Prawo prywatne międzynarodowe

1

Prawo prywatne międzynarodowe

Prawo międzynarodowe prywatne – zespół norm, których zadaniem jest wskazanie systemu prawnego (własnego

lub obcego państwa) właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji z zakresu prawa cywilnego,

prawa rodzinnego i prawa pracy. Normy prawa prywatnego międzynarodowego rozstrzygają konflikty na tle

powiązań stanu faktycznego z systemami prawnymi różnych państw – stąd ich nazwa – normy kolizyjne.

W znaczeniu szerokim prawo prywatne międzynarodowe obejmuje również normy merytoryczne prawa

(międzynarodowego oraz wewnętrznego) dotyczące tzw. sytuacji z elementem obcym.

Prawo prywatne międzynarodowe uważa się dość powszechnie za zupełnie odrębną gałąź prawa – różną od prawa

międzynarodowego tzw. publicznego i prawa cywilnego.

Przepisy prawa prywatnego międzynarodowego w większości są przepisami bezwzględnie wiążącymi (iuris

cogentis).

W Polsce jest uregulowane w zasadzie w ustawie z 4 lutego 2011- Prawo prywatne międzynarodowe, jednak

przed przepisami tej ustawy mają pierwszeństwo postanowienia umów międzynarodowych, zarówno

dwustronnych (bilateralnych), jak i wielostronnych (multilateralnych).

Źródła prawa prywatnego międzynarodowego

W Polsce źródłami prawa prywatnego międzynarodowego są:

•• akty prawa krajowego, w tym:

• Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 80, poz. 432

[1]

),

• Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 stycznia 1936 r. o ochronie interesów Państwa Polskiego i jego

obywateli w stosunkach międzynarodowych (Dz. U. z 1936 r. Nr 3, poz. 22

[2]

),

• umowy międzynarodowe, w tym:

• Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwarta do podpisu w Rzymie dnia 19 czerwca

1980 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 10, poz. 57

[3]

), którą 17 grudnia 2009 zastąpiło rozporządzenie Parlamentu

Europejskiego i Rady nr 593/2008 (tzw. „Rzym I”).

• Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze

dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284

[4]

),

• Konwencja o uznawaniu rozwodów i separacji, sporządzona w Hadze dnia 1 czerwca 1970 r. (Dz. U. z 2001 r.

Nr 53, poz. 561

[5]

),

• prawo zwyczajowe (ma niewielkie znaczenie),

• prawo wspólnotowe, w tym:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 864/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. o prawie właściwym dla

zobowiązań pozaumownych (tzw. „Rzym II” – weszło w życie 11 stycznia 2009 r.)

Struktura normy kolizyjnej

Ważnym pojęciem dla prawa prywatnego międzynarodowego jest 'norma kolizyjna', a więc norma, która wskazuje

prawo właściwe dla danego zakresu sytuacji życiowych. Oprócz nich występują w prawie prywatnym

międzynarodowym normy ogólne, o nieco innych celach (np. klauzula porządku publicznego).

Norma kolizyjna ma budowę dwuczłonową. W skład normy kolizyjnej wchodzą dwie części: hipoteza i dyspozycja

(za Henrykiem Trammerem).

Na hipotezę normy kolizyjnej składa się:

1. Zakres – pewna grupa sytuacji życiowych, do których norma się odnosi (np. „sprawy spadkowe”),

Prawo prywatne międzynarodowe

2

2. Baza faktyczna łącznika – okoliczności uzupełniające zakres.

W skład dyspozycji normy kolizyjnej wchodzi:

1. Łącznik – kryterium, probierz, czynnik, którego musimy użyć, aby odnaleźć właściwe prawo. Przykładowe

łączniki:

• obywatelstwo – prawo nim wskazane nazywamy 'prawem ojczystym' (lex patriae),

• miejsce zamieszkania – prawo nim wskazane nazywamy z łaciny lex domicilii,

• miejsce położenia rzeczy – prawo nim wskazane nazywamy z łaciny lex rei sitae.

2. Nakaz zastosowania prawa (wyjątkowo może to być zakaz).

Łącznik natomiast zbudowany jest z:

1. Określnika nominalnego – wyróżniamy tu podstawę (np. „prawo ojczyste”) oraz dopełniacz (np.

„spadkodawcy”),

2. Subokreślnik temporalny – określenie, z jakiej chwili powiązanie decyduje o wskazaniu prawa (np. „z chwili

śmierci”, „każdoczesne”).

Klauzula porządku publicznego

(niem. Vorbehaltsklausel, fr. ordre public)

Nierzadko zdarza się, że rozwiązania w prawie wskazanym przez normy kolizyjne z różnych względów nie nadają

się do zastosowania w polskim porządku prawnym. Mogą one być nieraz wręcz szokujące ze względu na mające

długą tradycję reguły polskiego (czy szerzej – europejskiego) porządku prawnego. Dla przykładu, osoba, której

prawo ojczyste zezwala na bigamię, chce zawrzeć kolejne małżeństwo z obywatelem polskim; małżeństwo nie

dojdzie do skutku, gdyż zastosowanie obcego prawa spowoduje w tym wypadku skutki sprzeczne z podstawowymi

zasadami porządku publicznego Rzeczypospolitej Polskiej. W takich przypadkach należy sięgnąć właśnie do owej

klauzuli, w polskim prawie prywatnym międzynarodowym zamieszczonej w art. 6 ustawy.

Przesłanki zastosowania

1. Pozostawanie w sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej –

dodać należy, że muszą to być zasady aktualnie obowiązujące i rzeczywiście tylko te najważniejsze,

fundamentalne.

