w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 - 2 / 2 0 0 5

i n s t a l a c j e e l e k t r o e n e r g e t y c z n e

46

i n s t a l a c j e e l e k t r o e n e r g e t y c z n e

instalacje elektryczne
w warunkach
zwiększonego zagrożenia
porażeniem prądem
elektrycznym

W

normie PN-IEC 60364 przyjęto
zasadę, że ogólne postanowie-

nia normy dotyczą normalnych wa-
runków środowiskowych i rozwiązań
instalacji elektrycznych, natomiast
w warunkach środowiskowych stwa-
rzających zwiększone zagrożenie wpro-
wadza się odpowiednie obostrzenia
i stosuje się specjalne rozwiązania in-
stalacji elektrycznych. Określają je ar-
kusze normy PN-IEC 60364 z grupy
700, które polegają na:

zakazie umieszczania urządzeń

elektrycznych w określonych
miejscach (strefach),

zakazie stosowania niektórych

środków ochrony, np. barier,
umieszczania poza zasięgiem
ręki, izolowania stanowiska, nie-
uziemionych połączeń wyrów-
nawczych miejscowych,

stosowaniu urządzeń o odpowied-

nich stopniach ochrony,

konieczności stosowania dodat-

kowych (miejscowych) połączeń
wyrównawczych,

konieczności obniżenia napięcia

dotykowego dopuszczalnego długo-
trwale w określonych warunkach
otoczenia do wartości 25 V i 12 V

prądu przemiennego oraz odpo-
wiednio 60 V i 30 V prądu stałego,

konieczności stosowania urzą-

dzeń ochronnych różnicowoprą-
dowych (wyłączniki ochronne

różnicowoprądowe, wyłączniki
współpracujące z przekaźnikami
różnicowoprądowymi) o znamio-
nowym prądzie różnicowym nie
większym niż 30 mA jako uzupeł-

niającego środka ochrony przed
dotykiem bezpośrednim,

kontroli stanu izolacji (doziemie-

nia) w układach sieci IT.
We wszystkich przypadkach, gdy

powinna być obniżona wartość na-
pięcia dotykowego dopuszczalnego
długotrwale, powinien być również
skrócony maksymalny dopuszczalny
czas samoczynnego wyłączenia zasi-
lania. W przypadku zasilania napię-
ciem nieprzekraczającym napięcia do-
tykowego dopuszczal nego długotrwa-
le (równoczesna ochrona przed doty-
kiem bezpośrednim i pośrednim) na-
leży stosować układy SELV, a w szcze-
gólnie uzasadnionych przypadkach
układy PELV. Miejsca i pomieszczenia
stwarzające zwiększone zagrożenie
oraz stosowane w nich środki ochro-
ny i rozwiązania instalacji elektrycz-
nych przedstawione są poniżej.

pomieszczenia wyposażone
w wannę lub / i basen
natryskowy

W wyżej wymienionych pomiesz-

czeniach wyróżnia się cztery strefy:

strefa 0 jest wnętrzem wanny lub

basenu natryskowego,

strefa 1 jest ograniczona płaszczyzna-

mi: pionową – przebiegającą wzdłuż
zewnętrznej krawędzi obrzeża wan-
ny, basenu natryskowego lub w od-
ległości 0,6 m od prysznica w przy-

modernizacja instalacji
elektrycznych w mieszkaniach
i budynkach mieszkalnych

część 3

mgr inż. Andrzej Boczkowski – Stowarzyszenie Elektryków Polskich

Jest to trzecia część artykułu mgr. inż. Andrzeja Boczkowskiego, poświęconego moder-
nizacji instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych. Tym razem autor skoncen-
trował się na instalacjach w pomieszczeniach, w których występuje zwiększone ryzyko
porażeniowe oraz na zagadnieniach dotyczących planowania mocy zapotrzebowanej
w mieszkaniach oraz budynkach mieszkalnych.

