Psychologia kliniczna; dr Małgorzata Lipowska

1

psychologia kliniczna

psychologia kliniczna

dr Małgorzata

dr Małgorzata

Lipowska

Lipowska

tematyka wykładów

tematyka wykładów

psychologia kliniczna: definicje

zdrowie i choroba

zaburzenia okresu dzieciństwa

zaburzenia osobowości

zaburzenia obrazu własnego ciała

zaburzenia lękowe

zaburzenia afektywne

niepełnosprawność umysłowa

zaburzenia seksualne

schizofrenia

choroby neurodegeneracyjne

literatura

literatura

obowiązkowa:

1. Sęk, H. (red) (2005). Psychologia kliniczna. Warszawa:

PWN.

2. Sęk, H. (2001). Wprowadzenie do psychologii klinicznej.

Warszawa: Scholar.

uzupełniająca:

1. Bogdanowicz M. (1991): Psychologia kliniczna dziecka w

wieku przedszkolnym. Warszawa: WSiP.

dla ambitnych:

1. Carson, R.C., Butcher, J.N., Mineka, S. (2003).

Psychologia zaburzeń. Gdańsk: GWP

2. Kendall, P.C. (2004) Zaburzenia okresu dzieciństwa i

adolescencji. Gdańsk: GWP

psyche

psyche

- dusza

logos

logos

- nauka

typy wiedzy psychologicznej

typy wiedzy psychologicznej

wiedza

podstawowa

teoretyczna

wiedza

społecznie

responsywna

wiedza

profesjonalna

psychologia

psychologia

:

naukowe badanie

zachowania jednostek

i ich procesów psychicznych

Psychologia kliniczna; dr Małgorzata Lipowska

2

psychologia

psychologia

zajmuje się:

opisem,

wyjaśnianiem,

przewidywaniem,

kierowaniem,

ludzkiego zachowania,

ludzkiego zachowania,

w taki sposób aby móc:

w taki sposób aby móc:

polepszyć jakość życia

czym zajmują się psychologowie?

czym zajmują się psychologowie?

badania podstawowe w psychologii

psychologia stosowana

nieterapeutyczna terapeutyczna

dziedziny badań podstawowych

dziedziny badań podstawowych

poznawcza

poznawcza

– przetwarzanie informacji przez człowieka

→ wybiórczość uwagi , pamięć

rozwojowa

rozwojowa

– rozwój człowieka w ciągu życia

→ rozwój intelektualny, emocjonalny

społeczna

społeczna

– stosunki z innymi

→ postawy, spostrzeganie innych

porównawcza

porównawcza

– zachowanie zwierząt a ludzi

→ instynkt, więzi

fizjologiczna

fizjologiczna

– mózg a zachowanie się

→ układ nerwowy, obszary mózgu

psychometryczna

psychometryczna

– różnice indywidualne

→ inteligencja, osobowość

działy psychologii

działy psychologii

teoretyczna

teoretyczna::

osobowość i różnice indywidualne,
p. rozwoju,

p. emocji i motywacji,

procesy poznawcze, p. społeczna,

stosowana

stosowana::

kliniczna, wychowawcza,
organizacji i zarządzania

…elementy różnych np. p. penitencjarna,
p. sportu, p. kultury, p. reklamy, p. marketingu…

