PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE

A. CZĘŚĆ OGÓLNA

I. WIADOMOŚCI WSTĘPNE

§1. POJĘCIE I ZADANIA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

1.1.PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE W ZNACZENIU WĄSKIM

Stosunki międzynarodowe (sytuacje z elementem obcym lub zagranicznym) sytuacje życiowe (stosunki) powiązane z więcej niż z jednym obszarem prawnym (obszarem prawnym więcej niż jednego państwa)

-powiązanie z obcym obszarem prawnym może nastąpić za pośrednictwem różnych czynników, np.:

• obywatelstwem

• miejscem zamieszkania lub siedziby przynajmniej jednej ze stron danego stosunku

• miejscem zdarzenia będącego źródłem stosunku prawnego

• miejscem położenia przedmiotu prawa

-jeżeli stan faktyczny sprawy powiązany jest wyłącznie z prawem polskim należy z góry założyć, że właściwe jest prawo polskie

Normy kolizyjne rozgraniczają sfery działania systemów prawnych w przestrzeni przez określenie właściwości (kompetencji)

-są one normami dotyczącymi stosowania norm merytorycznych, dlatego nazywane są również normami kompetencyjnymi

-kształtują one kompetencję sądu do orzekania wg treści norm wchodzących w skład takiego albo innego systemu prawnego

-normy te określają, jakie prawo (jakiego państwa) będzie stanowić podstawę rozstrzygnięcia danej sprawy

Prawo prywatne międzynarodowe w znaczeniu wąskim obejmuje ogół norm rozgraniczających, w stosunkach z zakresu:

1. prawa cywilnego

2. prawa rodzinnego i opiekuńczego

3. prawa pracy,

sfery działania systemów prawnych różnych państw, przez określenie, które z nich należy stosować

-w przeszłości PPM w ujęciu wąskim stanowiło część prawa wewnętrznego każdego państwa

-obecnie w państwach członkowskich UE wyróżnia się dwa składniki:

1. europejskie PPM

2. krajowe PPM

-normy krajowego PPM poszczególnych państw ukształtowane zostały pod wpływem wielu czynników, a zatem zachodzą pomiędzy nimi różnice

-te różnice są niwelowane w drodze ujednolicenia norm kolizyjnych PPM, np. w drodze umów m-dowych

-normy kolizyjne obcego PPM mogą być stosowane jedynie na podstawie i w granicach dopuszczonych przez normy kolizyjne PPM krajowego

-normy PPM w ujęciu wąskim spełniają następujące funkcje:

1. wskazują prawo właściwe

2. funkcje pomocnicze – oddziałują one na funkcjonowanie mechanizmu kolizyjno-prawnego, którego główne instrumenty stanowią normy należące do pierwszej grupy; uzupełniają i wzbogacają ten mechanizm

-przepisy PPM w ujęciu wąskim są w przeważającej mierze przepisami bezwzględnie wiążącymi (iuris cogens)

-wola stron może stanowić podstawę wskazania prawa właściwego jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie

1.2. PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE W ZNACZENIU SZEROKIM

Prawo międzynarodowe prywatne w znaczeniu szerokim obejmuje:

1. prawo międzynarodowe prywatne w znaczeniu wąskim (część kolizyjna tego prawa)

2. normy merytoryczne prawa międzynarodowego prywatnego

   • do PPM należą te normy ujednoliconego prawa materialnego, które odnoszą się wyłącznie do sytuacji (stosunków) z elementem m-dowym

Unifikacja prawa międzynarodowego prywatnego celem unifikacji norm prawa materialnego jest wyeliminowanie konfliktów pomiędzy systemami prawnymi różnych państw

-cel ten trudno jest osiągnąć, ponieważ:

• liczba uczestników poszczególnych przedsięwzięć unifikacyjnych jest ograniczona

• akt unifikacyjny obejmuje jedynie wybrane zagadnienia prawne, rzadziej większe ich kompleksy

• niezwykle rzadko dochodzi do unifikacji zupełnej, prowadzącej do powstania norm, które po włączeniu do wewnętrznego systemu prawnego znajdują zastosowanie zarówno do oceny sytuacji (stosunków) z elementem m-dowym, jaki i stanów faktycznych czysto wewnętrznych

-przykładem stosunkowo pełnej unifikacji są Konwencje genewskie o prawie wekslowym i czekowym

-w wyniku unifikacji dochodzi do powstania w państwach uczestniczących w przedsięwzięciu unifikacyjnym do swoistego dualizmu prawnego

-występują obok siebie 2 reżimy prawne:

1. prawo ujednolicone regulujące stany faktyczne z elementem m-dowym

2. reżim odnoszący się do stosunków czysto wewnętrznych

1.3. PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE A INNE DZIEDZINY PRAWA

-PPM stanowi odrębną dziedzinę prawa w stosunku do prawa międzynarodowego publicznego

• prawo międzynarodowe publiczne reguluje stosunki między państwami

• prawo prywatne międzynarodowe dotyczy stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy, których podmiotami są osoby fizyczne i osoby prawne

-pomiędzy dziedzinami istnieją liczne powiązania

-nadrzędne dla obu dziedzin zasady zostały potwierdzone w Akcie Końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Helsinki, 1995r.):

• zasada suwerennej równości państw

• zasada poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności

• zasada równouprawnienia narodów

• zasada współpracy między państwami

-PPM pozostaje w ścisłym związku z normami międzynarodowego postępowania cywilnego

§2. ROZWÓJ PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

2.1. POCZĄTKI PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

-początki dziedziny sięgają okresu średniowiecza

-konkurowały wówczas ze sobą dwie zasady:

1. zasada personalizmu (VII w.) wiązała właściwość prawa z czynnikami dotyczącymi osoby (przynależnością szczepową człowieka)
   -usunięcie możliwych w tym względzie wątpliwości następowało w drodze oświadczenia stwierdzającego, jakiemu prawu dana osoba podlega (tzw. professio iuris)

2. zasada terytorializmu wyparła zasadę personalizmu
   -wychodziła z założenia, że prawo ma bezwzględną moc wiążącą w obrębie obszaru (terytorium), na którym obowiązuje

2.2. SZKOŁA STATUTOWA

Szkoła statutowa obejmuje cały dorobek doktryny PPM do połowy XIX wieku

-tzw. dawna szkoła statutowa (XII – XVI w.) rozwinęła się na terenie Włoch i Francji i objęła dorobek glosatorów, postglosatorów oraz kanonistów

-w ramach tej szkoły:

1. dokonano rozróżnienia między normami dotyczącymi postępowania sądowego (wydawanymi ad litis ordinationem) a normami prawa materialnego (wydawanymi ad litem decidendam)

2. przyjęto zasadę właściwości legis fori (legis loci processus) zasada ta związana jest z działalnością Jakuba Balduini

3. przyjęto zasadę locus regit fomam actus) jej autorem jest Wilhelm de Con

-dawna szkoła statutowa wprowadziła również ważny podział na statuty osobowe (statuta personalia) oraz statuty rzeczowe (statuta realia)

1. statuty osobowe odnosiły się do osób
   -w ramach statutów osobowych wyróżniano:

   • statuty wprowadzające zakaz nieznany prawu powszechnemu (statua prohibitiva)

   • statuty przyznające osobom prawa, których prawo powszechne im odmawia (statua permissiva)

2. statuty rzeczowe obejmowały normy, które wg intencji prawodawcy miały określać prawny reżim rzeczy
   -dotyczyły wszystkich rzeczy znajdujących się na danym terytorium

-trudności związane z przyporządkowaniem norm do statutu osobowego i rzeczowego sprawiły, że wykształciła się trzecia kategoria – statuty mieszane (statuta mixa)

-odnosiły się one częściowo do rzeczy i częściowo do osób

-przyjęto, że statut mieszany obejmuje normy obowiązujące w miejscu dokonania czynności lub w miejscu, gdzie czynność ma wywrzeć skutek

-istotną rolę w rozwoju PPM odegrała szkoła francuska:

1. Charles Dumoulin podzielił on statuty na:

   1. dotyczące formy czynności prawnej

   2. dotyczące treści czynności lub prawa

      • zależne od woli stron

      • niezależne od woli stron

2. Bertrand d’Argentré przyjmował trójpodział statutów (osobowe, rzeczowe, mieszane)
   -preferował zasadę terytorialności

-głównymi przedstawicielami szkoły holenderskiej byli:

1. Paweł Voet

2. Jan Voet

3. Ulryk Huber

-uważali oni, że każde prawo jest z natury swej terytorialne i logiczną konsekwencją suwerenności jest stosowanie tylko prawa danego terytorium
-prawo obce można jednak stosować ze względu na kurtuazję międzynarodową, o ile nie będzie się to łączyć z uszczerbkiem władzy lub praw panującego i jego obywateli

-szkoła statutowa miała ogromny wpływ na kodyfikacje z XVIII i początku XIX w.:

• Codex Maximilianeus bavaricus civilis

• Landrecht pruski

• kodeks cywilny francuski

• kodeks cywilny austriacki

2.3. FRYDERYK KAROL von SAVIGNY (1779-1861)

-Fryderyk Karol von Savigny przeprowadził ostrą krytykę teorii statutowej

-stworzył on teorię „siedziby” stosunku prawnego

-„siedzibę” stosunku prawnego stanowi obszar prawny, z którym dany stosunek jest najściślej związany
-prawo obowiązujące w siedzibie stosunku należy stosować bez względu na to, czy jest to prawo własne czy obce

-Savigny wskazał jednocześnie na szereg powiązań, które powinny być uznane za rozstrzygające o właściwości prawa:

• zdolność należy oceniać wg legis domicilii osoby, o którą chodzi

• prawa rzeczowe i posiadanie na nieruchomościach i ruchomościach podlegają prawu miejsca położenia rzeczy

• w zakresie zobowiązań należy stosować prawo miejsca wykonania zobowiązania (lex loci solutionis) z tym, że pierwszeństwo przy ustalaniu tego miejsca powinno się przyznać wyraźnej lub domniemanej woli stron

• sprawy spadkowe należy oceniać wg miejsca zamieszkania spadkodawcy z chwili śmierci

• w sprawach rodzinnych powinno decydować prawo miejsca zamieszkania męża lub ojca (jako głowy rodziny)

• forma czynności prawnej podlega prawu miejsca jej dokonania

-Savigny dostrzegł również konieczność wprowadzenia ograniczeń w stosowaniu prawa obcego i ujął je w 2 grupy:

1. ustawy bezwzględnie wiążące (przymusowe) – wchodzą w skład systemu prawnego obowiązującego w siedzibie sądu i wymuszają swoje zastosowanie bez względu na to, jakiemu prawu podlega dany stosunek
   -do tej grupy należą przepisy:

   • wprowadzające zakazy lub ograniczenia ze względów obyczajowych (np. zakaz poligamii)

   • wprowadzające zakazy lub ograniczenia ze względu na dobro publiczne (publica utilitas)

-sędzia zawsze powinien stosować własne przepisy tego rodzaju i pomijać obce

1. przepisy obcego prawa dotyczące instytucji nieznanych prawu obowiązującemu w siedzibie sądu –np. przepisy przewidujące śmierć cywilną

2.4. NOWA SZKOŁA WŁOSKA

-najważniejszym przedstawicielem szkoły włoskiej był Pasquale Stanislao Mancini

-jest on twórcą zasady narodowości

-uważał on, że podstawowe znaczenie należy przyznać zasadzie właściwości legis patriae

-dotyczy to w szczególności stosunków osobistych, rodzinnych i spadkowych

-jednocześnie nowa szkoła włoska wprowadziła zasadę porządku publicznego

-ograniczała ona stosowanie prawa obcego

-zasięg porządku publicznego ujmowano bardzo szeroko i składały się na niego:

• normy „prawa publicznego”

• przepisy bezwzględnie wiążące

2.5. CZASY NOWSZE I NAJNOWSZE

-w nauce prawa francuskiego znaczną rolę odegrał A. Pillet

-zwracał on uwagę na cel społeczny norm prawnych, rozróżniał przepisy „pozaterytorialne” wydane w interesie jednostek oraz przepisy „terytorialne” wydane w interesie społecznym
-o tym, jakim normom należy dać pierwszeństwo rozstrzygać miał ich cel społeczny

-istotną rolę na przełomie XIX i XX w. odegrała teoria praw nabytych – jej przedstawicielami byli A.V. Dicey
i G.C. Cheshire (Wielka Brytania) oraz J. Beale (USA)

-koncepcja wychodziła z założenia, że sędzia stosuje zasadniczo własne prawo merytoryczne

-jeżeli jednak prawo podmiotowe powstało na skutek zdarzenia, które miało miejsce w obcym państwie, należy to uszanować

-obok pojawiła się local law theory, której twórcą był W.W. Cook

-traktował on normę prawa obcego jako wzór do utworzenia lub wyszukania we własnym systemie prawnym podobnej normy

-sąd ma uznawać wyłącznie prawa podmiotowe istniejące zgodnie z własnym prawem

-kolejną teorią była governmental interest stworzona przez B. Currie

-Currie opowiedział się przeciw tworzeniu ogólnych norm kolizyjnych, gdyż przekreślałoby to indywidualną analizę każdego przypadku

-zwolennkiem powrotu do zasady legis fori był A.E. Ehrenzweig

-jego zdaniem obcy przepis może być stosowany tylko wtedy, gdy zostaną łącznie spełnione następujące przesłanki:

1. strony powołają się w procesie na obcy przepis

2. celowościowa wykładnia własnego odpowiedniego przepisu wykaże brak zainteresowania danym stanem faktycznym

3. lex fori nie odmawia ochrony z powodu braku jurysdykcji

4. własna policy wyraźnie dopuszcza do głosu obcy interes

-pod wpływem koncepcji amerykańskich pojawiła się krytyka tradycyjnego pojmowania PPM także w nauce europejskiej

-wywarła ona wpływ na rozwiązania przyjęte w konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (1980r.)

2.6. POLSKA NAUKA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

-rozwój PPM nastąpił dopiero w 1918r., po odzyskaniu niepodległości

-pierwsze projekty ustawy powstały już w 1920r. (F. Zoll, M. Rostworowski)

-ostatecznie pierwsza polska ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym została uchwalona 2 sierpnia 1926r.

-po II wojnie światowej przyjęto nową ustawę, która została uchwalona przez Sejm w 1965r.

§3. ŹRÓDŁA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

3.1. AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO

Ustawa z 2011r. stanowi źródło krajowego PPM

-jej postanowienia są zharmonizowane z przepisami europejskiego PPM

-ustawa nie normuje zagadnień z zakresu tzw. prawa cudzoziemców

-poza ustawą z 2011r. normy krajowego PPM znajdują się w innych aktach normatywnych, np.:

• ustawie – Prawo wekslowe (1936r.)

• ustawie – Prawo czekowe (1936r.)

• dekrecie w sprawie ważności niektórych małżeństw i rozwodów obywateli polskich (1947r.)

• ustawie o niektórych zabezpieczeniach finansowych (2004r.)

3.2. UMOWY MIĘDZYNARODOWE

-ratyfikowane umowy m-dowe Konstytucja RP zalicza do źródeł prawa powszechnie obowiązującego

-umowa taka stanowi część krajowego porządku prawnego i jest stosowana bezpośrednio, chyba że jej zastosowanie jest uzależnione od wydania ustawy

-umowa ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową

-RP jest uczestnikiem wielu konwencji multilateralnych zawierających normy kolizyjne, np.:

• Konwencja haska dotycząca uregulowania opieki nad małoletnimi

• Konwencja haska dotycząca ubezwłasnowolnienia i analogicznych zarządzeń opiekuńczych

• Konwencja warszawska o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego

• Konwencja genewska o uregulowaniu pewnych kolizji ustaw w przedmiocie weksli trasowanych i własnych

• Konwencja genewska o uregulowaniu pewnych kolizji ustaw w przedmiocie czeków

• Konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą

• Konwencja o uznawaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych

• Konwencja europejska o międzynarodowym arbitrażu handlowym

• Konwencja haska dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozrządzeń testamentowych

• Konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań umownych

-RP przystąpiła również do wielu konwencji dotyczących zagadnień rodzinnych i opiekuńczych:

• Konwencja haska o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich

• Konwencja haska dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę

• Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych

• Konwencja o uznawaniu rozwodów i separacji

• Konwencja o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego

-istotną rolę odgrywają konwencje dotyczące obywatelstwa:

• Konwencja haska w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie oraz protokół dotyczący przypadku bezpaństwowości

• Konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych

-RP jest również stroną bilateralnych konwencji, m.in.:

• Umowa z Federacją Rosyjską o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych

• Umowa z Węgrami o obrocie prawnym w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych

• Umowa z Republiką Austrii o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach rodzinnych, pracowniczych i karnych

• Umowa z Republiką Cypru o współpracy prawnej w sprawach cywilnych i karnych

3.3. EUROPEJSKIE PRAWO MIĘDZYNARODOWE

-przystąpienie Polski do UE spowodowało przejęcie przez RP całego prawnego dorobku wspólnotowego, z zastrzeżeniem wynegocjowanych okresów przejściowych i innych odstępstw

-do najważniejszych aktów zalicza się, m.in.:

• rozporządzenie Rady o postępowaniu upadłościowym

• rozporządzenie Rady o jurysdykcji, uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków

• rozporządzenie Rady w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych

• rozporządzenie PE i Rady ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty

• rozporządzenie PE i Rady w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych

3.4. PRAWO ZWYCZAJOWE

-zgodnie z ustawą z 2011r. w razie braku wskazania prawa właściwego w:

• ustawie z 2011r.

• przepisach szczególnych

• ratyfikowanych umowach m-dowych

• prawie UE

należy stosować prawo państwa, z którym dany stosunek prawny jest najściślej związany

-judykatura wskazuje, że na tej podstawie jest również możliwe ukształtowanie się normy kolizyjnej prawa zwyczajowego

II. NORMY KOLIZYJNE PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

§1. BUDOWA I RODZAJE NORM KOLIZYJNYCH

1.1. BUDOWA NORMY KOLIZYJNEJ

Normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego wskazują, jakie prawo merytoryczne (prawo jakiego państwa) jest w danym wypadku właściwe

-nie posiadają one treści merytorycznej – mówią jedynie, który system norm merytorycznych należy w danym stanie faktycznym zastosować

-są to tzw. metanormy, czyli normy o normach

-pozostają jednak normami prawnymi

-normy kolizyjne składają się z:

1. hipotezy (poprzednika) określa sytuację, w której aktualizuje się dyspozycja normy
   -składa się ona z następujących elementów:

   1. zakresu – jest to rodzaj sytuacji, do której dana norma znajduje zastosowana
      -np. „w sprawach spadkowych właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy w chwili jego śmierci”

   2. bazy faktycznej łącznika – zawiera dodatkowe informacje dotyczące okoliczności uzupełniających zakres
      -funkcjonalnie znajduje się w hipotezie, ale może być także wyinterpretowana z dyspozycji

2. dyspozycji zawiera ona nakaz zastosowania prawa jakiegoś obszaru państwowego oraz kryterium wskazujące w sposób abstrakcyjny o prawo jakiego państwa chodzi w danej normie
   -składa się z:

   1. łącznika (opisu łącznika) – stanowi kryterium, wg którego wyznaczamy, jakie prawo jest właściwe w danej normie
      -w normie kolizyjnej znajduje się jego opis
      -np. prawo ojczyste spadkodawcy z chwili śmierci
      -łącznik normy kolizyjnej zbudowany jest z dwóch elementów:

      • określnika nominalnego - określnik nominalny składa się z:

        • podstawy – podstawą określnika nominalnego jest, np. obywatelstwo, miejsce zamieszkania

        • dopełniacza – dopełniaczem określnika nominalnego jest, np. z chwili śmierci

      • subokreślnika temporalnego – mówi o momencie, który należy brać pod uwagę, stosując daną normę kolizyjną
        -np. z chwili śmierci

   2. nakazu zastosowania prawa

1.2. RODZAJE NORM KOLIZYJNYCH

-normy kolizyjne dzielą się na:

1. normy zupełne wskazują zarówno prawo obce, jak i własne
   -większość norm polskiej ustawy ma taki charakter

2. normy jednostronne wskazuję jedynie prawo własne
   -we współczesnym PPM występują wyjątkowo

3. niezupełne normy dwustronne wskazują prawo własne i częściowo prawo obce

-ponadto można wyróżnić:

1. normy kolizyjne pierwszego stopnia rozgraniczają sfery działania praw merytorycznych różnych państw w przestrzeni

2. normy kolizyjne drugiego stopnia rozgraniczają sfery działania norm kolizyjnych pierwszego stopnia różnych państw

-obowiązuje następująca zasada stosowania norm kolizyjnych:

• normy kolizyjne drugiego stopnia

• własne normy kolizyjne pierwszego stopnia

• normy merytoryczne

Przykłady

Norma zupełna	Norma niezupełna
Umowa przenosząca prawa autorskie majątkowe podlega prawu państwa, którego obywatelem jest nabywca	Umowa przenosząca prawa autorskie majątkowe podlega prawu polskiemu, jeśli nabywca ma obywatelstwo polskie
Nabycie prawa własności ruchomosci podlega prawu państwa, w którym nieruchomość jest położna w chwili zawarcia umowy.	Nabycie prawa własności ruchomości podlega prawu polskiemu, jeżeli ruchomość położona jest w Polsce w chwili zawarcia umowy

1.3. WSKAZANIE KILKU PRAW PRZEZ NORMĘ KOLIZYJNĄ

-może się zdarzyć sytuacja, że jedna norma kolizyjna odnosi się do więcej niż 1 systemu prawnego

-jest to przypadek wskazania kilku praw przez jedną normę kolizyjną

-wyróżnia się:

1. wskazanie alternatywne (przemienne) – dopuszcza możliwość stosowania jednego z kilku praw wskazanych przez normę kolizyjną
   -może przybierać ono formę

   1. wskazania preferencyjnego – wymaga, aby ustalić najpierw, poprzez ustalenie skutków zastosowania, które ze wskazanych praw jest korzystniejsze, by dopiero później zastosować prawo uznane z korzystniejsze

   2. wskazania korygującego – polega na tym, że norma kolizyjna dopuszcza odstępstwo od zastosowania wskazanego prawa na rzecz innego prawa, aby osiągnąć określony cel materialnoprawny

   3. wskazania opcyjnego – polega na przyznaniu danemu podmiotowi możliwości wyboru zastosowania jednego z kilku wskazanych normą praw lub z pewnego grona praw spełniających określone kryterium

2. wskazanie kumulatywne – polega na łącznym stosowaniu kilku praw wskazanych przez normę kolizyjną

3. wskazanie kaskadowe – polega na tym, że w braku danego łącznika stosujemy inny
   -np. dla osoby nieposiadającej żadnego obywatelstwa stosujemy prawo miejsca zamieszkania takiej osoby, a gdy rozwiązanie to zawodzi, wówczas stosujemy prawo polskie

1.4. NORMA KOLIZYJNA A NORMA MERYTORYCZNA

Norma kolizyjna	Norma merytoryczna
-nie wynikają z niej bezpośrednie prawa i obowiązki stron danego stosunku prawnego	-bezpośrednio reguluje dany stosunek prawny
-jest normą o normach -wskazuje, którą normę merytoryczną należy zastosować	-wyznacza treść praw i obowiązków stron danego stosunku prawnego
-adresatem jest organ stosujący prawo	-adresatem jest podmiot prawa cywilnego
-ma postać hipotetyczną	-ma postać kategoryczną

§2. ZAKRES NORMY KOLIZYJNEJ

Zakres normy kolizyjnej stanowi oznaczenie rodzaju stosunków (sytuacji) jakich dana norma dotyczy

-jest to opis stypizowanej sytuacji lub grupy takich sytuacji, które norma obejmuje

-opis dokonywany jest skrótowo, zazwyczaj przy użyciu słownictwa zaczerpniętego z własnego prawa merytorycznego

-dostarcza to trudności interpretacyjnych przy stosowaniu norm kolizyjnych

-ustawa z 2011r. w celu oznaczenia zakresu norm kolizyjnych posługuje się następującymi wyrażeniami, np.:

• zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej

• osoba prawna

• uznanie osoby za zmarłą

• forma czynności prawne

• własność i inne prawa rzeczowe

• posiadanie

• prawo spadkowe

§3. ŁĄCZNIK NORMY KOLIZYJNEJ

3.1. UWAGI OGÓLNE

Łącznik normy kolizyjnej stanowi oznaczenie elementu (czynnika, problemu, kryterium), ze względu na który do danego stosunku stosuje się normy określonego systemu prawnego

-wyróżnia się następujące rodzaje łączników:

1. łączniki personalne (osobiste, podmiotowe, osobowe) – charakteryzują się powiązaniem z osobą będącą podmiotem występującym w danym stanie faktycznym
   -łącznikami personalnymi w stosunku do osób fizycznych są:

   1. obywatelstwo (lex patriae)

   2. zamieszkanie lub zwykły pobyt osoby fizycznej (lex domicili)