2. Groźba wystąpienia skutków zastosowania obcych norm, które będą sprzeczne z owymi zasadami. Sama treść,

najbardziej nawet szokująca, nie będzie stanowić przyczyny wyłączenia normy prawa obcego, jeżeli jej

zastosowanie doprowadzi do skutków zgodnych z zasadami porządku prawnego.

Działanie klauzuli

• dozwalające i zakazujące – to pierwsze zachodzi, gdy strona dzięki klauzuli osiąga „korzyść” (może np.

wykonać czynność przez prawo obce zabronioną). Drugi przypadek dotyczy sytuacji, gdy strona przez

zastosowanie klauzuli osiągnie mniej (np. nie będzie mogła dokonać jakiejś czynności jednostronnym

oświadczeniem woli, a jedynie w drodze umowy czy orzeczenia sądu.

• pozytywne i negatywne – działanie pozytywne oznacza zastosowanie w miejsce obcej normy norm własnego

prawa, negatywne zaś oznacza jedynie wyłączenie normy obcej (np. określonego zakazu)

Prawo prywatne międzynarodowe

3

Odesłanie

(niem. Verweisung, fr. renvoi, wł. rinvio)

Ogólną (i nigdzie nie ujętą) zasadą jest, że każde państwo stosuje wyłącznie swoje własne prawo prywatne

międzynarodowe. Do wyjątków zaliczamy przede wszystkim odesłanie. Odesłanie polega na wyłączeniu

właściwości prawa wskazanego przez własną normę kolizyjną na rzecz tego, które wskazuje norma kolizyjna

państwa, którego prawo wyłączono.

Odesłanie może być:

- zwrotne – gdy obce normy kolizyjne „odsyłają” z powrotem do naszego systemu prawa,

- dalsze – gdy obce normy kolizyjne „odsyłają” do systemu prawa państwa trzeciego.

Inny podział dotyczący odesłania to rozróżnienie na odesłanie:

- częściowe – gdy występuje jedynie co do części zakresu normy kolizyjnej (np. w kwestii spadku jedynie co do

nieruchomości)

- pełne – gdy następuje co do całości zakresu normy kolizyjnej,

- złożone – gdy norma kolizyjna „odsyła” do więcej niż jednego systemu prawnego.

W polskim prawie prywatnym międzynarodowym przyjęto tę instytucję już w ustawie z 1926 roku. Obecnie reguluje

ją art. 4 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe z 1965 roku. Nieograniczone jest odesłanie zwrotne do polskiego

systemu prawnego (musi być to jednakże odesłanie bezpośrednie, a nie za pośrednictwem innych jeszcze systemów

prawnych). Odesłanie dalsze (również bezpośrednie) jest możliwe tylko w przypadku, gdy prawo ojczyste

(wskazane łącznikiem obywatelstwa) dla danych stosunków prawnych przewiduje właściwość innego prawa –

odesłanie dalsze następuje do państwa prawa trzeciego. Dopuszczalne jest odesłanie jedynie pierwszego stopnia.

Odesłanie wyłącza Konwencja Rzymska z 1980 roku o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, jak również

rozporządzenie Rzym II.

Rozwój prawa prywatnego międzynarodowego

Dorobek doktryny z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego dla okresu do połowy XIX wieku nazywa się

szkołą statutową.

Największym osiągnięciem dawnej szkoły statutowej (XII-XVI wiek) było rozróżnienie między normami

dotyczącymi postępowania sądowego i normami prawa materialnego, przyjęcie zasady właściwości legis for oraz

locus regit formam actus.

W XVI wieku największym znaczeniem cieszyły się poglądy przedstawicieli szkoły francuskiej: Charlesa

Dumoulina i Bertranda d’Argentré, a w XVII wieku szkoły holenderskiej – Pawła Voeta, Jana Voeta i Ulryka

Hubera.

Szkoła statutowa upadła w latach 40. XIX wieku, a do jej porzucenia znacząco przyczynił się Friedrich Carl von

Savigny, twórca teorii „siedziby” stosunku prawnego.

W 1851 roku Pasquale Stanislao Mancini, włoski prawnik, sformułował szereg twierdzeń, które stały się podstawą

nowej szkoły włoskiej (m.in. zasada narodowości).

W Polsce w XIX wieku prace z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego publikowali E. D. Bromirski, P.

Burzyński, P. Nowiński, A. Wrotnowski i F. Kasparek.

Prawo prywatne międzynarodowe

4

Bibliografia

• Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. 10, Warszawa 2007.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Przypisy

[1] http:/

/

isap.

sejm.

gov.

pl/

DetailsServlet?id=WDU20110800432

[2] http:/

/

isap.

sejm.

gov.

pl/

DetailsServlet?id=WDU19360030022

[3] http:/

/

isap.

sejm.

gov.

pl/

DetailsServlet?id=WDU20080100057

[4] http:/

/

isap.

sejm.

gov.

pl/

DetailsServlet?id=WDU19690340284

[5] http:/

/

isap.

sejm.

gov.

pl/

DetailsServlet?id=WDU20010530561

Źródła i autorzy artykułu

5

Źródła i autorzy artykułu

Prawo prywatne międzynarodowe  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=30134276  Autorzy: Beno, Bukaj, Derski, Eteru, Hipoliciak, Kocio, Maglocunus, Mateusz Ordyk, P,
Pimke, Ptasiek, Redarrows, Rozek19, Sog, Spacejam2, Westborder, Wiher, 19 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Emblem-scales.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Emblem-scales.svg  Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5  Autorzy: ; ; The people from the
Tango! project.

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/