  kończący 

prognozę, czyli na 2020 r. (1071,1 tys.). Realnie w 2005 r. liczba ludności regionu wynosiła 

1047,4 tys. mieszkańców. 

72

  Prognoza  ludności  na  lata  2003–2030,  Warszawa  2004–03.–22,  za:  http:// 

www.stat.gov.pl/GUS/45_648_PLK_HTML.htm 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

43 

Różnica w 2020 r. w liczbie ludności województwa opolskiego pomię-

dzy prognozą z 2000 r. a prognozą z 2004 r. wynosi ponad 126 tys. osób 

mniej w wersji z 2004 r., co oznacza przyjęcie założenia obniżenia liczby 

ludności regionu o blisko 12% w stosunku do wersji wcześniejszej. 

Wydłużenie okresu prognozowania w wersji z 2004 r. do 2030 r. wska-

zuje, że GUS zakłada stały spadek liczby mieszkańców w Polsce, a prosta 

ekstrapolacja trendu wykazuje, iż przyszłość demograficzna Polski zaczyna 

rysować się dramatycznie,  zarówno  co do liczebności  całej  populacji,  jak     

i  struktury wieku (stare społeczeństwo). 

 

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

0

10

20

30

40

50

60

lata prognozy

li

c

z

b

a

 l

u

d

n

o

ś

c

i

 2030 

=około

866 tys

2050 

=około

730  tys

2002 =

1 061 

tys

 

 

Źródło: prognozy GUS z 2000 i 2004r. opracowanie własne. 

Ryc. 9. Prognoza liczby ludności Polski w latach 2003–2030 

(GUS, 2004) wraz z ekstrapolacją trendu do 2050 r. 

 

Zaprojektowany w prognozie GUS z 2004 r. przebieg krzywej spadku 

liczby mieszkańców województwa opolskiego (podobnie jak i całej Polski) 

wymaga ustalenia ogólnych tendencji zmian zaludnienia w układzie powia-

tów i oceny trwałości założeń prognoz z 2000 i 2004 r. 

Porównując dynamikę zmian liczby ludności w poszczególnych powia-

tach regionu  według obydwu wersji,  można jednoznacznie  stwierdzić, że 

prognoza z 2004 r. zawiera zapowiedź innych tendencji (przesłanek zmian 

liczby mieszkańców) niż projekcja z 2000 r. 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

44 

Tabela 3 

 

Prognoza ludności poszczególnych powiatów województwa opolskiego  

w latach 2005–2020 (wg GUS 20004 r.) 

 

Powiaty 

2005 

2020 

2005–2020 

Brzeski 

92 011 

88 049 

95,7 

Głubczycki 

50 721 

47 060 

92,8 

Kędzierzyńsko-kozielski 

101 904 

87 624 

86,0 

Kluczborski 

70 268 

65 063 

92,6 

Krapkowicki 

67 656 

56 559 

83,6 

Namysłowski 

44 037 

42 640 

96,8 

Nyski 

146 348 

137 541 

94,0 

Oleski 

68 664 

62 811 

91,5 

Opolski 

134 697 

123 206 

91,5 

Prudnicki 

60 175 

53 335 

88,6 

Strzelecki 

80 607 

69 105 

85,7 

M. Opole 

128 185 

112 530 

87,8 

Razem 

1 045 273 

945 523 

90,5 

 

Źródło: prognoza GUS z 2004 r., opracowanie własne. 

 

Wykazane w  tabelach 2 i  3 istotnie odmienne  tendencje zmian  w  po-

ziomie zaludnienia poszczególnych powiatów według obydwu prognoz są 

trudne do interpretacji, nie znamy bowiem argumentów GUS na występo-

wanie (bądź potencjalne wystąpienie) zjawisk pozwalających na uzasadnie-

nie zmiany wektora, np. w powiecie opolskim z dodatniego według pro-

gnozy z 2000 r. (przyrost liczby ludności w okresie 2005–2020 o 2,9%) na 

ujemny według projekcji z 2004 r. (ubytek w tym samym okresie o 8,5%). 

W odniesieniu do problemu migracji należy zwrócić uwagę na fakt nie 

tylko  niekorzystnych  tendencji  występujących  w  centralnej  i  wschodniej 

części  województwa  opolskiego (migracje ludności  miejscowej),  ale  także 

na powstawanie (po 2004 r.) nowego zjawiska, jakim jest upowszechnianie 

się wzorca migracji wahadłowych (z tendencją do przeradzania się w mi-

gracje stałe) w pozostałych, dotychczas mniej aktywnych migracyjnie, za-

chodnich częściach regionu. Istotne wydaje się także uwzględnienie nieko-

rzystnego bilansu migracji w zakresie wymiany wewnątrzkrajowej. 

Można zatem założyć, że w perspektywie czasowej prognozy (do 2020 r.) 

tendencje demograficzne w regionie nie zmienią się co do zasady – woje-

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

45 

wództwo będzie na niekorzystnej pozycji w zakresie salda wszystkich mi-

gracji, a także charakteryzować się niskim przyrostem naturalnym. 

Istniejące wątpliwości co do kształtu, zakresu i dynamiki zjawisk demo-

graficznych w regionie ustalonych na poziomie centralnym stały się prze-

słanką do próby weryfikacji istniejących projekcji, ale także autorskiego za-

rysowania  prognozy  zmian  liczby  ludności  w  jednym  z  najistotniejszych 

segmentów populacji, a mianowicie w grupie wiekowej 19–24 lat. 

 

Prognoza regionalna  

 

Opracowania GUS dotyczą poziomu powiatów, co stwarza możliwość 

określonej transpozycji na poziom gmin, nie istnieją natomiast opracowa-

nia  podejmujące  ryzyko  alokacji  zjawisk  demograficznych  na  poziomie 

szczegółowym, tj. poszczególnych miejscowości. 

Przyjęcie takiej precyzji badawczej rodzi jednak wiele wątpliwości natu-

ry metodologicznej, niepewne mogą być także ustalenia dla bardzo małych 

jednostek osadniczych. Istnieją jednak trzy istotne powody, dla których na-

leży taką operację wykonać: 

•

 

 po  pierwsze  –  stwarza  to  możliwość  określenia  wielkości  i  rodzaju 

ewentualnych błędów w procesie realizacji prognozy, 

•

 

 po  drugie – istnieje realna korzyść  poznawcza, uzyskujemy  bowiem 

obserwację o stanie (a właściwie sąd o prawdopodobnym stanie) populacji 

z bardzo precyzyjnym adresem przestrzennym,  

•

 

 po trzecie (jest to pewna konsekwencja powodu drugiego) – dane nie 

są  agregowane  w  układzie  administracyjnym,  co  pozwala  na  wydzielenie 

autentycznych przestrzennie obszarów problemowych. 

Zastosowana metoda, adekwatna do propozycji J. Kurkiewicz, została 

opisana wyżej

73

. 

Posiłkując się zasadami prognozowania demograficznego, opracowano 

autorski  wariant  zmian  ludnościowych  (wariant  biologiczny)  do  2020  r., 

przy czym w prezentacji skoncentrowano się głównie na latach 2005–2010 

i 2005–2015, w tym przypadku z uwagi na programowanie wsparcia z UE. 

