IV.

Państwo, naród i jednostka

Naród jest szczególnego rodzaju grupą społeczną. Wyróżnia się ona liczebnością członków i
specyficznymi celami. Nie ma jednej uniwersalnej definicji narodu.

naród - historycznie ukształtowana trwała wspólnota, która powstała na gruncie wspólnych losów
dziejowych, wspólnej gospodarki i instytucji politycznych. Charakteryzuje się istnieniem
świadomości narodowej.

naród – wielka, na ogół skoncentrowana grupa społeczna, połączona więzią etniczną oraz
kulturowo-cywilizacyjną. Charakteryzująca się posiadaniem świadomości narodowej, mająca
zdolność przekazania tej świadomości następnym pokoleniom.

naród – zbiorowość terytorialna o określonym składzie etnicznym. Wytworzyła się w procesie
dziejowym jako wspólnota o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym, kulturowym.

naród – wspólnota ludzi tworząca się w długich procesach dziejowych, wyznaczają ja członkowie
mający poczucie (świadomość) wspólnego pochodzenia, dobra, losów historycznych, specyficznych
postaw, zachowań, znaków obyczajowości. Zwykle wspólnotę tę postrzega się w wymiarach
etnicznym i politycznym.

czynniki narodowotwórcze:

-

wspólne terytorium (więź emocjonalna z krajem)

-

wspólne pochodzenie etniczne (wspólny język, zwyczaje, obyczaje)

-

wspólna organizacja polityczna (jednolite zasady współżycia i cele)

-

wspólna kultura (literatura, muzyka, malarstwo)

-

integracja gospodarcza (wspólnota interesów)

-

integracja społeczna (stosunki i zależności społeczne)

Ernest Gellner „Narody i nacjonalizm” fragmenty

„ Państwo zaczyna istnieć, gdy z życia społecznego wyodrębniają się wyspecjalizowane organy
porządkowe, takie jak policja czy sądownictwo. To one są państwem.

Państwo to instytucja, która zajmuje się wymuszaniem publicznego ładu.

Gdy istnieje państwo często pojawia się proces nacjonalizmu.

I narody i państwa są bytami przygodnymi. A nie powszechnymi i koniecznymi. Istniały nie zawsze i
nie wszędzie. Co więcej naród i państwo nie są tym samym bytem. Nacjonaliści twierdzą, że zostały
one sobie wzajem przeznaczone, że jedno nie może obejść się bez drugiego i że w przeciwnym razie
dzieje się tragedia. Lecz aby spełnić swe przeznaczenie, musiały najpierw powstać, a powstały
niezależnie i przypadkowo. Niewątpliwie państwo nie potrzebowało narodu, by móc zaistnieć i
niewątpliwie też niektóre narody zaistniały bez błogosławieństwa państwa.

Definicje narodu:

-

definicja kulturowa – dwie osoby należą do tego samego narodu, jeżeli uczestniczą w tej
samej kulturze, przez którą rozumieć będziemy system idei, znaków, skojarzeń, sposobów
zachowania i porozumiewania się.

-

definicja woluntarystyczna – dwie osoby należą do tego samego narodu, jeżeli uważają, że
należą do tego samego narodu. Czyli narody są dziełem człowieka. Zbiór osób staje się
narodem, gdy są one stanowczo przekonane, iż z tytułu współzależności do owego zbioru
maja wobec siebie pewne obowiązki i prawa. Tym, co czyni z nich naród jest wzajemne
uznanie się za rodaków.”

Rola państwa w kształtowaniu narodu

Najpierw powstały organizacje państwowe a dopiero później narody. Państwo odegrało największą
rolę w kształtowaniu się narodu. Oddziaływało na procesy przemian i wykształcenie się właściwych
dla narodu cech.

Cechy wspólnoty narodowej:

-

język

-

terytorium

-

wspólnota pochodzenia

-

religia

-

wspólny sposób życia

-

tradycja

-

obyczaje

-

wspólnota losów historycznych i politycznych

-

emblematy i symbole

-

świadomość odrębności etnicznej wspólnoty

-

identyfikacja z daną wspólnotą

Rola państwa:

-

tworzyło ramy zewnętrzne (terytorialne), w obrębie, których dokonywały się procesy
integracji kulturalnej, językowej, ekonomicznej itp.

-

tworzyło ogólną ideologię państwową, która odwoływała się do treści narodowych

-

powodowało powstanie wspólnoty losów historycznych, w szczególności w stosunkach z
obcymi

-

popierało działalność kulturalną, funkcjonalną wobec procesu tworzenia się narodu

-

mogło być promotorem powstania religii narodowej (np. kościół anglikański)

Proces kształtowania się narodu jest bardzo złożony. Nie ma jednego decydującego czynnika, jest
ich wiele. Na pewno można powiedzieć, że w większym stopniu decydowały czynniki duchowe niż
materialne.

