Farmakologia – nauka o działaniu

leków na zdrowe i chore organizmy

Farmakokine

Farmakokine

tyka

tyka

Matematyczna ocena ilościowa procesów kinetycznych,

Matematyczna ocena ilościowa procesów kinetycznych,

jakim lek podlega w organizmie

jakim lek podlega w organizmie

Farmakodyna

Farmakodyna

mika

mika

Badanie wpływu leku na organizm i poszczególne narządy

Badanie wpływu leku na organizm i poszczególne narządy

oraz mechanizm jego działania

oraz mechanizm jego działania

• Zjawisko eksplozji leków (nowe leki moczopędne,

sulfonamidy, hipotensyjne, leki psychotropowe,
cytostatyczne, adrenergiczne)

• Zjawisko patologii polekowych – katastrofa z

talidomidem, leki adrenergiczne w areozolu, brak
badań klinicznych leków

• Farmakologia kliniczna – 1969 rok WHO – nowa

gałąź medycyny

Farmakologia kliniczna – nowa dziedzina

Farmakologia kliniczna – nowa dziedzina

medycyny

medycyny

Farmakologia kliniczna – nowa dziedzina

Farmakologia kliniczna – nowa dziedzina

medycyny

medycyny

•

5 -20% hospitalizacji rocznie - pacjenci z
powikłaniami polekowymi

•

Niepożądane działania leków i szkodliwych
interakcji występują średnio u 27%
hospitalizowanych osób

•

Zejście śmiertelne spowodowane niewłaściwym
stosowaniem leków – 1/200 chorych

•

Wysokość kosztów leczenia skutków niepożądanego
działania leków – 3mln dolarów rocznie (USA)

Skutki patologii polekowych

Farmakologia kliniczna

Farmakologia kliniczna

Dyscyplina

Dyscyplina

obejmująca wszystko co wiąże się z działaniem

obejmująca wszystko co wiąże się z działaniem

leku u ludzi,

leku u ludzi,

tj. kontrolę skuteczności, mechanizm działania, działania

tj. kontrolę skuteczności, mechanizm działania, działania

niepożądane i toksyczne

niepożądane i toksyczne

1. Prace badawcze

1. Prace badawcze

2. Nauczanie

2. Nauczanie

3. Działanie orzecznicze i konsultacyjne

3. Działanie orzecznicze i konsultacyjne

4. Planowanie i koordynacja badań

4. Planowanie i koordynacja badań

5. Informacja o leku

5. Informacja o leku

Zadania farmakologii

Zadania farmakologii

klinicznej

klinicznej

• Badania farmakokinetyczne procesów składających się

na losy leków w organizmie ludzkim

• Poznanie mechanizmu działania leków u człowieka,

zależności : dawka-siła i czas działania leku

• Określenie szkodliwych, niepożądanych działań

substancji leczniczej, zapobieganie

• Badania kliniczne leków

• Poznanie czynników zmieniających losy leków w

organizmie – proces chorobowy, genotyp, wiek, czynniki

środowiskowe, interakcje.

Farmakologia kliniczna – praca badawcza

Farmakologia kliniczna – praca badawcza

•

Poprawienie opieki nad pacjentem przez

Poprawienie opieki nad pacjentem przez

zalecanie stosowania bezpiecznych i

zalecanie stosowania bezpiecznych i

skutecznych leków –

skutecznych leków –

indywidualizacja

indywidualizacja

farmakoterapii (uwzględnienie odmienności

farmakoterapii (uwzględnienie odmienności

osobniczych)

osobniczych)

•

Zwiększenie wiedzy o lekach

Zwiększenie wiedzy o lekach

•

Świadczenie usług – farmakokinetyka,

Świadczenie usług – farmakokinetyka,

farmakodynamika, informacja o leku,

farmakodynamika, informacja o leku,

rejestracja działań niepożądanych

rejestracja działań niepożądanych

Farmakologia kliniczna

Farmakologia kliniczna

Dziedziny Farmakologii Klinicznej

Dziedziny Farmakologii Klinicznej

•

Farmakogenetyka

Farmakogenetyka

•

Chronofarmakologia (biorytmy w

Chronofarmakologia (biorytmy w

działaniu leków)

działaniu leków)

•

Poszukiwanie i badanie nowych leków

Poszukiwanie i badanie nowych leków

•

Farmakoekonomika

Farmakoekonomika

•

Farmakologia społeczna

Farmakologia społeczna

Farmakogenetyka

Badanie wpływu czynników

Badanie wpływu czynników

dziedzicznych

dziedzicznych

na działanie leków w organizmie.

na działanie leków w organizmie.