                                                           

73

  Pomijamy  tu  bardzo  skomplikowaną  procedurę  pozyskiwania  danych  GUS  w  u-

kładzie  przestrzennym  odpowiednim  dla  realizacji  zadania  oraz  metodę  wprowadzania 

danych do systemu obliczeń (starania o odpowiednie dane w GUS trwały 5 lat, a koszt 

zakupu wyniósł prawie 200 tys. zł). Dane te są  jedynymi w Polsce w odniesieniu do po-

ziomu całych województw. 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

46 

Przyjmujemy przy tym, że uzyskane dane stanowić mogą podstawowy 

punkt odniesienia (lub nawet warunek) właściwej polityki lokalnej, także w 

zakresie rynku pracy. 

 

Stan i prognoza liczby młodzieży w wieku 19–24 lat  

w latach 2002–2020  

 

Liczba młodzieży w 2002 r.  

 

Według danych spisu z maja 2002 r. w województwie opolskim miesz-

kało 104 169 osób w wieku 19–24 lat, tj. w wieku edukacji akademickiej, 

stanowiło to 9,8% wszystkich mieszkańców regionu. Rozkład liczby mło-

dzieży  w  poszczególnych  miejscowościach  (a  także  w  obrębie  wydzielo-

nych części wybranych miast) jest wysoce zróżnicowany – mimo przepro-

wadzonego  podziału  miast  na  mniejsze  części.  Średnia  liczba  młodzieży   

w jednostce podziału kształtowała się na poziomie 87,2 osoby, natomiast 

rozpiętość zbioru wynosiła 1487 osób, tzn. że w jednym z obszarów (jedna 

z 47 części Opola) zanotowano taką liczbę ludzi w wieku 19–24 lat, nato-

miast  w dwóch miejscowościach  (Kuźnica  Dąbrowska  w  gm.  Świerczów    

i Sławoszów w gm. Głubczyce) nie było nikogo w tej grupie wiekowej. Pa-

rametry rozkładu liczby młodzieży w regionie w 2002 r. obrazuje poniższe 

zestawienie (N=1194)

74

: 

 

Średnia 

87,2 

Mediana 

42,0 

Odchylenie standardowe 

134,7 

Kurtoza 

27,6 

Skośność 

4,3 

Zakres 

1487 

Minimum 

0,0 

Maksimum 

1 487,0 

Suma 

104 169 

Licznik 

1 194,0 

Największy (1) 

1487 

Najmniejszy (1) 

0,0 

 

Znaczny  rozrzut  liczebności  potwierdza  wysoka  wartość  odchylenia 

standardowego,  przy  czym  fakt,  że  kurtoza  wynosi  27,6,  świadczy  o  wy-

smukłości zbioru (koncentracji zbioru wartości wokół średniej), z tym że 

                                                           

74

 To i kolejne zstawienia zawierają obliczenia własne według danych GUS. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

47 

dodatni  współczynnik  skośności  informuje,  iż  występuje  prawostronna 

asymetria rozkładu.  

Należy  jednakże  wyraźnie  stwierdzić,  że  analiza  rozkładu  liczebności 

młodzieży w poszczególnych miejscowościach ma charakter informacyjny,  

jest  bowiem  kwestią  oczywistą,  że  zróżnicowanie  liczebności  wynika 

wprost z wielkości jednostek osadniczych.  

Przyjmując  umowny  podział  zbioru  wydzielonych  jednostek  na  klasy 

wielkości,  otrzymujemy  określoną  strukturę  miejscowości  w  poszczegól-

nych  przedziałach  wielkości  liczby  młodzieży.  Obliczone  dane  potwier-

dzają tezę o niewielkiej liczbie miejscowości z dużą liczbą osób w wieku 

19–24 lat: spośród 1194 wydzielonych jednostek tylko w 26 (2,2%) zano-

towano powyżej 500 osób, dominują jednostki o małej (poniżej 100 osób) 

liczbie osób w wieku 19–24 lat, w 2002 r. było ich 930 (77,8%). 

  

Tabela 4 

 

Struktura miejscowości ze względu na liczbę młodzieży w wieku 19–24 lat  

 w 2002 r.  

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1  Powyżej 500 osób 

26 

2,2 

2  301–500 

45 

3,8 

3  201–300 

70 

5,9 

4  101–200 

123 

10,3 

5  100 i poniżej 

930 

77,8 

6  Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Odrębne zagadnienie stanowi przestrzenne rozmieszczenie poszczegól-

nych zbiorowisk młodzieży. Geografia grupy wiekowej 19–24 lat jest bez-

pośrednim  wskazaniem  adresu  przestrzennego  tego  zasobu  rynku  pracy     

i rynku edukacyjnego.  

Można wskazać zarówno obszary o dużej zasobności (w 2002 r. ), ale 

także rejony, gdzie realizacja Strategii Lizbońskiej w sferze edukacji może 

napotykać obiektywne trudności. Z ustalonej struktury miejscowości o o-

kreślonej  liczbie  mieszkańców  w  wieku  19–24  lat  wynika  wprost,  iż  nie 

może pojawić się duża liczba jednostek o znacznym zasobie tej grupy wie-

kowej – interesujące jest zatem rozpoznanie alokacji przestrzennej tej rela-

tywnie niewielkiej grupy jednostek.  

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

48 

Biorąc pod uwagę dwie klasy – jednostki o liczbie osób w wieku 19–24 

lat (czyli 26 wydzieleń) oraz w przedziale 301–500 osób (45 jednostek, tj. 

3,8%), otrzymujemy zbiór 71 jednostek, czyli 6% wszystkich wydzielonych 

obiektów przestrzennych.  

Prezentowany obraz wykazuje znaczne rozproszenie przestrzenne z ry-

sującą się prawidłowością, a mianowicie relatywnie duża częstość podwyż-

szonych wielkości występuje na obszarze pomiędzy Odrą i Małą Panwią, 

zwłaszcza wzdłuż tego dopływu Odry. Prawidłowość ta nawiązuje do alo-

kacji  ludności  rodzimej,  można  zatem  przyjąć,  iż  w  2002  r.  potencjalnie 

największe ilościowo zasoby ludności w wieku 19–24 lat występowały rela-

tywnie najczęściej na obszarze zamieszkanym przez tę ludność.  

Odrębną kwestią jest zagadnienie, w jakiej skali ten liczbowy potencjał 

pojawił się na opolskim (polskim) rynku pracy lub stanowił potencjał za-

angażowany w edukację akademicką.  

 

Liczba młodzieży w 2005 r.  

 

W wyniku procedury postarzania ludności ustalonej w NSP 2002 uzy-

skano szacunek liczby ludności w 2005 r. – także w grupie wiekowej 19–24 

lat

75

. Uzyskane wielkości dotyczą wyłącznie procesów biologicznych (bez 

uwzględniania migracji). 

W wyniku zjawiska postarzania przyjmujemy, iż w 2005 r. liczba mło-

dzieży w wieku 19–24 lat wynosiła w regionie 110 394 osób.  

