1

materiały dla rolników

EKOLOGICZNE METODY

UPRAWY OGÓRKA

Radom 2004

Dodruk wykonano w ramach zadania zleconego MRiRW

zgodnie z decyzją HORre-401-182/04

z dnia 25.06.2004 r.

2

Autorzy:

1. Józef Babik
2. Franciszek Adamicki
3. Adam Dobrzañski
4. Bo¿ena Nawrocka
5. Józef Robak
Praca zbiorowa pod redakcj¹ dr Ireny Babik
Instytut Warzywnictwa w Skierniewicach

Recenzja: dr Roman Œniady

Zdjêcia: Babik J. – Nr 1-5

Projekt ok³adki: Marek Rz¹sa, RCDRRiOW w Przysieku

© Copyright by: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Wydawca:
Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego
- Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich

w Radomiu
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM

tel. [phone]

e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom

Realizacja i druk:
GP RCDRRiOW w Radomiu
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM

tel. [phone]

e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom

ISBN 83-89060-34-5

Nak³ad: 5000 egz.

3

Spis treœci

I.

Wartoœæ od¿ywcza ogórka i jego znaczenie gospodarcze.............................4

II. Wymagania klimatyczne i glebowe ..............................................................4
III. Wymagania pokarmowe i potrzeby nawozowe ............................................5
IV. Odmiany ........................................................................................................7
V. P³odozmian i  stanowisko w zmianowaniu ...................................................9
VI. Uprawa roli i  przygotowanie pola ............................................................13
VII. Nawo¿enie...................................................................................................14
VIII. Terminy i metody uprawy ...........................................................................21
IX. Zabiegi pielêgnacyjne .................................................................................23
X. Ochrona ogórków przed chwastami, chorobami i Szkodnikami ................25

Ochrona przed chwastami .....................................................................25
Choroby ogórków ..................................................................................28
Szkodniki ogórka ...................................................................................31

XI. Zbiór i sposoby przechowywania ogórków ...............................................33
XII. Wymagania jakoœciowe i przygotowanie ogórków do
sprzeda¿y i transportu .................................................................................35

4

I. Wartoœæ od¿ywcza ogórka i jego znaczenie gospodarcze

Ogórek nale¿y do najbardziej popularnych warzyw na œwiecie. Pochodzi z In-

dii, gdzie by³ uprawiany ponad 3 000 lat temu. Z Indii uprawa ogórka rozprze-
strzeni³a siê do Grecji, Egiptu i Italii, a póŸniej do Chin. Zas³ug¹ Rzymian jest
rozpowszechnienie uprawy po ca³ej Europie. Udokumentowane Ÿród³a donosz¹
o uprawie ogórka w IX wieku na terenie obecnej Francji. Na prze³omie XV/XVI
wieku, za poœrednictwem Hiszpanów ogórek rozprzestrzeni³ siê po ca³ej Ameryce.

Powszechnie podaje siê, ¿e wartoœæ ogórka polega g³ównie na jego wartoœciach

smakowych i dietetycznych. Co prawda w owocu ogórka jest a¿ 96% wody, ale
dok³adne analizy wykazuj¹, ¿e zawiera on wiêkszoœæ sk³adników mineralnych
wa¿nych dla zdrowia cz³owieka. Ogórek jest bogatym Ÿród³em wielu sk³adników
mineralnych, jak: potas, fosfor, wapñ, magnez, ¿elazo, cynk, mangan, miedŸ oraz
w mniejszych iloœciach witamin C, B, A, PP. Znaczenie ogórka w ¿ywieniu cz³o-
wieka polega na regulowaniu procesów trawienia, ciœnienia krwi oraz zapobiega-
niu tworzeniu siê kamieni w nerkach.

W ostatnich latach produkcja ogórków bardzo wzros³a. Wed³ug danych FAO

œwiatowa produkcja w roku 2002 wynosi³a 36.4 mln ton. Najwiêkszymi producen-
tami s¹ Chiny (22.9 mln t), Turcja (1.7 mln t), Iran (1.3 mln t) i USA (1.1 mln t).
Polska produkcja oceniana by³a na 330 tys. ton rocaznie.

II. Wymagania klimatyczne i glebowe

Ze wzglêdu na pochodzenie ogórek nale¿y do grupy roœlin o du¿ych wymaga-

niach cieplnych. D³ugotrwa³e pozostawanie siewek w temperaturze 12

o

C mo¿e do-

prowadziæ do ich zamierania. W tej fazie wzrostu nie stwierdzono, istotnych ró¿-
nic miêdzy odmianami. Jest to cecha gatunkowa. Optymalna temperatura w czasie
kie³kowania wynosi oko³o 30

o

C. Za minimaln¹ temperaturê gleby przyjmuje siê

14

o

C, ale wzrost jest wtedy bardzo ograniczony. W dobrych warunkach nasiona

kie³kuj¹ po 5 – 10 dniach. Niska temperatura i brak wilgoci znacznie opóŸniaj¹
wschody.