(Vogel 1957, Meyer 2001)

Odmienne reakcje chorych na leki

Odmienne reakcje chorych na leki

•

Reakcja na sukcynylocholinę

Reakcja na sukcynylocholinę

(pseudocholinoesteraza)

(pseudocholinoesteraza)

•

Odmienne działanie izoniazydu

Odmienne działanie izoniazydu

DOBRA

DOBRA

ODPOWIEDŹ

ODPOWIEDŹ

BRAK

BRAK

ODPOWIEDZI

ODPOWIEDZI

TOKSYCZNOŚĆ

TOKSYCZNOŚĆ

Chronofarmakologia – (biorytmy

w działaniu leków)

Rytmy dobowe – największe znaczenie u ludzi
Wykazano to w odniesieniu do:
• Temperatura ciała
• Częstość skurczów serca
• Ciśnienie tętnicze krwi
• Czynność płuc i nerek
• Stężenie neuroprzekaźników, hormonów, enzymów, elektrolitów,

glukozy

• Zmiany chorobowe

(np. zawał serca 8-12 godz. rano)

Działanie leków a rytm

dobowy

•

Leki znieczulające miejscowo i przeciwbólowe: rano

lub w nocy – słabsze działanie, dłuższe działanie

wczesnym popołudniem (wydzielanie endogennych

endorfin)

•

Glikokortykosteroidy – zmniejszenie działań

niepożądanych dostosowując ich podawanie do rytmu

dnia (kortyzol) – stężenia maks. rano 6-9godz. (rano i w

południe)

•

Leki przeciwastmatyczne – napady dychawicy

oskrzelowej w nocy - wieczorem większe dawki

•

Leki przeciwhistaminowe (anty-H2) – podawać tylko

jeden raz wieczorem (choroba wrzodowa)

Racjonalizacja

farmakoterapii

• Indywidualizacja terapii

– terapia

kontrolowana pomiarem stężenia leku we
krwi

• Oznaczanie genotypu / fenotypu pacjenta

• Przeciwdziałanie objawom niepożądanym

Fazy badania leku

Fazy badania leku

Badania przedkliniczne – skrining farmakologiczny,

Badania przedkliniczne – skrining farmakologiczny,

badania u zwierząt

badania u zwierząt

Badania kliniczne –

Badania kliniczne –

u ludzi

u ludzi

Faza 1 – ogólna ocena działania leku u

Faza 1 – ogólna ocena działania leku u

zdrowych ochotników

zdrowych ochotników

Faza 2 – ogólna ocena działania leku

Faza 2 – ogólna ocena działania leku

u

u

chorych

chorych

Faza 3 – badania porównawcze

Faza 3 – badania porównawcze

Faza 4 – badania po wprowadzeniu leku do

Faza 4 – badania po wprowadzeniu leku do

sprzedaży

sprzedaży

Badania przedkliniczne

Badania przedkliniczne

Badania wstępne i szczegółowe

Badania wstępne i szczegółowe

podanie jednorazowe i wielokrotne,

podanie jednorazowe i wielokrotne,

dawka,

dawka,

toksyczność, mechanizm działania,

toksyczność, mechanizm działania,

farmakokinetyka, czas trwania od 1-5 lat

farmakokinetyka, czas trwania od 1-5 lat

(średnio 2,6 lat)

(średnio 2,6 lat)

Toksyczność ostra

Toksyczność ostra

LD50, maksymalna dawka. Zazwyczaj co

LD50, maksymalna dawka. Zazwyczaj co

najmniej 2 gatunki,

najmniej 2 gatunki,

dwie drogi podania, pojedyncza dawka leku.

dwie drogi podania, pojedyncza dawka leku.

Toksyczność podostra

Toksyczność podostra

Zazwyczaj trzy dawki leku, 2 gatunki. Czas

Zazwyczaj trzy dawki leku, 2 gatunki. Czas

trwania do 6 miesięcy (zwykle przed

trwania do 6 miesięcy (zwykle przed

rozpoczęciem badań klinicznych). Czas badania

rozpoczęciem badań klinicznych). Czas badania

zależy od przewidywanego czasu klinicznego

zależy od przewidywanego czasu klinicznego

podawania leku.

podawania leku.

Toksyczność przewlekła

Toksyczność przewlekła

1 do 2 lat. Wymagana, gdy przewiduje się

1 do 2 lat. Wymagana, gdy przewiduje się

długotrwałe

długotrwałe

stosowanie leków. Zazwyczaj prowadzone

stosowanie leków. Zazwyczaj prowadzone

równolegle do badań klinicznych.

równolegle do badań klinicznych.