Duże wartości odchylenia standardowego, kurtozy i skośności (dodat-

nia) wskazują na istniejące w dalszym ciągu znaczne odstępstwo rozkładu 

liczby młodzieży w 2005 r. od rozkładu normalnego. Zauważalną zmianą 

jest  natomiast  wysunięcie  się  na  czołowe  miejsca  (pod  względem  liczby 

młodzieży w wieku 19–24 lat) Ozimka, Grodkowa i Praszki, co oznacza, 

że w 2005 r. te właśnie miasta stanowiły największy rezerwuar ludności w 

wieku  akademickim.  Parametry  rozkładu  liczby  młodzieży  w  wojewódz-

twie opolskim w 2005 r. obrazuje poniższe zestawienie (N=1194): 

 

Średnia 

92,5 

Mediana 

45,9 

Odchylenie standardowe 

134,0 

Kurtoza 

16,0 

                                                           

75

 Propozycja wykorzystania danych oficjalnych za 2005 r. nie jest realna, nie istnieje 

bowiem dostępna statystyka zawierająca całościowe dane dotyczące ludności i jej struktur 

dla poszczególnych miejscowości w województwie.  

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

49 

Skośność 

3,5 

Zakres 

1 156 

Minimum 

0,0 

Maksimum 

1 156 

Suma 

110 394 

Licznik 

1 194 

Największy (1) 

1 156 

Najmniejszy (1) 

0,0 

 

Zbliżony jest także rozkład liczby miejscowości w poszczególnych kla-

sach z uwagi na kryterium liczby młodzieży – w grupie najwyższej (pow. 

500 osób) było 28 jednostek, w grupie 301–500 natomiast 46 jednostek – 

łącznie o 3 jednostki więcej (+0,3%).  

 

Tabela 5 

 

Struktura miejscowości ze względu na liczbę młodzieży w wieku 19–24 lat  

 w 2005 r. 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Powyżej 500 osób 

28 

2,3 

2 

301–500 

46 

3,9 

3 

201–300 

71 

5,9 

4 

101–200 

143 

12,0 

5 

100 i poniżej 

906 

75,9 

6 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Potwierdza  się  częściowo  ogólny  wzór  przestrzenny  obszarów  stano-

wiących o potencjale całej grupy 19–24 lat w regionie opolskim.  

 

Liczba młodzieży w 2010 r.  

 

Według  wyników  prognozy  (wariant  biologiczny)  w  2010  r.  w  woje-

wództwie opolskim będzie 99 119 osób w wieku 19–24 lat.  

Zastrzeżenie, że posługujemy się danymi z prognozy w wariancie biolo-

gicznym, wynika z ogromnego pola niepewności co do salda migracji (kra-

jowych i zagranicznych) we wszystkich okresach opracowanej prognozy.  

Jest prawie pewne, że ostateczny bilans liczby młodzieży w wieku 19–   

–24 lat (a także ludności w innych grupach wiekowych) będzie się różnił 

istotnie  in  minus  od  ustaleń  w  wariancie  biologicznym.  Posługiwanie  się 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

50 

prognozą  biologiczną  ma  jednakże  dwa  wyraźne  walory  aplikacyjne:  po 

pierwsze – wariant biologiczny stanowi stabilny i mocny punkt odniesienia, 

ponieważ zmiany skali i porządku wymierania nie mają charakteru rewolu-

cyjnego, a po drugie – ustalenie bazy biologicznej pozwala ocenić wielkość 

ubytku (przyrostu, zmiany) ludności z przyczyn niebiologicznych i szuka-

nie przyczyn tego zjawiska.  

W  przypadku  2010  r.  parametry  rozkładu  liczebności  grup  młodzieży 

nie zmieniły się w sposób radykalny w porównaniu z 2005 r., bez zmian po-

zostały cechy rozkładu – wysokie odchylenie standardowe, kurtoza i skoś-

ność, co obrazuje poniższe zestawienie:  

 

Średnia 

83,0 

Mediana 

45,8 

Odchylenie standardowe 

116,1 

Kurtoza 

18,7 

Skośność 

3,7 

Zakres 

1 060 

Minimum 

0,0 

Maksimum 

1 060 

Suma 

99 119 

Licznik 

1 194 

Największy (1) 

1 060 

Najmniejszy (1) 

0 

 

 

Tabela 6 

 

Struktura miejscowości ze względu na liczbę młodzieży w wieku 19–24 lat  

 w 2010 r.  

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Powyżej 500 osób 

20 

1,7 

2 

301–500 

35 

2,9 

3 

201–300 

67 

5,6 

4 

101–200 

157 

13,1 

5 

100 i poniżej 

915 

76,6 

6 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

W zakresie struktury wielkości zasobów młodzieży aktualna pozostała 

struktura  wysmukłej  piramidy  –  miejscowości  posiadające  (według  pro-

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

51 

gnozy) w 2010 r. poniżej 100 osób w wieku 19–24 lat stanowią ponad ¾ 

wszystkich jednostek. Przekłada się to na rozproszoną strukturę ośrodków 

– cechującą się dużą liczbą jednostek o małym zasobie ludnościowym.  

Zmniejszyła się liczba jednostek o największych zasobach grupy mło-

dzieżowej. W 2010 r. łącznie w przedziale powyżej 300 osób znajdowało 

się 55 miejscowości (tj. 4,6%). Zwiększeniu uległa natomiast grupa licząca 

100 osób – z 908 w 2005 r. do 918 w 2010 r.  

Kolejność na czołowych pozycjach w zakresie liczby młodzieży uległa 

modyfikacji – na pierwszym miejscu pozostał Ozimek, ale dołączyły mia-

sta Zawadzkie i Grodków. W sferze wyższych wielkości zasobów pojawiły 

się także miejscowości spoza obszaru w widłach Odry i Małej Panwi, a mia-

nowicie z południowo-zachodniej części regionu. Zestawienie zamykają te 

same miejscowości co w 2002 r.  

 

Liczba młodzieży w 2015 r. 



 

Dla kolejnego roku prognozy (2015 r.) ustalono liczbę młodzieży w wo-

jewództwie opolskim na 77 926 osób. Zbiór jednostek w 2015 r. wykazuje 

nieco mniejszy rozrzut danych aniżeli w latach poprzednich. Nie oznacza 

to, że mamy do czynienia z rozkładem normalnym, niemniej miary opisu-

jące  położenie  zbioru  są  mniej  ekstremalne,  co  obrazuje  poniższe  zesta-

wienie (N=1194):  

 

Średnia 

65,3 

Mediana 

36,8 

Odchylenie standardowe 

86,0 

Kurtoza 

15,5 

Skośność 

3,4 

Zakres 

722 

Minimum 

0,0 

Maksimum 

722 

Suma 

77 926 

Licznik 

1 194 

Największy (1) 

722 

Najmniejszy (1) 

0,0 

 

Rok 2015 to okres wyraźnego załamania się liczebności grupy w wieku 

akademickim. Liczba jednostek o największej liczebności roczników w wieku 

19–24  (powyżej  300  osób  w  tym  wieku)  obniży  się  do  31  miejscowości 

(2,6% ogółu), co powoduje, że trudno mówić o większych rejonach z du-

żymi zasobami pracy.  

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

52 

Tabela 7 

 

Struktura miejscowości ze względu na liczbę młodzieży w wieku 19–24 lat   

w 2015 r.  