Ogórki mog¹ byæ uprawiane prawie na terenie ca³ego kraju, za wyj¹tkiem pó³-

nocnych i po³udniowych, podgórskich rejonów, gdzie ryzyko wystêpowania przy-
gruntowych przymrozków po 20 maja jest najwiêksze. Spod upraw towarowych
powinno siê wy³¹czyæ tereny o ma³ej iloœci opadów i szlaki gradowe. Najmniejsze
ryzyko uprawy ogórka istnieje na terenach zachodnich i  w centralnej czêœci kraju.
W póŸniejszym okresie, gdy temperatura przekracza 18

o

C wzrost roœlin przebiega

5

bez wyraŸnych zak³óceñ. Optymalna temperatura dla wzrostu zawiera siê w za-
kresie 20 – 25

o

C. Dla ogórka bardziej wa¿na jest w³aœciwa temperatura gleby ni¿

powietrza. Jeœli ziemia jest nagrzana, to roœliny mog¹ wytrzymaæ obni¿enie tem-
peratury do 10

o

C, chocia¿ istnieje ryzyko wyst¹pienia chlorozy liœci. Ogórek jest

bardzo wra¿liwy na przymrozki, dlatego wysiewa siê go w okresie, gdy to ryzyko
ju¿ nie wystêpuje. Uszkodzenia roœlin mog¹ równie¿ wyst¹piæ w znacznie póŸ-
niejszym okresie, gdy ogórek jest ju¿ znacznie zaawansowany we wzroœcie i po
okresie wysokich temperatur nast¹pi och³odzenie do 4-6

o

C. Z du¿ymi wymaga-

niami cieplnymi zwi¹zana jest wra¿liwoœæ na wiatry. Ogórek lepiej roœnie w miej-
scach os³oniêtych. Silne wiatry w po³¹czeniu z wysok¹ temperatur¹ mog¹ dopro-
wadzaæ do zwiêdniêcia roœlin, gorszego wi¹zania owoców, uszkodzeñ mechanicz-
nych. Uprawy ekologiczne daj¹ wiele mo¿liwoœci wykorzystywania roœlin os³ono-
wych, poprawiaj¹cych mikroklimat.

Ogórek potrzebuje du¿o wody. Najwiêksze zapotrzebowanie na wodê wystê-

puje w okresie wschodów i kwitnienia. Niedostatek wody hamuje wzrost roœlin.
Przed susz¹ roœlina broni siê zwiêkszaj¹c na boki zasiêg systemu korzeniowego.
Wiêkszoœæ korzeni znajduje siê w wierzchniej warstwie gleby. Trzeba o tym pa-
miêtaæ, aby nie wykonywaæ g³êbokich uprawek pielêgnacyjnych, które mog³yby
uszkadzaæ korzenie.

Ogórek ma du¿e wymagania w stosunku do gleby. Najlepsze s¹ gleby o ciem-

nej barwie, przepuszczalne i ³atwo nagrzewaj¹ce siê. Najodpowiedniejsze s¹ gle-
by piaszczysto-gliniaste, lessy, czarnoziemy, czarne ziemie, mady nadrzeczne,
a wiêc gleby wysokich klas. Gleby powinny byæ w dobrej strukturze, o du¿ej za-
wartoœci próchnicy, zasobne w materiê organiczn¹, aby lepiej zatrzymywa³y wodê
z opadów. Gleby zlewne, ciê¿kie i piaszczyste nie powinny byæ brane pod uwagê.
Poziom wód gruntowych nie powinien byæ wy¿szy ni¿ 70 cm, za optymalny uwa-
¿a siê 80 – 90 cm.

Pod uprawê ogórka powinno siê wybieraæ stanowiska nie zacienione. Na nie-

dostatek œwiat³a roœliny reaguj¹ znacznym spadkiem plonu.

III. Wymagania pokarmowe i potrzeby nawozowe

Wymagania pokarmowe ogórka okreœlone na podstawie sk³adników mineral-

nych pobranych przez roœliny wydaj¹ siê byæ doœæ zgodne w ró¿nych publikacjach.
Dla uzyskania plonu 30 ton z 1 ha roœliny pobieraj¹ oko³o 50 kg N, 40 kg P

2

O

5

,

80 kg K

2

O i 30 kg CaO. Wymagania pokarmowe nie s¹ równoznaczne z potrzeba-

mi nawozowymi, które s¹ znacznie wy¿sze. Ogórek ma bowiem dobrze rozwiniê-

6

ty, ale p³ytki system korzeniowy. Korzysta g³ównie ze sk³adników znajduj¹cych siê
w zasiêgu jego korzeni. Czêœæ sk³adników mineralnych jak azot jest ³atwo wyp³uki-
wana do g³êbszych warstw i staje siê niedostêpna dla ogórka. Zawartoœæ sk³adników
pokarmowych w glebie powinna byæ wy¿sza, aby roœlina by³a zdolna pobraæ po-
trzebn¹ jej iloœæ. ród³em sk³adników mineralnych w okresie wegetacji s¹ dla ogór-
ka nawozy organiczne. W uprawach ekologicznych zaopatrzenie roœlin realizowane
jest przez p³odozmian i stosowane nawozy organiczne i nawozy zielone.

Obiektywn¹ ocenê zasobnoœci gleby w sk³adniki pokarmowe mo¿na wykonaæ

tylko po wykonaniu analizy chemicznej gleby. Na ogó³ wystarcza to dla ustalenia
prawid³owych dawek nawozów. Dla ogórka gruntowego optymalna zawartoœæ sk³ad-
ników mineralnych w 1 litrze gleby wynosi: 80-120 mg N, 60-80 mg P,
160 – 220 mg K, 70 –120 mg Mg i 1500 – 2000 Ca. W oparciu o wykonan¹ analizê
mo¿na oceniæ, czy i w jakiej iloœci dodatkowe nawo¿enie bêdzie potrzebne.