Rys. 1 Wymiary stref (rzut poziomy), wymagane w pomieszczeniach wyposażo-

nych w wannę lub basen natryskowy

E.I_01_02_2005.indb 46

E.I_01_02_2005.indb 46

2005-01-13 15:10:53

2005-01-13 15:10:53

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 - 2 / 2 0 0 5

47

padku braku basenu natryskowego,
oraz poziomą – przebiegającą na wy-
sokości 2,25 m od poziomu podłogi,

strefa 2 jest ograniczona płaszczy-

znami: pionową – przebiegającą
w odległości 0,6 m na zewnątrz
od płaszczyzny ograniczającej
strefę 1, oraz poziomą – przebie-
gającą na wysokości 2,25 m od po-
ziomu podłogi,

strefa 3 jest ograniczona płasz-

czyznami: pionową – przebiega-

jącą w odległości 2,40 m na ze-
wnątrz od płaszczyzny ogranicza-
jącej strefę 2, oraz poziomą – prze-
biegającą na wysokości 2,25 m od
poziomu podłogi.
Na rysunkach 1 i 2 przedstawiono

wymiary wyżej wymienionych stref
w rzucie poziomym i pionowym.

W pomieszczeniach tych obo-

wiązują następujące podstawowe
zasady w zakresie ochrony prze-
ciwporażeniowej oraz instalowa-

nia sprzętu, osprzętu, przewodów
i odbiorników:

wykonanie połączeń wyrów-

nawczych dodatkowych (miej-
scowych), łączących wszystkie
części przewodzące obce z so-
bą oraz z przewodami ochron-
nymi. Dotyczy to takich części
przewodzących obcych jak: me-
talowe wanny, baseny natrysko-
we, wszelkiego rodzaju rury, ba-
terie, krany, grzejniki wodne,
podgrzewacze wody, armatura,
konstrukcje i zbrojenia budow-
lane. Przykład wykonania połą-
czeń wyrównawczych dodatko-
wych (miejscowych) w łazien-
ce przedstawiony jest na rysun-
ku 4

w pierwszej części artykułu

– „elektro.info” 11 / 2004. W przy-
padku zastosowania w insta-
lacjach wodociągowych zim-
nej i ciepłej wody oraz w insta-
lacjach ogrzewczych wodnych,
w miejsce rur metalowych, rur
wykonanych z tworzyw sztucz-
nych, połączeniami wyrównaw-
czymi należy objąć wszelkie-
go rodzaju elementy metalowe
mogące mieć styczność z wodą
w tych rurach, jak na przykład
armaturę i grzejniki,

instalowanie gniazd wtyczko-

wych w strefie 3 lub w odległości
nie mniejszej niż 0,6 m od otwo-
ru drzwiowego prefabrykowanej
kabiny natryskowej, przedstawio-
nej na rysunku 3. Gniazda te na-
leży zabezpieczać wyłącznikami
ochronnymi różnicowoprądowy-

mi o znamionowym prądzie róż-
nicowym nie większym niż 30 mA
albo zasilać indywidualnie z trans-
formatora separacyjnego lub na-
pięciem nieprzekraczającym na-
pięcia dotykowego dopuszczalne-
go długotrwale (układ SELV).

instalowanie przewodów wielo-

żyłowych izolowanych, w powło-
ce izolacyjnej lub przewodów jed-
nożyłowych w rurach z materiału
izolacyjnego,

instalowanie puszek, rozgałęź-

ników i odgałęźników oraz urzą-
dzeń rozdzielczych i sprzętu łą-
czeniowego poza strefami 0, 1 i 2,

instalowanie w strefie 1 jedy-

nie elektrycznych podgrzewa-
czy wody, a w strefie 2 jedynie
opraw oświetleniowych o II kla-
sie ochronności oraz elektrycz-
nych podgrzewaczy wody,

możliwość stosowania w strefie

0 napięcia o wartości nie więk-
szej niż 12 V (układ SELV); źró-
dło zasilania tego napięcia po-
winno być usytuowane poza tą
strefą,