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Powyżej 500 osób 

10 

0,8 

2 

301–500 

21 

1,8 

3 

201–300 

39 

3,3 

4 

101–200 

149 

12,4 

5 

100 i poniżej 

975 

81,7 

6 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

W ujęciu przestrzennym wskazujemy na rozerwanie wskazywanego wy-

żej „międzyrzecza” Odra – Mała Panew, nie utrzymały się także większe 

enklawy w południowo-zachodniej części województwa. Można nawet przy-

jąć,  że w 2015  r.  struktura rozmieszczenia  analizowanych zasobów pracy 

ma charakter „porfirowy”– na jednolitej przestrzeni pojawiają się nieregu-

larne skupiska innych wielkości.  

 

Liczba młodzieży w 2020 r.  

 

Dla ostatniego roku prognozy (2020 r.) obliczono, że liczba osób w wieku 

19–24 lat wyniesie 62 293 mieszkańców (w 2002 r. było to ponad 104 tys.). 

Wyraźnie  kurcząca  się  liczba  młodzieży  w  2020  r.  w  porównaniu  np.     

z 2015 r. w relatywnie niewielkim stopniu wpływa na parametry rozkładu 

liczby młodzieży w poszczególnych miejscowościach. Może to świadczyć 

m.in.  o  tym,  że  proces  starzenia  się  populacji,  mierzony  tutaj  wielkością 

liczby  młodzieży,  nie  jest  specyficzny  terytorialnie i  pojawia  się w  całym 

województwie. Parametry rozkładu liczby młodzieży w regionie w 2020 r. 

obrazuje poniższe zestawienie (N=1194): 

 

Średnia 

52,2 

Mediana 

28,9 

Odchylenie standardowe 

66,4 

Kurtoza 

12,5 

Skośność 

3,1 

Zakres 

539 

Minimum 

0,0 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

53 

Maksimum 

539 

Suma 

62 293 

Licznik 

1 194 

Największy (1) 

539 

Najmniejszy (1) 

0,0 

 

Według prognozy liczba jednostek o dużym skupieniu młodzieży ule-

gnie  dalszemu  zmniejszeniu.  Miejscowości  grupujących  po  300  i  więcej 

osób w wieku 19–24 będzie łącznie 17 (tj. 1,5%). Wzrośnie dominacja ma-

łych skupisk młodzieży – i to będzie cechą charakterystyczną końca drugiej 

dekady XXI w. Liczba miejscowości o zasobie poniżej 100 osób w wieku 

19–24 lat sięgnie 1022 jednostek, tj. 85,5%. 

 

Tabela 8 

 

Struktura miejscowości ze względu na liczbę młodzieży w wieku 19–24 lat   

w 2020 r.  

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Powyżej 500 osób 

2 

0,2 

2 

301–500 

15 

1,3 

3 

201–300 

26 

2,2 

4 

101–200 

129 

10,8 

5 

100 i poniżej 

1022 

85,5 

6 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Nie ulegnie istotnej zmianie struktura przestrzenna, utrzymana zostanie 

„porfirowa” struktura alokacji dużych zasobów pracy (powyżej 300 osób). 

 

 

Prognoza zmiany liczby młodzieży w latach 2002–2020 

 

Z uwagi na przyjęty zakres opracowania projekcję zmian (wielkości i dy-

namiki) przedstawimy bardziej szczegółowo dla dwóch okresów, tj. 2005–

2010 oraz 2010–2015 (a także zmiany łącznie dla 2005–2015). Pozostałe 

ustalenia mają charakter projekcji kierunkowej, co nie oznacza, że w sto-

sunku  do  tych  prognoz  przyjęto  odmienny  (łagodniejszy)  reżim  oblicze-

niowy.  

 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

54 

Przyrost liczby młodzieży w latach 2002–2005 

 

W okresie 2002–2005 liczebność grupy 19–24 lat wzrosła w całym re-

gionie o 6225 osób. Był to zbyt krótki okres, aby zaprezentować parametry 

zbioru przyrostu, jednakże istotny jest tu sam fakt wzrostu liczby młodzie-

ży w tym przedziale wiekowym.  

Wielkość  i  kierunek  zmian  (przyrost,  ubytek)  były  zróżnicowane,  a  o 

skali tego zjawiska stanowi struktura liczbowa jednostek w poszczególnych 

klasach wielkości zmian (tabela 9). Spośród 1194 analizowanych jednostek 

podziału  województwa  przyrost  młodzieży  zanotowano  w  791  (66,2%), 

natomiast w pozostałych wystąpił spadek (403 jednostki, tj. 33,8%). 

 

Tabela 9 

 

Miejscowości w poszczególnych klasach wielkości zmian liczby młodzieży  

w wieku 19–24 lat w okresie 2002–2005 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Powyżej 100 osób 

12 

1,0 

2 

0–100 

779 

65,2 

3 

0–/-100 

398 

33,3 

4 

-101–/-200 

2 

0,2 

5 

Poniżej -200 

3 

0,3 

6 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Fakt, iż w okresie 2002–2005 nastąpił wzrost liczebności grupy 19–24 

lat o 6225 osób, znalazł potwierdzenie w układzie przestrzennym, a obsza-

ry przyrostu wystąpiły w formie nieregularnej w całym województwie. 

Zmniejszenie  liczby  młodzieży  wystąpiło  wyspowo  w  całym  regionie, 

natomiast w postaci większych skupień w otoczeniu Nysy, na pograniczu 

gmin  Grodków,  Niemodlin  i  Lewin  Brzeski  oraz  w  prawie  całej  gminie 

Pokój  i  we  wsiach  sąsiadujących  z  tą  gminą  zlokalizowanych  w  gminach 

Wołczyn i Murów.  

 

Przyrost liczby młodzieży razem w latach 2005–2010 

 

W czasie analizy (2007 r.) nastąpi istotna ilościowo zmiana w zakresie li-

czebności grupy młodzieży w wieku 19–24 lat. W okresie 2005–2010 liczba 

młodzieży w  województwie opolskim zmniejszy  się  (tu: wyłącznie z przy-

czyn biologicznych – starzenie się) o 11 275 osób.  

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

55 

 

Duże  odchylenie  standardowe  i  bardzo  wysoka  kurtoza  wskazują  na 

duży rozrzut wartości, ale i na koncentrację wielu jednostek blisko średniej. 

Ujemny współczynnik skośności informuje o lewostronności rozkładu. Pa-

rametry rozkładu zmian liczby młodzieży w regionie w okresie 2005–2010 

obrazuje poniższe zestawienie (N=1194): 

 

Średnia 

–9,4 

Mediana 

–3,0 

Odchylenie standardowe 

40,8 

Kurtoza 

89,2 

Skośność 

-7,6 

Zakres 

775 

Minimum 

-653 

Maksimum 

122 

Suma 

-11 275 

Licznik 

1 194 

Największy (1) 

122 

Najmniejszy (1) 

-653 

 

Pomiędzy  stanem  (wielkością  i  rozmieszczeniem  populacji  młodzieży) 

w 2005 r. a stanem (prognozowanym) w 2010 r. występują zasadnicze róż-

nice.  Radykalnie  zmniejsza  się  liczba  jednostek,  w  których  zanotowano 

przyrost młodzieży w analizowanej grupie wiekowej.  