Ogórek najczêœciej jest uprawiany po mieszankach motylkowatych lub du¿ych

dawkach nawozów organicznych, które s¹ nie tylko Ÿród³em azotu i innych ma-
krosk³adników, ale i mikroelementów. Jeœli przy tym nie pope³ni siê du¿ego b³êdu,
to na ogó³ rzadko mo¿na spotkaæ siê z niedoborem sk³adników mineralnych. Wy-
st¹piæ mog¹ w przypadku stosowania Ÿle przygotowanego kompostu, przy znacz-
nej zmianie odczynu gleby, nadmiernym i szybkim wzroœcie, spowodowanym gwa³-
townym wzrostem temperatury i nas³onecznienia (transport niektórych pierwiast-
ków nie nad¹¿a za wzrostem roœlin) oraz nadmiernym nawadnianiu. Objawy nie-
doboru niektórych sk³adników s¹ ³atwe do rozpoznania, inne znacznie trudniej.

7

Tabela 1.

Objawy najczêstszych niedoborów sk³adników mineralnych

u ogórka gruntowego

Pierwiastek

Liście przebarwiają się na kolor żółto-zielony do żółtego. Tworzą się
cienkie twarde, włókniste łodygi. Owoce jaśnieją, stają się czubate na
końcach. Korzenie karłowacieją, brunatnieją i zamierają.

Liście mają kolor ciemno zielony, są matowe. Owoce są ciemnozielo-
ne do brązowych. Łodygi stają się delikatne

Liście stają się niebiesko-zielone w okolicy nerwów. Na obrzeżach li-
ści tworzą się zbrązowienia i nekrozy. Wzrost roślin spowalnia się.
Owoce robią się wąskie od strony łodygi.

Rośliny stają się mniejsze i słabsze. Na wyrośniętych liściach pojawia
się chloroza, nerwy pozostają zielone. Brzegi liści stają się kruche i nie-
równe. Jakość owoców obniża się i plon spada.

Najmłodsze liście są jasne, słabe i nieco zniekształcone. Owoce od stro-
ny kwiatu słabo się rozwijają i ich wzrost oraz pędów jest ogólnie upo-
śledzony.

Azot

Fosfor

Potas

Magnez

Wapń

Objawy

Ogórek jest tolerancyjny na pewne obni¿enie siê odczynu gleby nawet do pH 5,8.

Najlepsze owocowanie i wzrost uzyskuje siê przy pH 6,0 – 7,2. W ni¿szym odczy-
nie lepiej przyswajalna jest wiêkszoœæ mikroelementów, z wyj¹tkiem molibdenu.
Ni¿szy odczyn mo¿na utrzymywaæ na glebach z natury kwaœnych, glebach torfo-
wych, a wy¿szy na glebach zasadowych jak lessy.

IV. Odmiany

Tabela 2.

Odmiany ogórka gruntowego przydatne do produkcji ekologicznej

Alibi F

1

Andrus F

1

Atlantis F

1

Basza F

1

Bazyl F

1

Cezar F

1

Cyryl F

1

Frykas F

1

Odmiana

Bejo Zaden

Polan

Bejo Zaden

Polan

ZO Przyborów

PlantiCo

ZO Przyborów

PlantiCo

Pochodzenie

SW

SW

W

SW

SW

SW

SW

SW

Wczesność

+++

+++

+++

+++

+++

++

+++

++

Plenność

+++

++

+++

++

+++

+++

+++

+++

Tolerancja na

choroby

1

2

1

2

1

1

1

1

KS

1

1

1

1

1

1

2

1

KW

8

Galant F

1

Hubal F

1

Izyd F

1

Kronos F

1

Malta F

1

Odys F

1

Parys F

1

Polkrak F

1

Potomac F

1

Royal F

1

Tessa F

1

Wawel F

1

Polan

Polan

PNOS

PNOS Ożar.

Spójnia

Torseed

ZO Przyborów

Polan

Seminis

Clause

Legutko

Polan

W

W

SW

W

W

SW

SW

SW

W

W

SW

W

+++

++

++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

++

++

+++

++

+++

+++

+++

++

+++

+++

++

+++

+++

+++

++

1

2

1

1

2

1

1

1

1

1

3

1

1

1

1

1

1

2

1

1

3

1

2

2

PrzydatnoϾ do konserwowania РKS, kwaszenia РKW; 1 Рbardzo dobra, 2 Рdobra, 3 Рnie polecana,

4 – nie nadaje siê; +++ - bardzo dobra, ++ - dobra; odmiany: SW œrednio wczesne, W - wczesne

Materia³ siewny do upraw ekologicznych, zgodnie z ustaw¹ o rolnictwie eko-

logicznym mo¿e byæ otrzymywany z roœlin, które co najmniej przez jedno pokole-
nie (gatunki wieloletnie przez dwa sezony wegetacyjne) by³y uprawiane w warun-
kach i wed³ug zasad okreœlonych dla gospodarstw ekologicznych. Niektóre firmy
nasienne oferuj¹ ju¿ takie nasiona warzyw, inne zamierzaj¹ dopiero uruchomiæ ich
produkcjê. Dopóki nie zostan¹ wyhodowane specjalne odmiany, do rozmno¿enia
zostan¹ przeznaczone najbardziej nadaj¹ce siê. Jeœli chodzi o ogórek, to obecnie
mamy nawet sporo odmian, równie¿ krajowych, które spe³niaj¹ czêœæ wymagañ
(odpornoœæ lub tolerancja na pospolite choroby), jakie stawia siê odmianom do
upraw ekologicznych.