-łącznikiem w stosunku do osób prawnych jest miejsce siedziby lub miejsce ich utworzenia (inkorporacji)

1. łączniki przedmiotowe (lokalne) – charakteryzują się powiązaniem z przedmiotem występującym w danym stanie faktycznym
   -dominującymi łącznikami są:

   1. miejsce położenia rzeczy (lex rei sitae)

   2. miejsce dokonania czynności prawnej

   3. miejsce siedziby władzy orzekającej (lex fori)

   4. miejsce zdarzenia prawnego (lex loci actus)

2. łącznik woluntatywny – dotyczy wyboru prawa

-łączniki podmiotowe i przedmiotowe są łącznikami obiektywnymi, natomiast łącznik woluntatywny jest łącznikiem subiektywnym

-wg innej klasyfikacji łączniki można podzielić na:

1. łączniki dające się zbadać materialnie – np. wyróżnione geograficznie (miejsce położenia rzeczy)

2. łączniki wyróżnione prawnie – nie da się ich zbadać materialnie, np. obywatelstwo

3. łączniki ogólne (ocenne) – np. prawo najściślej związane z danym stosunkiem prawnym

3.2.OBYWATELSTWO

Obywatelstwo więź prawna pomiędzy osobą fizyczną a państwem

-jest to przynależność osoby do państwa

-prawo wskazane łącznikiem obywatelstwa nosi nazwę prawa ojczystego (lex patriae)

-obywatelstwo jako podstawowy łącznik w sferze norm kolizyjnych dotyczy:

• zdolności osoby fizycznej

• stosunków rodzinnych

• stosunków spadkowych

-łącznik ten charakteryzuje się dużą stabilnością, co wynika z wysokiego stopnia komplikacji procedur zmiany lub otrzymania kolejnego obywatelstwa

-zazwyczaj bowiem jest to uzależnione od spełnienia licznych warunków, np.:

• zamieszkiwania przez określony czas na terytorium danego państwa

• znajomości języka

-wiele państw polega na łączniku obywatelstwa ze względu na duże diaspory własnych obywateli poza granicami (np. państwa emigracyjne)

-umożliwia to stosowanie własnego prawa w stosunku do własnych obywateli przebywających nawet na stałe poza granicami państwa ojczystego

-państwa imigracyjne dążą z kolei do rozszerzania właściwości swojego prawa w stosunku do przybyłych imigrantów posiadających obce obywatelstwa, czemu ma służyć posługiwanie się w PPM łącznikami miejsca zamieszkania lub miejsca pobytu

-wedle powszechnie przyjmowanej na świecie zasady o tym, czy ktoś jest obywatelem danego państwa, rozstrzyga prawo tego państwa

-w poszczególnych państwach obowiązują różnorodne uregulowania

-w związku z tym jest możliwe, że jedna osoba ma podwójne lub wielorakie obywatelstwo

-w razie podwójnego/wielorakiego obywatelstwa, gdy jednym z tych obywatelstw jest obywatelstwo polskie należy stosować jako prawo ojczyste – prawo polskie

-natomiast cudzoziemiec, który posiada obywatelstwo podwójne/wielorakie, podlega prawu tego z państw, z którym jest najsilniej związany

-łącznik obywatelstwa zawodzi w stosunku do bezpaństwowców (apatrydów, polidów)

Bezpaństwowiec ten, kto przez urodzenie nie nabył żadnego obywatelstwa bądź ten, kto utracił dotychczasowe obywatelstwo i nie nabył nowego

3.3. ZAMIESZKANIE (DOMICYL)

Zamieszkanie pojecie domicylu jest różnie rozumiane w prawie poszczególnych państw

-istnieją następujące możliwości:

1. o tym, czy dana osoba ma zamieszkanie w określonym państwie, rozstrzyga prawo tego państwa stosowana jest tutaj metoda podobna do tej, której używa się przy ustalaniu obywatelstwa
   -obywatelstwo nie jest tożsame z pojęciem zamieszkania:

   1. obywatelstwo – węzeł prawny wiążący osobą fizyczną z państwem

   2. miejsce zamieszkania – czynnik faktyczny łączący osobę fizyczną z państwem

-rozwiązanie to może prowadzić do powstawania sytuacji wielorakiego miejsca zamieszkania lub w ogóle braku miejsca zamieszkania

1. pojęcie zamieszkania w ustawie z 2011r. ma taką treść, jaką nadaje mu polski Kodeks Cywilny wadą tego rozwiązania jest to, że nie wszystkie przepisy KC dotyczące miejsca zamieszkania (art. 25-28 KC) nadają się do wykorzystania gruncie kolizyjno prawnym

2. zamieszkanie, jako łącznik jest pojęciem samoistnym polskiego prawa prywatnego międzynarodowego, należy więc samodzielnie, nie krępując się postanowieniami prawa merytorycznego własnego lub obcego, dokonać odpowiedniego jego oznaczenia na użytek norm kolizyjnych, w których ono występuje jest to rozwiązanie najtrafniejsze
   -jego przyjęcie prowadzi do konstrukcji kolizyjnego miejsca zamieszkania
   -przy ocenie miejsca zamieszkania nakazuje ona brać pod uwagę:

   1. elementy obiektywne – np. miejsce faktycznego osiedlenia się; miejsce, gdzie ześrodkowana jest działalność życiowa danej osoby

   2. elementy subiektywne – np. zamiar stałego pobytu

-rozwiązanie to należy stosować wyłącznie przy wykładni polskich norm kolizyjnych posługujących się łącznikiem miejsca zamieszkania

-jeżeli polski sędzia stosuje obcą normą kolizyjną zawierającą ten łącznik, powinien pojmować ten łącznik tak, jak jest pojmowany na gruncie obcego prawa międzynarodowego

-w przypadku wielorakiego miejsca zamieszkania (co przy przyjęciu metody nr 3 może zdarzyć się wyjątkowo), jeżeli jednym z wchodzących w grę miejsc zamieszkania jest miejsce w Polsce, można brać pod uwagę dwa rozwiązania:

1. zastosowanie jako prawa miejsca zamieszkania prawa polskiego

2. uznanie, iż osoba, o którą chodzi ma miejsce zamieszkania w tym państwie, w którym skupia się główna, przeważająca jej aktywność życiowa

-najtrafniejszym rozwiązaniem jest rozwiązanie nr 1

-należy jednak odróżnić domicyl w rozumieniu prawa kontynentalnego od domicile będącego pojęciem PPM państw anglosaskich

-w państwach tych prawo nie posługuje się łącznikiem obywatelstwa ani miejsca zamieszkania, lecz autonomicznym pojęciem domicile, które zawiera w sobie cechy obu powyższych łączników

-domicile oznacza więź z danym państwem, a nie z daną miejscowością

-można wyróżnić dwa najważniejsze rodzaje domicile:

1. domicile of choice (domicyl z wyboru) – polega na wybraniu danego domicylu poprzez działania danej osoby

2. domicile of origin (domicyl z pochodzenia) – polega na nabyciu danego domicylu poprzez urodzenie się z określonych rodziców

3.4. POBYT ZWYKŁY I POBYT PROSTY

Pobyt zwykły (pobyt stały) oznacza miejsce, w którym ześrodkowana jest aktywność życiowa osoby fizycznej

-nie jest miejscem pobytu zwykłego:

• miejsce, w którym dana osoba przebywa przypadkowo lub przelotnie (np. pobyt wakacyjny)

• miejsce, w którym się przebywa ze względu na brak wolności w poruszaniu (np. odbywanie kary pozbawienia wolności)

-łącznik pobytu zwykłego występuje w niektórych konwencjach podpisanych przez RP, np.:

• Konwencja haska z 5 października 1961r. dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozrządzeń testamentowych

• Konwencja rzymska z 1980r. o prawie właściwym dla zobowiązań umownych

-łącznikiem pobytu zwykłego posługuje się również ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym (2011r.)

Pobyt prosty każde, nawet przemijające, chwilowe przebywanie w oznaczonym miejscu

-wymaga się by przebywanie to trwało chociażby przez nieznaczny okres czasu

• prostego pobytu nie będzie stanowił sam przejazd przez jakieś państwo

• Jak rozróżnić łącznik pobytu zwykłego od łącznika pobytu prostego?

• w pierwszej kolejności należy uwzględnić dwa elementy:

  1. miejsce stanowiące centrum aktywności życiowej danej osoby (element obiektywny, tzw. corpus)

  2. zamiar zamieszkiwania lub pobytu (element subiektywny, tzw. animus)

• różnica dotyczy stopnia nasilenia obu elementów

• zwykły pobyt oznacza nieco słabsze powiązanie danej osoby z określonym państwem (np. nie musi mu towarzyszyć zamiar osiedlenia się)

3.5. INNE ŁĄCZNIKI

-w polskim PPM występują ponadto łączniki:

1. łączniki personalne dotyczące osób prawnych

2. łącznik wyboru prawa

3. łączniki przedmiotowe:

   1. miejsca dokonania czynności prawnej

   2. miejsca zawarcia małżeństwa

   3. miejsca zawarcia umowy

   4. miejsca położenia przedmiotu praw rzeczowych

   5. miejsca położenia nieruchomości

   6. miejsca nastąpienia zdarzenia innego niż czynność prawna, będącego źródłem zobowiązania

   7. miejsce nastąpienia szkody

§6. WYKŁADNIA. LUKI

-wykładni oraz wypełniania luk w PPM należy dokonywać wg prawideł wykształconych w ramach innych dziedzin prawa, zwłaszcza zaś wg prawideł przyjętych w doktrynie i praktyce prawa cywilnego

-jednocześnie należy pamiętać o celach i funkcjach norm kolizyjnych PPM

-zapobiec pojawieniu się luki można dzięki zabiegom kwalifikacyjnym podejmowanym wobec pojęć określających zakres danej normy kolizyjnej (np. rozciągnięcie pojęcia „osoba prawna” na podmioty bez osobowości prawnej)

-mamy wówczas do czynienia z luką pozorną

-istnieją jednak luki rzeczywiste

-w razie braku wskazania prawa właściwego w:

• ustawie o PPM (2011r.)

• przepisach szczególnych obowiązujących w RP

• ratyfikowanych umowach m-dowych

• prawie UE

do danego stosunku prawnego należy stosować prawo państwa, z którym stosunek ten jest najściślej związany

§7. ZAGADNIENIE KWALIFIKACJI

Kwalifikacja wykładnia wyrażeń określających zakres normy kolizyjnej, podejmowana w celu ustalenia przesłanek jej stosowania

-kwalifikacja ma umożliwić stwierdzenie, czy dany stan faktyczny (stosunek lub jego elementy) może być podporządkowany do zakresu określonej normy kolizyjnej

-źródła trudności kwalifikacyjnych stanowią:

1. nadawanie w poszczególnych systemach prawnych tak samo brzmiącym wyrażeniom różnych znaczeń, zwłaszcza gdy są to wyrażenia określające jednocześnie przesłanki stosowania norm kolizyjnych
   (np. sposób rozumienia pojęcia „posiadanie”, „miejsce zamieszkania”)

2. występowanie w jednych systemach prawnych instytucji nieznanych innym systemom
   (np. umowy dziedziczenia – w Polsce zakazane, dopuszczalne w Niemczech)

3. odmienna ocena prawna na tle poszczególnych systemów prawnych tych samych zdarzeń i faktów
   (np. zerwanie zaręczyn w jednych systemach prawnych pociąga za sobą odpowiedzialność z tytułu niewykonania umowy)

-istnieją następujące metody kwalifikacji:

1. kwalifikacja wg prawa merytorycznego obowiązującego w siedzibie sądu orzekającego (wg legis fori)

2. kwalifikacja wg prawa merytorycznego wskazanego (wg legis causae)

3. kwalifikacja autonomiczna

4. kwalifikacja wg kolizyjnej legis fori

Kwalifikacja wg prawa merytorycznego obowiązującego w siedzibie sądu orzekającego	wg legis fori	-w myśl założeń tej metody przy ustalaniu treści pojęć występujących w normach kolizyjnych własnego PPM sąd powinien kierować się wskazówkami zaczerpniętymi z własnego prawa merytorycznego (pojmować je tak, jak rozumiane są one we własnym prawie merytorycznym) Zalety: prestiż prawa obowiązującego w siedzibie sądu orzekającego łatwość i prostota Wady: brak uwzględnienia funkcji i celów norm kolizyjnych metoda zawodzi w przypadku instytucji cywilnoprawnych nieznanych danemu systemowi prawnemu Przedstawiciele: F. Kahn E. Bartin
Kwalifikacja wg prawa merytorycznego wskazanego	wg legis causae	-metoda stanowi, że podlegające kwalifikacji wyrażenia należy pojmować w taki sposób, w jaki rozumiane są one w prawie merytorycznym rządzącym danym stosunkiem Wady: posługiwanie się właściwym prawem dla ustalenia, czy jest ono właściwe Przedstawiciele: F. Despagnet M. Wolff
Kwalifikacja autonomiczna	-	-zadaniem kwalifikacji jest ustalenie idei podstawowej dla danej instytucji prawnej przez porównywanie pokrewnych instytucji występujących w różnych systemach prawnych -należy dążyć do uniezależnienia norm kolizyjnych PPM od prawa merytorycznego (postulat emancypacji norm kolizyjnych) -wykładnia norm PPM powinna odbywać się samodzielnie wg zasad wytworzonych przez naukę prawa Przedstawiciele: E. Rabel
Kwalifikacja wg kolizyjnej legis fori (kwalifikacja funkcjonalna)	wg kolizyjnej legis fori	-wykładnia wyrażeń występujących w normach PPM powinna być dokonywana samodzielnie na użytek tych norm, niezależnie od tego, jak są one rozumiane we własnym prawie merytorycznym Przedstawiciele: F. Zoll (młodszy) K. Przybyłowski

-na doktrynę polską wpływ wywarł pogląd K. Przybyłowskiego

-decydujące znaczenie ma wykładnia poszczególnych norm

-jeżeli z ich treści ani ze specjalnie wyjaśniających przepisów co innego nie wynika – należałoby zawarte w nich pojęcia określić samodzielnie dla zakresu PPM

III. OZNACZENIE I ZASTOSOWANIE PRAWA WŁAŚCIWEGO

§1. KWESTIA WSTĘPNA (VORFRAGE)

-w trakcie stosowania właściwego prawa merytorycznego może pojawić się konieczność rozstrzygnięcia jakiejś innej sprawy, nie będącej w ścisłym związku ze sprawą główną, ale mającej wpływ na jej wynik

-np. przy ustalaniu pochodzenia dziecka taką sprawą może być stwierdzenie, czy matka w chwili zajścia w ciążę była mężatką

-jest to tzw. kwestia wstępna

Kwestia wstępna (Vorfrage) odrębny względem sprawy głównej samoistny stosunek prawny, którego ocena wywiera wpływ na rozstrzygniecie sprawy głównej

-potrzeba jego rozstrzygnięcia pojawia się, gdy normy merytoryczne prawa wskazanego jako właściwe uzależniają określone skutki prawne od istnienia jakiegoś stosunku prawnego ocenianego na podstawie odrębnych norm kolizyjnych

-problem kwestii wstępnej może pojawić się zarówno w trakcie stosowania własnego, jak i obcego prawa merytorycznego

-w pierwszym przypadku do kwestii wstępnej znajdą zastosowanie przepisy PPM, w którym dokonywana jest ocena

-odnośnie drugiego przypadku pojawia się kilka koncepcji, wedle których prawem właściwym dla kwestii wstępnej powinno być

1. lex fori – czyli prawo miejsca siedziby sądu
   -takie rozwiązanie umożliwiłoby osiągnięcie harmonii w obrębie własnego porządku prawnego

2. lex causae – czyli prawo, któremu podlega sprawa główna
   -takie rozwiązanie umożliwiałoby osiągnięcie jednolitości orzeczeń

3. zastosowanie metody nr 1 lub metody nr 2 zależnie od danego przypadku- czyli prawo uznane za najodpowiedniejsze dla danej sprawy

Kwestia cząstkowa (wycinkowa) może się ona pojawić przy rozpatrywaniu sprawy głównej, jednakże nie podlega prawu właściwemu dla sprawy głównej

-np. oceniając ważność umowy wg właściwego dla niej prawa merytorycznego, musimy ustalić czy strony miały zdolność prawną, jak powinna być zachowana forma czynności itd.

-kwestie cząstkowe wydzielone są ze sprawy głównej, dlatego nie podlegają legis causae

-prawo właściwe dla nich określane jest na podstawie odrębnych norm kolizyjnych prawa państwa sądu

Kwestia pierwotna (wyjściowa; Erstfrage) składnik stanu faktycznego opisanego w hipotezie normy kolizyjnej, mający charakter materialnoprawnej przesłanki zastosowania normy kolizyjnej i wymagający w związku z tym oceny wg prawa merytorycznego

-np. pojęcia prawa materialnego „matka”, „ojciec” wymagają dokonania oceny wg prawa merytorycznego; z kolei prawo dla niego właściwe jest ustalane w oparciu o normy kolizyjne państwa legis forii

§2. ODESŁANIE

-organy każdego państwa stosują zasadniczo własne PPM

-wyjątek od tej zasady zachodzi w przypadku odesłania

-normy regulujące odesłanie rozstrzygają tzw. konflikty negatywne pomiędzy systemami kolizyjnymi różnych państw

-udzielają one odpowiedzi na pytanie, jak należy postąpić przy określaniu prawa właściwego w sytuacji, gdy normy kolizyjne prawa wskazanego nie przewidują dla rozpatrywanego przypadku właściwego prawa

Odesłanie jest to instytucja, która przewiduje, aby obce prawo kolizyjne (PPM) wskazało prawo merytorycznie miarodajne dla danego stosunku prawnego

-o możliwości odesłania, czyli zastosowania tych norm decyduje zawsze prawo państwa siedziby sądu (lex fori)

Przykład

• norma kolizyjna państwa A odsyła do norm kolizyjnych zwykłych obowiązujących w państwie B

• następuje badanie treści norm kolizyjnych zwykłych obowiązujących w państwie B

• badanie ma na celu stwierdzenie, czy normy kolizyjne B przewidują dla danego przypadku również właściwość swojego prawa

• jeżeli nie – mogą one odesłać do zastosowania prawa państwa C

-odróżnia się:

1. odesłanie zwrotne ma miejsce wtedy, gdy wskazane przez nas prawo obce przewiduje właściwość naszego prawa
   -zgodnie z ustawą z 2011r. dopuszczalne jest jedynie odesłanie zwrotne, następujące ze strony norm kolizyjnych wchodzących w skład systemu prawnego wskazanego przez nasze normy kolizyjne
   -instytucji odesłania nie stosuje się jednak, jeżeli wskazanie prawa właściwego:

   1. nastąpiło w drodze wyboru prawa

   2. dotyczy formy czynności prawnej

   3. dotyczy zobowiązań umownych, pozaumownych lub z jednostronnych czynności prawnych, dla których prawo właściwe określa ustawa z 2011r.

2. odesłanie dalsze występuje, gdy wskazane przez nas praw obce odsyła do prawa państwa trzeciego, a ono z kolei może wskazać jako prawo właściwe prawo kolejnego państwa, itd.
   -odesłanie dalsze będzie odesłaniem przyjętym, jeżeli PPM państwa C (państwa, do którego nastąpiło odesłanie) przewiduje w rozpatrywanym przypadku właściwość swojego prawa
   -odesłanie dalsze może być:

   1. jednostopniowe – polega na tym, że jest ono ograniczone jedynie do jednego odesłania, czyli: PPM państwa A wskazuje jako prawo właściwe prawo państwa B, a prawo państwa B odsyła do prawa państwa C

   2. wielostopniowe – nie przewiduje żadnych ograniczeń, czyli: prawo państwa C może odsyłać do prawa państwa D, a prawo państwa D do prawa państwa E itd.

-zgodnie z ustawą z 2011r. odesłanie dalsze jest niedopuszczalne

-odesłanie dalsze i zwrotne dzielą się na:

1. odesłanie pełne występuje, gdy odesłanie następuje w takim samym zakresie, w jakim nastąpiło wskazanie

2. odesłanie częściowe występuje, gdy prawo wskazane odsyła do prawa wskazującego (odesłanie częściowe zwrotne) lub do prawa trzeciego (odesłanie częściowe dalsze) tylko w części zakresu normy kolizyjnej, na podstawie której nastąpiło wskazanie

3. odesłanie złożone zachodzi wtedy, gdy prawo wskazane samo nie uznaje się za właściwe, nie odsyła jednak do jednego systemu prawnego lecz do dwóch lub więcej systemów prawnych

-w Wielkiej Brytanii stosowana jest koncepcja odesłania podwójnego

-polega ona na tym, że sędzia ustalając możliwość zastosowania odesłania, bada również normy kolizyjne drugiego stopnia (dotyczące odesłania) prawa wskazanego za właściwe

§3. NIEJEDNOLITE PRAWO

Prawo niejednolite niejednolitość prawa polega na jego zróżnicowaniu w obrębie danego państwa

-ta różnorodność może dotyczyć zróżnicowania:

1. terytorialnego – w przypadku obowiązywania odrębnych regulacji prawnych w poszczególnych jednostkach terytorialnych, np. dzielnicach, stanach, kantonach

2. osobowego – w przypadku obowiązywania różnych praw dla poszczególnych grup społecznych, np. wyznaniowych, szczepowych

3. przedmiotowego – polega na zróżnicowaniu przepisów w stosunku od określonych sytuacji, np. stosowania różnych przepisów w zależności od tego, czy mamy do czynienia ze sprzedażą zwykłą czy konsumencką czy profesjonalną

-o tym, który z systemów należy zastosować decyduje prawo tego państwa

-jeżeli prawo merytoryczne państwa wskazanego jako właściwe nie rozstrzyga, które z praw wewnętrznych ma być zastosowane, należy zastosować ten system prawny prawa właściwegi. o, który jest najściślej związany z ocenianym stosunkiem

Sasa

-przy ocenie intensywności związku podlegającego ocenie stosunku z określonym systemem prawnym należy brać pod uwagę ogół okoliczności danej sprawy

-szczególne rozwiązanie problemu niejednolitości prawa ze względu na zróżnicowanie terytorialne znajduje się w konwencji rzymskiej oraz rozporządzeniach Rzym I oraz Rzym II

• w przypadku państw składających się z kilku jednostek terytorialnych posiadających własne normy prawne w obrębie, odpowiednio, zobowiązań umownych lub pozaumownych, dla określenia prawa dla nich właściwego, uważa się każdą z tych jednostek za państwo

• jednakże, gdy kolizja norm dotyczy właśnie tych jednostek terytorialnych, nie ma obowiązku stosowania tej zasady

§4. ZMIANA STATUTU

Statut prawo właściwe dla danej sytuacji prawnej

• prawo właściwe do oceny własności, innych praw rzeczowych i posiadania – statut rzeczowy

• prawo, któremu podlega umowa – statut kontraktowy

• prawo właściwe dla rozwodu – statut rozwodowy

Zmiana statutu do zmiany statutu może dojść w wyniku:

1. zmiany norm prawa prywatnego międzynarodowego powoduje to powstanie konfliktów intertemporalnych, które powinny być rozstrzygane na podstawie reguł prawa przechodniego ukształtowanych dla potrzeb takich konfliktów w obrębie stosunków cywilnoprawnych

2. zmiany wskazywanego przez łącznik prawa, będąca skutkiem zmiany powiązania rozstrzygającego o właściwości prawa (łącznika) może ona wynikać:

   1. z okoliczności zależnych od stron, np. pozbawiania obywatelstwa decyzją odpowiedniego organu państwowego

   2. ze świadomego działania stron, np. zmiany miejsca położenia rzeczy ruchomej
      -tego rodzaju sytuacje są określane mianem konfliktów ruchomych i stanowią najczęstszą przyczynę zmian statutu

-ustawa z 2011r. nie rozstrzyga wyraźnie zagadnień przechodnich z zakresu PPM

-w literaturze i praktyce przyjmuje się jednak, że przy rozstrzyganiu konfliktów intertemporalnych w polskim PPM należy posługiwać się, stosując je odpowiednio, regułami prawa przechodniego ukształtowanymi na użytek stosunków cywilnoprawnych i występujących w obrębie tych stosunków konfliktów intertemporalnych

§5. OBEJŚCIE PRAWA

Obejście prawa polega na uchyleniu się strony/stron od skutków zastosowania prawa właściwego przez odpowiednie związanie danego stosunku z innym prawem w taki sposób, by mogło ono uchodzić w świetle norm kolizyjnych obowiązujących w siedzibie sądu za właściwe do oceny tego stosunku

-w pewnych sytuacjach tego rodzaju praktyki można uznać za dozwolone, np. gdy w danym przypadku dopuszczalny jest wybór prawa

-w wypadkach, gdy wybór prawa nie jest możliwy (np. w stosunkach rodzinnych) zmiana łącznika będąca skutkiem celowego działania strony/stron będzie działaniem in fraudem legis, czyli zmierzającym do obejścia prawa

-czynność taka powinna być uznana za niedopuszczalną

-prawem właściwym będzie w tej sytuacji prawo, które zostałoby zastosowane, gdyby nie doszło do zmiany łącznika

-przy obejściu prawa nie powinno mieć znaczenia to, czy obejście skierowane jest przeciwko właściwości prawa merytorycznego polskiego czy obcego

• forum shopping – zjawisko polegające na wybraniu z kilku właściwych sądów tego, który zastosuje prawo materialne oferujące najkorzystniejsze rozstrzygnięcie, zamiast tego, który byłby najwłaściwszy do rozsądzenia sporu

§6. KLAUZULA PORZĄDKU PUBLICZNEGO

-stosowanie norm prawa obcego przedstawiciele doktryny uznają za niepewne

-nigdy do końca niewiadomo, czy norma kolizyjna własnego PPM nie doprowadzi do zastosowania prawa, którego rozstrzygnięcie będzie nie do zaakceptowania

-obawy te doprowadziły do postulatu stworzenia granicy stosowania obcego prawa ze względu na rezultaty, do których prowadzi jego użycie

Klauzula porządku publicznego zgodnie z tą klauzulą prawo obce znajdzie zastosowanie, o ile nie jest sprzeczne z porządkiem publicznym i z dobrymi zwyczajami

-przy rozpatrywaniu podstaw ingerencji klauzuli porządku publicznego trzeba brać pod uwagę porządek prawny aktualny (z chwili orzekania) i to jedynie podstawowe zasady tego porządku prawnego

-podstawowe zasady to te, które są dostatecznie ważne i ogólne, np. zasada monogamii

-klauzula porządku publicznego znajdzie zastosowanie, jeżeli wskazane zostało prawo obce – nie dotyczy ona norm kolizyjnych wchodzących w skład tego prawa

-po określeniu treści jego norm ustalamy, jakie orzeczenie zostałoby wydane na ich podstawie i dopiero ten hipotetyczny wynik konfrontujemy z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego

-z punktu widzenia zainteresowanych można podzielić działanie klauzuli na:

1. działanie dozwalające klauzuli – zachodzi wtedy, gdy strona dzięki zastosowaniu klauzuli osiąga więcej, niż osiągałaby, gdyby zastosowane właściwe prawo obce

2. działanie zakazujące klauzuli – polega na tym, że na skutek działania klauzuli wprowadza się ograniczenie nieznane obcemu prawu właściwemu, co pogarsza połozenie strony

-ze stanowiska własnego prawa działanie klauzuli może być:

1. działanie pozytywne – zachodzi wtedy, gdy w miejsce wyłączonej normy obcej stosuje się normę własnego prawa

2. działanie negatywne – zachodzi wtedy, gdy skutki klauzuli ograniczają się do wyłączenia obcej normy, bez wprowadzenia w to miejsce normy własnego prawa

-szczególne umocowanie klauzuli porządku publicznego znalazło się w konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (1980r.)