Tabela 10 

 

Miejscowości w poszczególnych klasach wielkości zmian  liczby młodzieży  

w wieku 19–24 lat w okresie 2005–2010 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba  

% 

1 

Powyżej 100 osób 

2 

0,2 

2 

0–100 

460 

38,5 

3 

0–/-100 

704 

59,0 

4 

-101–/-200 

20 

1,7 

5 

Poniżej -200 

8 

0,6 

6 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

W poprzednim okresie badawczym (2002–2005) liczba jednostek z za-

rejestrowanym przyrostem młodzieży to 790 wydzieleń, natomiast w latach 

2005–2010  liczba  jednostek,  w  których  zanotowano  przyrost  tej  grupy 

wiekowej, to 462 jednostki, czyli o 329 miejscowości mniej. Jest to bardzo 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

56 

ważna zmiana sytuacji w tym segmencie rynku pracy – spadek liczby po-

tencjalnych pracobiorców. 

Rozmieszczenie obszarów spadku lub przyrostu grupy 19–24 lat nie ma 

zbyt wyraźnego wzorca przestrzennego. Można nawet uznać, że struktury 

wieku  i  jej  zmiany  nie  są  jednolite  (zbliżone)  w  ramach  poszczególnych 

gmin.  Nie  ma  zatem  możliwości  stwierdzenia,  iż  we  wszystkich  miejsco-

wościach  danej  gminy  procesy  ludnościowe  mają  tożsamą  (zbliżoną)  dy-

namikę i charakter. Przykładem może być rozkład przestrzenny przyrostu 

grupy młodzieży pomiędzy 2005 a 2010 r. Zjawisko przyrostu zanotowano 

(prognozowano)  w  461  miejscowościach,  przy  czym  jedna  z  nielicznych 

koncentracji przestrzennych tego zjawiska wystąpiła na północnym pogra-

niczu  gmin  Prudnik  i  Głuchołazy  i  we  wsiach  leżących  na  południowej 

granicy  gminy  Nysa.  Obserwujemy  także  swoisty  pierścień  wsi  dookoła 

gminy  Krapkowice  i  pas  podwyższonych  przyrostów  wzdłuż  drogi  (osi) 

Racibórz – Baborów – Głubczyce.  

 

Przyrost liczby młodzieży latach 2010–2015 

 

Ogromny  ubytek  ludności  w  wieku  19–24  lat  nastąpi  w  latach  2010–     

–2015, kiedy stan tej grupy wiekowej zmniejszy się o 21 193 osoby. Będzie 

to zatem okres dużego wyzwania dla całego systemu edukacyjnego i eko-

nomicznego – zarówno w regionie, jak i w całej Polsce. Parametry rozkła-

du zmiany liczby młodzieży w regionie w okresie 2010–2015 obrazuje po-

niższe zestawienie (N=1194): 

 

Średnia 

-17,8 

Mediana 

-8,0 

Odchylenie standardowe 

36,8 

Kurtoza 

26,2 

Skośność 

-4,4 

Zakres 

449 

Minimum 

-337,5 

Maksimum 

112,4 

Suma 

-21 193 

Licznik 

1 194 

Największy (1) 

112 

Najmniejszy (1) 

-337 

 

Charakterystyka zbioru miejscowości z punktu widzenia wielkości bez-

względnych przyrostu młodzieży w okresie 2010–2015 nawiązuje do roz-

kładów opisujących wielkości bezwzględne – zarówno odchylenie standar-

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

57 

dowe, jak i dwie miary, koncentracji i kształtu krzywej rozkładu, mają zbli-

żone wartości danych. Istotnie zmniejszyła się rozpiętość pomiędzy skraj-

nymi  wartościami,  co  wynika  wprost  z  właściwości  opisywanego  zbioru, 

analizujemy bowiem same przyrosty/ubytki w danym przedziale czasu.  

Prognozowana różnica w liczebności grupy 19–24 lat w 2010 r. i 2015 r. 

jest znacząca, przejawia się to nie tylko w globalnym spadku liczby osób   

w tej grupie wiekowej, ale i zmianie charakterystyki przestrzennej. Liczba 

jednostek o prognozowanym przyroście dodatnim grupy 19–24 lat pomię-

dzy stanem z 2010 i 2015 r. wykazuje, że tylko w 214 miejscowościach (tj. 

w  17,9%  wszystkich  wydzieleń)  można  oczekiwać  wzrostu  liczebności 

grupy młodzieży. W pozostałych 980 jednostkach prognozowany jest spa-

dek liczebności tej grupy.  

 

Tabela 11 

 

Miejscowości w poszczególnych klasach wielkości zmian liczby młodzieży  

w wieku 19–24 lat w okresie 2010–2015 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1  Powyżej 100 osób 

1 

0,1 

2  0–100 

213 

17,8 

3  0–/-100 

940 

78,8 

4  -101–/-200 

30 

2,5 

5  Poniżej -200 

10 

0,8 

6  Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Konsekwencja prognozowanego ogromnego spadku liczby ludności w 

wieku 19–24 lat w okresie 2010–2015 przejawia się także w układzie prze-

strzennym. Nie obserwujemy już większych enklaw przyrostu ludności, ja-

ko że wskazana wyżej grupa 214 miejscowości jest dość nieregularnie roz-

rzucona  w  przestrzeni  województwa.  Pojawianie  się  małych  gron  (3–4 

wsie) wymaga wyjaśnień, przekracza to jednak ramy niniejszego opracowa-

nia.  

 

Przyrost liczby młodzieży razem w latach 2005–2015 

 

Najbliższe  lata  będą  okresem  stwarzającym  możliwości  istotnego  roz-

woju  społeczno-gospodarczego,  stymulowanego  m.in.  znaczącymi  środ-

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

58 

kami z funduszy europejskich, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki 

opartej na wiedzy. Powoduje to potrzebę zarysowania przemian w wielko-

ści (liczebności) podaży młodzieży w wieku akademickim w okresie 2005–

–2015. W tym kontekście należy wskazać na wielkość ubytku osób w tej 

grupie wiekowej.  Ujmując  problem inaczej –  w  2005 r.  w  regionie opol-

skim  było  110  394  młodzieży  w  wieku  19–24  lat,  w  ciągu  dziesięciu  lat 

grupa ta skurczy się o 32 468 osób i w 2015 r. będzie liczyła 77 926 osób. 

Parametry  rozkładu  zmian  liczby  młodzieży  w  regionie  w  okresie  2005–    

–2015 obrazuje poniższe zestawienie (N=1194): 

 

Średnia 

-27,2 

Mediana 

-10,0 

Odchylenie standardowe 

62,9 

Kurtoza 

33,6 

Skośność 

-5,0 

Zakres 

821 

Minimum 

-656 

Maksimum 

1 65,0 

Suma 

-32 468 

Licznik 

1 194 

Największy (1) 

165 

Najmniejszy (1) 

-656 

 

Wielkość zmian w liczbie młodzieży i rozmieszczenie przestrzenne tego 

zjawiska ustalone dla właściwego okresu, tj. 2005 i 2015 r., ma istotne zna-

czenie dla ustalenia demograficznych uwarunkowań realizacji wspomnianej 

Strategii Lizbońskiej.  

W tle zmian ilościowych w obrębie populacji młodzieży w wieku aka-

demickim pojawia się pytanie, czy zachodzące naturalne procesy demogra-

ficzne  nie  będą  stanowiły  edukacyjnej  bariery  wzrostu  konkurencyjności 

Polski w stosunku do pozostałej części Europy.  