Odmiany dla produkcji ekologicznej powinny charakteryzowaæ siê: wysok¹

odpornoœci¹ na choroby, odpornoœci¹ na szkodniki, silnie rozbudowanym syste-
mem korzeniowym, wysokim i stabilnym plonowaniem w latach i owocami bez
goryczy, o dobrej trwa³oœci przechowalnianej. Na razie nie wszystkie cechy do-
skona³ej odmiany mog¹ byæ spe³nione, dotyczy to przede wszystkim odpornoœci
na szkodniki. Jeœli chodzi o odpornoœæ na choroby, to jest ju¿ wiele odmian tole-
rancyjnych lub o pewnym stopniu odpornoœci nawet na kilka chorób.

9

Fot. 1. Izyd F

1

- odmiana ogórka o du¿ej tolerancji na choroby

V. P³odozmian i  stanowisko w zmianowaniu

Gleba jest podstawowym i najwa¿niejszym œrodkiem produkcji wykorzysty-

wanym w rolnictwie. Jakoœæ gleby i jej zdrowotnoœæ jest fundamentem rentownej
i stabilnej produkcji. Wa¿nym elementem gospodarki jest ustalanie takiego nastêp-
stwa roœlin po sobie, które nie spowoduje wyczerpania rezerw sk³adników pokar-
mowych, wa¿nych dla zachowania i poprawiania ¿yznoœci gleb. Koniecznoœæ usta-
lania odpowiedniego nastêpstwa roœlin stwierdzono ju¿ doœæ dawno. Uprawiaj¹c
co roku ten sam gatunek, na tym samym polu, stwierdzono s³abszy wzrost i stop-
niowy spadek plonów, okreœlaj¹c to „zmêczeniem gleby”. Szkodliwoœæ uprawia-
nia tego samego gatunku ci¹gle na tym samym miejscu polega na nagromadzeniu
siê ró¿nych produktów przemiany materii, wydzielin korzeniowych hamuj¹cych
wzrost roœlin, toksyn oraz licznych patogenów glebowych i szkodników. W upra-
wie ekologicznej, jako obowi¹zuj¹c¹ zasadê przyjêto, ¿e ten sam gatunek, a nawet
gatunek z tej samej rodziny botanicznej nie mo¿e powróciæ na to samo pole wcze-
œniej ni¿ za cztery lata. Jeœli przerwa by³aby d³u¿sza, to ryzyko wyst¹pienia zmê-
czenia gleby znacznie siê zmniejsza. Pokrewieñstwo i przynale¿noœæ poszczegól-
nych gatunków warzyw do rodzin botanicznych podano w tabeli 3.

10

Tabela 3.

Pokrewieñstwo roœlin warzywnych

Przestrzeganie zasady nie uprawiania po sobie roœlin spokrewnionych, nie daje

ca³kowitej gwarancji, ¿e pewne choroby czy szkodniki nie pojawi¹ siê, ale znacz-
nie to ryzyko ogranicza.

Nastêpnym celem u³o¿enia odpowiedniego nastêpstwa roœlin w p³odozmianie

jest zachowanie i ci¹g³e podnoszenie ¿yznoœci gleb. Jest to szczególnie wa¿ne w go-
spodarstwach ekologicznych, gdzie eliminuje siê nawozy sztuczne. Z tego powo-
du w ka¿dym p³odozmianie powinny siê znaleŸæ roœliny motylkowate, które wzbo-
gacaj¹ glebê w azot, pobierany z powietrza, przez ¿yj¹ce w symbiozie z roœlin¹,
bakterie z rodzaju Rhizobium. Mówi¹c o roœlinach ma siê na wzglêdzie gatunki u¿yt-
kowane rolniczo jak lucerna, ³ubin, koniczyna, seradela itp. Uprawia siê je w czy-
stym siewie lub czêœciej w mieszankach z trawami lub innymi roœlinami. Warzywa
z rodziny motylkowatych równie¿ s¹ Ÿród³em azotu, ale g³ównie z resztek po¿niw-
nych, gdy¿ znaczna czêœæ sk³adników mineralnych jest wynoszona z plonem.

W p³odozmianie, bezpoœrednio po roœlinach motylkowatych, powinny przycho-

dziæ roœliny o najwiêkszych wymaganiach w stosunku do tego sk³adnika. Pod wzglê-
dem zapotrzebowania na azot roœliny warzywne mo¿na podzieliæ na trzy grupy:

Tabela 4.

Podzia³ warzyw w zale¿noœci od ich zapotrzebowania na azot

Kapusty, kalafior, cukinia,
ogórek

, pomidor, brukselka,

seler, papryka, oberżyna

Duże

Brokuł, jarmuż, por, cebula,
burak, pietruszka, kalarepa,
cykoria, marchew, fasola