-zgodnie z art. 16 zastosowania prawa właściwego można odmówić jedynie wówczas, gdy takie zastosowanie w sposób oczywisty byłoby nie do pogodzenia z porządkiem publicznym państwa sądu orzekającego

§7. PRZEPISY WYMUSZAJĄCE SWOJE ZASTOSOWANIE

Przepisy wymuszające swoje zastosowanie przepisy, z których wynikają normy bezwzględnie obowiązujące

-zgonie z art. 8 ustawy z 2011r. wskazanie prawa obcego nie wyłącza zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z których treści lub celów w sposób wynika, ż regulują one podlegający ocenie stosunek prawny bez względu na to jakiemu prawu on podlega

• przy stosowaniu prawa właściwego można uwzględnić przepisy bezwzględnie wiążące innego państwa, z którymi oceniany stosunek prawny jest ściśle związany, jeżeli przepisy te, wg prawa tego państwa, stosuje się bez względu na to, jakiemu prawu stosunek ten podlega

§8. PROBLEMY ZWIĄZANE Z POJMOWANIEM I STOSOWANIEM PRAWA WŁAŚCIWEGO

8.1. ZASADY OGÓLNE

-prawo uznane na podstawie odpowiednich norm kolizyjnych za właściwe powinno być traktowane na równi z prawem własnym państwa forum

-jego stosowanie nie zależy od warunku wzajemności i powinno być brane pod uwagę z urzędu

-strony mają obowiązek zawiadomić sąd, które prawo jest właściwe, jedynie w razie wyboru prawa

-podstawą odmowy stosowania prawa właściwego nie może być również nieuznawanie danego państwa czy jego rządu na arenie międzynarodowej

-do państwa forum odnosi się zasada iura novit curia – prawo sąd zna

-zgodnie z przepisami KPC, gdy zachodzi potrzeba zastosowania przez sąd polski prawa obcego, sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz wyjaśnienie obcej praktyki sądowej

-niezastosowanie lub błędne zastosowanie właściwego prawa obcego stanowi naruszenie prawa materialnego i jako takie może być podniesione jako zarzut w apelacji lub być podstawą do wniesienia skargi kasacyjnej

-co do zasady sąd stosuje tylko normy merytoryczne prawa wskazanego jako właściwe

-wyjątkowo może jednak dojść do użycia przepisów zaliczanych do prawa procesowego

-jest to dopuszczalne, jeśli zawierają one normy niezbędne do rozstrzygnięcia danej sprawy

8.2. SPOSOBY USUWANIA TRUDNOŚCI POJAWIAJĄCYCH SIĘ W TRAKCIE STOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-niejednokrotnie podczas stosowania norm kolizyjnych dochodzi do wskazania jako właściwych norm merytorycznych kilku systemu prawnych

-istnieją 4 podstawowe metody rozwiązywania tak powstałych przeszkód w stosowaniu prawa właściwego:

1. zabiegi kwalifikacyjne polegają one na rozgraniczeniu sfery działań rywalizujących ze sobą norm kolizyjnych na płaszczyźnie kolizyjno prawnej
   -nie zawsze ta metoda będzie prowadziła do zadowalających rezultatów, zaś w pewnych sytuacjach w ogóle nie będzie się nadawała do zastosowania
   -w takim wypadku trzeba będzie spróbować rozstrzygnąć daną kwestię na płaszczyźnie merytorycznoprawnej

2. dostosowanie podejmowane na płaszczyźnie merytoryczno prawnej zabiegi zmierzające do zharmonizowania spotykających się systemów prawnych
   -ich głównym celem jest usuwanie sprzeczności pomiędzy tymi systemami, np. przez tworzenie swoistej syntezy norm wchodzących w ich skład
   -jeśli wypracowanie rozwiązania kompromisowego nie będzie możliwe, należy je zastąpić normą merytoryczną prawa prywatnego międzynarodowego, sformułowaną przez sędziego dla potrzeb konkretnej sprawy

3. ocena równoważności pojęć lub instytucji prawnych zabiegi te określane są w doktrynie mianem substytucji pojęć lub instytucji prawnych
   -substytucja znajdzie zastosowanie zwłaszcza w przypadku, gdy w trakcie stosowania prawa właściwego będziemy musieli uwzględnić zdarzenia, które miały miejsce pod rządami innego prawa
   -inny system prawny może nadawać pojęciu lub instytucji znaczenie odmienne od przyjętego w prawie krajowym
   -celem tychże porządków jest próba udzielenia w drodze wykładni odpowiedzi na pytanie, jak zachować się w takiej sytuacji

4. dostosowanie czynności prawnej do wymagań niewłaściwego prawa ma ono miejsce w przypadku faktycznego powiązania danego stosunku z systemem prawnym innym niż prawo wskazane jako właściwe

B. CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA

I. OSOBY FIZYCZNE I PRAWNE

§1. OSOBY FIZYCZNE

1.1 PRAWO WŁAŚCIWE

Statut personalny prawo właściwe dla zdolności osoby fizycznej na podstawie regulującej zdolność normy kolizyjnej

-przy ustalaniu statutu personalnego danej osoby istotne znaczenie mają:

1. łącznik obywatelstwa

2. łączniki zamieszkania

-zgodnie z ustawą z 2011r. zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu (czyli prawu wskazanemu wg łącznika obywatelstwa)

-jeżeli jednak nie można ustalić treści prawa ojczystego lub obywatelstwa danej osoby, albo osoba o którą chodzi nie ma żadnego obywatelstwa, wówczas stosuje się prawo miejsca zamieszkania

-w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo miejsca zwykłego pobytu

-jeżeli nie da się ustalić miejsca zwykłego pobytu apatrydy lub gdy nie ma on miejsca zwykłego pobytu w żadnym państwie, jego zdolność ocenia się wg prawa, z którym jest najściślej związany

-w przypadku uchodźców kwestię reguluje konwencja genewska (1951r.)

-status osobowy uchodźcy określa prawo państwa miejsca jego zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania – prawo miejsca jego pobytu

-zasada ta odnosi się wyłącznie do uchodźców w rozumieniu konwencji

-w sprawach wykraczających poza status osobowy uchodźcy można stosować prawo ojczyste uchodźcy

1.2. ZDOLNOŚĆ PRAWNA

-zdolność prawna osoby fizycznej należy do statutu personalnego – statut rozstrzyga więc o:

1. przesłankach, od których spełnienia uzależnione jest uzyskanie zdolności prawnej statut decyduje o tym, czy do uzyskania zdolności prawnej przez noworodka wystarczy, że przyjdzie on na świat żywy czy też musi spełniać dalsze wymagania, np. być zdolny do życia, mieć postać człowieka

2. chwili uzyskania zdolności prawnej i zasadach obliczania wieku osoby fizycznej jednakże zarówno samo urodzenie dziecka i to, czy dziecko przyszło na świat żywe, należy oceniać wg zasad wiedzy medycznej, która każdorazowo ma charakter uniwersalny

3. domniemaniach prawnych co do życia i śmierci chodzi tu także o domniemania dotyczące kommorientów, czyli osób, które zginęły we wspólnym niebezpieczeństwie

4. działających w sposób generalnych ograniczeniach zdolności prawnej i o przyczynach jej utraty wszystkie ustawodawstwa na świecie wiążą koniec zdolności prawnej ze śmiercią, traktowaną jako fakt biologiczny
   -natomiast ograniczenia zdolności prawnej z powodu przynależności razowej/kastowej/wyznaniowej występujące w prawie obcym są sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, stosuje się tutaj więc klauzulę porządku publicznego

A. UZNANIE ZA ZMARŁEGO I STWIERDZENIE ZGONU

-zgodnie z ustawą z 2011r. do uznania osoby za zmarłą lub stwierdzenia zgonu stosuje się jej prawo ojczyste

-prawo polskie będzie stosowane również wtedy, gdy o uznaniu cudzoziemca za zmarłego albo stwierdzeniu jego zgonu będzie orzekał sąd polski

-granice zastosowania prawa polskiego przy orzekaniu o uznaniu za zmarłego/stwierdzeniu zgonu cudzoziemca wyznaczają normy jurysdykcyjne zawarte w KPC:

• art. 1106 §1 – do jurysdykcji krajowej należą sprawy o uznanie zmarłego i o stwierdzenie zgonu osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w RP

• art. 1106 §2 – sąd polski może uznać za zmarłego cudzoziemca mającego ostatnie miejsce zamieszkania i ostatnie miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym

• art. 1106 §3 – do jurysdykcji krajowej należą również sprawy o stwierdzenie zgonu cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli zgon nastąpił w RP

-normy kolizyjne dotyczące uznania za zmarłego/stwierdzenia zgonu znajdują się również w podpisanych przez Polskę bilateralnych konwencjach o pomocy prawnej w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych

B. UBEZWŁASNOWOLNIENIE

-ustawa z 2011r. stanowi, że ubezwłasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, której ono dotyczy

-jeżeli jednak o ubezwłasnowolnieniu cudzoziemca orzeka sąd polski, stosuje się praw polskie

-o zakresie zastosowania prawa polskiego rozstrzygają normy jurysdykcyjne zawarte w KPC

-zgodnie z nimi do jurysdykcji krajowej należą sprawy o ubezwłasnowolnienie osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce

-jurysdykcja krajowa jest wyłączna, jeżeli osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie jest obywatelem polskim mającym miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w Polsce

1.3. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

-statut personalny rozstrzyga o:

1. przesłankach zdolności do czynności prawnych o wpływie na zdolność wieku i ubezwłasnowolnienia, oddziaływaniu na zdolność występującego w niektórych systemach prawnych upełnoletnienia oraz uwłasnowolnienia

2. o stopniach zdolności o tym, czy dana osoba ma zdolność pełną, ograniczoną, czy nie ma jej w ogóle

3. o przejawach i następstwach ograniczonej zdolności do czynności prawnych o tym, czy ograniczony w zdolności może dokonać czynności prawnej samodzielnie, czy też jedynie za zgodą osób trzecich lub organu państwowego; o tym czyja zgoda jest potrzebna i czy konieczna jest zgoda wyrażona ex ante lub równocześnie z dokonaniem czynności prawnej, czy też wystarczy zgoda wyrażona ex post

4. o skutkach dokonania czynności prawnej przez niezdolnego lub ograniczonego w zdolności do czynności prawnych wg jego postanowień określać należy rodzaj nieważności lub bezskuteczności czynności prawnej, dopuszczalność i przesłanki konwalidacji, możność powołania się na nieważność lub bezskuteczność przez kontrahenta osoby niezdolnej

-przy ocenie zdolności do czynności prawnych należy stosować prawo wskazane łącznikiem obywatelstwa z chwili dokonania czynności

A. WYJĄTEK NA RZECZ PRAWA MIEJSCA PROWADZENIA PRZEDSIĘBIORSTWA

-jeżeli osoba fizyczna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa wystarczy, że ma ona zdolność do dokonania jej w rozumieniu prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone

-prowadzenie przedsiębiorstwa oznacza zawodowe, zarobkowe prowadzenie zorganizowanej działalności gospodarczej (a zatem chodzi tu o miejsce, w którym znajduje się centrum owej działalności)

-zasada ta dotyczy wyłącznie zdolności do czynności prawnych i nie dotyczy zdolności prawnej

-istotnym jest, że właściwość prawa miejsca prowadzenia przedsiębiorstwa jest właściwością pomocniczą

-mimo to w pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy dana osoba ma zdolność do czynności prawnych wg prawa miejsca prowadzenia działalności gospodarczej

-jeżeli cudzoziemiec nie ma wg prawa polskiego z.d.cz.p., wówczas jego zdolność należy oceniać wg prawa ojczystego i to ono będzie decydowało o sankcji braku wymaganej zdolności

B. WYJĄTEK NA RZECZ LEGIS LOCI ACTUS

-wyjątek od zasady legis patriae przy ocenie z.d.cz.p. osoby fizycznej na rzecz właściwości legis loci actus przewiduje art. 12 ustawy z 2011r.

-do przesłanek utraty możliwości powołania się na niezdolność wynikającą z prawa ojczystego zalicza się:

1. osoba, o którą chodzi, ma zdolność wg prawa państwa, w którym osoby zawierające umowę znajdowały się w chwili jej zawarcia (lex loci contractus)

2. jej kontrahent był w złej wierze (wiedział o niezdolności lub nie wiedział z powodu niedbalstwa)

-do przesłanek utraty możliwości powołania się na niezdolność wynikającą z prawa ojczystego w wypadku dokonania czynności prawnej jednostronnej zalicza się:

1. osoba dokonująca czynności prawnej jednostronnej musi mieć zdolność do jej dokonania wg prawa miejsca dokonania czynności prawnej (lex loci actus) oraz

2. powołanie się przez nią na niezdolność wynikającą z prawa ojczystego nie przyniesie uszczerbku osobom, które postępując z należytą starannością, działały w przeświadczeniu, że osoba dokonująca czynności prawnej miała wymaganą zdolność

-zastosowanie tych zasad wyłączone jest w zakresie:

1. czynności prawnych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (nawet czynności prawnych o skutkach majątkowych)

2. czynności prawnych prawa spadkowego (np. umów o zrzeczenie się dziedziczenia)

3. rozporządzeń dotyczących nieruchomości położonych w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawa rozporządzająca została dokonana

C. SZCZEGÓLNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

-kwestię reguluje art. 11 ust. 3 ustawy z 2011r.

Szczególna zdolność (niezdolność) do czynności prawnych obejmuje szczególne wymagania w zakresie zdolności w odniesieniu do określonych rodzajów czynności prawnych, np. :

• zawarcie małżeństwa

• uznanie ojcostwa lub zgoda na uznanie ojcostwa

• zgoda przysposabianego na przysposobienie

• zgoda małżonka na przysposobienie przez współmałżonka

-we wszystkich powyższych przypadkach pojawia się potrzeba rozgraniczenia statutu personalnego i statutu miarodajnego dla czynności prawnej

-tylko w nielicznych przypadkach sprawę przesądza odpowiednie brzmienie normy kolizyjnej

-jeżeli sprawa nie jest w ten sposób przesądzona, trzeba skorzystać z art. 11 ust. 3

1.4. ZDOLNOŚĆ WEKSLOWA I CZEKOWA

-zdolność osoby do zaciągania zobowiązań wekslowych ocenia się wg jej prawa ojczystego

-ponadto ten, kto nie ma zdolności wekslowej, mimo to jest ważnie zobowiązany, jeżeli podpisał weksel w kraju, wg którego ustaw miałby zdolność wekslową

-zasady tej nie stosuje się do obywatela polskiego, który zaciągnął zobowiązanie wekslowe za granicą

-podobnie uregulowane jest prawo właściwe do oceny zdolności czekowej

1.5. IMIĘ I NAZWISKO OSOBY FIZYCZNEJ

-imię i nazwisko osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu

• do nabycia albo zmiany imienia/nazwiska stosuje się prawo właściwe do oceny skutków zdarzenia, które prowadzi do nabycia/zmiany imienia lub nazwiska

• jednakże wybór nazwiska przy zawarciu lub rozwiązaniu małżeństwa podlega prawu ojczystemu każdemu z małżonków

§2. OSOBY PRAWNE

2.1. PRAWO WŁAŚCIWE

-w odniesieniu do osób prawnych mówimy o przynależności do danego państwa

-jest to więź prawna łącząca osobę prawną z danym państwem

-istnieje kilka teorii odnośnie tego, jakie czynniki powinny decydować o przynależności osoby prawnej do danego państwa:

1. teoria siedziby osoby prawnej statut personalny osoby prawnej stanowi system prawny państwa, na obszarze którego osoba prawna ma swoją siedzibę

2. teoria powstania osoby prawnej statut personalny osoby prawnej stanowi prawo państwa, na obszarze którego osoba prawna powstała i zgodnie z którym powstała

3. teoria kontroli (teoria przeważających wpływów) w każdym konkretnym przypadku należy ustalać powiązanie osoby prawnej z określonym państwem, biorąc pod uwagę kto wywiera przemożny wpływ na jej działalność

-zasadą jest, że osoba prawna podlega prawu państwa, w którym ma siedzibę

-w każdym wypadku należy jednak sprawdzić, czy prawo tego państwa nie przyjmuje teorii powstania osoby prawnej

A. ZAKRES ZASTOSOWANIA STATUTU PERSONALNEGO

-statutowi personalnemu podlegają w szczególności:

1. powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej

2. charakter prawny osoby prawnej

3. nazwa oraz firma osoby prawnej

4. zdolność osoby prawnej

5. kompetencje i zasady działania oraz powoływanie i odwoływanie członków organów

6. reprezentacja

7. nabycie i utrata statusu wspólnika lub członkowstwa oraz prawa i obowiązki z nim związane

8. odpowiedzialność wspólników lub członków za zobowiązania osoby prawnej

9. skutki naruszenia przez osobę reprezentującą osobę prawną ustawy, aktu założycielskiego lub statutu

-nie jest to wyliczenie wyczerpujące

-postępowanie zmierzające do zarejestrowania osoby prawnej odbywa się zgodnie z przepisami obowiązującymi w siedzibie organu rejestrowego

-jednakże materialnoprawne skutki wpisu do rejestru określa statut personalny osoby prawnej

B. ZMIANA STATUTU

-z chwilą przeniesienia siedziby do innego państwa osoba prawna podlega prawu tego państwa

-osobowość prawna uzyskana w państwie dotychczasowej siedziby jest zachowana, jeżeli przewiduje to prawo każdego z zainteresowanych państw

-przeniesienie siedziby w obszarze Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do utraty osobowości prawnej

C. WYJĄTEK NA RZECZ PAŃSTWA, W KTÓRYM PRZEDSIĘBIORSTWO JEST PROWADZONE

-jeżeli osoba prawna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa wystarczy, że ma zdolność do dokonania tej czynność wg prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone

-wyjątek ten dotyczy wyłącznie zdolności do czynności prawnych i nie obejmuje pozostałych elementów statusu osoby prawnej

-zasada ta znajdzie również zastosowanie wtedy, gdy osoba prawna ma – poza obszarem państwa, w którym znajduje się jej siedziba główna – zorganizowane, funkcjonujące stale dodatkowe centra swojej działalności gospodarczej

-mogą one tworzyć niemające osobowości prawnej filie przedsiębiorstwa macierzystego

-jeżeli okaże się, że osoba prawna nie posiadała z.d.cz.p w miejscu prowadzenia przedsiębiorstwa, wówczas jej zdolność będzie oceniana wg reguł ogólnych

D. WYJĄTEK NA RZECZ PRAWA MIEJSCA DOKONANIA CZYNNOŚCI PRAWNEJ

-osoba prawna może powołać się wobec drugiej strony na ograniczenia dotyczące jej zdolności lub reprezentacji wynikające z prawa wskazanego w art. 17 ust. 1 i 2, jeżeli ograniczeń takich nie przewiduje prawo państwa, w którym czynność prawna została dokonana tylko wtedy, gdy druga strona o nich wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa

-reguły tej nie stosuje się do rozporządzeń dotyczących nieruchomości położonych w innym państwie niż państw, w którym czynność prawna została dokonana

-dopuszczalność powołania się na ograniczenia dotyczące z.d.cz.p. lub reprezentacji zależy od następujących przesłanek:

1. ograniczeń takich nie przewiduje prawo państwa, w którym czynność została dokonana

2. druga strona (kontrahent osoby prawnej) o nich wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa

3. nie chodziło o czynność prawną rozporządzającą dotyczącą nieruchomości położonej w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawna została dokonana

2.2. UŁOMNE OSOBY PRAWNE

-zgodnie z ustawą z 2011r. przepisy ustawy odnoszące się do osób prawnych stosuje się odpowiednio do jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej

2.3. MIĘDZYNARODOWE OSOBY PRAWNE

Międzynarodowa osoba prawna osoba prawna, której status prawny określa akt normatywny o charakterze międzynarodowym, a więc akt podjęty łącznie przez dwa lub więcej państw

-międzynarodowymi osobami prawnymi nie są osoby powiązane jedynie pod względem ekonomiczno-politycznym z więcej niż jednym państwem, jeżeli status osobowy osoby prawnej, o którą chodzi, został ukształtowany na podstawie krajowego systemu prawnego

§3. DOBRA OSOBISTE OSOBY FIZYCZNEJ I PRAWNEJ

-dobra osobiste osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu

-prawo to wyznacza katalog dóbr osobistych i towarzyszących im praw podmiotowych, decyduje o ich powstaniu, treści, zasięgu i ustaniu

-osoba fizyczna, której dobro osobiste zostało naruszone/jest zagrożone naruszeniem, może żądać ochrony na podstawie prawa:

1. państwa, a terenie którego nastąpiło zdarzenie powodujące to naruszenie/zagrożenie

2. państwa, na którego terytorium wystąpiły skutki tego naruszenia

-osoba fizyczna ma zatem wybór, ale może wybrać tylko jedną formę ochrony

-jeżeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszło w środkach masowego przekazu, o prawie odpowiedzi, sprostowania lub innego podobnego środka ochronnego rozstrzyga prawo państwa, w którym ma siedzibę lub miejsce zwykłego pobytu nadawca lub wydawca

-zasady te stosuje się odpowiednio do osób prawnych

II. CZYNNOŚCI PRAWNE. PRZEDSTAWICIELSTWO. PRZEDAWNIENIE

§1.CZYNNOŚCI PRAWNE

1.1 DOPUSZCZALNOŚĆ ORAZ DOKONANIE CZYNNOŚCI PRAWNEJ

-o dopuszczalności dokonania czynności prawnej określonego rodzaju rozstrzyga prawo właściwe dla czynności prawnej, o którą chodzi

-takiemu samemu prawu podlega ocena dokonania czynności prawnej

-prawo właściwe dla czynności prawnej określa składniki hipotetycznego stanu faktycznego tworzącego czynność prawną danego rodzaju

-wg tego prawa należy oceniać czy do dokonania czynności prawnej wystarczy złożenie jednego oświadczenia woli, czy też niezbędne jest złożenie dalszych oświadczeń woli

-z postanowień mogą wynikać również dalsze wymagania dotyczące konstytutywnych składników czynności prawnej, np. wymóg wydania rzeczy

-dojście do skutku umowy podlega prawu dla niej właściwemu

-wg tego prawa należy oceniać istnienie i zgodność złożonych przez strony oświadczeń woli, rokowania, ofertę i jej przyjęcie

• Czy prawu właściwemu dla umowy można poddać ocenę skutków milczenia strony, która otrzymała odpowiednie oświadczenie drugiej strony?