Nie odnosząc nawet prezentowanych obliczeń do perspektywy europej-

skiej, a ograniczając się jedynie do polskiego rynku, uzasadnione wydaje się 

twierdzenie, iż występujące tendencje demograficzne nie są korzystne. Ry-

sujący się obraz okresu 2005–2015 nie jest bowiem optymistyczny, nawet 

jeżeli posługujemy się wyłącznie prognozą biologiczną. Wariant z progno-

zą  pomigracyjną,  obecnie  wyjątkowo  trudny  do  zaprojektowania,  może 

mieć wynik katastrofalny.  

 

 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

59 

Tabela 12 

 

Miejscowości w poszczególnych klasach wielkości zmian liczby młodzieży  

w wieku 19–24 lat w okresie 2005–2015 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Pow. 100 osób 

1 

0,1 

2 

0–100 

252 

21,1 

3 

0–/-100 

866 

72,5 

4 

-101–/-200 

45 

3,8 

5 

Poniżej -200 

30 

2,5 

6 

Razem 

1194 

100,0 

 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Wskazanie  na  potencjalnie  negatywne  skutki  spadku  liczby  młodzieży 

akademickiej w okresie 2005–2015, wynikającego z kurczenia się bazy de-

mograficznej, zawiera wszakże jeden bardzo istotny walor aplikacyjny. Za-

wiera się on w ustaleniu, że w 2015 r., mimo radykalnego zmniejszenia się 

liczby osób w wieku 19–24 lat, na rynku pracy i na rynku edukacyjnym po-

zostanie około 78 tys. młodzieży.  

Jest to założenie bardzo optymistyczne (praktycznie nierealne) z uwagi 

na  fakt,  że  tyle  osób  osiągnie  dany  wiek,  natomiast  jest  kwestią  w  pełni 

otwartą, jaki odsetek z tej liczby zostanie w regionie opolskim (w Polsce),    

i jaki odsetek podejmie naukę akademicką (w tym także pytanie – w jakim 

ośrodku  akademickim).  Wydaje  się  jednak,  iż  dysponując  informacją  o 

prawdopodobnym stanie liczbowym tej grupy wiekowej, bardziej racjonal-

nie może będzie projektować programy rozwojowe, w tym oparte na oso-

bach z wykształceniem wyższym.  

 

Przyrost liczby młodzieży razem w latach 2002–2020



 

Zamknięciem tego fragmentu analizy jest kierunkowa próba oszacowa-

nia liczebności grupy osób w wieku 19–24 lat w 2020 r.  

Na  podstawie  przeprowadzonych  obliczeń  przyjmujemy,  że  stan  licz-

bowy tego segmentu wiekowego zmniejszy się od 2002 r. o 41 876 osób, 

co oznacza, że w końcowym roku prognozy presję na rynek pracy i rynek 

edukacyjny wywierać mogą maksymalnie (nie jest to realne) 62 293 osoby 

w badanym wieku. Parametry rozkładu zmian liczby młodzieży w regionie 

w okresie 2002–2020 obrazuje poniższe zestawienie (N=1194): 

 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

60 

Średnia 

-35,1 

Mediana 

-13,0 

Odchylenie standardowe 

83,0 

Kurtoza 

92,9 

Skośność 

-7,8 

Zakres 

1 485 

Minimum 

-1 323 

Maksimum 

162 

Suma 

-41 876 

Licznik 

1 194 

Największy (1) 

162 

Najmniejszy (1) 

-1 323 

 

Perspektywa zmian ilościowych w grupie wiekowej 19–24 lat w okresie 

pomiędzy  spisem  z  2002  r.  a  2020  r.  nie  jest  optymistyczna,  zarówno         

z punktu widzenia potrzeb edukacyjnych regionu, jak i pełnych możliwości 

projektowania gospodarki opartej na wiedzy.  

Na podstawie obliczeń oszacowano, że w okresie 2002–2020 zjawisko 

przyrostu analizowanej grupy wiekowej wystąpi  w 154  jednostkach,  tj.  w 

12,9% ogółu miejscowości w regionie opolskim, w tym tylko na jednym (tj. 

0,1%)  obszarze  będzie  to  przyrost  powyżej  100  osób.  Na  drugim  końcu 

skali ustalono, że aż w 103 jednostkach (8,7%) nastąpi ubytek powyżej 100 

osób.  

 

Tabela 13 

 

Miejscowości w poszczególnych klasach wielkości zmian liczby młodzieży  

w wieku 19–24 lat w okresie 2002–2020 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Powyżej 100 osób 

1 

0,1 

2 

0–100 

153 

12,8 

3 

0–/-100 

937 

78,4 

4 

-101–/-200 

64 

5,4 

5 

Poniżej -200 

39 

3,3 

6 

Razem 

1194 

100,0 

 

 Źródło: obliczenia własne. 

 

Wskazanie  wyraźnego  wzorca  przestrzennego  w  zakresie  wielkości 

zmian liczby młodzieży w okresie 2002–2020 nie jest możliwe przy przyję-

ciu  takich  przedziałów  zmian  ilościowych.  Relatywnie  najczęściej  obser-

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

61 

wowane ubytki tej grupy wiekowej, w klasie poniżej 100 osób, występują  

w centralnej i wschodniej części regionu, ale obecnie nie dysponujemy do-

wodem, w postaci logicznie zbudowanego związku korelacyjnego, o istnie-

niu  zależności  pomiędzy  przebiegiem  tego  zjawiska  (spadkiem  populacji 

młodzieży) a zamieszkaniem ludności rodzimej

76

. 

 

Dynamika zmian liczebności grupy młodzieży 

 

Analiza dynamiki zmian (tu: liczebności grupy młodzieży) dostarcza in-

formacji o tendencjach i skali zmian w danym zbiorze. Stosowanie tej mia-

ry  jest  korzystne,  jeżeli  dążymy  do  oceny  charakteru  badanego  procesu, 

rodzi jednak wątpliwości w przypadku istnienia w zbiorze danych małych 

grup. W takiej sytuacji zmiana liczebności danej grupy np. z 2 do 4 osób 

(czyli o 2 osoby) w wymiarze dynamicznym wyniesie 100%, natomiast w 

zbiorze liczącym np. 100 osób uzyskanie dynamiki 100% wymaga zwięk-

szenia liczebności danej grupy o 100 osób, tj. 50-krotnie więcej.  

Zastosowanie w opracowaniu miary dynamiki zmian uzasadnić można, 

pamiętając o wskazanych paradoksach statystycznych, dwoma powodami. 

Po  pierwsze  –  biologiczne  prawdopodobieństwo  urodzenia,  zgonu  i  sta-

rzenia się jest, ceteris paribus, tożsame w każdej grupie, stąd pojawienie się    

w zbiorze danego osobnika nie odbywa się kosztem innej grupy. Po drugie 

– wskazanie na dynamikę stanowi charakterystykę (element) demograficzną 

danej  populacji.  Zmiany  liczebności  grup  wiekowych,  w  tym  przypadku 

grupy 19–24 lat, w wyniku upływu czasu, zależne są od struktury wyjścio-

wej ludności w poszczególnych miejscowościach.  

W populacjach o dużej amplitudzie urodzeń (falowanie wyżów i niżów 

demograficznych) przesunięcie dominanty na osi czasu powoduje drama-

tyczny spadek liczebności poprzedniej grupy wiekowej. 