metody badań psychologicznych

metody badań psychologicznych

podejście

nomotetyczne

nomotetyczne

– badanie grup

+ uogólnienie próby na ogół populacji,
- brak możliwości przewidzenia zachowania

jednostki,

- jednostka traci indywidualność

podejście

idiograficzne

idiograficzne

– pogłębione

studia jednostki
+ koncentracja na osobie i poznanie jej

indywidualności,

- poznajemy jedną osobę

metody badań psychologicznych

metody badań psychologicznych

eksperyment

obserwacja

sondaż

studium przypadku

badania psychometryczne

Psychologia kliniczna; dr Małgorzata Lipowska

3

eksperyment

eksperyment

badacz rozmyślnie izoluje i zmienia jeden czynnik

(zmienną niezależną), aby móc obserwować wpływ tej

zmiany na inny czynnik (zmienną zależną),

bez zakłócającego wpływu

zmiennych ubocznych

eksperyment laboratoryjny

eksperyment polowy

eksperyment naturalny

obserwacja

obserwacja

metoda

badawcza

zakładająca

brak manipulacji zmiennymi

obserwacja kontrolowana

obserwacja naturalna

obserwacja uczestnicząca

sondaż

sondaż

metoda oparta o szeroki

zestaw pytań, które zadaje

się reprezentatywnej próbce

z właściwej populacji

studium przypadku

studium przypadku

zebranie jak najbardziej kompletnego

materiału dotyczącego danej jednostki:

jej historii,

pochodzenia,

wyników testów,

wywiadów

metoda najczęściej stosowana

metoda najczęściej stosowana

w

w psychoterapii

psychoterapii

badania psychometryczne

badania psychometryczne

opracowywanie

i

stosowanie

testów

mierzących

własności

psychologiczne

np.:

inteligencję,

temperament,

osobowość,

twórczość

cechy testów:

rzetelność

trafność

standaryzacja

trzy strategie badań

trzy strategie badań

rok badania

rok urodzenia

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1995

5

1996

6

5

1997

7

6

5

1998

8

7

6

5

1999

9

8

7

6

5

2000

10

9

8

7

6

5

2001

11

10

9

8

7

6

5

2002

12

11

10

9

8

7

6

5

Psychologia kliniczna; dr Małgorzata Lipowska

4

dziedziny psychologii klinicznej

dziedziny psychologii klinicznej

psychologia kliniczna człowieka dorosłego

psychologia kliniczna dzieci i młodzieży

interwencja w sytuacji traumy, katastrofy

psychoprofilaktyka

promocja zdrowia

przedmiot psychologii klinicznej

przedmiot psychologii klinicznej

zaburzenia zdrowia, funkcji
psychicznych, somatycznych i zachowania
przyczyny i mechanizm
biopsychospołeczny zdrowia i zaburzeń
teoretyczno-metodologiczne podstawy
diagnozy psychologicznej
promocja i ochrona zdrowia, prewencja
zaburzeń, pomoc psychoterapeutyczna

psychologia kliniczna

psychologia kliniczna

dziedzina

psychologicznych

badań

i

zastosowań,

która

zajmuje

się

opisem,

wyjaśnianiem zdrowych i zaburzonych form
zachowania,

przeżywania

i

funkcjonowania

somatycznego, określeniem ich przyczyn oraz
wypełnianiem zadań praktycznych polegających
na diagnozie zdrowia i/lub zaburzeń w celu
zastosowania profesjonalnych, psychologicznych
form pomocy i interwencji

aspekt jednostkowy

aspekt społeczny

choroba

cierpienie

zdrowie

dobrostan

psychologiczn

e ryzyko

choroby

układu

krążenia

zaburzenia z

pogranicza

psychozy i nerwicy

promocja

zdrowia

przemoc
rodzinna

norma społeczno

norma społeczno--kulturowa

kulturowa

składają się na nią dwa pojęcia:

normalne jest to co

powszechne,

powszechne, typowe

typowe dla

dla danej

danej

kultury,

kultury, zgodne

zgodne ze

ze zwyczajami

zwyczajami

– człowiek normalny

jest typowy dla danej kultury, odchylenie od

wzorców społeczno-kulturowych to dewiacja

normalne jest to co

zgodne ze skodyfikowanymi

zgodne ze skodyfikowanymi

normami moralnymi i prawnymi

normami moralnymi i prawnymi

norma ilościowa

norma ilościowa

wynik pomiaru,

odzwierciedla rozkład danej

odzwierciedla rozkład danej

cechy w populacji

cechy w populacji

, określana za pomocą

procedur statystycznych

wynik przeciętny,

uzyskany przez 2/3 osób

uzyskany przez 2/3 osób

w badanej

w badanej w populacji

w populacji

dotyczy cech:

biologicznych

wysokość i masa ciała,
poziom cukru we krwi,
tętno, wskaźnik BMI

psychologicznych

poziom inteligencji,
pojemność pamięci,
neurotyczność,
ekstrawersja

Psychologia kliniczna; dr Małgorzata Lipowska

5

norma rozwojowa

norma rozwojowa

wskaźnik określający

poziom rozwoju

poziom rozwoju

czynności psychicznych i ruchowych

najczęściej spotykany w danej grupie

najczęściej spotykany w danej grupie
wiekowej

wiekowej

norma teoretyczna

norma teoretyczna

punktem odniesienia są ogólne prawidłowości

lub twierdzenia naukowe

o stanie normalnym wnioskuje się

porównując obserwowalne wskaźniki

porównując obserwowalne wskaźniki

z teoretycznymi modelami

z teoretycznymi modelami

wzorzec normy jest

wzorcem idealnym

wzorcem idealnym

czyli

modelem

zdrowie

(WHO, 1946)

pełny

pełny dobrostan

dobrostan

fizyczny, psychiczny i społeczny,

fizyczny, psychiczny i społeczny,

a nie tylko brak choroby

a nie tylko brak choroby

lub niedomagania

lub niedomagania

biomedyczny model zdrowia

medycyna naprawcza

rozdzielenie ciała i psychiki

rozdzielenie ciała i psychiki
zdrowie jest brakiem choroby

zdrowie jest brakiem choroby
lekarz jest odpowiedzialny za diagnozę

lekarz jest odpowiedzialny za diagnozę
stanu zdrowia i stosowanie form leczenia

stanu zdrowia i stosowanie form leczenia
pacjent poddaje się leczeniu

pacjent poddaje się leczeniu –

– usuwaniu

usuwaniu

objawów i niekiedy ich przyczyn

objawów i niekiedy ich przyczyn
od człowieka nie oczekuje się aktywności

od człowieka nie oczekuje się aktywności

prozdrowotnej

prozdrowotnej

holistyczny model zdrowia

medycyna psychosomatyczna

powiązanie ciała i psychiki

powiązanie ciała i psychiki

zdrowie to proces stałego dynamicznego

zdrowie to proces stałego dynamicznego

równoważenia potrzeb człowieka

równoważenia potrzeb człowieka

i wymagań otoczenia

i wymagań otoczenia

świadoma aktywność

świadoma aktywność

prozdrowotna

prozdrowotna

socjoekologiczny model zdrowia

socjoekologiczny model zdrowia

człowiek

to

całościowy

system

funkcjonujący biologicznie, umysłowo i
duchowo
zdrowie – proces dynamicznej równowagi
pomiędzy podsystemami
człowiek posiada własne pojęcie zdrowia
zdrowie – zdolność człowieka do osiągania
pełni własnych możliwości

Psychologia kliniczna; dr Małgorzata Lipowska

6

socjoekologiczny model zdrowia

socjoekologiczny model zdrowia

uwarunkowania zdrowia:

czynniki biologiczne

zachowania związane ze zdrowiem

środowisko fizyczne

środowisko społeczno-kulturowe

ś

rodowisko

stworzone

przez człowieka

społeczność

styl życia

medyczno-

społeczna

opieka nad

chorymi

praca

ś

rodowisko

psychospołeczno-

ekonomiczne

ś

rodowisko

fizyczne

biologia

człowieka

zachowanie

człowieka

hart ducha

intelekt

ciało

rodzina

zdrowie psychiczne

zdrowie psychiczne

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (1994)

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (1994)