• kwestię reguluje rozporządzenie Rzym I

• strona, która twierdzi, że nie złożyła oświadczenia woli może powołać się na prawo państwa, w którym ma miejsce zwykłego pobytu, jeżeli z okoliczności wynika, że ocena skutków jej zachowania wg prawa, któremu umowa podlega lub któremu by podlegała nie byłaby zasadna

1.2. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNEJ

A. UNORMOWANIA KRAJOWE

1) Artykuł 25 ustawy z 2011r.

-do zakresu prawa właściwego dla formy czynności prawnej będą należeć wymogi dotyczące:

1. sposobu wyrażenia oświadczenia woli (ustność lub pisemność)

2. wymogu obecności świadków przy dokonywaniu czynności prawnej

3. wymogu obecności organu państwowego (np. w celu urzędowego poświadczenia daty)

-do zakresu prawa właściwego dla formy czynności prawnej nie należą następujące wymogi, które są przesłankami materialnoprawnymi:

1. wymóg wpisu do właściwego rejestru

2. wymóg uzyskania zgody osoby trzeciej

3. wymóg uzyskania zgody organu państwowego

-o subsydiarnym charakterze norm z art. 25 ust.1 zd. 2 i 3 przesądza występujące w treści przepisu słowo „wystarczy”

-pozwala ono na wskazanie, że w przypadku niezachowania formy czynności prawnej o sankcji decyduje prawo wskazane przez normę podstawową

-właściwość prawa wskazanego przez normę subsydiarną jest uzależniona od tego, czy przy dokonaniu czynności prawnej zachowano w zakresie formy wymagania wynikające z tego prawa

-wymagania co do formy należy uważać za dopełnione również wtedy, gdy prawo stosowane do ocen formy nie przewiduje żadnych wymagań w zakresie formy

-ustawa z 2011r. wyłącza w zakresie formy odesłanie

-zwalnia więc stosującego prawo przy poszukiwaniu prawa właściwego dla formy od obowiązku badania treści norm kolizyjnych obowiązujących w obcym państwie, którego prawo zostało wskazane jako właściwe do oceny przez polską normę kolizyjną

2) Prawo wekslowe i czekowe formę oświadczenia wekslowego lub czekowego ocenia się wg prawa państwa, w którym oświadczenie zostało podpisane

-jeżeli jednak oświadczenie to, nieważne z punktu widzenia wymagań prawa miejsca podpisania, odpowiada prawu kraju, w którym zostało podpisane późniejsze oświadczenie, ważności oświadczenia późniejszego nie uchybia okoliczność, że forma wcześniejszego świadczenia była nieprawidłowa

-zobowiązania wekslowe/czekowe zaciągnięte za granicą przez obywatela polskiego są ważne w Polsce w stosunku do innego obywatela polskiego także wówczas, jeżeli zostały zaciągnięte z zachowaniem formy przewidzianej przez prawo polskie

B. UNORMOWANIA KONWENCYJNE I EUROPEJSKIE

1) Konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 1980r.

art. 11 konwencji ustanawia dwie zasady:

1. zasadę swobody w zakresie formy umowy sprzedaży zasada ta nie rozciąga się jednak na zamieszczane w umowach sprzedaży klauzule arbitrażowe lub prorogacyjne
   -zasada braku formalizmu obejmuje:

   • zawarcie

   • zmianę umowy

   • uzupełnienie

   • rozwiązanie

2. zasada dopuszczalności wszelkich środków dowodowych przy dowodzeniu faktu zawarcia umowy i treści umowy

-strony w drodze umowy mogą wyłączyć stosowanie art. 11

2) Konwencyjne unormowania kolizyjne prawo właściwe dla formy testamentu i jego odwołania określa konwencja haska z 1961r.

-postanowienia konwencji należy stosować do formy innych niż testament rozrządzeń na wypadek śmierci

-RP jest stroną licznych konwencji bilateralnych zawierających postanowienia określające prawo właściwe dla formy czynności prawnych lub niektórych rodzajów czynności prawnych – są to konwencje z:

Bułgarią	Estonią
Kubą	Litwą
Łotwą	Rumunią
Węgrami	Rosją
Wietnamem	Ukrainą

-posługują się one uzupełnieniem, iż forma czynności prawnych dotyczących nieruchomości podlega prawu miejsca położenia nieruchomości

3) Europejskie unormowania kolizyjne kwestię reguluje rozporządzenie Rzym I

Rodzaj czynności prawnej	Prawo właściwe
forma umowy zawarta przez osoby będące w tym samym państwie	lex causae lub lex loci actus
forma umowy zawartej między osobami znajdującymi się w różnych państwach	lex causae lub lex loci actus którejkolwiek ze stron prawo miejsca zwykłego pobytu którejkolwiek ze stron
forma jednostronnej czynności prawnej odnoszącej się do zawartej lub przyszłej umowy	lex causae lub lex loci actus lub prawu miejsca zwykłego pobytu osoby dokonującej tej czynności
forma umów konsumenckie	prawo państwa zwykłego pobytu konsumenta
forma umów dotyczących praw rzeczowych na nieruchomości	prawo państwa, w którym ta nieruchomość jest położona, o ile prawo to stosuje wymagania co do formy dla tego typu umów, bez względu na miejsce zawarcia takiej umowy nie ma możliwości zmiany tych wymagań w drodze umowy

1.3. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

-wady oświadczenia woli jako przesłanka ważności czynności prawnej podlegają prawu właściwemu dla czynności prawnej, której dotyczą (lex causae)

• to samo dotyczy się wpływu choroby psychicznej bądź niedorozwoju umysłowego na ważność czynności prawnej

1.4. TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ JAKO PRZESŁANKA JEJ WAŻNOŚCI

-treść czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla czynności prawnej, o którą chodzi (lex causae)

-czynność prawna nie może naruszyć norm bezwzględnie wiążących prawa dla niej właściwego

-prawo to rozstrzyga o wpływie na ważność całej czynności prawnej nieważności niektórych jej składników

-ponadto prawo, któremu czynność prawna podlega wskazuje na:

• dyrektywy wykładni oświadczeń woli

• to, jakie czynniki mogą być brane przy ustalaniu skutków czynności prawnej

• dopuszczalność warunków/terminów oraz skutki dokonania danej czynności prawnej jako warunkowej

-przy kształtowaniu treści czynności prawnej strony muszą ponadto liczyć się z przepisami wymuszającymi swoje zastosowanie obowiązującymi zwłaszcza w państwach/państwie, w którym mają nastąpić skutki czynności prawnej

§2. PRZEDSTAWICIELSTWO

2.1. PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE

Przedstawicielstwo ustawowe upoważnienie do działania w charakterze przedstawiciela ustawowego powiązane jest zwykle z określonym stosunkiem prawnym – podlega zatem prawu właściwemu dla tego stosunku:

• kompetencję rodziców lub opiekunów do reprezentowania dziecka w ramach tzw. odpowiedzialności rodzicielskiej określa prawo wskazane przez normy kolizyjne zamieszone w konwencji haskiej o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochronnych z 1996r.

• upoważnienie małżonka do reprezentowania współmałżonka podlega statusowi stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami

• umocowanie do reprezentowania spółki przysługujące wspólnikowi spółki cywilnej określa prawo, któremu spółka cywilna podlega

• do kurateli dla osoby prawnej stosuje się prawo państwa, któremu osoba ta podlega

• dla kurateli dla załatwienia poszczególnej sprawy stosuje się prawo państwa, któremu sprawa podlega

• pozycję prawną kuratora spadku określa statut spadkowy

• do kurateli nasciturusa stosować należy postanowienia hipotetycznego statutu personalnego nasciturusa

2.2. PEŁNOMOCNICTWO

Pełnomocnictwo podlega prawu wybranemu przez mocodawcę

• jednakże wobec osoby trzeciej, z którą pełnomocnik dokonał czynności prawnej, można powołać się na prawo wybrane tylko wtedy, gdy osoba ta o wyborze wiedziała albo mogła z łatwością się o nim dowiedzieć

• mocodawca może się powołać wobec pełnomocnika na prawo wybrane tylko wtedy, gdy ten o wyborze prawa wiedział lub mógł z łatwością się o nim dowiedzieć

-w przypadku braku wyboru prawa właściwego pełnomocnictwo podlega kolejno:

1. prawu państwa siedziby pełnomocnika, w której stale on działa albo

2. prawu państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo należące do mocodawcy, jeżeli tu stale działa pełnomocnik albo

3. prawu państwa, w którym pełnomocnik rzeczywiście działał, reprezentując mocodawcę lub w którym wedle woli mocodawcy powinien działać

-zasady te wyznaczają tzw. statut pełnomocnictwa

-od statutu pełnomocnictwa należy odróżnić:

1. statut stosunku podstawowego - jest nim prawo właściwe dla stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa

2. statut czynności prawnej wykonawczej – statut miarodajny dla czynności prawnej dokonanej przez pełnomocnika i wynikającego z niej stosunku prawnego

-ustalony na podstawie tych norm statut pełnomocnictwa obejmuje:

1. ocenę czynności udzielenia pełnomocnictwa

2. zakres umocowania

3. skutki przekroczenia umocowania

4. skutki działania bez umocowania

-natomiast do statutu pełnomocnictwa nie należą:

1. zdolność mocodawcy i pełnomocnika (statut personalny)

2. forma pełnomocnictwa (statut formy)

3. czynność dokonana przez pełnomocnika (legis causae)

§3. PRZEDAWNIENIE

3.1. ZAKRES PRAWA WŁAŚCIWEGO DLA PRZEDAWNIENIA

-przedawnienie roszczenia podlega prawu właściwemu dla tego roszczenia (legis causae)

-zasadę tą należy stosować odpowiednio do innych instytucji związanych z upływem czasu, np.:

• różne postacie dawności

• terminy zawite

• terminy przemilczenia

-prawu wskazanemu przez tą regułę podlegają:

1. ocena początku biegu przedawnienia

2. długość terminów

3. przerwa lub zawieszenie biegu przedawnienia

4. odroczenie upływu przedawnienia

5. skutki przedawnienia

3.2. PROBLEMY KWALIFIKACYJNE

-liczne problemy w PPM wzbudza fakt, że w państwach kontynentalnej kultury prawnej przedawnienie jest instytucją materialnoprawną, zaś w krajach anglosaskich – procesowa

-rozwiązaniem takiej sytuacji są zabiegi kwalifikacyjne polegające na dostosowaniu obcego unormowania, które traktuje przedawnienie jako instytucję prawa procesowego do własnych norm, które uznają je za instytucję prawa materialnego

-należy dążyć do rozsądnej kombinacji stanowisk obu wchodzących w grę systemów prawnych, mając na wadze cel instytucji przedawnienia

-w tym zakresie jest również możliwe zastosowanie klauzuli porządku publicznego

Konwencja o przedawnieniu międzynarodowej sprzedaży towarów (Nowy Jork, 1974r.)

-konwencja obejmuje regulację przedawnienia roszczeń wynikających z międzynarodowej umowy sprzedaży

-konwencja nie dotyczy szczególnych okresów, w ciągu których od jednej ze stron wymaga się jako przesłanki nabycia lub wykonania roszczenia, aby powiadomiła drugą stronę lub przedsięwzięła jakiekolwiek działania

inne niż wszczęcie postępowania

• dla umów dochodzących do skutku pomiędzy osobami, które znajdują się w chwili zawarcia umowy w tym samym państwie, ustanawia się alternatywną właściwość legis causae oraz legis loci actus

• jeżeli umowa dochodzi do skutku między osobami, które znajdują się w chwili zawarcia umowy w różnych państwach, przy jej zawarciu wystarczy dopełnić wymagania co do formy przewidziane w prawie jednego z tych państw, w prawie właściwym dla umowy wg postanowień rozporządzenia lub w prawie państwa, w którym którakolwiek ze stron miała w czasie zawarcia umowy miejsce zwykłego pobytu

• w przypadku czynności prawnych jednostronnych, odnoszących się do zamierzonej lub wcześniej zawartej umowy, wystarczy dopełnić wymagania w zakresie formy przewidziane przez prawo właściwe na podstawie przepisów rozporządzenia albo przez prawo państwa, w którym owa czynność jednostronna została dokonana albo przez prawo państwa, w którym osoba, która dokonała czynności prawnej jednostronnej miała w czasie jej dokonania miejsce zwykłego pobytu; chodzi tu o czynności takie, jak:

  • oferta

  • oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych swego oświadczenia woli z powodu błędu lub groźby

  • wypowiedzenie umowy

  • odstąpienie od umowy

-zgodnie z rozporządzeniem umowy obligacyjne, których przedmiotem jest prawo rzeczowa na nieruchomości lub prawo korzystania z nieruchomości podlegają wymaganiom dotyczącym formy przewidzianym przez prawo państwa, w którym nieruchomość jest położona, jeżeli zgodnie z tym prawem:

1. wymagania te stosuje się bez względu na miejsce zawarcia umowy i prawo dla tej umowy właściwe oraz

2. wymagań tych nie można wyłączyć w drodze umowy

III. PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE

§1. MAŁŻEŃSTWO

1.1. MATERIALNE PRZESŁANKI ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

-małżeństwo jest przedmiotem PPM, jeżeli przynajmniej jeden z nupturientów jest cudzoziemcem lub jeżeli zostało zawarte za granicą

-zasada swobody zawierania małżeństwa wyrażona jest w wielu dokumentach międzynarodowych, np.:

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

• konwencja nowojorska w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw

A. PRAWO WŁAŚCIWE

-o możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste:

• jeżeli nie można ustalić treści prawa ojczystego lub gdy nupturient jest bezpaństwowcem, jego możność zawarcia małżeństwa podlega legi domicilii (prawu państwa, w którym znajduje się jego miejsce zamieszkania)

• tak samo należy postąpić, gdy obywatelstwa nupturienta nie da się ustalić lub gdy nupturient jest uchodźcą

-duże znaczenie w tym zakresie ma klauzula porządku publicznego, która może działać w kierunku zakazującym, jak i dozwalającym

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-wyrażenie „możność zawarcia małżeństwa” należy rozumieć szeroko, obejmuje ono:

1. wszystkie materialne wymogi ważności małżeństwa (tzw. przeszkody zrywające)

2. wymagania dotyczące prawidłowego powzięcia i oświadczenia woli (przeszkody tamujące)

-możność zawarcia małżeństwa oceniana jest oddzielnie dla każdego z nupturientów wg prawa ojczystego

-w trakcie tej oceny należy ustalić – dla każdego z nupturientów – czy może on zawrzeć małżeństwo z określonym drugim nupturientem

-obok łącznika obywatelstwa stosowane są również łączniki domicylu i miejsca zawarcia małżeństwa oraz ich kombinacje

-w związku z taką oceną możności zawarcia małżeństwa wyróżnia się:

1. przeszkody jednostronne – dotyczą one wyłącznie osoby, w której prawie ojczystym są przewidziane (zachodzą tylko po stronie tego nupturienta)
   -do przeszkód jednostronnych nie są zaliczane przeszkody zachodzące po stronie drugiego nupturienta
   -do przeszkód jednostronnych zalicza się:

   • wiek

   • brak zezwolenia na zawarcie małżeństwa

   • zakaz zawierania małżeństw ponad pewną liczbę

   • upływ okresu wdowieństwa

2. przeszkody dwustronne – należy je respektować wówczas, gdy dotyczą okoliczności, których prawo ojczyste drugiego nupturienta nie przewiduje
   -do przeszkód dwustronnych zalicza się

   • przeszkody o charakterze zdrowotnym, np. zakaz zawierania małżeństwa z osobami cierpiącymi na choroby zakaźne

   • istnienie węzła rodzinnego

   • cudzołóstwo

   • targnięcie się na życie współmałżonka

   • bigamia lub poligamia

-w niektórych państwach wprowadzono różnego rodzaju zakazy dotyczące zawierania małżeństw z cudzoziemcami

-jeżeli zakazy te w sposób rażący godzą w podstawowe zasady polskiego porządku prawnego, uzasadnione jest posłużenie się klauzulą porządku publicznego działającą w kierunku dozwalającym

-np. zakazy zawierania małżeństw z powodu różnicy rasy, narodowości lub wyznania

-dla ułatwienia kierownikowi USC, przed którym małżeństwo jest zawierane, na cudzoziemcu ciąży obowiązek przedłożenia temu kierownikowi dokumentu stwierdzającego, że zgodnie z właściwym prawem może on zawrzeć małżeństwo

• dla nupturienta będącego obywatelem obcego państwa, właściwe jest jego prawo ojczyste; dla apatrydy – prawo miejsca jego zamieszkania lub miejsca jego zwykłego pobytu

• dokument wystawiany jest przez właściwy organ państwa ojczystego

• jeżeli uzyskanie tego dokumentu napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek cudzoziemca może go zwolnić od przedłożenia dokumentu

  • sąd jest obowiązany ustalić, czy cudzoziemiec może zawrzeć małżeństwo

  • dokonując tych ustaleń, sąd może badać treść prawa obcego oraz oceniać postanowienia tego prawa z punktu prawa polskiego (może się posłużyć klauzulą porządku publicznego)

  • sąd odmówi zwolnienia, gdy po stronie cudzoziemca zachodzą tego rodzaju okoliczności, że zawarcie małżeństwa musiałoby być w danych warunkach uznane za sprzeczne z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego, nawet jeżeli prawo ojczyste cudzoziemca do okoliczności tych nie przywiązuje żadnego znaczenia

-możliwym jest zawarcie w RP przez cudzoziemca małżeństwa, które będzie wadliwe (nieważne lub unieważnialne) z punktu widzenia jego prawa ojczystego (tzw. małżeństwo ułomne, matrimonium claudicans)

1.2. FORMA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

A. PRAWO WŁAŚCIWE

-forma zawarcia małżeństwa podlega prawu państwa, w którym jest ono zawierane:

• jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami RP, wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków albo przez wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków w chwili zawarcia małżeństwa

• w stosunku do nupturienta, który jest uchodźcą lub bezpaństwowcem należy brać pod uwagę – prawo jego miejsca zamieszkania lub prawo zwykłego pobytu

-istnieje możliwość uzupełnienia aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą w obcym urzędzie stanu cywilnego

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-wyrażenie „forma zawarcia małżeństwa” należy rozumieć szeroko – obejmuje ono:

1. sposób, w jaki nupturienci składają oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński

2. okoliczności związane z samą ceremonią:

   • zasady ceremonii

   • udział świadków

   • obecność urzędnika odpowiedniego organu państwowego

   • dopuszczalność zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika

   • wymagane dokumenty

3. upublicznienie woli zawarcia małżeństwa przez wcześniejsze ogłoszenie tego faktu (np. w formie zapowiedzi)

4. wymogi dotyczące dokumentów, które nupturienci muszą złożyć aby małżeństwo mogło dojść do skutku, oraz sporządzenie odpowiedniego aktu stanu cywilnego

-do zakresu pojęcia nie zalicza się występującego w niektórych systemach prawnych wymogu zgody na zawarcie małżeństwa przedstawiciela ustawowego nupturienta

C. MAŁŻEŃSTWA KONSULARNE

Małżeństwa konsularne małżeństwa zawierane w formie przewidzianej przez prawo państwa, w którego imieniu działa przedstawiciel dyplomatyczny lub konsularny

-zawarcie takiego małżeństwa jest zwykle dopuszczalne, gdy zachodzą następujące przesłanki:

1. żaden z nupturientów nie jest obywatelem państwa, na terytorium którego małżeństwo jest zawierane

2. przynajmniej jeden nupturient jest obywatelem państwa, w którego przedstawicielstwie małżeństwo jest zawierane

3. placówka dyplomatyczna lub konsularna, w której małżeństwo ma być zawarte, ma w tej mierze uprawnienia przyznane przez prawo państwa wysyłającego

4. na zawieranie takich małżeństw zezwala prawo państwa, na którego obszarze przedstawicielstwo działa

1.3. SKUTKI BRAKU MOŻNOŚCI LUB NIEZACHOWANIA FORMY ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

A. PRAWO WŁAŚCIWE

-w obu przypadkach o właściwości prawa decyduje powiązanie z chwili zawarcia małżeństwa

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-zwrot „skutki braku możności lub niezachowania formy zawarcia małżeństwa” należy pojmować szeroko

-norma ta obejmuje swoim zasięgiem:

• sankcje na wypadek naruszenia przepisów określających materialne i formalne przesłanki zawarcia małżeństwa, które znane są polskiemu prawu rodzinnemu

• sankcje występujące jedynie w obcym prawie (np. bezwzględna nieważność małżeństwa z mocy samego prawa)

-przy rozpatrywaniu sprawy o unieważnienie małżeństwa należy ustalić w szczególności:

• podstawy unieważnienia

• przyczyny konwalidacji małżeństwa

• krąg osób upoważnionych do wytoczenia powództwa

• dopuszczalność wytoczenia powództwa po śmierci jednego z małżonków

-unieważnienie małżeństwa może niekiedy podlegać dwóm systemom prawnym łącznie

-przyjmuje się, że należy dać pierwszeństwo surowszemu systemowi prawnemu i przyjąć skutki dalej idące

-analogicznie stosuje się prawo właściwe dla unieważnienia małżeństwa do ustalenia istnienia/nieistnienia małżeństwa

1.4. STOSUNKI OSOBISTE I MAJĄTKOWE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

A. PRAWO WŁAŚCIWE

-wśród unormowań właściwości prawa dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami wyróżnia się:

• takie, które przywiązują wagę do okoliczności związanych z osobą jednego małżonka (z reguły męża)

• takie, które wiążą właściwość prawa z okolicznościami zachodzącymi po stronie obojga małżonków (np. miejsce zamieszkania, obywatelstwo)

• takie, które dopuszczają wybór prawa

-stosowanie prawa zachodzi w następujący sposób:

1. wspólne prawo ojczyste

2. prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania

3. prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu

4. prawo państwa, z którym małżonkowie są najściślej związani

-jeżeli chodzi o stosunki majątkowe ustawa przyjmuje następujące rozwiązanie:

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-prawu wskazanemu przez normę z art. 51 ustawy z 2011r. (statutowi stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami) podlega ocena ogółu kwestii określanych mianem stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami – należą tu:

1. osobiste uprawnienia i obowiązki małżonków

2. ewentualny obowiązek wspólnego zamieszkania

3. reżim wspólności lub rozdzielności majątkowej

4. zarząd majątkiem wspólnym

5. upoważnienia do działania za drugiego małżonka

6. odpowiedzialność za długi

1.5. ROZWIĄZANIE MAŁŻEŃSTWA I SEPARACJA

A. PRAWO WŁAŚCIWE DLA ROZWODU

-unormowania kolizyjne rozwodu w poszczególnych systemach prawnych są niezwykle zróżnicowane

-najczęściej w charakterze podstawy określnika nominalnego łącznika występuje obywatelstwo

-właściwe bywa:

• prawo ojczyste powoda

• prawo ojczyste męża

• prawo ojczyste tego z małżonków, który ma obywatelstwo państwa fori

• wspólne prawo ojczyste małżonków

• prawa ojczyste obojga małżonków w takim zakresie, w jakim są ze sobą zgodne

• wspólne prawo ojczyste z chwili wystąpienia z żądaniem rozwodu

-ustawa z 2011r. przewiduje dla rozwiązania małżeństwa właściwość wspólnego prawa ojczystego małżonków z chwili żądania małżeństwa (art. 54)

• w razie braku wspólnego prawa ojczystego małżonków stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania

• gdy małżonkowie nie mają miejsca zamieszkania w tym samym państwie – właściwe jest prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mieli ostatnio miejsce zwykłego pobytu, jeżeli jedno z nich ma w tym państwie nadal miejsce zwykłego pobytu

• dopiero w braku okoliczności rozstrzygających o właściwości prawa wg powyższych reguł stosuje się prawo polskie

  • w stosunku do uchodźców w miejsce prawa ojczystego należy stosować prawo miejsca zamieszkania, a w jego braku – prawo miejsca zwykłego pobytu uchodźcy

  • w stosunku do apatrydy lub osoby, której obywatelstwa nie da się ustalić, stosuje się prawo jego miejsca zamieszkania, a w jego braku – prawo miejsca zwykłego pobytu

-znaczną rolę w omawianym zakresie odgrywa odesłanie

-polskie prawo dopuszcza jedynie odesłanie zwrotne

-do odesłania może dojść także wtedy, gdy norma kolizyjna systemu prawnego wskazanego w ustawie posługuje się łącznikiem obejmującym okoliczności dotyczące tylko jednego z małżonków

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA STATUTU ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA

-statut rozwiązania małżeństwa określa rodzaj zdarzenia powodującego rozwiązanie małżeństwa:

1. rozwiązanie małżeństwa przez czynność prawną prawem właściwym dla tej czynności prawnej jest prawo wskazane w art. 54
   -należy oceniać dopuszczalność takiej czynność oraz jej ważności i skutki

2. rozwiązanie małżeństwa w drodze orzeczenia sądu statut rozwiązania małżeństwa rozstrzyga w pierwszej kolejności o dopuszczalności rozwiązania małżeństwa
   -jeżeli jednak obcy statut rozwiązania małżeństwa stoi na gruncie nierozwiązywalności małżeństwa, może zostać zastosowana klauzula porządku publicznego w kierunku dozwalającym

-wg statutu rozwiązania małżeństwa ustalić należy:

• krąg osób uprawnionych do wytoczenia powództwa

• przesłanki (podstawy) rozwiązania małżeństwa

• znaczenie winy

-główny skutek orzeczenia rozwiązania małżeństwa w postaci rozwiązania małżeństwa podlega statutowi rozwiązania małżeństwa

-wpływ rozwiązania małżeństwa na stosunki majątkowe powstałe w trakcie trwania małżeństwa podlega statutowi stosunków osobistych i majątkowych małżonków

-kwestie procesowe w zakresie rozwiązania małżeństwa podlegają właściwości legis fori processualis

C. SEPARACJA

-separacja spotykana jest w niektórych systemach prawa rodzinnego, a jej stosunek do rozwodu jest różny:

• separacja może stanowić przesłankę konieczną rozwodu

• separacja może ułatwiać uzyskanie rozwodu

-najczęściej jednak separacja i rozwód traktowane są jako oddzielne instytucje prawa rodzinnego

-przy poszukiwaniu prawa właściwego do separacji stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie

§2. POCHODZENIE DZIECKA. ODPOWIEDZIALNOŚĆ RODZICIELSKA

2.1. USTALENIE I ZAPRZECZENIE POCHODZENIA DZIECKA

A. PRAWO WŁAŚCIWE

-czyli:

-jeżeli osoba, której prawo ojczyste miałoby być stosowane jest apatrydą lub gdy nie można ustalić jej obywatelstwa, należy w pierwszej kolejności sięgnąć do łącznika miejsca zamieszkania, a w razie braku takiego miejsca – do miejsca zwykłego pobytu

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-art. 55 ust. 1 obejmuje wszystkiego sposoby ustalenia lub zaprzeczenia dziecka

-statut pochodzenia obejmuje:

• ustalenie/zaprzeczenie ojcostwa

• ustalenie/ zaprzeczenie macierzyństwa

• charakter prawny domniemania ojcostwa/macierzyństwa

• materialnoprawne przesłanki zaprzeczenia ojcostwa/macierzyństwa

• domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa

• dopuszczalność i charakter prawny powództwa o ustalenie pochodzenia dziecka

• skutek ustalenia ojcostwa w postaci więzi rodzinno prawnej między mężem matki jako ojcem dziecka a dzieckiem

-prawu właściwemu do sądowego ustalenia ojcostwa podlegają:

• legitymacja czynna i bierna

• ewentualny wymóg zgody dziecka na wytoczenie powództwa przez osobę, której służy legitymacja czynna

• dopuszczalność sądowego ustalenia ojcostwa po śmierci dziecka

• ocena natury prawnej powództwa o ustalenie ojcostwa i jego przesłanki

• domniemania prawne

• zasadniczy skutek sądowego ustalenia ojcostwa

2.2. UZNANIE DZIECKA

A. PRAWO WŁAŚCIWE

-uznanie dziecka podlega prawu ojczystemu dziecka z chwili jego uznania

-jeżeli to prawo nie przewiduje uznania dziecka, stosuje się prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia

-gdyby to prawo nie przewidywało instytucji uznania można zastosować klauzulę porządku publicznego, wyłączyć zastosowanie prawa obcego i zastosować prawo polskie

-jeżeli matka/dziecko są bezpaństwowcami należy zastosować w miejsce prawa ojczystego – prawo miejsca zamieszkania tych osób, a w razie braku miejsca zamieszkania – prawo miejsca ich zwykłego pobytu

-analogicznie stosuje się prawo w odniesieniu do uchodźców

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-statut uznania obejmuje:

• kwalifikacje personalne wymagane po stronie uznającego

• charakter prawny uznania

• prawną doniosłość wad oświadczenia woli

• wymóg zgody matki, zgody ustawowego przedstawiciela dziecka lub samego dziecka

• treść aktu uznania

• dopuszczalność uznania dziecka p ojego śmierci

• nabycie lub zmiana nazwiska dziecka w wyniku uznania

2.3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ RODZICIELSKA. ŚRODKI OCHRONY DZIECKA.

Definicje zawarte w konwencji:

1. odpowiedzialność rodzicielska oznacza władzę rodzicielską lub wszelki inny podobny stosunek władzy, który określa prawa, uprawnienia i obowiązki rodziców, opiekunów lub innych przedstawicieli ustawowych w stosunku do osoby lub majątku dziecka

2. środki ochronne środki ochronne wobec osoby lub majątku dziecka objęte konwencją mogą odnosić się do:

   1. przyznania, wykonywania oraz częściowego lub całkowitego pozbawienia odpowiedzialności rodzicielskiej, jak również do jej przekazywania

   2. pieczy włącznie z opieką nad osobą dziecka i w szczególności prawem do decydowania o jego miejscu pobytu, jak również prawa do osobistej styczności włącznie z prawem do zabrania dziecka na czas ograniczony w inne miejsce aniżeli miejsce zwykłego pobytu

   3. opieki, kurateli i podobnych instytucji

   4. wyznaczenia i zakresu zadań osoby lub jednostki, która jest odpowiedzialna za osobę lub majątek dziecka, reprezentuje je lub udziela mu pomocy

   5. umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczej albo opieki nad nim przez kafala lub podobną instytucję

   6. nadzoru organów publicznych nad opieką nad dzieckiem przez każdą osobę, która jest odpowiedzialna za dziecko

   7. zarządzania, zabezpieczania lub dysponowania majątkiem dziecka

A. JURYSDYKCJA

-zgodnie z zasadą ogólną właściwe do podejmowania środków zmierzających do ochrony osoby lub majątku dziecka, są organy państwa, w którym dziecko ma zwykły pobyt

-jurysdykcja do podejmowania środków ochrony osoby lub majątku dziecka wiąże się z jurysdykcją do rozpoznania sprawy o rozwód lub separację lub o unieważnienie małżeństwa rodziców dziecka

-sądy mogą podejmować w takiej sytuacji odpowiednie środki, jeżeli:

1. w chwili wszczęcia postępowania jedno z rodziców ma zwykły pobyt w państwie i jeżeli jednemu z nich przysługuje odpowiedzialność rodzicielska za dziecko

2. jeżeli jurysdykcja tych organów do podjęcia takich środków została uznana przez rodziców, jak również przez każdą inną osobę, której przysługuje odpowiedzialność rodzicielska za dziecko i jeżeli jurysdykcja ta jest zgodna z dobrą dziecka

-jurysdykcja ta ustaje z chwilą, gdy orzeczenie uwzględniające/oddalające powództwo o rozwód/separację/ unieważnienie małżeństwa stało się ostateczne lub gdy postępowanie zakończyło się z innego powodu

-w sprawach niecierpiących zwłoki jurysdykcja przysługuje organom państwa, na którego terytorium znajduje się dziecko lub majątek do niego należący

-środki takie podjęte wobec dziecka mającego pobyt w innym państwie pozostają w mocy do czasu, gdy organy właściwe miejsca pobytu podejmą środki wymagane sytuacją

-środki ochrony osoby dziecka lub jego majątku o charakterze tymczasowym podejmowane są przez organy miejsca znajdowania się dziecka lub jego majątku

-są skuteczne tylko na terytorium państwa, w którym je zastosowano

-kolizję jurysdykcji organów państw konwencyjnych rozstrzyga pierwszeństwo złożenia wniosku o udzielenie ochrony

B. PRAWO WŁAŚCIWE

-wg reguły ogólnej przy wykonywaniu jurysdykcji strony konwencji stosują własne prawo (lex fori)

-od tej zasady konwencja przewiduje wyjątki:

1. wyjątek zastrzeżony na rzecz prawa pozostającego w ścisłym związku z daną sytuacją – jeżeli ochrona osoby lub majątku dziecka tego wymaga, organy państwa konwencyjnego mogą wyjątkowo zastosować lub wziąć pod rozwagę prawo innego państwa, z którym dana sytuacja ma ścisły związek

2. wyjątki zastrzeżone na rzecz prawa państwa zwykłego pobytu dziecka – występują w razie:

   1. powstania i ustania odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy prawa, bez udziału organu sądowego lub administracyjnego

   2. powstania i ustania odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy porozumienia (umowy) lub jednostronnej czynności prawnej, bez udziału organu sądowego lub administracyjnego

   3. wykonywania odpowiedzialności rodzicielskiej

-konwencja haska rozstrzyga również liczne kwestie szczegółowe związane ze zmianą statutu:

• w razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w innym państwie konwencyjnym, prawo tego innego państwa, od chwili nastąpienia zmiany, określa warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka

• jeżeli zmienia się miejsce zwykłego pobytu dziecka:

  • odpowiedzialność rodzicielska istniejąca wg prawa państwa zwykłego pobytu dziecka trwa także po zmianie zwykłego pobytu dziecka na inne państwo

  • przyznanie z mocy prawa odpowiedzialności rodzicielskiej osobie, której odpowiedzialność dotychczas nie przysługiwała, podlega prawu nowego zwykłego pobytu dziecka

2.4. PRZYSPOSOBIENIE

A. PRAWO WŁAŚCIWE

Przysposobienie uznanie pewnej osoby za swoje dziecko

-Polska jest stroną następujących konwencji multilateralnych dotyczących przysposobienia:

1. Europejskiej konwencji o przysposobieniu dzieci (Strasburg, 1967r.)

2. Konwencji o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego (Haga, 1993r.)

[schemat stosowania prawa właściwego na następnej stronie]

B. STOSUNEK NORMY Z ART. 57 DO NORMY Z ART. 58

-art. 58 obejmuje swoim zakresem tylko niektóre przesłanki przysposobienia po stronie przysposabianego:

• wymóg jego zgody

• wymóg zgody jego przedstawiciela ustawowego

• wymóg zezwolenia właściwego organu państwowego

• ograniczenia przysposobienia związane ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania na miejsce zamieszkania w innym państwie

-inne przesłanki przysposobienia, niewymienione w art. 58, a dotyczące osoby, która ma być przysposobiona
(np. wiek przysposobionego, jego stan cywilny) będą wymagane wyłącznie wtedy, gdy przewiduje to statut adopcyjny

-natomiast w zakresie przesłanek wymienionych w art. 58 należy brać pod uwagę prawa wskazane zarówno w art. 57, jak i 58

-oznacza to równoległą właściwość dwu systemów prawnych, stosowanych jednak oddzielnie

C. ZAKRES STATUTU ADOPCYJNEGO

-pojęcie przysposobienie należy rozumieć szeroko, obejmuje ono:

wiek	stan cywilny
staż małżeński	stan majątkowy
różnicę wieku między przysposobionym a przysposabiającym	zgodę na przysposobienie

-ponadto statut adopcyjny określa:

• kto może być przysposabiającym a kto przysposobionym

• treści i ocenę rodzaju przysposobienia (pełne, niepełne, rozerwalne, nierozerwalne)

• wzajemne roszczenia alimentacyjne między przysposabiającym a przysposabianym

• roszczenia alimentacyjne pomiędzy przysposobionym a jego rodziną naturalną

• treść stosunku przysposobienia

• sposób przysposobienia (orzeczenie sądu, umowa; kwestie proceduralne są oceniane wg legis fori)

• kwestie związane ze zmianą imienia i nazwiska przysposabianego

• kwestię wpływu przysposobienia na więzy łączące przysposobionego w sferze rodzinnoprawnej z jego rodziną naturalną

-z kolei o tym, czy do kręgu spadkobierców ustawowych po przysposabiającym (lub jego krewnym) należy przysposobiony (lub jego zstępni) decyduje statut spadkowy (lex succesionis)

2.5. ALIMENTACJA

A. PRAWO WŁAŚCIWE

-Polska jest stroną następujących konwencji dotyczących alimentacji:

1. Konwencji o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą (Nowy Jork, 1956r.)

2. Konwencji o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych (Haga, 1973r.)

3. Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków alimentacyjnych (Haga, 1973r.)

-zasięg przedmiotowy rozporządzenia nr 4/2009 jest szeroki i ma ono zastosowanie do zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunku:

• rodzinnego

• pokrewieństwa

• małżeństwa

• powinowactwa

-zgodnie z art. 15 rozporządzenia prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych należ ustalać zgodnie
z Protokołem haskim z dn. 23 listopada 2007r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych

-chwila rozpoczęcia stosowania Protokołu haskiego zbiega się z datą rozpoczęcia stosowania rozporządzenia nr 4/2009 i jest to 18 czerwca 2011r.

-zgodnie z Protokołem haskim istnieje możliwość wyboru prawa właściwego

-Protokół przyjmuje jednak i odmiennie reguluje podział wyboru prawa na:

1. użytek konkretnego postępowania

2. użytek innych sytuacji

Ad. a)

-wyłącznie na użytek konkretnego postępowania w danym państwie wierzyciel alimentacyjny i dłużnik mogą wybrać jako właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego prawo tego państwa

-wybór musi być wyraźny

-jeżeli strony dokonują wyboru przed wszczęciem postępowania, następuje on w drodze umowy podpisanej przez obie strony w formie pisemnej lub utrwalonej w inny sposób tak, by istniała możliwość późniejszego dostępu do informacji w niej zawartych

-poza tymi przypadkami wierzyciel alimentacyjny i dłużnik mogą w każdej chwili wybrać jedno z następujących praw jako prawo właściwe dl zobowiązania alimentacyjnego:

1. prawo państwa, którego obywatelem jest jedna ze stron w chwili wyboru

2. prawo wybrane przez strony jako właściwe lub prawo faktycznie stosowane do ich stosunków majątkowych

3. prawo wybrane przez strony jako właściwe lub prawo faktycznie stosowane do ich rozwodu lub separacji

-zasady te nie mają jednak zastosowania do zobowiązań alimentacyjnych wobec osoby, która nie ukończyła 18 roku życia ani wobec osoby dorosłej, która ze względu na zaburzenia lub ograniczenia swoich zdolności osobistych, nie jest w stanie zadbać o swoje interesy

-wybór prawa następuje w drodze umowy podpisanej przez obie strony

-musi mieć ona formę pisemną lub zostać utrwalona w inny sposób tak, aby istniała możliwość późniejszego dostępu do informacji w niej zawartych

-protokół wprowadza ponadto szczególną regulację właściwości prawa dla zobowiązań alimentacyjnych między małżonkami

-możliwość wyboru prawa zostaje wyłączona, jeżeli:

1. jedna ze stron się temu sprzeciwia

2. jeśli prawo innego państwa, w szczególności państwa ostatniego wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków, ma ściślejszy związek z ich małżeństwem

-prawem właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych:

1. rodziców na rzecz dzieci

2. osób innych niż rodzice na rzecz osób, które nie ukończyły 21 lat

3. dzieci na rzecz ich rodziców

w przypadku, jeżeli wierzyciel nie może uzyskać z mocy prawa świadczeń alimentacyjnych od dłużnika, stosuje się prawo miejsca organu orzekającego w sprawie (lex fori)

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych określa m.in.:

• czy, w jakim zakresie oraz od kogo wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych wstecz

• zakres, w jakim wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych wstecz

• podstawę obliczania wysokości świadczeń alimentacyjnych i ich indeksacji

• kto jest uprawniony do wszczęcia postępowania w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, z wyjątkiem kwestii dotyczących zdolności sądowej i zastępstwa procesowego

• termin przedawnienia lub termin wniesienia powództwa

• zakres obowiązku alimentacyjnego dłużnika, gdy instytucja publiczna dochodzi zwrotu świadczeń wypłaconych wierzycielowi zamiast świadczeń alimentacyjnych

• kolejność zobowiązanych do alimentacji

2.6. OPIEKA I KURATELA

-konwencja haska:

• zastąpiła konwencję o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich oraz konwencję dotyczącą uregulowania opieki nad małoletnimi (Haga, 1902r.)

• nie narusza konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (1980r.)

-konwencję stosuje się do dzieci, począwszy od ich urodzenia aż do ukończenia przez nie 18 roku życia

-w zakresie statutu opieki i kurateli mieszczą się wszystkie akty o charakterze opiekuńczym dokonywane względem pupila – statut opieki określa:

• dopuszczalność i przesłanki ustanowienia opieki/kurateli, zakres pieczy nad osobą, której dotyczą czynności podejmowane przez opiekuna

• kwalifikacje kandydata na opiekuna/kuratora

• zasady wyboru opiekuna/kuratora

• wynagrodzenie opiekuna/kuratora

• stosunki między opiekunem/kuratorem a pupilem

• zwolnienie opiekuna/kuratora

• nadzór nad opiekunem/kuratorem

IV. PRAWO RZECZOWE

§1. WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE. POSIADANIE

1.1. PRAWO WŁAŚCIWE

-dominującą rolę przy wyznaczaniu statutu rzeczowego odgrywa obecnie na świecie łącznik miejsca położenia przedmiotu praw rzeczowych i posiadania

-tylko w niektórych systemach zachowało się rozróżnienie statutu rzeczowego odnośnie rzeczy ruchomych i nieruchomości

-zgodnie z tym rozwiązaniem prawa rzeczowe i posiadanie:

1. na nieruchomości – podlegały prawu miejsca położenia nieruchomości (legi rei sitae)
   -miejscem położenia danej nieruchomości w rozumieniu PPM jest dane państwo

2. na ruchomościach –w stosunku do ruchomości pojawiały się kontrowersje, czy chodzi o:

   • rzeczywiste położenie rzeczy (situs naturalis)

   • położenie rzeczy wg prawa (situs civilis)

-obecnie przyjmuje się, że chodzi o rzeczywiste położenie rzeczy, czyli państwo, w którym dany przedmiot znajduje się fizycznie

-dodatkowo ustawa z 2011r. wprowadza unormowania szczególne:

• prawa rzeczowe na statku powietrznym i wodnym oraz pojeździe szynowym podlegają prawu państwa, w którym statek lub pojazd jest wpisany do rejestru, a w razie braku rejestru lub wpisu do rejestru – prawu państwa macierzystego portu, stacji lub innego podobnego miejsca

• prawa rzeczowe na rzeczy w transporcie podlegają prawu państwa, z którego rzecz wysłano; jeżeli z okoliczności wynika, iż prawa te są związane ściślej z prawem innego państwa, stosuje się prawo tego innego państwa

• prawo wynikające z zapisu papieru wartościowego na rachunku prowadzonym w systemie rozrachunku papierów wartościowych podlega prawu państwa, w którym prowadzony jest ten rachunek

-wszystkie te zasady stosuje się odpowiednio do posiadania

1.2. ZAGADNIENIA KWALIFIKACYJNE

A. ŁĄCZNIK MIEJSCA POŁOŻENIA PRZEDMIOTU PRAWA RZECZOWEGO LUB POSIADANIA

-polska ustawa przyjmuje jako łącznik norm kolizyjnej w stosunku do praw rzeczowych łącznik situs rei

-wyjątek: kryterium tego nie stosuje się do rzeczy znajdujących się w transporcie oraz praw rzeczowych na statku powietrznym/wodnym oraz pojeździe szynowym, a także dokumentów reprezentujących towar

-największym problemem jest miejsce położenia praw, które podobnie jak rzeczy mogą zostać obciążone prawami rzeczowymi (np. wierzytelności)

-przyjmuje się następujące rozwiązanie:

1. jeżeli prawa, na których ustanowiono prawa rzeczowe, mają swój zmysłowy punkt odniesienia w postaci rzeczy, decydujące jest miejsce położenia owej rzeczy

   • np. miejscem położenia hipoteki na wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie (subintabulat) będzie państwo miejsca położenia nieruchomości

2. jeżeli takiej rzeczy brak, to należy przyjąć, że dane prawo „położone” jest na terytorium państwa, którego prawu podlega

   • np. miejscem położenia zastawionej wierzytelności będzie państwo, którego prawu wierzytelność ta podlega

B. POJĘCIE PRAW RZECZOWYCH I POSIADANIA

-katalog podmiotowych praw rzeczowych przedstawia się w poszczególnych systemach prawnych rozmaicie

• Jak zatem należy postępować przy ocenie, czy w rozpatrywanym przypadku chodzi o prawo rzeczowe/posiadanie w celu ustalenia przesłanek zastosowania normy z art. 44 ustawy z 2011r.?

1.	-należy kierować się wskazaniami własnego prawa merytorycznego (kwalifikacja wg legis fori)
2.	-należy posługiwać się kwalifikacją praw rzeczowych wg systemu merytorycznego rei sitae
3.	-należy kierować się kwalifikacją autonomiczno-kolizyjną -należy interpretować dane pojęcia z zakresu prawa rzeczowego w sposób zgodny z ich naturą, stosując badania prawno porównawcze, uwzględniając przy tym rozgraniczającą funkcję norm kolizyjnych

C. ZAKRES STATUTU RZECZOWEGO

-do zakresu statutu rzeczowego należy:

powstanie prawa rzeczowego	treść prawa rzeczowego
zmiana prawa rzeczowego	przeniesienie prawa rzeczowego
wygaśnięcie prawa rzeczowego

-statutowi rzeczowemu będą podlegały następujące prawa rzeczowe:

własność	użytkowanie wieczyste	użytkowanie
służebność	hipoteka	zastaw

oraz, niebędące prawem rzeczowym, posiadanie

-w stosunku do każdego z tych praw mogą pojawiać się liczne problemy związane z naturą danego prawa rzeczowego

-należy zwrócić uwagę na to, że w innych porządkach prawnych można znaleźć prawa rzeczowe nieznane polskiemu systemowi prawnemu (np. dług gruntowy, prawo zabudowy)

-numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych znany prawu polskiemu nie będzie się odnosił do PPM

D. ZMIANA STATUTU RZECZOWEGO

-ilekroć zmienia się państwo, w którym znajduje się rzecz, tylekroć dochodzi do zmiany statutu rzeczowego:

1. nieruchomości – w przypadku nieruchomości zmiana statutu zachodzi dosyć rzadko
   -może ona wynikać bowiem jedynie ze zmiany granic państwowych w postaci przesunięć w przynależności państwowej danego terytorium (np. zjednoczenie, przyłączenie, cesja, secesja)

2. ruchomości – w przypadku rzeczy ruchomych zmiana statutu jest częsta ze względu na łatwość ich przemieszczania

↓↓↓

-a zatem obowiązuje ogólna reguła, że:

Przykład:

W przypadku ustanowienia w Polsce zastawu na rzeczy ruchomej, która znajduje się w Austrii, dla jego powstania, treści i pierwszeństwa właściwe będzie prawo austriackie.

-stosowanie zasady ogólnej może rodzić jednak pewne wątpliwości:

Problem	Rozwiązanie
Dane prawo nie występuje w nowym porządku prawnym, właściwym dla rzeczy po zmianie statutu	Należy zastosować zabiegi kwalifikacyjne i dostosowanie tak, aby w nowym porządku prawnym odnaleźć prawo rzeczowe odpowiadające prawu rzeczowemu poprzedniego statutu. Nigdy nie można przyjąć, że pierwotne prawo wygasło.
Powstanie danego prawa wymaga upływu czasu, a prawo różnych państw przewiduje w tym zakresie różne terminy	Należy przyjąć właściwość prawa, w którym „zamknął się” stan faktyczny, np. upłynął termin zasiedzenia Dodatkowo proponuje się stosowanie norm intertemporalnych stosowanego statutu rzeczowego dla ustalenia, jakie elementy poprzedniego statutu rzeczowego należy brać pod uwagę.