Rys. 2 Wymiary stref (rzut pionowy), wymagane w pomieszczeniach wyposażo-

nych w wannę lub basen natryskowy

Rys. 3 Prefabrykowana kabina natry-

skowa

reklama

E.I_01_02_2005.indb 47

E.I_01_02_2005.indb 47

2005-01-13 15:10:54

2005-01-13 15:10:54

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 - 2 / 2 0 0 5

i n s t a l a c j e e l e k t r o e n e r g e t y c z n e

48

możliwość zamontowania w pod-

łodze grzejników pod warun-
kiem pokrycia ich metalową siat-
ką lub blachą, objętą połączenia-
mi wyrównawczymi dodatkowy-
mi (miejscowymi),

urządzenia, sprzęt i osprzęt po-

winny mieć stopień ochrony nie
mniejszy niż IPX7 w strefie 0, IPX5
w strefie 1, IPX4 w strefie 2 (IPX5
w strefie 2 w łazienkach publicz-
nych), IPX1 w strefie 3 (IPX5 w stre-
fie 3 w łazienkach publicznych).

przestrzenie ograniczone
powierzchniami
przewodzącymi

Przestrzenie ograniczone powierzch-

niami przewodzącymi są to przestrze-
nie, w otoczeniu których znajdują się
głównie metalowe lub przewodzące
części i wewnątrz których dotknię-
cie powierzchnią ciała otaczających
elementów przewodzących jest praw-
dopodobne, a możliwość przerwania
tego dotyku jest ograniczona. Dotyczy
to takich przestrzeni jak hydrofornie,
„wymiennikownie” ciepła, kotłownie,
pralnie, kanały rewizyjne itp. W prze-
strzeniach tych obowiązują następu-
jące, podstawowe, zasady w zakresie
ochrony przeciwporażeniowej:

narzędzia ręczne i przenośne urzą-

dzenia pomiarowe należy zasilać
napięciem nieprzekraczającym na-
pięcia dotykowego dopuszczalnego
długotrwale (układ SELV) lub indy-
widualnie z transformatora separa-

cyjnego. Zaleca się stosowanie urzą-
dzeń o II klasie ochronności; jeżeli
stosowane jest urządzenie o I kla-
sie ochronności, to powinno ono
mieć co najmniej uchwyt wykona-
ny z materiału izolacyjnego lub po-
kryty materiałem izolacyjnym,

lampy ręczne należy zasilać na-

pięciem nieprzekraczającym na-
pięcia dotykowego dopuszczalne-
go długotrwale (układ SELV),

urządzenia zainstalowane na

stałe należy chronić przez za-
stosowanie samoczynnego wy-
łączenia zasilania, wraz z wy-
konaniem połączeń wyrównaw-
czych dodatkowych (miejsco-
wych) albo zasilać indywidual-
nie z transformatora separacyj-
nego lub napięciem nieprzekra-
czającym napięcia dotykowe-
go dopuszczalnego długotrwale
(układ SELV),

źródła napięcia zasilającego nale-

ży instalować na zewnątrz prze-
strzeni ograniczonych powierzch-
niami przewodzącymi,

przy stosowaniu uziemień funkcjo-

nalnych niektórych urządzeń zain-
stalowanych na stałe (np. aparatów
pomiarowych i sterowniczych) na-
leży wykonać połączenia wyrów-
nawcze dodatkowe (miejscowe), łą-
czące wszystkie części przewodzące
dostępne i części przewodzące obce
z uziemieniem funkcjonalnym.

pomieszczenia wyposażone
w ogrzewacze do sauny

W wyżej wymienionych pomiesz-

czeniach rozróżnia się cztery strefy:

strefa 1, w której należy instalo-

wać tylko urządzenia należące do
ogrzewaczy sauny,

strefa 2, w której nie ma specjal-

nych wymagań dotyczących od-
porności cieplnej urządzeń,

strefa 3, w której urządzenia po-

winny mieć wytrzymałość cieplną
co najmniej 125ºC, a izolacja prze-
wodów powinna mieć wytrzyma-
łość cieplną co najmniej 170ºC,

strefa 4, w której należy instalować

tylko urządzenia sterujące ogrze-

waczami sauny (termostaty i wy-
łączniki termiczne) i przewody na-
leżące do tych urządzeń. Wytrzy-
małość cieplna powinna być taka,
jaka jest wymagana w strefie 3.