Średnie

Sałata, groch, roszponka,
szparag, fasola karłowa

Małe

Komosowate

Kapustowate

Baldaszkowate

Psiankowate

Dyniowate

Motylkowate

Astrowate

Cebulowate

Rdestowate

Trawy

Rodzina

burak ćwikłowy, szpinak

kapusty, jarmuż, kalafior, brokuł, kalarepa, rzepa, rzodkiew, rzod-
kiewka, brukiew, rzeżucha, chrzan,

marchew, pietruszka, seler, pasternak, koper

ziemniak, pomidor, oberżyna, papryka

ogórek

, cukinia, kabaczek, dynia, arbuz, melon

bób, groch, fasola, soja

sałata, cykoria, endywia, salsefia, skorzonera

cebula, czosnek, por, szczypiorek

rabarbar, szczaw

kukurydza

Warzywa spokrewnione

11

Mimo dobrodziejstwa jakim s¹ roœliny motylkowate nale¿y pamiêtaæ, ¿e rów-

nie¿ ich czêste pojawianie siê w p³odozmianie mo¿e doprowadziæ do zmêczenia
gleby, podobnie jak to jest w przypadku innych grup warzyw. W takim przypadku
potrzebê dodatkowego wniesienia azotu do gleby realizuje siê przez stosowanie
kompostów. Ryzyko zmêczenia gleb ogranicza siê przez uprawê roœlin motylko-
watych w mieszankach z trawami lub zbo¿ami, zamiast w czystym siewie. Drug¹
wa¿n¹ grup¹, która powinna byæ uwzglêdniana w p³odozmianie s¹ zbo¿a, pozosta-
wiaj¹ce korzystne stanowisko dla wielu gatunków warzyw. Zbo¿a s¹ równie¿ do-
brym przedplonem dla ogórka. Poniewa¿ nie pozostawiaj¹ zbyt zasobnego stano-
wiska koniecznym jest, stosownie po nich mieszanek roœlin motylkowatych lub
wiosn¹ dodatkowego nawo¿enia kompostem albo dobrze roz³o¿onym obornikiem.

Poszczególne gatunki roœlin warzywnych maj¹ zró¿nicowane potrzeby nie tyl-

ko w stosunku do azotu, ale i pozosta³ych sk³adników mineralnych. Z tego punktu
widzenia gatunki o takich samych lub zbli¿onych wymaganiach pokarmowych nie
mog¹ przychodziæ bezpoœrednio po sobie, aby nie doprowadziæ do jednostronnego
wyczerpania poszczególnych sk³adników mineralnych w glebie. Pod wzglêdem
wiêkszego zapotrzebowania na poszczególne pierwiastki roœliny mo¿na podzieliæ
na trzy grupy (tabela 5)

Tabela 5.

Grupy warzyw o zwiêkszonym zapotrzebowaniu na

3 podstawowe makrosk³adniki

Warzywa o większym zapotrzebowaniu na:

Sałata, szpinak, kapusta, ka-
lafior, brukselka, brokuł, jar-
muż

Azot

Kabaczek, ogórek, melon,
dynia, pomidor, papryka,
oberżyna

Fosfor

Warzywa korzeniowe, ce-
bula, szalotka, czosnek,
por, marchew, buraki, rze-
pa, rzodkiewka

Potas

Wed³ug tego kryterium w p³odozmianie warzywa z poszczególnych grup powinny
przychodziæ po sobie. Takie nastêpstwo mo¿e byæ brane pod uwagê, gdy w tym
samym roku chcemy uzyskaæ dwa plony warzyw.

Z punktu widzenia racjonalnego wykorzystywania sk³adników mineralnych

znajduj¹cych siê w ca³ym, dostêpnym dla roœlin, profilu glebowym i zmniejszenia
strat powodowanych wyp³ukiwaniem do g³êbszych warstw, trzeba braæ pod uwagê
g³êbokoœæ systemu korzeniowego uprawianych roœlin. Roœliny z g³êbokim syste-
mem korzeniowym, g³ównie wieloletnie motylkowate oraz warzywa korzeniowe
poprawiaj¹ strukturê gleb, przyczyniaj¹ siê do uruchamiania sk³adników mineral-

12

nych, bêd¹cych poza zasiêgiem systemu korzeniowego innych gatunków. W p³o-
dozmianie, po roœlinach p³ytko korzeni¹cych siê umieszcza siê roœliny o g³êbokim
systemie korzeniowym.

Poza wymienionymi kryteriami agrotechnicznymi o ostatecznym zestawie ro-

œlin w p³odozmianie musi decydowaæ profil produkcji gospodarstwa i uzyskany
efekt ekonomiczny. W gospodarstwie z w³asn¹ produkcj¹ zwierzêc¹ mo¿na po³¹-
czyæ wykorzystywanie roœlin motylkowatych na paszê i jako nawóz zielony. Pro-
dukcja zbó¿ bêdzie doskonale uzupe³niaæ siê z produkcj¹ warzyw. Jedynie po³¹-
czenie z produkcj¹ roœlin okopowych nie dla wszystkich gatunków warzyw mo¿e
byæ korzystne, ze wzglêdu na niszczenie struktury gleby i znaczne wyczerpanie
sk³adników mineralnych.

Tabela 6.

Przyk³ady uprawy ogórka w p³odozmianach mieszanych

Lata

1

2

3

4

5

Lata

1

2

3

4

5

6

Płodozmian 1

Jęczmień jary + wsiewka lucerny

Lucerna chmielowa

Ogórki + (gorczyca biała, facelia)

Cebula* + międzyplon ozimy

Warzywa korzeniowe

Płodozmian 3

Kapusta**

Zboża jare z wsiewką motylkowatych

Mieszanka motylkowatych

Ogórki

Pomidory**

Marchew

Płodozmian 2

Koniczyna czerwona z trawami

Ogórki (sałata, rzodkiewka)

Cebula*

Zboża (wsiewka motylkowatych)

-

Płodozmian 4

Ziemniaki wczesne* + brokuł

Cebula z dymki + mieszanka motylkowatych

Ogórki* + gorczyca biała

Fasola szparagowa + facelia

Kapusta wczesna + mieszanka motylkowatych

Kompost, obornik - ** pe³na dawka – 30-34 t/ha obornika lub kompostu (ok. 170 kg N/ha);

* - pó³ dawki – 15-17 t/ha obornika lub kompostu

Podobnie jak w ka¿dym naturalnym œrodowisku gleba powinna byæ przez ca³y

czas zakryta. Zatem, jeœli po zbiorze plonu g³ównego rola mia³a by zbyt d³ugo
czekaæ na nastêpn¹ uprawê, trzeba przewidzieæ mo¿liwoœæ uprawy miêdzyplonów,
aby nie dopuszczaæ do niepotrzebnej erozji gleb.