 

Dynamika przyrostu grupy młodzieży w okresie 2005–2010 

 

W okresie 2005–2010 dynamika zmian będzie miała charakter ujemny. 

W 2010 r. liczebność grupy młodzieży w całym regionie osiągnie (średnia 

arytmetyczna)  89,8%  stanu  z  2005  r.

77

,  co  obrazuje  poniższe  zestawienie 

(N=1194): 

                                                           

76

 W bliskiej perspektywie czasowej powstaną w PIN – Instytucie Śląskim w Opolu 

przesłanki  merytoryczne  do  próby  wyjaśnienia  niektórych  przyczyn  zmian  ilościowych    

w populacji regionu, np. przez ustalenie zróżnicowania płodności kobiet.  

77

 W tabeli podane zostały dwie wielkości średnich: średnia dla zbioru – informująca  

o  rozkładzie  wyliczonych  dynamik,  oraz  średnia  arytmetyczna  jako  iloraz  przyrostu 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

62 

Średnia arytmetyczna całości 

89,8 

Średnia zbioru 

98,8 

Mediana 

93,2 

Odchylenie standardowe 

34,8 

Kurtoza 

21,9 

Skośność 

3,0 

Zakres 

499 

Minimum 

0,0 

Maksimum 

499 

Licznik 

1193 

Największy (1) 

499 

Najmniejszy (1) 

0 

 

Uwzględniając zastrzeżenia o zagrożeniach interpretacyjnych wynikają-

cych z wielkości bazy, od której liczymy dynamikę zmian, wskazać można 

na liczebność miejscowości lokujących się w poszczególnych klasach wiel-

kości przyrostu lub ubytku młodzieży.  

 

Tabela 14 

 

Miejscowości w poszczególnych klasach dynamiki zmian liczby młodzieży  

w wieku 19–24 lat w okresie 2005–2010 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Powyżej 200% 

15 

1,3 

2 

100 do 200% 

446 

37,3 

3 

50% do 100% 

693 

58,0 

4 

Poniżej 50% 

40 

3,4 

5 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Jest rzeczą oczywistą, że geografia zmian nawiązuje wprost do geografii 

obszarów o ustalonych bezwzględnych wielkościach zmian liczby badanej 

grupy wiekowej.  

Posiłkując  się  bardzo  uproszczoną  skalą  (4  klasy  przedziału  dynamiki 

zmian)  ustalono,  że  spośród  1194  wydzielonych  jednostek  tylko  15  (tj. 

                                                                                                                                            

ogółem  w  województwie  pomiędzy  2005  i  2010  r.  Średnia  dla  zbioru  nie  może  mieć 

zastosowania  jako  średnia  arytmetyczna,  chyba  że  wyliczymy  na  bazie  danych  z  tabeli 

przyrostów  dla  poszczególnych  gmin  średnią  harmoniczną.  Prostą  metodą  wyliczenia 

średniej  jest  operowanie  danymi  dla  całego  województwa,  taką  przyjęto  w  niniejszej 

analizie.  

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

63 

1,5%) miejscowości było liderami wielkości przyrostu w wysokości powy-

żej 200% bazy wyjściowej. Na drugim biegunie znalazło się 40 (tj. 3,4%) 

miejscowości, które nie osiągnęły nawet 50% stanu wyjściowego, wykazu-

jąc tym samym tendencje do zaniku tej grupy wiekowej.  

Rozmieszczenie liderów przyrostów jest rozproszone, nie da się ustalić 

jasnej reguły przestrzennej, podobnie jak przypadku terenów regresu. Bar-

dziej  wyraźnie  (relatywnie)  jawią  się  obszary  umiarkowanego  przyrostu 

(100–200%),  można  bowiem  zauważyć  specyficzne  grupy  miejscowości, 

„nierespektujące” administracyjnego podziału na gminy. Duże zgrupowa-

nie  takich  miejscowości  występuje  na  pograniczu  gmin  Prudnik,  Nysa, 

Głuchołazy, kolejny  obszar to  w ciągu  (przerywanym)  rejon  od  miejsco-

wości  z  gminy  Głogówek,  przez  Krapkowice,  Gogolin,  po  część  gminy 

Izbicko. Na północy uwidacznia się pas od miejscowości z gminy Klucz-

bork po miejscowości na północy gminy Murów.  

 

Dynamika przyrostu grupy młodzieży w okresie 2010–2015 

 

Parametry dynamiki zmian liczby młodzieży w regionie w okresie 2010–

–2015 obrazuje poniższe zestawienie (N=1194): 

 

Średnia arytmetyczna całości 

78,6 

Średnia zbioru 

86,8 

Mediana 

81,5 

Odchylenie standardowe 

40,2 

Kurtoza 

103,2 

Skośność 

7,5 

Zakres 

797 

Minimum 

0 

Maksimum 

797 

Licznik 

1192 

Największy (1) 

797 

Najmniejszy (1) 

0 

 

Równolegle do zmian (głównie przesunięć w kierunku ujemnym) bez-

względnych wielkości liczby osób w wieku akademickim obserwujemy od-

powiednio zróżnicowaną dynamikę tego zjawiska.  

W  klasie  o  najwyższej  dynamice  przyrostu  grupy  19–24  lat  w  okresie 

2010–2015 ujawniono (prognoza) 13 jednostek (1,1%), podczas gdy w o-

kresie 2005–2010 wykazano 15 takich jednostek (1,3%). W klasie przyrostu 

100–200% pojawiło się tylko 199 jednostek (16,7%), co wobec liczby jed-

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

64 

nostek  w poprzednim okresie (446, tj. 37,3%)  stanowi  radykalne  zmniej-

szenie liczby miejscowości z występującym (prognoza) zjawiskiem wzrostu 

liczby młodzieży.  

 

Tabela 15 

 

Miejscowości w poszczególnych klasach dynamiki zmian liczby młodzieży  

w wieku 19–24 lat w okresie 2010–2015 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba 

% 

1 

Powyżej 200% 

13 

1,1 

2 

100–200% 

199 

16,7 

3 

50–100% 

916 

76,7 

4 

Poniżej 50% 

66 

5,5 

5 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Wzór przestrzenny rozmieszczenia obszarów o wysokich i niskich pa-

rametrach zjawiska ma charakter porfirowy 

 

Dynamika przyrostu grupy młodzieży w okresie 2005–2015 

 

Okres 2005–2015 wydaje się najbardziej istotny dla oceny przemian ilo-

ściowych w populacji młodzieży, z uwagi na fakt, że jest to czas wysiłków 

państwa  w  sferze  zmiany  położenia  Polski  w  Unii  Europejskiej.  Rozpo-

czynający  się  nowy  okres  programowania  (2007–2013,  z  opcją  n+  2  do 

2015 r.) to nowy, nie tylko finansowy, etap zmian poszczególnych regio-

nów.  W  tym  kontekście  określenie  stanu  i  tendencji  zmian  wśród  grupy 

młodzieży  w  wieku  akademickim  w  tym  właśnie  okresie  ma  znaczenie 

szczególne.  