Strefy przedstawiono na rysunku 4.
W pomieszczeniach tych obowią-
zują następujące podstawowe za-
sady ochrony przeciwporażeniowej
oraz instalowania sprzętu, osprzę-
tu, przewodów i urządzeń elek-
trycznych:

instalowanie wyłącznie na ze-

wnątrz pomieszczeń aparatury nie-
wbudowanej w ogrzewa cze sauny,

nieinstalowanie w pomieszcze-

niach gniazd wtyczkowych,

instalowanie przewodów wielo-

żyłowych izolowanych, w powło-
ce izolacyjnej lub przewo dów jed-
nożyłowych w rurach z materiału
izolacyjnego,

instalowane urządzenia elektrycz-

ne powinny mieć stopień ochrony
nie mniejszy niż IP24,

urządzenia elektryczne należy

chronić przez zastosowanie samo-
czynnego wyłączenia zasilania,
wraz z wykonaniem połączeń wy-
równawczych dodatkowych (miej-
scowych) albo zasilać indywidual-
nie z transformatora separacyjnego
lub napięciem nieprzekraczającym
napięcia dotykowego dopuszczal-
nego długotrwale (układ SELV),

źródła napięcia zasilającego na-

leży instalować na zewnątrz po-
mieszczeń.

zasady wyznaczania
mocy zapotrzebowanej
dla mieszkań i budynków
mieszkalnych

Nowe zasady wyznaczania mocy

zapotrzebowanej dla mieszkań i bu-
dynków mieszkalnych zostały poda-
ne w normie SEP N SEP-E-002. Moc
zapotrzebowaną dla pojedynczego
mieszkania w podstawowym stan-
dardzie wyposażenia w sprzęt elek-
trotechniczny należy przyjmować
w następujący sposób:

12,5 kVA dla mieszkań mają-

cych zaopatrzenie w ciepłą wodę

z zewnętrznej, centralnej sieci
ogrzewczej,

30 kVA dla mieszkań niemają-

cych zaopatrzenia w ciepłą wodę
z zewnętrznej, centralnej sieci
ogrzewczej.
Moc zapotrzebowana dla budyn-

ku jednorodzinnego jest równa mocy
określonej wyżej, za wyjątkiem sytu-
acji, gdy:

właściciel lub inwestor budynku

określił inne założenia dotyczące
mocy zapotrzebowanej;

budynek jednorodzinny jest wypo-

sażony w dwie lub większą liczbę
kuchni użytkowanych niezależnie
od siebie lub w dwie i więcej łazie-
nek wyposażonych w natryski lub
wanny kąpielowe z elektrycznym
podgrzewaniem wody; w przypad-
ku, gdy istnieją mieszkania prze-
znaczone do wynajmu zaleca się,
aby w takiej sytuacji traktować bu-
dynek jednorodzinny jako wielo-
rodzinny z liczbą mieszkań ustalo-
nych odpowiednio do liczby kuch-
ni i łazienek; ustalenia te powin-
ny być dokonywane w uzgodnie-
niu z właścicielem lub inwesto-
rem budynku.
W przypadku instalacji moder-

nizowanych, zwłaszcza w budyn-
kach wyposażonych w instala-
cję gazową, dopuszcza się przyję-
cie wartości mocy zapotrzebowa-
nej dla mieszkań w wariancie zu-
bożonym, równej 7 kVA na miesz-
kanie. Przypadki takie mogą doty-
czyć jedynie sytuacji, w których
w przewidywanym okresie użyt-
kowania instalacji nie planuje się
instalowania kuchni elektrycznych
lub elektrycznych przepływowych
podgrzewaczy wody. Moc zapotrze-
bowana (obliczeniowa moc szczyto-
wa) dla wewnętrznych linii zasila-
jących lub dla budynków powin-
na być ustalana na podstawie licz-
by mieszkań zasilanych z danej we-
wnętrznej linii zasilającej lub da-
nego budynku, na podstawie da-
nych zawartych w tabeli 1 (www.
elektro.info.pl).