13

VI. Uprawa roli i  przygotowanie pola

Ogórek nale¿y do roœlin wymagaj¹cych gleby o dobrej strukturze i uregulowa-

nych stosunkach powietrzno wodnych. Mieszanki roœlin motylkowatych stwarzaj¹
dobre stanowisko dla ogórka. Jeœli ogórek przychodzi po motylkowych wielolet-
nich, to powinno siê je przyoraæ p³ytk¹ ork¹ przed zim¹ lub u¿yæ do tego celu
glebogryzarki. Jeœli zaœ przedplonem jest siana latem mieszanka koniczyny z tra-
wami lub inne jednoroczne mieszanki motylkowych, to w celu ograniczenia strat
azotu wiosn¹, po rozdrobnieniu masy zielonej, do wprowadzenia jej do gleby u¿y-
wa siê najczêœciej glebogryzarki. Wœród producentów s¹ równie¿ opinie, ¿e u¿y-
waj¹c do przyorania p³uga jednoczeœnie skuteczniej ogranicza siê zachwaszcze-
nie. Jeœli wiosn¹ pod ogórek trzeba zastosowaæ dodatkowe nawo¿enie, to wymie-
szanie nale¿y przeprowadzaæ bardzo p³ytko, aby nie przesuszaæ nadmiernie gleby.
W uprawach ekologicznych nie wykonuje siê orek g³êbokich, ich zastosowanie
mo¿e byæ uzasadnione tylko wzglêdami fitosanitarnymi (przyoranie resztek po-
¿niwnych uprawy, która by³a pora¿ona przez choroby lub szkodniki).

Iloœæ zabiegów wiosennych powinna byæ ograniczona do niezbêdnego minimum.

Ze wzglêdu na to, ¿e wiêkszoœæ korzeni znajduje siê w wierzchniej warstwie gleby
ogórek jest wra¿liwy na podtopienie. Reaguje na to wystêpowaniem chloroz, gorszym
pobieraniem niektórych sk³adników mineralnych, a w d³u¿szym okresie ginie. Przy-
czyn¹ podtopienia nie musi byæ wysoki poziom wód gruntowych, ale gromadzenie siê
wód opadowych w przypadku utworzenia siê nieprzepuszczalnej warstwy dla wody,
poni¿ej warstwy ornej. W takim przypadku konieczne bêdzie zastosowanie g³êbosza.

Do g³êbszego rozluŸnienia gleby wiosn¹ nale¿y stosowaæ kultywator. Obecnie,

wiosn¹ rzadko wykorzystuje siê w pracach przygotowawczych w³óki. Po w³óce trzeba
u¿yæ innych narzêdzi, co zwiêksza niepotrzebnie iloœæ niezbêdnych zabiegów. Le-
piej od razu, po kultywatorze (jeœli zachodzi potrzeba kultywatorowania) zastoso-
waæ lekkie przedsiewne agregaty z³o¿one z brony i wa³u strunowego. Powierzchnia
pola powinna byæ dobrze wyrównana, aby redlice siewnika sz³y na jednakowej g³ê-
bokoœci i aby na polu nie tworzy³y siê zastoiska wody po deszczowaniu. Nasiona
ogórka s¹ wiêksze ni¿ innych warzyw. Nie ma wiêc potrzeby stosowania wa³owania,
jeœli wszystkie poprzednie zabiegi zosta³y prawid³owo wykonane.

Zabiegów uprawowych nie mo¿na wykonywaæ w warunkach nadmiernej wil-

gotnoœci gleby, aby nie doprowadziæ do zbrylenia pola, nawet jeœli ogórki bêd¹
uprawiane z rozsady. Uprawa w warunkach suszy równie¿ nie mo¿e byæ przepro-
wadzona, gdy¿ pog³êbia siê przesuszenie gleby, co prowadzi do nadmiernego roz-
pylenia, szybkiej degradacji i erozji.

14

W uprawie ogórka mo¿na stosowaæ pasy ochronne przed wiatrami. Os³onê mog¹

stanowiæ pasy s³onecznika lub kukurydzy. Dobrymi os³onami s¹ tak¿e zbo¿a, któ-
re wysiaæ nale¿y jesieni¹. Zbo¿a mog¹ byæ wykorzystane jako roœliny okrywowe.
W takim przypadku wysiewa siê je na ca³ej powierzchni, a wiosn¹ ca³oœæ mo¿na
rozdrobniæ, a uprawiæ tylko pasy, w które wysiewa siê nasiona lub sadzi rozsadê.
Roœlina okrywowa w tym przypadku pe³ni rolê œció³ki, chroni¹c przed utrat¹ wil-
goci i zachwaszczeniem. Nale¿y jednak mieæ na wzglêdzie, ¿e masa organiczna
jest po¿ywk¹ dla mikroorganizmów dokonuj¹cych jej mineralizacji. Do budowy
swoich organizmów zu¿ywaj¹ azot glebowy, co powoduje, ¿e iloœæ dostêpnego dla
roœlin azotu siê zmniejsza. Jeœli nie zastosuje siê dodatkowego nawo¿enia, spowo-
duje to spadek plonu ogórka.