-do roszczeń służących do ochrony prawa rzeczowego należy stosować statut rzeczowy z chwili wytoczenia powództwa

Rozgraniczenie statutu rzeczowego i statutu kontraktowego częstą przyczyną nabycia/zmiany/utraty prawa rzeczowego jest umowa będąca tytułem nabycia prawa rzeczowego

-umowa jest stosunkiem zobowiązaniowym i podlega statutowi kontraktowemu

-pojawia się zatem problem rozgraniczenia statutu rzeczowego i kontraktowego

-np. statut kontraktowy mówi, że umowa zobowiązująca ma skutek rozporządzający, a statut rzeczowy przewiduje, że dla takiego skutku konieczność zawarcia drugiej umowy

-doktryna przyjmuje następujące rozwiązania:

1. statut kontraktowy nie może prowadzić do nabycia prawa rzeczowego wbrew statutowi rzeczowym

2. statut rzeczowy może jednak doprowadzić do nabycia prawa wbrew statutowi kontraktowemu

↓↓↓

Statut	System bez podwójnego skutku	System przewidujący podwójny skutek	Nabycie prawa rzeczowego
Kontraktowy	+	-	-
Rzeczowy	+	-
Kontraktowy	-	+	+
Rzeczowy	-	+
Kontraktowy	+	-	+
Rzeczowy	-	+
Kontraktowy	-	+	-
Rzeczowy	+	-

§2. PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ

2.1. UNORMOWANIA USTAWY Z 2011r.

-zgodnie z zasadą terytorializmu każde państwo decyduje o zakresie ochrony przyznanej prawom intelektualnym na swoim obszarze

-istnieje zatem tyle praw autorskich lub praw własności intelektualnej w odniesieniu do tego samego dobra, ile kreują ich poszczególne systemy prawne

-zasada ta modyfikowana jest jednak porozumieniami międzynarodowymi

-o ochronie praw własności intelektualnej rozstrzyga prawo tego państwa, w którym dochodzi się ochrony

-natomiast uprawnienia pracownika wobec pracodawcy z tytułu praw własności intelektualnej związanych z jego działalnością w ramach stosunku pracy podlegają prawu właściwemu dla tego stosunku

2.2. UNORMOWANIA KONWENCYJNE

A. PRAWO AUTORSKIE

-źródłami prawa kolizyjnego w przedmiocie prawnym dotyczącej praw autorskich są:

1. Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych (1886r.)

2. Międzynarodowa konwencja o ochronie artystów, producentów fonograficznych oraz organizacji nadawczych (Rzym, 1961r.)

3. Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej – TRIPS

4. Traktat WIPO o artystycznych wykonania i fonogramach (Genewa, 1996r.)

5. Europejska konwencja o koprodukcji filmowej (Strasburg, 1992r.)

-konwencje zawierają trzy rodzaje norm:

1. normy merytoryczne są to normy ujednolicone

2. normy kolizyjne normy wskazujące system prawny właściwy dla ocenianej sytuacji

3. normy prawa obcych normy rozstrzygające, czy dana sytuacja jest powiązana ze stronami konwencji na tyle, aby stosować do niej postanowienia konwencji

-najważniejszym aktem regulującym kwestię praw autorskich jest Konwencja berneńska

-wprowadza ona fundamentalne zasady prawa kolizyjnego dotyczące praw autorskich:

1. zasadę terytorializmu praw autorskich powstanie, treść i wygaśnięcie praw autorskich należy oceniać wg prawa państwa, w którym dochodzi się jego ochrony (legis loci protectionis)
   -zasada terytorializmu nie jest jednak tożsama z posługiwaniem się legis fori
   -państwo, w którym dochodzi się ochrony, nie musi być bowiem państwem, przed którego organami dochodzi się ochrony

2. zasadę asymilacji (zasadę traktowania krajowego) polega na zrównaniu ochrony dzieł chronionych na zasadach przewidzianych w konwencji berneńskiej z ochroną przyznaną dziełom własnych obywateli

-prawo wskazane normami konwencyjnymi będzie właściwe dla oceny:

• powstania praw autorskich

• treści praw autorskich

• wygaśnięcia praw autorskich

B. PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ

-także w zakresie ochrony własności przemysłowej akceptowana jest zasada terytorializmu

-zasada ta oznacza, że o środkach i zakresie ochrony uprawnionego z patentu rozstrzyga prawo państwa, którego organy patentu udzieliły

-stwarza to konieczność ubiegana się o tytuł ochronny w każdym państwie oddzielnie

-w zakresie źródeł prawa kolizyjnego w przedmiocie praw własności przemysłowej największe znaczenie mają:

1. Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej (1883r.)

2. Porozumienie madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków (1891r.)

3. Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu (WTO) (Marakesz, 1994r.)

4. Konwencja monachijska o udzielaniu patentów europejskich (1973r.)

-konwencje te zawierają 3 rodzaje norm:

1. normy merytoryczne normy ujednolicone

2. normy kolizyjne normy wskazujące właściwy dla oceny danej sytuacji system prawny

3. normy prawa obcych normy rozstrzygające, czy dana sytuacja jest powiązana ze stronami konwencji na tyle, aby stosować do niej postanowienia konwencji

-najważniejszym aktem regulującym kwestię praw własności przemysłowej jest Konwencja paryska

-wprowadza ona fundamentalne zasady prawa kolizyjnego dotyczącego praw własności przemysłowej:

1. zasadę terytorializmu praw własności przemysłowej powstanie, treść i wygaśnięcie praw własności przemysłowej należy oceniać wg prawa państwa, w którym dochodzi się ochrony (legis loci protectionis)

2. zasadę asymilacji (zasadę traktowania krajowego) polega na zrównaniu ochrony dzieł chronionych na zasadach przewidzianych w konwencji paryskiej z ochroną przyznaną dziełom własnych obywateli

-prawo wskazane normami konwencyjnymi będzie właściwe dla oceny:

• powstania praw własności przemysłowej

• treści praw własności przemysłowej

• wygaśnięcia praw własności przemysłowej

V. STOSUNKI PRACY

§1. PRAWO WŁAŚCIWE DLA STOSUNKÓW PRACY

A. STAN PRAWNY PO WEJŚCIU W ŻYCIE KONWENCJI RZYMSKIEJ Z 1980r. O PRAWIE WŁAŚCIWYM DLA ZOBOWIĄZAŃ UMOWNYCH

-w konwencji unormowano właściwość prawa dla umowy o pracę

-jest to unormowanie odchodzące od reguł ogólnych, które zawarte były w ustawie o PPM z 1965r.:

-z chwilą wejścia w życie konwencji utraciły moc postanowienia ustawy z 1965r. odnoszące się do stosunku pracy

-konwencja rzymska wprowadziła następujące zasady:

1. prawo właściwe dla umowy o pracę może być określone w drodze wyboru prawa jednakże wybór prawa nie może prowadzić do pozbawienia pracownika ochrony, jaka zapewniają mu bezwzględnie wiążące przepisy prawa, które byłoby właściwe w braku wyboru prawa

2. w braku wyboru prawa stosuje się:

   1. prawo państwa, w którym pracownik, wykonując umowę, zazwyczaj świadczy pracę, jeśli nawet został on tymczasowo oddelegowany do innego państwa albo

   2. prawo państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo pracodawcy zatrudniającego pracownika, jeżeli zazwyczaj nie świadczy pracy w jednym i tym samym państwie

3. jeżeli jednak z całokształtu okoliczności wynika, że umowa o pracę wykazuje ściślejszy związek z innym państwem, stosuje się prawo tego innego państwa jest to tzw. reguła korekcyjna

B. UMOWA O PRACĘ WG ROZPORZĄDZENIA RZYM I

-prawo właściwe dla indywidualnych umów o pracę zostało uregulowane w rozporządzeniu Rzym I

• dopuszcza ono możliwość wskazania prawa właściwego dla indywidualnej umowy o pracę w drodze wyboru prawa dokonanego przez strony, z zastrzeżeniem, że wybór taki nie może prowadzić do pozbawienia pracownika ochrony, którą przyznają mu przepisy imperatywne będące częścią prawa państwa, które byłoby właściwe dla takiej umowy, gdyby strony nie dokonały wyboru prawa

• jeżeli strony nie wskazały prawa właściwego, umowa zawarta między nimi podlega prawu państwa, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę

• jeżeli ustalenie prawa właściwego nie byłoby możliwe przy zastosowaniu powyższej reguły, umowa podlega prawu państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo, za pośrednictwem którego pracownik został zatrudniony

• rozporządzenie zawiera również regułę korekcyjną, która nakazuje stosowanie do indywidualnej umowy o pracę prawa państwa, z którym umowa ta wykazuje najściślejszy związek

§2. ZASTOSOWANIE PRAWA WŁAŚCIWEGO

-wedle prawa właściwego dla stosunku pracy należy oceniać w szczególności:

• treść stosunku pracy, tj. wzajemne prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika

• okoliczność, czy możliwa jest współodpowiedzialność pracowników w związku z niewykonaniem przez nich umowy o pracę

• możliwość, granice i zasady uzyskania odszkodowania z tytułu niewykonania umowy o pracę

• wpływ wad oświadczenia woli na ważność umowy o pracę

-kwestie związane z wypadkami przy pracy mogą być poddane:

• prawo właściwemu dla stosunku pracy

• statutowi deliktowemu

• prawu miejsca wypadku

• prawu obowiązującego w siedzibie przedsiębiorstwa

VI. ZOBOWIĄZANIA

§1.ZOBOWIĄZANIA WYNIKAJĄCE Z CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1.1. REGULACJE

-w zakresie zobowiązań z czynności prawnych niemal powszechnie dopuszcza się wybór prawa

-brak jest natomiast jednolitości przy poszukiwaniu prawa właściwego w razie braku wyboru prawa
-w tym zakresie wykorzystywane są następujące łączniki:

1. łącznik miejsca zawarcia kontraktu (właściwość legis loci contractus)

2. łącznik miejsca dokonania czynności prawnej (właściwość legis loci actus)

3. łącznik miejsca wykonania zobowiązania (właściwość legis loci solutionis)

-na początku XX wieku zaczęły się pojawiać różne koncepcje dotyczące reguł kolizyjnych

Reguły florenckie	-idea szczegółowych reguł kolizyjnych dla poszczególnych typów stosunków umownych -pojawiła się po raz pierwszy w toku obrad Instytutu Prawa Międzynarodowego na sesji we Florencji
Teoria charakterystycznego świadczenia	-zgodnie z jej założeniami stosunek zobowiązaniowy powinien podlegać prawu państwa, z którym – za pośrednictwem domicylu lub siedziby – powiązana jest strona zobowiązana do spełnienia świadczenia dla danego stosunku charakterystycznego
Koncepcja „prawa najbardziej odpowiedniego” (proper law of contract)	-przy ustaleniu prawa właściwego poszukuje się prawa, z którym stosunek zobowiązaniowy wykazuje ścisły i naturalny związek -chodzi o poszukiwanie prawa najbardziej odpowiedniego dla danej umowy lub prawa pozostającego z umową w najdonioślejszym związku
Metody a posteriori	-uzależniały one rozstrzygnięcia kolizyjne od porównania treści, celów i rezultatów zastosowania odpowiednich norm merytorycznych konkurujących systemów prawnych -w ten sposób miał został wyłowiony ten system prawny, który najsilniej był „zainteresowany” rozstrzygnięciem sporu

Rozporządzenie Rzym I w dn. 17.06.2008r. Parlament Europejski i Rada przyjęły rozporządzenie 593/2008 o prawie właściwym dla zobowiązań umownych

-rozporządzenie to stosuje się do umów zawartych w dn. 17.12.2009r. lub później

-do umów zawartych przed tą datą stosuje się konwencję rzymską (1980r.)

-stosunek prawny, dla którego prawo właściwe może zostać ustalone za pomocą reguł ujętych w rozporządzeniu Rzym I musi spełniać trzy przesłanki:

1. musi być w świetle tych aktów uznany za zobowiązanie umowne pojęcie zobowiązania umownego powinno być traktowane jako pojęcie autonomiczne
   -jego zdefiniowanie powinno odbywać się w oderwaniu od znaczenia nadanego mu w prawie materialnym danego państwa

-definicja powinna również uwzględniać charakter rozporządzenia oraz cel, w jakim akt ten został przyjęty

-w ten sposób zostanie osiągnięta jednolita wykładania i stosowanie rozporządzenia we wszystkich państwach członkowskich

1. musi wykazywać związek z prawem różnych państw związek z prawem różnych państw oznacza stosunek prawny, którego ocena odbywać się przy zastosowaniu reguł rozporządzenia
   -stosunek ten nie może mieć charakteru czysto krajowego, tj. nie może zawierać się w granicach jednego tylko państwa
   -stosunek musi być związany z prawem merytorycznym co najmniej dwóch państw

2. nie może należeć do katalogu wyłączeń spod stosowania konwencji rzymskiej zostały wyłączone:

   1. sprawy stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych – w tym zakresie występuje wyjątek, który stanowi, że w przypadku umowy zawartej przez osoby znajdujące się na terytorium tego samego państwa osoba fizyczna, która miałaby zdolność prawną albo zdolność do czynności prawnych wedle miejsca zawarcia umowy, może powołać się na brak zdolności prawnej albo brak zdolności do czynności prawnych wynikający z prawa innego państwa jedynie wówczas, gdy w chwili zawierania umowy jej kontrahent o tym braku wiedział lub nie wiedział z powodu niedbalstwa

   2. zobowiązania dotyczące testamentów i dziedziczenia, majątkowych stosunków małżeńskich oraz praw i obowiązków wynikających ze stosunków rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa, łącznie ze zobowiązaniami alimentacyjnymi wobec dzieci pozamałżeńskich – jednakże tylko wtedy, gdy są one uregulowane przepisami prawa rodzinnego lub prawa spadkowego

   3. zobowiązania z weksli, czeków, weksli własnych oraz innych przenaszalnych papierów wartościowych w zakresie, w jakim zobowiązania z tych innych papierów wartościowych wynikają z ich przenaszalności – nie są natomiast objęte wyłączeniem zobowiązania z papierów wartościowych, które mogą być przenoszone na zasadach ogólnych prawa cywilnego, tj. za pomocą przelewu

   4. zapisy na sąd polubowny i umowy o właściwość sądu­ – zostały one unormowane Konwencją o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych (konwencja brukselska, 1968r.)

   5. kwestie z zakresu prawa spółek, stowarzyszeń i osób prawnych, a w szczególności w zakresie ich zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, wewnętrznego ustroju i rozwiązywania spółek, stowarzyszeń i osób prawnych oraz ustawowej odpowiedzialności wspólników i organów za długi spółki, stowarzyszenia lub osoby prawnej

   6. kwestie, czy przedstawiciel może wobec osób trzecich zaciągać zobowiązania w imieniu osoby przez siebie reprezentowanej lub czy organ spółki/stowarzyszenia/osoby prawnej może wobec osób trzecich zaciągać zobowiązania w imieniu tej spółki/stowarzyszenia/osoby prawnej – wyłączenie to opiera się na oddzielenia stosunku umocowania

   7. tworzenia trustów oraz powstałych przez to stosunków prawnych pomiędzy założycielami, powiernikami i beneficjentami – materia prawa właściwego dla trustów została uregulowana w konwencji haskiej (1985r.)

   8. umów ubezpieczenia, które pokrywają ryzyko zlokalizowane na terytoriach państw członkowskich WE – umowy ubezpieczenia poddano specjalnemu reżimowi w zakresie przepisów kolizyjnych
      -materia regulowana przez szereg dyrektyw wspólnotowych

   9. spraw skarbowych, celnych i administracyjnych

   10. zobowiązań wynikających z kontraktów handlowych mających miejsce przed zawarciem umowy – zobowiązania przedumowne są traktowane jako zobowiązania o charakterze deliktowym

   11. umów o reasekuracji umów ubezpieczenia

Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (Wiedeń, 1980r.) weszła ona w życie w stosunku do Polski 01.06.1996r.

-konwencja ma zastosowanie do umów sprzedaży między stronami mającymi siedziby handlowe w różnych państwach, jeżeli państwa te są stronami konwencji

-w razie wielorakiej siedziby handlowej należy brać pod uwagę tę siedzibę, która ma najściślejszy związek z umową i jej wykonaniem

-w braku siedziby strony umowy (np. osoby fizycznej) stosuje się łącznik miejsca zwyczajnego pobytu strony

-konwencja nie reguluje sprzedaży:

1. konsumenckiej

2. na licytacji

3. w drodze egzekucji przez organy wymiaru sprawiedliwości

4. udziałów, akcji, tytułów inwestycyjnych, papierów wartościowych lub pieniędzy

5. okrętów, statków, poduszkowców i statków powietrznych

6. energii elektrycznej

-ponadto konwencja nie reguluje:

• zdolności stron do zawarcia umowy sprzedaży

• odpowiedzialności sprzedawcy za produkt wadliwy

• skutków prawnorzeczowych umowy sprzedaży

-konwencja znajduje bezpośrednie zastosowanie do umów sprzedaży, które mieszczą się w zakresie jej regulacji

-zakres ten określa sama konwencja

-strony mogą jednak (wyraźnie lub w sposób dorozumiany) wyłączyć stosowanie konwencji w całości lub w części

1.2. WYBÓR STATUTU KONTRAKTOWEGO

A. UWAGI WSTĘPNE

B. WYBÓR PRAWA W ROZPORZĄDZENIU RZYM I

-już preambuła rozporządzenia wprowadza swobodę wyboru prawa

-w samym rozporządzeniu została dopuszczona możliwość wyboru prawa sposób:

1. wyraźny

2. dorozumiany – dorozumiany wybór prawa wynika w sposób jednoznaczny z okoliczności

-za jeden z czynników świadczących o woli stron w dokonaniu wyboru danego prawa dla zobowiązania powinna zostać uznana umowa prorogacyjna, na mocy której sądowi danego państwa członkowskiego strony przyznały jurysdykcję wyłączną w sprawach związanych z zasadniczą umową

-dopuszczalność następczego wyboru prawa została uregulowania analogicznie jak w Konwencji rzymskiej

-zmiana wyboru właściwego prawa, dokonana po zawarciu umowy, nie ma wpływu na jej ważność ze względu na formę i nie może naruszać nabytych w dobrej wierze praw osób trzecich

-strony mogą dokonać nieograniczonego wyboru prawa

-jednakże w przypadku wyboru prawa innego państwa niż to, z którym w całości powiązane jest zobowiązanie umowne, wybór taki będzie uznany za dopuszczalny, o ile nie narusza przepisów imperatywnych tego państwa

-ponadto w przypadku, gdy umowa powiązana jest wyłącznie z terytorium WE, a wybór prawa wskazuje jako prawo właściwe prawo państwa niebędącego członkiem WE, nie może on wyłączać przepisów prawa wspólnotowego, które zostały inkorporowane do porządku prawnego państwa forum

1.3. PRAWO WŁAŚCIWE W BRAKU WYBORU PRAWA NA GRUNCIE ROZPORZĄDZENIA RZYM I

A. UWAGI OGÓLNE

-rozporządzenie wyraźnie wskazuje, jakie prawo powinno być ustalone jako właściwe dla poszczególnych typów umów:

Rodzaj umowy	Prawo właściwe
Sprzedaż towarów	prawo zwykłego miejsca pobytu sprzedawcy
Sprzedaż towarów w drodze licytacji	prawo państwa, w którym odbywa się licytacja
Umowy o świadczenie usług	prawo miejsca zwykłego pobytu usługodawcy
Umowy, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomości lub prawa do korzystania z niej	prawo miejsca położenia nieruchomości
Umowa franczyzy	prawo państwa, w którym franczyzobiorca ma miejsce zwykłego pobytu
Umowa dystrybucji	prawo państwa, w którym miejsce zwykłego pobytu ma dystrybutor
Umowy zawarte w ramach wielostronnych systemów, które kojarzą lub ułatwiają kojarzenie wielu transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych	prawo państwa, któremu systemy te podlegają

-jeżeli będzie możliwe zaklasyfikowanie danej umowy do więcej niż jednej z wymienionych powyżej kategorii, wówczas prawem właściwym dla takiej umowy będzie prawo państwa, w którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia ma miejsce pobytu

-rozporządzenie zawiera również klauzulę korekcyjną

-w przypadku, gdy ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z innym państwem niż to, które wskazane zostało ustalone przy użyciu powyższych reguł, jako prawo właściwe należy stosować prawo tego innego państwa

B. UMOWY KONSUMENCKIE

Umowy konsumenckie umowy zawierane przez osobę fizyczną w celu, który można uznać za niezwiązany z jej działalnością gospodarczą lub zawodową

-strony mogą wybrać prawo właściwe zgodnie z regułami ogólnymi

-w wyniku wyboru prawa konsument nie może zostać pozbawiony ochrony, jaką przyznają mu przepisy imperatywne, będące częścią prawa, które byłoby właściwe dla umowy, gdyby strony nie dokonały wyboru prawa

-jeżeli strony nie dokonały wyboru prawa właściwego, umowa podlega prawu państwa, w którym konsument na miejsce zwykłego pobytu, o ile w tym państwie przedsiębiorca wykonuje swoja działalność gospodarczą/zawodową albo w jakikolwiek sposób kieruje do tego państwa swoją działalność, a umowa wchodzi w zakres tej działalności

-jeżeli warunek ten nie jest spełniony prawo właściwe dla umowy powinno zostać ustalone na podstawie reguł ogólnych

-powyższemu reżimowi nie zostały poddane następujące umowy konsumenckie:

1. umowy o świadczenie usług, które maja być świadczone na rzecz konsumenta wyłącznie w innym państwie niż państwo, w którym ma on miejsce zwykłego pobytu

2. umowy przewozu z wyłączeniem umów dotyczących imprez turystycznych

3. umowy, których przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości, z wyłączeniem umów typu timesharingu

4. umowy dotyczące instrumentów finansowych, warunków rządzących emisją, ofertą publiczną, subskrypcją i umorzeniem jednostek uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania

C. UMOWY UBEZPIECZENIA

-do umów ubezpieczenia odnoszą się dwie regulacje:

1. regulacja dotycząca umów obejmujących duże ryzyko w rozumieniu dyrektywy Rady nr 73/239 z 24 lipca 1973r. stanowi, że podstawowym sposobem wyznaczania prawa właściwego dla umów tego typu jest wybór prawa dokonany zgodnie z rozporządzeniem
   -jeżeli strony nie wskazały dla niej prawa właściwego podlega ona prawu państwa, w którym ubezpieczyciel ma miejsce zwykłego pobytu

2. pozostałe umowy ubezpieczenia strony też mogą wybrać prawo właściwe, jednak ich wybór jest ograniczony
   -wybór prawa może wskazywać na:

   1. prawo państwa członkowskiego, w którym umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe w chwili zawarcia umowy

   2. prawo państwa, w którym ubezpieczający ma miejsce zwykłego pobytu

D. UMOWY PRZEWOZU

-zasady wskazywania prawa właściwego zostały uregulowane odmiennie dla umów:

1. przewozu towarów prawem właściwym powinno być w pierwszej kolejności prawo wybrane przez strony
   -jeżeli strony nie wskazały prawa właściwego, powinna ona podlegać prawu państwa, w którym przewoźnik ma miejsce stałego pobytu, o ile w tym państwie ma miejsce zwykłego pobytu nadawca albo w tym państwie nastąpiło przyjęcie towaru do przewozu, albo miejsce jego dostawy
   -jeżeli powyższy warunek nie jest spełniony, umowa podlega prawu państwa, w którym znajduje się uzgodnione przez strony miejsce dostawy

2. przewozu osób podstawową regułą jest wybór prawa przez strony z ograniczeniem – strony mogą bowiem wybrać jako prawo właściwe:

   1. prawo państwa, w którym podróżny lub przewoźnik ma miejsce zwykłego pobytu

   2. prawo państwa, w którym znajduje się siedziba głównego organu zarządzającego przewoźnika

   3. prawo państwa, w którym znajduje się miejsce wyjazdu lub przeznaczenia

-jeżeli strony nie dokonały wyboru, umowa podlega prawu państwa, w którym podróżny ma miejsce zwykłego pobytu, o ile w tym samym państwie znajduje się miejsce wyjazdu lub przeznaczenia
-jeżeli ten warunek nie jest spełniony, prawem właściwym jest prawo państwa, w którym znajduje się miejsce zwykłego pobytu przewoźnika

E. ZOBOWIĄZANIA WEKSLOWE I CZEKOWE

1) Zobowiązania wekslowe kwestię reguluje ustawa – Prawo wekslowe

-zobowiązania akceptanta weksla określa prawo miejsca płatności weksla

-z kolei skutki zobowiązań innych osób podpisanych na wekslu określa prawo państwa, w którym złożyły na wekslu swoje podpisy

2) Zobowiązania czekowe kwestię reguluje ustawa – Prawo czekowe

-skutki zobowiązań czekowych określa się wg prawa państwa, w którym te zobowiązania zostały zaciągnięte

-z kolei prawo miejsca płatności czeku określa, m.in.:

• czy cek może być płatny jedynie za okazaniem czy w jakiś czas po okazaniu

• termin przedstawienia czeku do zapłaty

• czy posiadacz może żądać zapłaty częściowej i czy jest zobowiązany do jej przyjęcia

• czy posiadacz ma szczególne prawo do pokrycia

F. ZOBOWIĄZANIA Z JEDNOSTRONNYCH CZYNNOŚCI PRAWNYCH

-do zobowiązań z jednostronnych czynności prawnych stosuje się odpowiednio przepisy o prawie właściwym dla zobowiązań umownych

1.3. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

-wg postanowień statutu kontraktowego lub statutu jednostronnej czynności prawnej należy oceniać następujące kwestie:

• dopuszczalność dokonania czynności określonego rodzaju

• przesłanki ważności czynności prawnej

• reguły dotyczące wykładni oświadczeni woli

• warunki lub terminy

• treść stosunku zobowiązaniowego i zasady wykonania zobowiązania

• niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania

• sposób i zakres wynagrodzenia szkody

• przyczyny wygaśnięcia zobowiązania

• zbywalność zobowiązania

Zakres zastosowania statutu kontraktowego na tle rozporządzenia Rzym I zgodnie z rozporządzeniem statut kontraktowy ma zastosowanie w szczególności do:

1. wykładni umowy

2. wykonywania wynikających z umowy zobowiązań

3. w granicach przyznanych przez sądowi przez prawo procesowe, skutków całkowitego lub częściowego niewykonania zobowiązań, łącznie z określenie wysokości szkody, w zakresie, w jakim rozstrzygają o tym przepisy prawa

4. różnych sposób wygaśnięcia zobowiązań oraz przedawnienia i utraty praw wynikających z upływu terminów

5. skutków nieważności umowy

-w rozporządzeniu uregulowano również następujące instytucje:

Instytucja	Uregulowanie
Przelew wierzytelności	-pod pojęciem przelewu należy rozumieć bezwarunkowe przeniesienie wierzytelności na zabezpieczenie oraz ustanowienie zastawu lub innego zabezpieczenia na wierzytelności
Subrogacja ustawowa	-w przypadku, gdy wierzycielowi przysługuje wierzytelność z umowy wobec dłużnika, a osoba trzecia ma obowiązek zaspokojenia wierzyciela lub faktycznie zaspokoiła go zwalniając tym samym dłużnika ze zobowiązania, prawo właściwe dla obowiązku osoby trzeciej określa czy i w jakim zakresie jest ona uprawniona do dochodzenia od dłużnika uprawnień, które przysługiwały mu w stosunku do niego wierzycielowi zgodnie z prawem właściwym dla wiążącego ich stosunku
Wielość dłużników	-w sytuacji, gdy wierzyciel został zaspokojony w całości lub w części przez jednego z nich, prawo, któremu podlega zobowiązanie tego dłużnika względem wierzyciela jest właściwe, także dla roszczeń regresowych tego dłużnika wobec pozostałych dłużników -pozostali dłużnicy mogą korzystać z zarzutów, jakie przysługiwały im wobec wierzyciela w zakresie przewidzianym przez prawo właściwe dla ich zobowiązań względem wierzyciela
Potrącenie	-w przypadku, gdy potrącenie nie zostało uzgodnione w dorsze umowy stron, podlega prawu właściwemu dla wierzytelności, z której dokonywane jest potrącenie -jeżeli natomiast zostało uregulowane w drodze umowy, podlega prawu wyznaczonemu wg zasad ogólnych

§2. ZOBOWIĄZANIA WYNIKAJĄCE ZE ZDARZEŃ NIEBĘDĄCYCH CZYNNOŚCIAMI PRAWNYMI

2.1. UREGULOWANIE

A. UNORMOWANIA KONWENCYJNE

-Polska jest stroną wielu konwencji bilateralnych, w których znajdują się kolizyjno prawne regulacje:

• czynów niedozwolonych

• zobowiązań pozaumownych

-konwencje te przyjmują różne łączniki:

Rodzaj łącznika	Przykład
lex loci actus	jedyny łącznik w konwencji polsko-jugosłowiańskiej
lex loci actus, obok wyjątku na rzecz legis domicilii, jeżeli strony mają miejsce zamieszkania na terytorium drugiego państwa-strony konwencji	konwencja polsko-węgierska
lex loci actus, z wyjątkiem na rzecz legis patriae, jeżeli powód i pozwany w chwili powstania zobowiązania mieli to samo obywatelstwo	konwencja polsko-rosyjska

-istotne znaczenie ma Konwencja haska o prawie właściwym dla wypadków drogowych (1971r.)