Wpływ na płodność, działanie teratogenne

Wpływ na płodność, działanie teratogenne

Działanie rakotwórcze

Działanie rakotwórcze

Dwa lata, dwa gatunki. Wymagane, gdy

Dwa lata, dwa gatunki. Wymagane, gdy

przewiduje się długotrwałe stosowanie leków.

przewiduje się długotrwałe stosowanie leków.

Działanie mutagenne

Działanie mutagenne

Wpływ na stabilność genetyczną: test

Wpływ na stabilność genetyczną: test

Amesa lub hodowle

Amesa lub hodowle

komórkowe

komórkowe

Badania przedkliniczne

Badania przedkliniczne

Wpływ na układ immunologiczny i ośrodkowy układ nerwowy

Wpływ na układ immunologiczny i ośrodkowy układ nerwowy

Badania kliniczne – etyczne aspekty badań

klinicznych nowych leków

Główny cel -właściwa ocena stosunku

ryzyka do korzyści

Deklaracje międzynarodowe

Kodeks Norymberski – 1947r.
Deklaracja Helsińska I – 1964r.
Deklaracja Helsińska II (z Tokio) – 1975r.
Wytyczne Rady Międzynarodowych

Organizacji Medycznych 1981r. (WHO do
spraw Badań Klinicznych)

Badania kliniczne

Powołanie Komisji Bioetycznych

– ocena etyczna

badań

nowych

leków u ludzi

Polska –

Centralna Komisja Nadzoru nad

Dokonywaniem Badań na

Ludziach

(Komisja Etyki badań Naukowych)

Komisje terenowe - Komisja Bioetyczna

Badania kliniczne

1992r. - Zasady prawidłowego prowadzenia badań
klinicznych
produktów medycznych w krajach Wspólnoty
Europejskiej
(„Good Clinical Practice for Trials on Medicinal Products
in the European
Community”- GCP)

zasady GCP w Polsce – I - IV fazy badań klinicznych

produktów medycznych, badania biodostępności,
biorównoważności leków

2003r. – Rozporządzenie Ministra Zdrowia w Sprawie
Określenia Szczegółowych Wymagań Dobrej Praktyki
Klinicznej

Badania kliniczne

Faza I – wstępne badania kliniczne – ustalenie reakcji całego

organizmu na lek, działania niepożądane

•Określenie tolerancji osoby badanej na stopniowo zwiększane pojedyncze

lub wielokrotne dawki dobowe nowej substancji

•Badanie dostępności biologicznej i właściwości farmakokinetycznych
•Obserwacja działań niepożądanych
• 10-15 zdrowych osób, wiek 21-55 lat

Badania lekarskie oraz rutynowe badania laboratoryjne
(przed i po zakończeniu badania)

Wymagana świadoma zgoda badanego i Komisji Bioetycznej

Faza II

–

wstępne kontrolowane badania kliniczne

Randomizowanie

pacjenci dobierani po względem wieku, płci,

stadium zaawansowania choroby

•Ustalenie skutecznych dawek leczniczych, wskazań,

rejestracja działań niepożądanych, wstępne badania

farmakokinetyczne 3 ośrodki (10-30 osób)

(łącznie 100-150 pacjentów)

•Badania z grupą kontrolną – placebo lub lek standardowy

•Badania równoległe, cross-over
•Badania podwójnie ślepe, potrójnie ślepe

•Wymagana świadoma zgoda badanego i Komisji Bioetycznej

Badania kliniczne

Faza III – rozszerzone kontrolowane badania kliniczne

•Określenie związku pomiędzy bezpieczeństwem a skutecznością

podczas krótkotrwałego i przewlekłego stosowania preparatu

•Porównanie działania badanego leku z działaniem terapeutycznym

leku zarejestrowanego lub placebo

•Wiele ośrodków (do 2000 pacjentów)
•Ocena jakości życia pacjentów
•Statystyczna ocena leku

•Wymagana świadoma zgoda badanego i Komisji Bioetycznej

Badania kliniczne

Faza IV – przedłużone badania kliniczne (po rejestracji leku)

•Powtórna ocena wskazań do stosowania leku (również nowych wskazań)

•Ocena przedawkowania i innych działań niepożądanych, postępowanie

•Interakcje leków

•Ocena leku u ludzi w wieku podeszłym, dzieci, kobiet w ciąży,

w chorych z niewydolnością nerek lub wątroby

Badania kliniczne