VII. Nawo¿enie

Potrzeby nawozowe ogórka znacznie przekraczaj¹ jego wymagania pokarmo-

we. Wstêpne okreœlenie potrzeb nawozowych ogórka powinno byæ poprzedzone
analiz¹ chemiczn¹ gleby, wykonan¹ przed za³o¿eniem uprawy. Dok³adne ustalenie
iloœci sk³adników pokarmowych dostêpnych w glebie przez ca³y okres wegetacji
dla ogórka jest trudne. Najwa¿niejszym sk³adnikiem, którego deficyt mo¿e unie-
mo¿liwiæ uzyskanie dobrego plonu jest azot. Iloœæ dostêpnych sk³adników mine-
ralnych zale¿y od wartoœci nawozowej roœliny poprzedzaj¹cej, iloœci zostawianych
resztek po¿niwnych oraz warunków w jakich odbywa siê mineralizacja masy or-
ganicznej (temperatury, wilgotnoœci, dostêpnoœci tlenu).

Tabela 7.

Wartoœæ nawozowa niektórych roœlin uprawianych na nawóz zielony

i ich resztek po¿niwnych (w kg/ha)

Składniki mineralne w kg/ha

Resztki pożniwne

(Źródło: Batalin w Boratyński 1977)

Sucha masa

t/ha

N

P

2

O

5

K

2

O

Łubin żółty kwitnący

Peluszka kwitnąca

Koniczyna czerwona z trawą (1 rok 1 pokos)

Koniczyna czerwona z trawą (1 rok 2 pokos)

Lucerna z trawą (1 rok 1 pokos)

Lucerna z trawą (2 rok 3 pokos)

Żyto ozime, dojrzałe

Owies

CaO*

3.3

2.1

6.0

4.9

11.1

6.1

5.0

4.0

66.0

45.8

124.3

88.6

171.6

113.4

53.9

45.5

16.6

11.0

29.8

21.1

40.8

28.9

17.7

20.2

19.7

25.3

171.4

67.7

116.8

79.4

36.6

30.5

36.7

23.9

39.8

45.3

68.8

37.2

13.9

24.9

15

11.6

11.0

10.3

5.5

7.1

9.7

6.6

6.1

250.0

258.0

217.0

142.0

167.0

176.0

151.0

91.0

47.0

75.0

56.0

33.0

40.0

49.0

42.0

33.0

179.0

130.0

245.0

176.0

121.0

160.0

139.0

108.0

-

-

-

-

-

-

-

-

Uprawiane w plonie głównym

(Źródło: Batalin 1966 w Boratyński 1977)

Łubin żółty

Peluszka

Seradela

Uprawiane w poplonach

Łubin żółty jako poplon ścierniskowy

Peluszka jako poplon ścierniskowy

Seradela jako wsiewka w żyto

Lucerna chmielowa jako wsiewka w żyto

Wyka ozima z żytem

* (-) oznacza brak danych w dostêpnej literaturze

Zawartoœæ sk³adników mineralnych zawartych w resztkach po¿niwnych i w na-

wozach zielonych jest ró¿na, zale¿nie od gatunku (tab. 7, 8). Na ogó³ najwiêksz¹
wartoœæ maj¹ roœliny motylkowate. Ogólna zawartoœæ azotu w roœlinach uprawia-
nych jako plon g³ówny mo¿e dochodziæ do 260 kg N, 75 kg P

2

O

5

i do 245 kg K

2

O

(tab. 7). Nie s¹ to jednak iloœci dostêpne dla roœlin w pierwszym roku. Mo¿na
przyj¹æ, ¿e tylko oko³o 50% azotu z tej iloœci bêdzie dostêpna dla roœlin w pierw-
szym roku. Uwzglêdniaj¹c mineralizacjê substancji organicznej z poprzednich lat
iloœæ dostêpnego azotu na wiosnê w glebie, bez dodatkowego nawo¿enia, wynosiæ
bêdzie przeciêtnie od 30 do 60 kg/ha.

W gospodarstwie ekologicznym podstawowym Ÿród³em azotu s¹ roœliny mo-

tylkowate, które maj¹ zdolnoœæ wi¹zania azotu atmosferycznego za poœrednictwem
¿yj¹cych z nimi w symbiozie bakterii z rodzaju Rhizobium. Natomiast, azot w reszt-
kach roœlinnych ze zbó¿ i innych warzyw nie motylkowatych pochodzi z azotu
znajduj¹cego siê ju¿ w glebie. Zatem, w ogólnym bilansie azotu nie przybywa,
a mog¹ tylko nast¹piæ starty na skutek wymywania. Z tego powodu najbardziej
wskazanym przedplonem dla ogórka w uprawie ekologicznej s¹ roœliny motylko-
wate, uprawiane w czystym siewie lub w mieszankach z trawami, dostarczaj¹ce
znacznie wiêkszych iloœci azotu. Z samych resztek po¿niwnych (tab. 7) w ci¹gu
okresu wegetacyjnego iloœæ udostêpnionego azotu wynosiæ mo¿e 62 kg w przy-
padku koniczyny z trawami (124.3 x 0.5) do 85.8 kg dla lucerny (171.6 x 0.5).

16

Tabela 8.