Zbiór  1194  wydzielonych  jednostek  pomiaru  zdarzeń  ludnościowych 

jest, podobnie jak w innych przekrojach czasowych, wyraźnie zróżnicowa-

ny.  Duże  odchylenie  standardowe,  kurtoza,  zakres  wskazują  na  znaczne 

zróżnicowania  pomiędzy  poszczególnymi  miejscowościami  (lub  ich  czę-

ściami). Parametry dynamiki zmian liczby młodzieży w regionie w okresie 

2005–2015 obrazuje poniższe zestawienie (N=1194): 

 

Średnia arytmetyczna całości 

70,6 

Średnia 

83,7 

Mediana 

76,9 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

65 

Odchylenie standardowe 

40,4 

Kurtoza 

21,8 

Skośność 

3,4 

Zakres 

465 

Minimum 

0 

Maksimum 

465 

Licznik 

1193 

Największy (1) 

465 

Najmniejszy (1) 

0 

 

Informacje, jakie można uzyskać z obliczeń (prognozy), sprowadzają się 

do ogólnej konkluzji, że nie należy oczekiwać rosnącej podaży młodzieży 

w wieku akademickim. Sytuacja będzie dokładnie odwrotna – podaż mło-

dzieży  się  zmniejszy.  Spośród  1194  wydzielonych  jednostek  tylko  w  16 

ośrodkach (tj. w 1,3%) można się spodziewać, że na rynek pracy (i edukacji 

akademickiej) wpłynie dwukrotnie więcej osób, niż było w 2005 r. W tych 

ośrodkach  występuje  bardzo  wysoka  zastępowalność  potencjalnych  kadr 

pracowniczych. Relatywnie korzystnie kształtuje się też potencjalna zastę-

powalność  w  kolejnych  236  jednostkach  (19,8%),  gdzie  dynamika  zmian 

pomiędzy stanem w 2005 a 2015 r. zmieni się dodatnio (od 0 do 100%).  

W  pozostałych częściach regionu,  tj. w  942 jednostkach  (78,9%  całości), 

wystąpi spadek zasobów młodzieży, biorąc pod uwagę tylko czynnik bio-

logiczny.  

 

Tabela 16 

 

Miejscowości w poszczególnych klasach dynamiki zmian liczby młodzieży  

w wieku 19–24 lat w okresie 2005–2015 

 

Miejscowości 

Lp. 

Przedział 

liczba  

% 

1 

Powyżej 200% 

16 

1,3 

2 

100–200% 

236 

19,8 

3 

50–100% 

809 

67,8 

4 

Poniżej 50% 

133 

11,1 

5 

Razem 

1194 

100,0 

 

Źródło: obliczenia własne. 

 

Geografia  zmian  liczby  młodzieży  (mierzona  dynamiką)  w  analizowa-

nym okresie nie jest jednoznaczna przestrzennie. Sądzić jednak należy, że 

uzyskanie  swoistego  punktu  odniesienia,  jakim  jest  prognoza  dynamiki 

KAZIMIERZ SZCZYGIELSKI 

 

 

66 

zmian i przyszłego stanu liczebnego młodzieży, może stać się – w zależno-

ści od podejścia – albo wyłącznie prognozą ostrzegawczą, albo – i jest to 

wersja  korzystniejsza  –  umożliwić  sformułowanie  zaleceń  dotyczących 

działań  zapobiegawczych  lub  niwelujących  potencjalne  skutki  zmian  lud-

nościowych.  

Jednym  z  pól  zastosowań  może  być  projekcja  budownictwa  mieszka-

niowego  –  czy  podejmować  działania,  biorąc  pod  uwagę  przedkładaną 

prognozę biologiczną, czy też – znając wyłącznie jej biologiczne uwarun-

kowania – sformułować aktywną politykę migracyjną ściągającą do danego 

ośrodka młodzież, także z perspektywą jej osiedlenia i zakładania rodziny.  

Pomimo braku bardzo wyraźnych dużych obszarów zmian możliwe jest 

wskazanie  np.  na  enklawy  wzrostu  w  wielu  wsiach  gmin  Prudnik,  Nysa,  

Otmuchów, a także gminy Grodków, z drugiej strony pas regresu ciągnący 

się od wschodu – od wsi gmin Zawadzkie, Jemielnica, Kolonowskie, Tu-

rawa, Ozimek, praktycznie wzdłuż Małej Panwi i prawego brzegu Odry, aż 

do granicy z województwem dolnośląskim. 

 

 

Wnioski 

 

W wyniku przeprowadzonych badań, w tym po raz pierwszy w regionie 

na bazie danych dla poszczególnych miejscowości (lub – w przypadku du-

żych miast – także ich części), można sformułować wiele tez istotnych dla 

prowadzenia zarówno polityki rynku pracy, jak i polityki rozwoju regional-

nego, zwłaszcza w segmencie kadr kwalifikowanych 

Przyjmujemy,  że  w  wyniku  przemian  demograficznych  nastąpi  bardzo 

istotny spadek liczby ludności w wieku 19–24 lat we wszystkich progno-

zowanych przekrojach czasowych, tzn. w 2010 r. w stosunku do 2005 r.,   

w 2015 r. w odniesieniu do 2010 i w 2020 w relacji do 2015 r.  

Stan i prognozowane wielkości wynoszą (będą wynosić): 

•

 

2002 r. – 104 169 osób 

•

 

2005 r. – 110 394 

•

 

2010 r. – 99 119 

•

 

2015 r. – 77 926 

•

 

2020 r. – 62 293. 

Skala zmian nie jest równomierna w czasie i przestrzeni. Umowną datą 

zwrotną jest 2005 r. – od tego okresu rozpoczyna się stagnacja, a następnie 

załamywanie się przyrostów młodzieży. 

Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej 19–24 lat… 

 

67 

Rozmieszczenie  obszarów  o  określonej  liczebności  roczników  akade-

mickich i ich parametrów wielkości i kierunków zmian jest labilne w czasie 

i przestrzeni. Pojawiające się większe wspólne obszary zbliżonych wielko-

ściowo  zmian  liczby  młodzieży  wskazano  we  właściwych  miejscach  pre-

zentacji zjawiska. 

Największy regres liczby młodzieży nastąpi w końcowej fazie obecnego 

okresu programowania i realizowanej polityki rozwoju regionu w ramach 

Regionalnego Programu Operacyjnego, tj. w latach 2010–2015.  

Ustalenia  kierunkowe  (prognoza  do  2020  r.  i  hipoteza  GUS  poza  ten 

okres)  wykazują  trwałość  zjawiska  spadku  liczby  ludności,  w  tym  także 

grupy wiekowej młodzieży. 

Dla podtrzymania szans na budowę gospodarki opartej na wiedzy nale-

ży maksymalnie włączyć w proces edukacji akademickiej kolejne roczniki 

wchodzące na rynek tego poziomu nauczania.  

Wzmocnieniem  szans  na  wzrost  konkurencyjności  regionu  może  być 

podniesienie  akademickiej  aktywności  edukacyjnej  starszych  grup  wie-

kowych.  

Na  podstawie  dotychczasowych  badań  nie  ustalono  potencjalnych  za-

leżności pomiędzy etnicznością a parametrami zmian demograficznych w 

badanym zakresie.  

Niezbędne wydaje się badanie innych elementów procesu demograficz-

nego, m.in. ruchu naturalnego i migracji, jako składowych przemian popu-

lacyjnych w regionie opolskim.