-za wypadek drogowy w rozumieniu konwencji uznaje się wypadek, w którym uczestniczy jeden lub kilka pojazdów z napędem silnikowym lub bez napędu, wiążący się z ruchem na drodze publicznej, na terenie ogólnodostępnym lub na terenie prywatnym dostępnym tylko dla niektórych osób

-prawem właściwym jest prawo państwa, w którym nastąpił wypadek z następującymi wyjątkami:

1. jeżeli w wypadku uczestniczy tylko jeden pojazd, który jest zarejestrowany w państwie innym niż to, w którym nastąpił wypadek, do odpowiedzialności stosuje się praw państwa rejestracji:

   1. kierowcy, posiadacza, właściciela i innej osoby mającej prawo do pojazdu, niezależnie od jej miejsca stałego pobytu

   2. ofiary będącej pasażerem – tylko jeżeli miejscem jej stałego pobytu jest nie jest państwo, w którym nastąpił wypadek

   3. ofiary znajdującej się poza pojazdem w chwili wypadku – tylko wówczas, gdy miejscem jej stałego pobytu jest państwo rejestracji pojazdu

2. jeżeli jest wiele ofiar wypadku:

   1. gdy w wypadku uczestniczy wiele pojazdów, postanowienia pkt A stosuje się tylko wówczas, gdy wszystkie biorące w nim udział pojazdy są zarejestrowane w jednym państwie

   2. gdy w wypadku uczestniczy wiele osób znajdujących się poza pojazdem lub pojazdami na miejscu wypadku i mogą być one odpowiedzialne postanowienia pkt 1 i 2a stosuje się tylko wówczas, gdy wszystkie te osoby mają miejsce stałego pobytu w państwie rejestracji

-odpowiedzialność za uszkodzenie rzeczy znajdujących się poza pojazdem podlega prawu państwa, w którym nastąpił wypadek

-jednakże odpowiedzialność za rzeczy osobistego użytku ofiary znajdującej się poza pojazdem podlega państwu prawa rejestracji

-prawo właściwe wyznaczone w drodze przepisów konwencji określa w szczególności:

• przesłanki i zakres odpowiedzialności

• podstawy zwolnienia od odpowiedzialności, ograniczenie odpowiedzialności oraz podział odpowiedzialności

• istnienie oraz rodzaj obrażeń ciała lub szkody, za które należy się odszkodowanie

B. ROZPORZĄDZENIE RZYM II

1) Zasady ogólne w dn. 11 lipca 2007r. został przyjęty ostateczny tekst rozporządzenia nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady regulującego właściwość dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II)

-rozporządzenie stosuje się od 11 lipca 2008r.

-zasięg przedmiotowy rozporządzenia wyznaczają trzy następujące zwroty:

1. zobowiązania pozaumowne źródłami zobowiązań pozaumownych są:

   1. czyny niedozwolone

   2. bezpodstawne wzbogacenie

   3. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

   4. culpa in contrahendo

2. w sprawach cywilnych i handlowych przyczyną odróżnienia spraw cywilnych i handlowych jest hołdowanie w niektórych państwach europejskich zasadzie dualizmu prawa prywatnego

3. powiązane prawami różnych państw rozporządzenie dotyczy wyłącznie stanów faktycznych z elementem obcym
   -rozporządzenie ma zastosowanie powszechne, tzn. że wskazane przez nie prawo właściwe stosuje się bez względu na to, czy jest ono prawem państwa członkowskiego
   -prawem wskazanym danego państwa są wszystkie normy merytoryczne obowiązujące w tym państwie z wyjątkiem PPM
   -oprócz tych norm zastosowane mogą być:

   1. przepisy określające zasady bezpieczeństwa i postępowania, obowiązujące w miejscu i czasie wystąpienia zdarzenia będącego źródłem odpowiedzialności

   2. przepisy koniecznego zastosowania (przepisy wymuszające swoje zastosowania)

2) Wybór prawa właściwego co do zasady strony mogą poddać każde zobowiązanie pozaumowne wybranemu przez siebie prawu

-wyjątek stanowi zobowiązanie pozaumowne wynikające z:

1. czynu nieuczciwej konkurencji i praktyk ograniczających wolną konkurencję

2. naruszenia prawa własności intelektualnej

3. szkody w środowisku naturalnym

-wybór prawa musi być wyraźny lub w sposób dostatecznie pewny wynikać z okoliczności sprawy i nie może naruszać praw osób trzecich

-co do zasady wyboru dokonuje się w drodze porozumienia zawieranego po wystąpieniu zdarzenia powodującego szkodę

-wyjątkowo można go dokonać przed wystąpieniem zdarzenia powodującego szkodę

-jest to możliwe tylko w przypadku prowadzenia przez wszystkie strony działalności gospodarczej, jeśli zawarte w ten sposób porozumienie było swobodnie wynegocjowane

-jeżeli wszystkie elementy stanu faktycznego w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę zlokalizowane są w państwie innym niż to, którego prawo zostało wybrane, wybór prawa nie wyłącza stosowania przepisów ius cogens tego państwa

-identyczne rozwiązanie zostało przyjęte, gdy strony dokonały wyboru prawa innego niż prawo państwa członkowskiego, a wszystkie elementy stanu faktycznego w chwili wystąpienia zdarzenia zlokalizowane są na terytorium jednego z lub kilku państw członkowskich

3) Prawo właściwe w braku wyboru prawa ze względu na specyfikę niektórych czynów niedozwolonych rozporządzenie Rzym II wprowadza dla nich osobne zasady ustalania prawa właściwego dla poszczególnych zobowiązań pozaumownych

-rozporządzenie przewiduje ponadto możliwość stosowania klauzuli korekcyjnej

-jeśli ze wszystkich okoliczności sprawy wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem wskazanym wg zasad ogólnych, stosuje się prawo tego innego państwa

Poszczególne sytuacje wskazane w rozporządzeniu Rzym II	Sposób uregulowania
Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny	-w zakresie tej odpowiedzialności prawo właściwe zostało wskazane za pomocą kaskadowo następujących po sobie łączników: jeżeli osoba, której przypisuje się odpowiedzialność i poszkodowany mają w chwili powstania szkody miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, prawem właściwym będzie prawo tego państwa jeżeli powyższa przesłanka nie jest spełniona, prawem właściwym będzie prawo państwa, w którym poszkodowany ma, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że produkt niebezpieczny został wprowadzony do obrotu w tym państwie w braku takiego prawa właściwym będzie prawo państwa, w którym produkt nabyto, jeżeli został on prowadzony do obrotu w tym państwie lub w przypadku, gdy nie zachodzi ta okoliczność prawo państwa, w którym powstała szkoda, jeżeli produkt został wprowadzony do obrotu w tym państwie -prawem właściwym będzie jednak prawo państwa miejsca zwykłego pobytu osoby, której przypisuje się odpowiedzialność, jeżeli nie mogła ona w uzasadniony sposób przewidzieć wprowadzenia produktu lub produktu tego samego rodzaju do obrotu w państwie, którego prawo stosuje się zgodnie z pkt b-d
Nieuczciwa konkurencja i praktyki ograniczające wolną konkurencję	-prawem właściwym dla zobowiązań wynikających z czynu nieuczciwej konkurencji jest prawo państwa, w którym występuje lub w którym prawdopodobne jest wystąpienie naruszenia stosunków konkurencyjnych lub zbiorowych interesów konsumentów jednakże gdy czyn nieuczciwej konkurencji narusza wyłącznie interesy oznaczonego konkurenta, prawo właściwe ustala się wg zasad ogólnych -prawem właściwym dla zobowiązań pozaumownych wynikających z praktyk ograniczających wolną konkurencję jest prawo państwa, na którego rynku praktyki te wywołują skutek lub na którego rynku zachodzi prawdopodobieństwo wywołania przez nie skutku jeżeli skutek został wywołany lub może być wywołany na rynku więcej niż 1 państwa, osoba dochodząca odszkodowania, która wszczęła postępowanie w sądzie miejsca zamieszkania pozwanego, alternatywnie może oprzeć swoje żądanie na prawie sądu, do którego zwróciła się o rozstrzygnięcie sprawy
Szkody w środowisku naturalnym	-prawem właściwym dla zobowiązania wynikającego ze szkody w środowisku naturalnym lub szkody na osobie/mieniu, będącej następstwem takiej szkody, jest prawo państwa, w którym: następuje szkoda nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę – jeśli osoba dochodząca odszkodowania zdecyduje się poddać swoje roszczenie prawu tego państwa -w przypadku szkody w środowisku naturalnym wybór prawa został ograniczony -nie można stosować klauzuli korekcyjnej
Naruszenie prawa własności intelektualnej	-prawem właściwym dla zobowiązań wynikających z naruszenia prawa własności intelektualnej jest prawo państwa: na podstawie którego dochodzi się ochrony jednak, jeżeli przedmiotem naruszenia jest jednolite, wspólnotowe prawo własności intelektualnej, prawo państwa, w którym miało miejsce naruszenie jest prawem właściwym dla wszystkich kwestii niepodlegających odpowiedniemu instrumentowi wspólnotowemu -nie można stosować wyboru prawa i klauzuli korekcyjnej
Spory zbiorowe	-prawem właściwym dla zobowiązań wynikających z tytułu odpowiedzialności osoby będącej pracownikiem lub pracodawcą z tytułu odpowiedzialności organizacji reprezentujących ich interesy zawodowe ze szkody spowodowane sporem zbiorowym planowanym lub prowadzonym jest prawo państwa: w którym w chwili powstania szkody miejsce zwykłego pobytu mieli zarówno osoba, której przypisuje się odpowiedzialność, jak i poszkodowany w braku wskazanego wyżej prawa – prawo państwa, w którym spór zbiorowy ma zostać lub został podjęty -nie ma możliwości zastosowania klauzuli korekcyjnej -dozwolony jest wybór prawa
Bezpodstawne wzbogacenie	-prawem właściwym dla zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, jeżeli dotyczy ono istniejącego pomiędzy stronami stosunku ściśle związanego z tym bezpodstawnym wzbogaceniem jest prawo właściwe dla tego stosunku -jeżeli na tej podstawie nie da się ustalić prawa właściwego, będzie nim prawo państwa, w którym w chwili wystąpienia zdarzenia będącego źródłem bezpodstawnego wzbogacenia strony mają miejsce zwykłego pobytu w braku takiego prawa stosuje się prawo państwa, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia	-prawem właściwym dla zobowiązania z tytułu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, jeżeli dotyczy ono istniejącego wcześniej między stronami stosunku, który jest ściśle związany z tym zobowiązaniem, jest prawo właściwe dla tego stosunku -jeżeli na tej podstawie nie można ustalić prawa właściwego, będzie nim prawo państwa: w którym w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę strony mają miejsce zwykłego pobytu w braku takiego prawa stosuje się prawo państwa, w którym miało miejsce działanie
Culpa in contrahendo	-prawem właściwym dla zobowiązania wynikającego z kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarcie umowy, jest prawo państwa, w którym w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę strony miały miejsce zwykłego pobytu -jeżeli prawa właściwego nie można ustalić na tej podstawie, stosuje się: prawo państwa, w którym powstała szkoda prawo państwa, w którym w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę strony miały miejsce zwykłego pobytu -dozwolone jest dokonanie wyboru prawa -w razie zaistnienia odpowiednich przesłanek stosuje się klauzulę korekcyjną

4) Zakres zastosowania prawa właściwego prawu właściwemu podlegają w szczególności:

• podstawa i zakres odpowiedzialności, w tym oznaczenie osób, które mogą być pociągnięte do odpowiedzialności za swoje czyny

• przesłanki zwolnienia z odpowiedzialności, jej ograniczenia i współodpowiedzialności

• istnienie, charakter i ocena szkody lub dochodzenie jej naprawienia

• środki, które sąd może podjąć w celu zapobieżenia naruszeniu lub szkodzie lub w celu zaniechania naruszenia lub wyrządzenia szkody, lub w celu zapewnienia naprawienia szkody

• kwestia zbywalności roszczenia o naprawienie szkody

• odpowiedzialność za czyny innych osób

VII. SPRAWY SPADKOWE

§1. STATUT SPADKOWY

1.1. PRAWO WŁAŚCIWE

Statut spadkowy (lex successionis, lex hereditatis) prawo właściwe w sprawach spadkowych

-art. 64 zawiera ograniczony wybór prawa

-spadkodawca może wybrać jeden z systemów prawnych wskazanych w ustawie

-wybór następuje w drodze oświadczenia woli zamieszczonego w testamencie, testamencie wspólnym lub w umowie dziedziczenia

-następna utrata przez spadkodawcę obywatelstwa państwa, które wybrał nie pozbawia skuteczności wyboru

-wybór statutu spadkowego powinien być wyraźny lub w sposób jednoznaczny wynikać z treści testamentu lub innego rozrządzenia mortis causa

-w razie braku wyboru prawa sprawa spadkowa podlega prawu ojczystemu spadkodawcy z chwili jego śmierci

• jeżeli spadkodawca jest apatrydą stosuje się prawo jego miejsca zamieszkania z chwili jego śmierci, a w razie jego braku – prawo państwa, w którym miał on prawo zwykłego pobytu

-oddzielnie w ustawie uregulowano ustalanie prawa właściwego do oceny ważności testamentów lub innych rozrządzeń na wypadek śmierci

-prawem właściwym jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania czynności

-prawo właściwe dla apatrydów ustala się tak jak w przypadku wyboru prawa

-ustawa nie reguluje wymagań w zakresie formy testamentu i innych rozrządzeń na wypadek śmierci

-odsyła ona do Konwencji haskiej dotyczącej kolizji w przedmiocie rozrządzeń testamentowych

-odesłanie nie ma zastosowania, jeżeli wskazanie prawa właściwego nastąpiło w drodze wyboru prawa

1.2. ZAKRES STATUTU SPADKOWEGO

A. PRZESŁANKI DZIEDZICZENIA

Przesłanka	Uregulowanie
Otwarcie spadku	-otwarcie spadku podlega ogólnemu statutowi spadkowemu -statut ten rozstrzyga zarówno o przyczynach, jak i o skutkach otwarcia spadku -jednakże domniemania dotyczące życia i śmierci podlegają statutowi personalnemu osoby, o którą chodzi
Zdolność dziedziczenia	-ogólne wymagania odnoszące się do zdolności prawnej kandydata na spadkobiercę, który jest osobą fizyczną, podlegają statutowi personalnemu osoby, o którą chodzi -obowiązuje ogólna reguła: spadkobiercą może być tylko osoba fizyczna, która przeżyła spadkodawcę -wymagania z zakresu zdolności prawnej, które działają jedynie w sferze prawnospadkowej, powodując utratę lub ograniczenie możliwości dziedziczenia po kimkolwiek podlegają statutowi spadkowemu -również o tym, czy nasciturus może dziedziczyć rozstrzyga statut spadkowy
Niegodność dziedziczenia	-niegodność dziedziczenia podlega statutowi spadkowemu, który rozstrzyga o: sposobie działania niegodności jej przesłankach skutkach ocenie przebaczenia ze strony spadkodawcy
Szczególne zakazy dziedziczenia	-w prawie merytorycznym niektórych państw spotyka się przepisy wyłączające od dziedziczenia na podstawie testamentu lub innego rozrządzenia ostatniej woli osoby, które w okresie poprzedzającym śmierć spadkodawcy pozostawały z nim w bliskich stosunkach -celem przepisów jest zabezpieczenie spadkodawcy przed wpływami z zewnątrz na jego ostatnią wolę -zakazy należy oceniać wg statutu spadkowego
Umowy o zrzeczenie się dziedziczenia	-umowa i jej skutki podlegają zasadniczo statutowi spadkowemu

B. USTALENIE ZAWARTOŚCI SPADKU

-o zasięgu spadku decyduje status spadkowy, który reguluje kwestie:

• ogólnych reguł służących do określania pojęcia spadku

• długów spadkowych powstających z chwilą śmierci lub po śmierci spadkodawcy

• szczegółowych reguł pomocniczych służących ustalaniu zawartości poszczególnych sched spadkowych lub innych korzyści czerpanych ze spadku przez poszczególne osoby

-znaczenie ogólne mają trzy zasady:

1. o istnieniu danego prawa lub obowiązku rozstrzyga system prawny, któremu to prawo lub ten obowiązek podlegają (lex causae)

2. lex causae decyduje również o tym, kto jest z tytułu danego prawa uprawniony lub kogo dany obowiązek obciąża

3. o dziedziczności danego prawa lub obowiązku rozstrzyga statut, któremu – ze względu na swa naturę – dane prawo podmiotowe lub obowiązek podlega

C. POWOŁANIE DO DZIEDZICZENIA

-powołanie do dziedziczenia podlega statutowi spadkowemu, który jest właściwy do określenia:

• kręgu spadkobierców

• transmisji

• wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców

• zasad dziedziczenia małżonka, w tym przesłanki wyłączenia od dziedziczenia w sytuacji, w której istniała podstawa do wytoczenia powództwa o rozwód

-określenie stosunku prawnego między spadkodawcą a danym spadkobiercą stanowi kwestię wstępną

-kwestii wstępnej nie stanowi natomiast stosunek faktyczny, w jakim względem spadkodawcy pozostawały inne osoby (tzw. wychowańcy) – jego istnienie powinno podlegać statutowi spadkowemu

D. NABYCIE SPADKU

-statut spadkowy określa:

Sposób dziedziczenia	-sposób przejścia spadku na spadkobierców oraz sposób uzyskania korzyści ze spadku przez innych beneficjariuszy określa statut spadkowy -statut spadkowy decyduje, czy przejście spadku następuje: ipso iure w chwili otarcia spadku po zaistnieniu dodatkowych zdarzeń (np. złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku -wg postanowień statutu spadkowego należy oceniać również sytuację spadku spoczywającego
Przyjęcie lub odrzucenie spadku	-w tym zakresie statutowi spadkowemu podlega: przyjęcie/odrzucenie spadku dopuszczalność częściowego przyjęcia/odrzucenia spadku treść oświadczenia woli granice czasowe, w jakich przyjęcie/odrzucenie może nastąpić wpływ wad oświadczenia woli na ważności oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu spadku
Stosunki między współspadkobiercami Długi spadkowe	-zakresem statutu spadkowego objęte są kwestie: stosunków między współspadkobiercami warunków, pod jakimi przysługuje uprawnienie do rozporządzania udziałem w spadku prawa pierwokupu ograniczenia odpowiedzialności typu cum viribus herdeitatis oraz pro viribus hereditatis współodpowiedzialności współspadkobierców regresów pomiędzy współspadkobiercami
Ochrona dziedziczenia	-wg statutu spadkowego należy oceniać: komu i przeciwko komu służą roszczenia mające na celu ochronę dziedziczenia zasady wedle których powinno nastąpić rozliczenie pomiędzy powodem a pozwanym, który władał przez jakiś czas spadkiem
Rezerwa lub zachowek	-wg statutu spadkowego należy oceniać: naturę prawną przysługujących określonym osobom uprawnień (rezerwa lub zachowek) krąg osób uprawnionych wielkość przypadającego udziału w spadku lub wysokość należnej wierzytelności wydziedziczenie
Zapis testamentowy	-zapis testamentowy podlega statutowi spadkowemu, dotyczy to przede wszystkim skutków zapisu
Wykonawca testamentu	-pozycję prawną wykonawcy testamentu określa statut spadkowy -ważność rozporządzenia, którego mocą wykonawca testamentu został ustanowiony, jest jedną z kwestii objętych zakresem działania statutu czynności prawnych mortis causa

E. DZIAŁ SPADKU

-dział spadku, zarówno ustawowy jak i umowny, podlega statutowi spadkowemu

-statut ten rozstrzyga:

• czy współspadkobiercom przysługuje wybór sposobu działu spadku

• czy sądowy podział spadku jest obligatoryjny

-statut spadkowy będzie decydował również o zakresie swobody przysługującej stronom przy kształtowaniu treści umowy o dział spadku

-w niektórych systemach można napotkać przepisu ograniczające podział pewnych substratów majątkowych

-pod uwagę należy zatem brać przepisy obowiązujące w miejscu położenia przedmiotów spadkowych, których ograniczenia dotyczą

1.2. STATUT CZYNNOŚCI PRAWNYCH MORTIS CAUSA

A. PRAWO WŁAŚCIWE

-o ważności testamentu i innych rozrządzeń na wypadek śmierci decyduje prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania tych czynności:

• jeżeli spadkodawca w chwili dokonania czynności był apatrydą lub jeżeli nie można ustalić treści jego prawa ojczystego, właściwe jest prawo miejsca zamieszkania spadkodawcy z chwili dokonania czynności

  • w braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy z chwili jego śmierci

-prawo właściwe do oceny formy testamentu i jego odwołania określają postanowienia Konwencji haskiej dotyczącej kolizji w przedmiocie rozrządzeń testamentowych (1961r.)