Kształtowane i utrwalane na przestrzenie dziejów poczucie wspólnoty celów, ideałów, wartości i
zachowań rozstrzyga o tożsamości i żywotności narodu, nawet w niesprzyjających warunkach
zewnętrznych.
Twierdzenie to potwierdzają dzieje narodu polskiego, który był przez 123 lata pozbawiony swojej
państwowości. Mimo to utrzymał swoją jedność.

Relacje: państwo i naród

Państwo może obejmować ludzi na określonym terytorium przynależnych do danego narodu.

W państwie mogą żyć członkowie wielu narodów: może ono być wspólnotą wielonarodową na
określonym terytorium.

Państwo może też obejmować jedynie część danego narodu, a pozostali członkowie tej wspólnoty
mogą należeć do innego państwa.

państwo narodowe – państwo, którego prawie wszyscy mieszkańcy stanowią jeden naród i
zdecydowana większość tego narodu zamieszkuje to właśnie państwo

państwo wielonarodowe – to państwo, w którym żadna z grup etnicznych nie ma przewagi liczebnej
nad pozostałymi grupami etnicznymi

Naród stanowi trwalszą wspólnotę ludzką od państwa.

Narody dążą do posiadania własnej państwowości, bo państwo spełnia zadania ogólnonarodowe,
jest potrzebne narodowi, ma wpływ na jego rozwój. Brak własnej państwowości sprawia trudności w
określeniu tożsamości narodowej.
Każdy naród ma prawo do jedności narodowej, odrębności kulturalnej, społecznej, gospodarczej i
politycznej. Prawo to może zapewnić tylko państwo narodowe.

Nacjonalizm

łac. natio - naród

nacjonalizm – ideologia lub postawa społeczna, w której wartością kluczowa jest naród. Opiera się
na przekonaniu, że członkowie każdej narodowości powinni dążyć do utworzenia własnego państwa.
Naród jest najdoskonalszą formą życia zbiorowego.

W znaczeniu pozytywnym nacjonalizm mówi o solidarności z własnym narodem, przekonaniu o
jego wielkiej wartości, przywiązaniu do narodu. Interes narodu jest ważniejszy od interesu jednostki.
W tym znaczeniu związany jest z patriotyzmem(umiłowanie ojczyzny, gotowość do poświęcenia i
pracy dla dobra narodu).

W znaczeniu negatywnym nacjonalizm oznacza egoizm narodowy, przekonanie o wyższości
własnego narodu nad innymi narodami. Własny naród ma cechy, których odmawia się innym
narodom. Nawiązuje do ksenofobii (niechęć do cudzoziemszczyzny) i szowinizmu (nienawiść wobec
innych narodów i bezkrytyczny stosunek do własnego narodu).

Przeświadczenia nacjonalizmu:

-

ludzkość dzieli się przede wszystkim na narody, z których każdy ma swoją własną historię

-

naród jest najważniejszą zbiorowością, do której należy człowiek. W przypadku konfliktów
interesu, dobro narodu jest najważniejsze

-

naród jest wspólnotą przyrodzoną, do której wchodzi się przez sam fakt swego przyjścia na
świat

-

naród jest wspólnotą „organiczną”, jest niepodzielny, nie powinny istnieć w nim żadne inne
grupy

-

naród jest jedyną w swoim rodzaju indywidualnością i tę swoją cechę powinien pielęgnować
we wszystkich sferach życia i wystrzegać się przyjmowania obcych wzorów

-

naród stanowi źródło władzy politycznej, której głównym zadaniem jest obrona interesów i
integralności narodu

Mniejszości narodowe i grupy etniczne

mniejszość narodowa – grupa ludzi zamieszkująca obszar danego państwa, odróżniająca się od
reszty społeczności językiem, kulturą, pochodzeniem etnicznym bądź religią. Zbiorowość ta
charakteryzuje się poczuciem własnej odrębności, a także chęcią zachowania i przekazania swojej
kultury następnym pokoleniom. Ma świadomość istnienia własnego państwa. Prawo
międzynarodowe gwarantuje przestrzegania praw mniejszości narodowych.

Mniejszości narodowe występujące w Polsce (9):

-

Niemcy

-

Czesi

-

Białorusini

-

Ukraińcy

-

Litwini

-

Żydzi

-

Ormianie

-

Słowacy

-

Rosjanie

grupa etniczna – zbiorowość, która w swojej świadomości i w oczach otaczających zbiorowości jest
odrębna, specyficzna ze względu na

-

kulturę (język, religia, obyczajowość)

-

genealogię (wspólne losy, wspólna historia, przodkowie)

-

poczucie posiadania własnego terytorium i praw do niego

-

odrębność osobowościowa (stereotypy, czyli jak inni ich postrzegają, autostereotypy czyli
wyobrażenia o samych sobie)

Grupa etniczna to zbiorowość odróżniająca się od większości społeczeństwa jakiegoś państwa i nie
identyfikująca się z żadnym narodem tworzącym jakieś inne państwo.

Grupy etniczne występujące w Polsce:

-

Romowie

-

Tatarzy

-

Łemkowie

-

Karaimi (pochodzenia tureckiego, ich religia wywodzi się z judaizmu)