Powyższe zasady

nie obejmują elektrycznego ogrze-
wania pomieszczeń. W przypadku

Rys. 4 Strefy występujące w pomiesz-

czeniach wyposażonych w ogrze-
wacze do sauny

Objaśnienia: b – skrzynka przyłączowa

E.I_01_02_2005.indb 48

E.I_01_02_2005.indb 48

2005-01-13 15:10:55

2005-01-13 15:10:55

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 - 2 / 2 0 0 5

49

stosowania elektrycznego ogrzewa-
nia pomieszczeń należy moc zapo-
trzebowaną z tego wynikającą do-
datkowo uwzględnić.

rozwiązania i wyposażenie
instalacji elektrycznych

W instalacjach elektrycznych na-

leży stosować:

zasadę prowadzenia tras przewo-

dów elektrycznych w liniach pro-
stych równoległych do krawędzi
ścian i stropów,

rozwiązania zapewniające możli-

wość wymiany przewodów i kabli
elektrycznych bez potrzeby naru-
szania konstrukcji budynku.
W związku z powyższym należy

preferować układanie kabli i prze-
wodów:

w rurach i listwach instalacyj-

nych,

w kanałach instalacyjnych na-

ściennych i podłogowych,

w korytkach,

na drabinkach, wspornikach

i uchwytach,

a także instalacje wykonywane prze-
wodami szynowymi magistralnymi,
rozdzielczymi, ślizgowymi i oświetle-
niowymi.

Wybór określonego rozwiązania

zależy w głównej mierze od potrzeb
użytkowych, rodzaju pomieszczeń
i wymaganej w nich estetyki oraz za-
stosowanej konstrukcji budowlanej
obiektu. Przewody i kable wraz z za-
mocowaniami, stosowane w syste-
mach zasilania i sterowania urządze-
niami służącymi ochronie przeciw-
pożarowej powinny zapewniać cią-
głość dostawy energii elektrycznej
w warunkach pożaru przez wyma-
gany czas działania urządzenia prze-
ciwpożarowego, jednak nie mniejszy
niż 90 minut. Dopuszcza się ograni-
czenie czasu zapewnienia ciągło-
ści dostawy energii elektrycznej do
urządzeń służących ochronie prze-
ciwpożarowej do 30 minut, dla prze-
wodów i kabli znajdujących się w ob-
rębie przestrzeni chronionych sta-
łym urządzeniem gaśniczym tryska-
czowym oraz dla przewodów i kabli

zasilających i sterujących urządze-
niami klap dymowych:

odpowiednią liczbę obwodów

odbiorczych (w tym gniazd i wy-
pustów oświetleniowych) dosto-
sowanych do perspektywiczne-
go zapotrzebowania użytkow-
ników na moc i energię elek-
tryczną; nowe zasady wyznacza-
nia mocy zapotrzebowanej dla
mieszkań i budynków mieszkal-
nych zostały podane w normie
SEP N SEP-E-002

wyłączniki nadprądowe w ob-

wodach odbiorczych, zamiast
bezpieczników topikowych, jako
elementy zabezpieczeń przed
prądami zwarciowymi i prądami
przeciążeniowymi oraz jako ele-
menty samoczynnego wyłącze-
nia zasilania w ochronie przed
dotykiem pośrednim (ochronie
przy uszkodzeniu),

zasadę doboru urządzeń zabezpie-

czających przed prądami zwarcio-
wymi i prądami przeciążeniowymi
oraz jako elementów samoczynne-
go wyłączenia zasilania w ochronie
przed dotykiem pośrednim (ochro-
nie przy uszkodzeniu) na podstawie
charakterystyk czasowo-prądowych
tych urządzeń, z uwzględnieniem
selektywności (wybiórczości) ich
działania; urządzenia zabezpieczają-
ce powinny działać w sposób selek-
tywny (wybiórczy), tzn. w przypad-
ku uszkodzeń, wywołujących prze-
tężenie powinno działać tylko jed-
no zabezpieczenie zainstalowane
najbliżej miejsca uszkodzenia w kie-
runku źródła zasilania; działanie
zabezpieczenia powinno spowodo-
wać wyłączenie uszkodzonego urzą-
dzenia lub obwodu, zachowując cią-
głość zasilania urządzeń i obwodów
nieuszkodzonych; zabezpieczenia
przetężeniowe działają selektywnie
(wybiórczo), jeżeli ich pasmowe cha-
rakterystyki czasowo-prądowe nie
przecinają się i nie mają wspólnych
obszarów działania.

Od redakcji:

Nowa, uaktualniona

literatura do artykułu na www.elek-
tro.info.pl.

E.I_01_02_2005.indb 49

E.I_01_02_2005.indb 49

2005-01-13 15:10:56

2005-01-13 15:10:56