-stanowi ona, że testament jest ważny z punktu widzenia wymagań dotyczących formy, jeżeli jest ona zgodna z prawem wewnętrznym:

1. miejsca, w którym spadkodawca dokonywał rozrządzenia, albo

2. obowiązującym w państwie, którego obywatelem był spadkodawca bądź w chwili dokonywania rozrządzenia, bądź w chwili śmierci albo

3. miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zamieszkania bądź w chwili dokonywania rozrządzenia, bądź w chwili śmierci, albo

4. miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu bądź w chwili dokonywania rozrządzenia, bądź w chwili śmierci, albo

5. w odniesieniu do nieruchomości – miejsca ich położenia

-konwencja nie reguluje pojęcia rozrządzenia testamentowe, stąd też pojęcie powinno być rozumiane szeroko i obejmuje ono:

• rozrządzenia majątkowe spadkodawcy na wypadek śmierci

• inne dyspozycje mortis causa (np. uznanie dziecka, wyznaczenie opiekuna)

-konwencja dopuściła możliwość zastrzeżenia przez każde z umawiających się państw, że z zakresu stosowania konwencji będą wyłączone takie klauzule testamentowe, które wg prawa państwa dokonującego zastrzeżenia nie mają charakteru spadkowego (Polska nie skorzystała z zastrzeżenia)

-konwencja nie definiuje również pojęcia forma

-stanowi jednak, że przepisy ograniczające formy rozrządzeń testamentowych, wiążące się z wiekiem, obywatelstwem lub innymi przymiotami osobistymi testatora, należy uważać za przynależne do zakresu formy

B. ZAKRES STATUTU CZYNNOŚCI PRAWNYCH MORTIS CAUSA

-norma wyrażona w art. 65 dotyczy:

• testamentów i innych rozrządzeń na wypadek śmierci, tzn.:

  • umów dziedziczenia

  • umów o zrzeczenie się dziedziczenia

  • umów darowizny na wypadek śmierci

  • umów zobowiązujących do nieodwoływania testamentu

  • innych czynności mortis causa

• ważności czynności prawnych, o których mowa:

  • dopuszczalność dokonania czynności prawnej określonego rodzaju

  • szczególne wymagania dotyczące zdolności jako przesłanki ważności czynności

  • wad oświadczenia woli (przesłanki + skutki)

  • dopuszczalności treści testamentu i innych rozrządzeń

• odwołania testamentu w drodze czynności prawnej

VIII. MIĘDZYNARODOWE POSTĘPOWANIE CYWILNE

§1. ŹRÓDŁA MIĘDZYNARODOWEGO POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

-podstawowym źródłem prawa w dziedzinie międzynarodowego postępowania cywilnego w Polsce jest Kodeks postępowania cywilnego

-regulacje te dochodzą do głosu wtedy, gdy dana przestrzeń prawna nie jest uregulowana ani przez rozporządzenia wspólnotowe, ani w drodze umów międzynarodowych multilateralnych czy bilateralnych oraz gdy nie znajdują zastosowania przepisy szczególne ustaw polskich

-natomiast do najważniejszych umów międzynarodowych regulujących kwestię postępowania cywilnego należą:

1. Konwencja brukselska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (1968r.)

2. Konwencja z Lugano o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (1988r.)

3. Konwencja z Lugano o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (2007r.)

4. Konwencja haska dotycząca procedury cywilnej (1905r.)

5. Konwencja nowojorska o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą (1956r.)

6. Konwencja genewska o międzynarodowym arbitrażu handlowym (1961r.)

7. Konwencja haska o ułatwieniu dostępu do wymiaru sprawiedliwości w stosunkach międzynarodowych (1980r.)

-najważniejsze z aktów wspólnotowych regulujące europejskie postępowanie cywilne to:

1. akty regulujące jurysdykcję:

   • rozporządzenie Bruksela I

   • rozporządzenie Bruksela II bis

2. akty regulujące specyfikę toku postępowania:

   • rozporządzenie PE i Rady dotyczące doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (2007r.)

   • rozporządzenie Rady w sprawie współpracy między sądami Państw Członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych (2001r.)

3. akty regulujące uznawanie i stwierdzanie wykonalności orzeczeń:

   • rozporządzenie Bruksela I

   • rozporządzenie Bruksela II bis

   • rozporządzenie PE i Rady w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (2004r.)

   • rozporządzenie PE i Rady ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (2006r.)

§2. JURYSDYKCJA

Zakres przepisu (hipoteza):

-obejmuje wszelkie sprawy, które są rozpatrywane przez sąd w trybie procesowym

-kwalifikacja zakresu następuje w oparciu o kryterium procesowe

Dyspozycja:

-jest nią przyznanie kompetencji do orzekania, przyznanie jurysdykcji

Łącznik:

-podstawą wskazania jurysdykcji jest jakiegoś rodzaju okoliczność faktyczna

Dopełniacz:

-dopełniaczem podstawy jurysdykcji jest ta część przepisu, która precyzuje
w stosunku do kogo ma zachodzić podstawa jurysdykcji pozwany

Subokreślnik temporalny:

-podstawa faktyczna musi zachodzić w chwili wniesienia pozwu

-jurysdykcja może przybrać formę:

1. jurysdykcji wyłącznej

2. jurysdykcji ogólnej

3. jurysdykcji szczególnej

4. jurysdykcji umownej

A. JURYSDYKCJA WYŁĄCZNA

-jurysdykcja wyłączna jest przejawem dążenia państwa do zapewnienia sobie wyłączności w rozpatrywaniu spraw danego rodzaju

-żaden kraj nie może jednak zabronić innym państwom rozpatrywania danej sprawy

-konsekwencją wprowadzenia tej kategorii jurysdykcji jest zakaz uznawania/wykonywania orzeczeń zapadłych w innych krajach z naruszeniem polskiej jurysdykcji wyłącznej

-w ten sposób blokuje się swobodny przepływ orzeczenia, które zapadło w innym kraju

-np. jurysdykcja w sprawach o prawa rzeczowe o nieruchomościach

B. JURYSDYKCJA OGÓLNA

- jurysdykcję ogólną wyraża sentencja actor sequitur forum rei

-sąd pozwanego jest definiowany różnie przez przepisy:

• w przypadku osoby fizycznej może to być sąd kraju obywatelstwa/miejsca zamieszkania/ miejsca pobytu

• w przypadku osoby prawnej/innej jednostki organizacyjnej jest to kraj siedziby jednostki

C. JURYSDYKCJA SZCZEGÓLNA

-do jurysdykcji szczególnej zalicza się te wszystkie jurysdykcje, które nie wykazują cech jurysdykcji wyłącznej, ogólnej ani umownej

-ustawodawca wprowadza ją w celu poszerzenia katalogu spraw rozpoznawanych przez sądy krajowe

-np. art. 1103¹KPC – sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy (…)

D. JURYSDYKCJA UMOWNA

-w pewnym zakresie jurysdykcję można kształtować w drodze umowy:

1. prorogacyjnej włącza jurysdykcję jakiegoś państwa

2. derogacyjnej wyłącza jurysdykcję jakiegoś państwa

-umowy jurysdykcyjne mogą przybierać formę:

1. klauzuli jurysdykcyjnej

2. osobno spisanej umowy

§3. JURYSDYKCJA W PRAWIE POLSKIM

3.1. ZASADY OGÓLNE

-brak jurysdykcji krajowej sąd bada w każdym stanie sprawy z urzędu

-jeżeli sąd zorientuje się, że nie ma jurysdykcji powinien odrzucić pozew

-nieważne jest postępowanie, w którym sąd nie miał jurysdykcji do rozpatrzenia sprawy, a mimo to ją rozpatrzył

-niezależnie od trybu rozpoznania, do jurysdykcji krajowej będą należeć sprawy, w których występuje jurysdykcja konieczna

-do jurysdykcji krajowej należą sprawy, w stosunku do których:

1. zachodzi brak jurysdykcji krajowej na innej podstawie

2. przeprowadzenie postępowania przed sądem nie jest możliwe albo nie można wymagać jego przeprowadzenia oraz

3. można stwierdzi, że wykazują one związek z polskim porządkiem prawnym

-ponadto wyróżnia się następujące zasady:

1. zasada priorytetu prawa wspólnotowego i umów międzynarodowych zasada ta wynika z Konstytucji oraz szeregu umów m-dowych

2. zasadę stosowania krajowego prawa procesowego jest to zasada, która ma zastosowanie do całości PPM
   -sąd może stosować prawo merytoryczne innego państwa, ale procedować będzie wg własnej procedury

3. zasadę równouprawnienia cudzoziemców wynika ona z tego, że cudzoziemcy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi, chyba że ustawa stanowi inaczej

4. zasadę poszanowania kompetencji sądów i organów zagranicznych jest to zasada, która wynika z potrzeby wzajemnego poszanowania suwerenności na arenie międzynarodowej

5. zasada wzajemności stanowi ona wyraz dążenia ustawodawcy do zabezpieczenia interesów obywateli swojego państwa w wypadku, gdy inne państwo traktuje ich w sposób dyskryminujący

3.2. JURYSDYKCJA W PROCESIE

Rodzaj sprawy	Podstawy faktyczne jurysdykcji ogólnej	Podstawy faktyczne jurysdykcji wyłącznej
Sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych	obywatelstwo polskie obojga małżonków małżonek-powód ma obywatelstwo polskie oraz co najmniej 6 miesięcy przed wszczęciem postępowania miał miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w RP lub małżonek-powód ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w RP co najmniej od 1 roku przed wszczęciem postępowania oboje małżonków ma ostatnie miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w RP, a jedno z nich ma takowe nadal	obywatelstwo polskie obojga małżonków połączone z miejscem zamieszkania i miejscem zwykłego pobytu w Polsce
Sprawy ze stosunków między rodzicami a dziećmi	obywatelstwo polskie powoda i pozwanego rodzic-powód ma obywatelstwo polskie oraz co najmniej 6 miesięcy przed wszczęciem postępowania miał miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w RP rodzic-powód ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w RP co najmniej od 1 roku przed wszczęciem postępowania dziecko albo przysposobiony lub przysposabiający mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w RP	obywatelstwo polskie obu stron połączone z miejscem zamieszkania i miejscem zwykłego pobytu w Polsce
Sprawy o alimenty i roszczenia związane z ustaleniem pochodzenia dziecka	powodem jest uprawniony, który ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce sprawa o alimenty jest rozpoznawana łączenie ze sprawą małżeńską należącą do jurysdykcji krajowej sprawa o roszczenie jest rozpoznawana łącznie ze sprawą o ustalenie pochodzenia dziecka należącą do jurysdykcji krajowej	-
Sprawy z zakresu prawa pracy	pracownik-powód wykonuje/wykonywał/miał wykonywać pracę w RP pracownik-powód jest/został skierowany do pracy w RP przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem UE pracownik-powód jest/został skierowany do pracy w RP przez pracodawcę, który nie ma siedziby w państwie będącym członkiem UE	-
Sprawy z zakresu ubezpieczenia przeciwko ubezpieczycielowi	powód ma miejsce zamieszkania w RP pozwany ubezpieczyciel jest współubezpieczycielem, a istnieje jurysdykcja krajowa w sprawie przeciwko ubezpieczycielowi głównemu zdarzenie wywołujące szkodę nastąpiło w RP, a sprawa dotyczy ubezpieczenia : -odpowiedzialności cywilnej -nieruchomości	-
Inne sprawy	zobowiązanie wynikające z czynności prawnej, które zostało/ma być/miało być wykonane w RP zobowiązanie niewynikające z czynności prawnej, które powstało w RP pozwany ma w RP zakład/oddział, a sprawa wynika z działalności tego zakładu/oddziału	przedmiotem sprawy są prawa rzeczowe na nieruchomości lub posiadanie nieruchomości położnej w RP

3.3. JURYSDYKCJA W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM

Rodzaj sprawy	Podstawy faktyczne jurysdykcji fakultatywnej	Podstawy faktyczne jurysdykcji wyłącznej
Sprawy o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu	zaginiony/zmarły jest obywatelem polskim zaginiony/zmarły jest cudzoziemcem mającym ostatnie miejsce zamieszkania/zwykłego pobytu w RP zaginiony/zmarły jest cudzoziemcem mającym ostatnie miejsce zamieszkania/zwykłego pobytu poza granicą, ale sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym lub zgon nastąpił w RP	-
Sprawy o ubezwłasnowolnienie	osoba, której dotyczy wniosek jest obywatelem polskim osoba, której dotyczy wniosek jest cudzoziemcem mającym miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce	osoba, której dotyczy wniosek jest obywatelem polskim, mającym miejsce zamieszkania i zwykłego pobytu w Polsce
Sprawy małżeńskie	jeden z małżonków/nupturientów jest obywatelem polskim jeden z małżonków/nupturientów jest cudzoziemcem mającym miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce jeden z małżonków/nupturientów jest cudzoziemcem i zamierza zawrzeć małżeństwo w RP położenie majątku wspólnego/jego znacznej części w Polsce	-
Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi	dziecko, którego sprawa dotyczy ma miejsce zamieszkania/zwykłego pobytu w RP wnioskodawca i dziecko są obywatelami polskimi	-
Sprawy o przysposobienie	przysposabiany jest obywatelem polskim przysposabiany jest cudzoziemcem mającym miejsce zamieszkania/zwykłego pobytu w RP przysposabiający jest obywatelem polskim i ma miejsce zamieszkania/zwykłego pobytu w RP	przysposabiający (oboje małżonkowie) oraz przysposabiany są obywatelami polskimi, mającymi miejsce zamieszkania i zwykłego pobytu w RP
Sprawy z zakresu opieki i kurateli	osoba, nad którą sprawowana jest opieka/kuratela jest obywatelem polskim osoba, nad którą sprawowana jest opieka/kuratela jest cudzoziemcem mającym miejsce zamieszkania/zwykłego pobytu w Polsce osoba prawna/ułomna osoba prawna, nad którą sprawowana jest kuratela, ma siedzibę w Polsce poszczególna sprawa, do której ustanawia się kuratelę, należy do jurysdykcji polskiej wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym	-
Sprawy o prawa rzeczowe na nieruchomościach i o posiadanie nieruchomości	-	położenie nieruchomości w Polsce

§4. JURYSDYKCJA W PRAWIE WSPÓLNOTOWYM

4.1. ROZPORZĄDZENIE BRUKSELA I

-rozporządzenie Bruksela I przewiduje, że sąd bada jurysdykcję z urzędu

-jeśli stwierdzi, że rozpatrywana sprawa należy do wyłącznej jurysdykcji innego sądu, sąd wydaje odpowiednie orzeczenie (postanowienie o odrzuceniu pozwu lub umorzeniu postępowania)

-sąd postąpi podobnie, jeżeli na podstawie rozporządzenia stwierdza, że nie ma jurysdykcji do rozpatrzenia sprawy, a pozwany nie wda się w spór co do istoty sprawy

-rozporządzenie reguluje również kwestię zawisłości tej samej sprawy przed sądami różnych jurysdykcji

-sąd, przed którym wytoczono powództwo później, zawiesza postępowanie z urzędu do czasu, gdy sąd, przed którym wytoczono powództwo wcześniej, rozpatrzy kwestię swojej jurysdykcji

-jeżeli ten drugi sąd uzna się za władny do rozpatrzenia sprawy, sąd pierwszy stwierdzi brak swojej jurysdykcji (postanowienie o odrzuceniu pozwu lub umorzenie postępowania z urzędu)

-rozporządzenie przewiduje także możliwość stwierdzenia braku jurysdykcji, jeżeli przed sądami różnych państw zawisłe są sprawy, które pozostają ze sobą w związku

-sprawy pozostają ze sobą w związku, jeżeli pożądane jest ich łączne rozpoznanie i rozstrzygnięcie

-jeżeli sprawy należą do wyłącznej jurysdykcji kilku sądów, sąd przed którym wytoczono powództwo później, stwierdzi brak swojej jurysdykcji na rzecz sądu, przed którym wytoczono powództwo pierwotnie

A. JURYSDYKCJA

-rozporządzenie Bruksela I szczegółowo reguluje zakres swojego zastosowania

-znajduje ono zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu

-z zakresu zastosowania rozporządzenia wyłączono sprawy:

1. stanu cywilnego

2. ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych

3. stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa

4. prawa spadkowego, łącznie z testamentami

5. upadłości, układów i innych podobnych postępowań

6. ubezpieczenia społecznego

7. sądownictwa polubownego

-rozporządzenie reguluje jurysdykcję ogólną analogicznie do KPC

• osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium danego państwa członkowskiego, mogą być pozwane niezależnie od ich obywatelstwa przed sądy państwa członkowskiego

• jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w żadnym państwie członkowskim, w miejsce rozporządzenia zastosowanie znajdują przepisy krajowe lub umowy m-dowe

-rozporządzenie przewiduje szereg dodatkowych zasad dotyczących jurysdykcji, pozwalających na pozwanie osoby w państwie członkowskim, inne niż to, w którym ma ona miejsce zamieszkania:

Rodzaj sprawy	Sąd właściwy (alternatywnie)
Przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy	Sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane
Sprawy o delikty lub quasi-delikty	Sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie powodujące szkodę
Sprawy roszczeń o odszkodowanie lub o przywrócenie do stanu poprzedniego, które wynikają z czyn zagrożonego karą	Sąd karny, do którego wniesiono akt oskarżenia, o ile sąd ten wg swojego prawa może rozpatrywać roszczenia cywilnoprawne
Sprawy dotyczące działania filii, agencji lub innego oddziału	Sąd miejsca położenia filii, agencji lub innego oddziału
Sprawy, w których ktoś występuje w roli założyciela trustu, powiernika trustu lub jego beneficjenta	Sąd państwa, w którym trust ma swoją siedzibę
Sprawy dotyczące sporu o zapłatę wynagrodzenia za ratownictwo lub udzielanie pomocy dla ładunku lub frachtu	Sąd, na którego obszarze właściwości ładunek lub fracht zostały zajęte w celu zabezpieczenia zapłaty
Pozwanie kilku osób	Sąd miejsca zamieszkania jednej z nich
Sprawy dotyczące powództwa z tytułu rękojmi, gwarancji lub powództwa interwencyjnego	Sąd, przed którym toczy się główne postępowanie
Sprawy dotyczące powództwa wzajemnego	Sąd, w którym zawisło powództwo główne

-jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy, którą zawarł konsument w celu, który nie może być uważany z działalność zawodową/gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie przepisów dotyczących sprawy umów z udziałem konsumentów

-jurysdykcja ta znajduje zastosowanie w następujących wypadkach:

1. jeżeli umowa była umową sprzedaży na raty rzeczy ruchomych, niezależnie od tego, kto był drugą stroną umowy

2. jeżeli umowa była umową pożyczki spłacanej ratami lub inną umową kredytową, która przeznaczona była do finansowania kupna rzeczy ruchomych, niezależnie od tego, kto był drugą stroną umowy

3. jeżeli umowa została zwarta z profesjonalistą działającym w państwie zamieszkania konsumenta i pozostaje w zakresie działalności profesjonalisty

-w powyższych przypadkach konsument może wytoczyć powództwo przed sąd:

• miejsca zamieszkania swojego kontrahenta

• sąd miejsca swojego zamieszkania

-kontrahent może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sąd miejsca zamieszkania konsumenta

-podobnie, ze względu na potrzebę ochrony pracownika, ujmowana jest jurysdykcja dla indywidualnych umów o pracę

-jeżeli postępowanie dotyczy umowy lub roszczenia wynikającego z tej umowy, pracodawca może być pozwany przed sądy państwa:

• w którym pracownik zazwyczaj pracuje/pracował

• w którym znajduje się oddział, który pracownika zatrudnił

-pracodawca może pozwać pracownika jedynie przed sąd miejsca jego zamieszkania

-rozporządzenie reguluje również jurysdykcję wyłączną w następujących przypadkach:

Przedmiot sprawy	Jurysdykcja
Prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem i dzierżawa nieruchomości	Państwo położenia nieruchomości
Ważność, nieważność lub rozwiązanie spółki lub osoby prawnej, albo ważność decyzji organów	Państwo siedziby spółki lub osoby prawnej
Ważność wpisów do rejestrów publicznych	Państwo prowadzenia rejestrów
Rejestracja patentów, znaków towarowych, wzorów i modeli lub podobnych praw wymagających zgłoszenia lub zarejestrowania	Państwo, na kto ego terytorium nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja
Wykonanie orzeczenia	Państwo wykonania orzeczenia

-rozporządzenie Bruksela I dopuszcza możliwość kształtowania jurysdykcji umową

-strony mogą zatem uzgodnić, że spory już istniejące lub mogące wyniknąć z już istniejącego stosunku prawnego poddane są jurysdykcji sądu/sądów danego państwa

-rozporządzenie nie wymaga, aby pomiędzy stosunkiem prawnym a wybranym krajem jurysdykcji zachodził związek (można wybrać dowolny kraj UE)

-umowa jurysdykcyjna powinna przybrać:

1. formę pisemną lub ustną, ale potwierdzoną na piśmie

2. formę, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami

3. w handlu międzynarodowym – formę odpowiadającą zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i którego stale przestrzegają

-strony nie mogą zmieniać jurysdykcji wyłącznej

-każda umowa naruszająca postanowienia rozporządzenia dotyczące jurysdykcji wyłącznej będzie bezskuteczna

B. UZNAWANIE I WYKONYWANIE ORZECZEŃ W SPRAWACH CYWILNYCH I HANDLOWYCH NA TLE ROZPORZĄDZENIA BRUKSELA I

-rozporządzenie nie definiuje pojęcia sądu (organu), którego orzeczenie podlegałoby wykonaniu i uznaniu w przewidzianym przez nie trybie

-chodzi jednak o organa, które za pomocą specjalnej procedury rozstrzygają spory, a którym zapewnione są specjalne uprawnienia (np. gwarancje niezależności)

-orzeczenia pochodzące z jednego państwa członkowskiego UE uznawane są przez inne państwa członkowskie
z mocy prawa, chyba że zachodzą przesłanki wyłączające uznanie

-zgodnie z nimi orzeczenia nie uznaje się, jeżeli;

1. uznanie byłoby w sposób oczywisty sprzeczne z porządkiem publicznym państwa uznającego (klauzula porządku publicznego)

2. pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono dokumentu wszczynającego postępowanie w czasie i sposób umożliwiający mu przygotowanie obrony, chyba że pozwany nie złożył przeciwko orzeczeniu środka zaskarżenia, mimo że miał taką możliwość

3. orzeczenia nie da się pogodzić z orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami w państwie uznającym, w którym wystąpiono o uznanie

4. orzeczenia nie da się pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem wydanym w innym państwie członkowskim albo w państwie trzecim w sporze o to samo roszczenie między tymi samymi stronami, o ile to wcześniejsze orzeczenie spełnia warunki konieczne do jego uznania w państwie uznającym

5. orzeczenie zapadło z naruszeniem przepisów rozporządzenia o:

   • jurysdykcji przewidzianej dla spraw dotyczących ubezpieczenia

   • jurysdykcji przewidzianej dla spraw dotyczących umów zawartych pomiędzy konsumentami

   • jurysdykcji wyłącznej

4.2. ROZPORZĄDZENIE BRUKSELA II BIS

-jest to Rozporządzenie dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej

-na gruncie rozporządzenia przez sprawy małżeńskie należy rozumieć:

• rozwód

• separację

• unieważnienie małżeństwa

• stwierdzenie nieważności małżeństwa

-z kolei odpowiedzialność rodzicielską rozporządzenie postrzega jako prawa i obowiązki rodzica względem osoby i majątku dziecka

-dotyczy również ona prawa osobistej styczności z dzieckiem oraz reguluje kwestie uprowadzenia dziecka za granicę

-spod zakresu rozporządzenia wyłączono szereg kwestii:

• obowiązki alimentacyjne

• ustalenie i zaprzeczenie rodzicielstwa

• orzeczenia w sprawach adopcji, środków przygotowujących do adopcji, jak również unieważnienia i odwołania adopcji

• nazwisko i imię dziecka

• powiernictwo i dziedziczenie

• upełnoletnienie

A. JURYSDYKCJA

Rodzaj sprawy	Podstawa jurysdykcji	Uwagi
Rozwód Separacja Unieważnienie małżeństwa	zwykły pobyt obojga małżonków zwykły pobyt jednego z małżonków, jeżeli oboje mieli ostatnio zwykły pobyt w tym państwie zwykły pobyt strony przeciwnej zwykły pobyt jednego z małżonków, jeżeli chodzi o wspólny pobyt zwykły pobyt powoda/wnioskodawcy, jeżeli przebywał w tym kraju co najmniej od 1roku bezpośrednio przed wniesieniem pozwu/złożeniem wniosku zwykły pobyt powoda/wnioskodawcy, jeżeli przebywał w tym kraju od co najmniej 6 miesięcy bezpośrednio przed wniesieniem pozwu/złożeniem wniosku i jest obywatelem państwa członkowskiego	sąd miejsca wniesienia pozwu jest sądem właściwym również dla pozwu wzajemnego sąd, który wydał orzeczenie o separacji, ma jurysdykcję w sprawie zmiany takiego orzeczenia w rozwodowe
Sprawy odpowiedzialności rodzicielskiej	zwykły pobyt dziecka w chwili wniesienia pozwu lub w chwili złożenia wniosku	-

-rozporządzenie Bruksela II bis przewiduje ponadto szereg szczegółowych rozwiązań w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej, uprowadzenia dziecka oraz powrotu dziecka bezprawnie zatrzymanego