Zdrowie psychiczne jest

fundamentalnym dobrem

osobistym człowieka

zespoły kryteriów zdrowia

zespoły kryteriów zdrowia

pozytywna postawa wobec „ja”

zdolność do rozwoju i samoregulacji

integracja

autonomia

realistyczne spostrzeganie rzeczywistości

radzenie sobie z wymaganiami otoczenia

dobrostan psychiczny

dobrostan psychiczny –

– well

well--being

being

rozumienie obiektywne

zespół warunków życia i działania człowieka

środowisko fizyczne

środowisko materialne

środowisko społeczno-kulturowe

rozumienie subiektywne

wynik oceny i wartościowania życia i jego sfer

poczucie satysfakcji – ocena poznawcza

poziom zadowolenia z życia i jego sfer –
ocena emocjonalno-przeżyciowa

obiektywny i subiektywny aspekt

obiektywny i subiektywny aspekt

określania jakości życia

określania jakości życia

obiektywne

warunki

życia

subiektywna ocena jakości życia

pozytywna

negatywna

korzystne

zadowolenie
uzasadnione

dylemat

zadowolenia

niekorzystne

paradoks

zadowolenia

niezadowolenie

uzasadnione

Psychologia kliniczna; dr Małgorzata Lipowska

7

podejście etiopatogenetyczne

podejście etiopatogenetyczne

co jest przyczyną choroby

poszukiwanie związków

czynnika chorobotwórczego z

procesem chorobowym

wieloczynnikowa etiopatogeneza

wieloczynnikowa etiopatogeneza

zaburzeń

zaburzeń

czynniki endogenne

•

predyspozycja genetyczna

czynniki somatogenne

•

czynniki toksyczne (alkohol, leki, itp.)

•

czynniki infekcyjne (neuroinfekcje)

czynniki psychogenne

•

czynniki sytuacyjno-środowiskowe (stresory)

•

zmienne osobowościowe

podejście salutogenetyczne

podejście salutogenetyczne

dlaczego

pomimo

działania

stresorów

(patogenów) zachowujemy zdrowie
normalnym

stanem

funkcjonowania

człowieka jest brak równowagi
zdrowie

to

wykorzystanie

dostępnej

energii by sprostać wymaganiom
wyjaśnianie

procesów

zachowania,

rozwoju i przywracania zdrowia

podejście salutogenetyczne

podejście salutogenetyczne

czynniki wyznaczające poziom zdrowia:

uogólnione zasoby odpornościowe

czynniki społeczno-kulturowe (wsparcie, religia, sztuka,
filozofia, opieka zdrowotna)

cechy psychiczne jednostki (struktura ja, kompetencje,
inteligencja, poczucie sprawstwa)

stresory

wymagania, dla których nie ma gotowych reakcji
adaptacyjnych

poczucie koherencji

poczucie zrozumiałości

poczucie zaradności

poczucie sensowności

zachowania, styl życia

DSM

DSM –

– IV

IV

Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych

Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych

Oś I – zespoły kliniczne

zaburzenia nastroju, schizofrenie, zaburzenia urojeniowe,
zaburzenia lękowe, organiczne zaburzenia psychiczne,
zaburzenia spowodowane substancjami psychoaktywnymi

Oś II – zaburzenia rozwojowe, zaburzenia osobowości

i upośledzenia umysłowe

Oś III – stany ogólnomedyczne

główną rolę odgrywa tu czynnik zaburzeń somatycznych –
zarówno jako konsekwencja patogennych mechanizmów, jak
i uwarunkowanie zaburzeń psychicznych

Oś IV – problemy społeczne i środowiskowe

życiowy stres społeczny i obciążenia psychiczne

Oś V – poziom przystosowania

ocena poziomu zdrowia lub zaburzenia u badanego

ICD

ICD--10

10

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych

1.

organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami
objawowymi

2.

zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

3.

schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i zaburzenia
urojeniowe

4.

zaburzenia nastroju

5.

zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią
somatyczną

6.

zaburzenia behawioralne związane z zaburzeniami
fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi

7.

zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

8.

upośledzenie umysłowe

9.

zaburzenia rozwoju psychicznego, całościowe zaburzenia
rozwoju – autyzm

10. zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się w

dzieciństwie i wieku młodzieńczym