Potencjalna iloœæ azotu uzyskana w wyniku mineralizacji resztek po¿niwnych

ró¿nych gatunków warzyw.

(Opracowano na podstawie Scharpf 1991, za Tremblay i in. 2001, Sady 2000)

Kapusta brukselska

Kapusta czerwona, kapusta
biała (dla przetwórstwa)

Kapusta pekińska, kapusta
włoska, kapusta biała na
wczesny zbiór, kalafior,
koper włoski, groszek

Fasola, marchew, seler
naciowy, sałata głowiasta

Kalarepa, por, szpinak

Roszponka, sałata masłowa,
rzodkiewka, rzodkiew

50-60

40-50

30-40

20-30

10-20

< 10

Ilość składników uzyskana w wyniku

mineralizacji resztek pożniwnych (kg/ha)

150-200

120-150

90-120

60-90

30-90

< 30

69 - 83

24 - 37

21 - 46

14 - 28

8 - 23

< 8

300 - 360

145 - 170

110 - 215

70 - 180

42 - 130

<40

Rodzaj uprawy

Świeża masa

roślin wprowa-

dzona do gleby

po zbiorze (t/ha)

N

P

2

O

5

K

2

O

Jeœli roœliny motylkowate zostan¹ przyorane w ca³oœci jako nawóz zielony, to

iloœæ dostêpnego azotu w pierwszym roku, w ci¹gu okresu wegetacji, bêdzie du¿o
wiêksza. Podane dane trzeba traktowaæ jako orientacyjne, gdy¿ iloœæ wprowadza-
nego azotu zale¿eæ bêdzie przede wszystkim od plonu masy zielonej i zawartoœci
azotu w œwie¿ej masie. Zawartoœæ azotu w œwie¿ej masie roœlin motylkowatych
wynosi przeciêtnie od 3-4%. Najwiêcej jest w okresie kwitnienia. Jest to najodpo-
wiedniejszy okres na przyoranie nawozów zielonych.

Na wiosnê, pod ogórki mo¿na daæ przefermentowany obornik lub kompost

w dawce od 20-34 t/ha. Wielkoœæ dawek zale¿eæ bêdzie od wartoœci nawozowej
roœlin przedplonowych, nawozu i zasobnoœci gleby.

Dla dobrego wzrostu ogórka potrzebny jest równie¿ fosfor i potas. Fosfor nie

jest sk³adnikiem ³atwo wymywanym z gleby. ród³em fosforu dla roœlin s¹ ³atwo
rozpuszczalne fosforany znajduj¹ce siê w glebie. Pobranie fosforu przez roœliny
zale¿y w du¿ym stopniu od zawartoœci dostêpnych form fosforu w glebie. Zasad-
niczym czynnikiem ograniczaj¹cym przystêpnoœæ fosforu jest zakwaszenie gleby.
Obecnoœæ substancji organicznej w glebie zapobiega przechodzeniu form rozpusz-
czalnych w formy niedostêpne dla roœlin, poprzez tworzenie kompleksowych po-
³¹czeñ fosforanów ze zwi¹zkami próchnicowymi. W rolnictwie ekologicznym,

17

nawozy fosforowe dopuszczane s¹ do stosowania w formie m¹czek fosforytowych
lub kostnych. Nie powinny byæ jednak stosowane na gleby obojêtne, zasadowe jak
i œwie¿o wapnowane, ze wzglêdu na s³ab¹ przyswajalnoœæ.

Potas spe³nia w roœlinie wielorakie funkcje, a g³ównie reguluje pobieranie wody

i wp³ywa na gospodarkê wodn¹ roœliny. W glebach zasobnych w próchnicê jest on
wi¹zany w kompleksie sorpcyjnym. Zwiêkszona iloœæ potasu w glebie przyczynia
siê do wiêkszego pobierania i gromadzenia tego pierwiastka przez roœliny. Potas
bardzo ³atwo przemieszcza siê w roœlinie. Najwiêksze zapotrzebowanie na potas
wykazuje ogórek w okresie owocowania. Zaopatrzenie ogórka w potas powinno
zaspokoiæ stosowane nawo¿enie organiczne. ród³em potasu jest wszelka substan-
cja organiczna, popió³ drzewny, a najwiêcej jest go w ró¿nych solach kopalnia-
nych (tab. 9). W razie potrzeby mo¿na je stosowaæ, po uzgodnieniu z jednostk¹
certyfikuj¹c¹.

W okresie wegetacji nale¿y sprawdziæ, czy zawartoœæ dostêpnych sk³adników

pokarmowych w glebie jest dostateczna. Jeœli zawartoœæ ich jest niewystarczaj¹ca,
to trzeba zastosowaæ nawo¿enie pog³ówne kompostem lub innym nawozem do-
puszczonym do stosowania w uprawach ekologicznych.

Ogórek nale¿y do roœlin szybko rosn¹cych. Jeœli zachodzi potrzeba pog³ówne-

go dokarmiania w czasie wegetacji, to powinno siê stosowaæ nawozy doœæ szybko
dzia³aj¹ce jak przefermentowana gnojówka, sole kopalniane, popió³ drzewny, gu-
ano. Inne nawozy organiczne, jak obornik lub kompost, nale¿y zastosowaæ z pew-
nym wyprzedzeniem, aby sk³adniki mineralne zaczê³y siê wczeœniej uruchamiaæ.
Ze wzglêdu na krótszy okres wegetacji ogórka ni¿ innych gatunków warzyw póŸ-
no schodz¹cych z pola nale¿y stosowaæ nieco wy¿sze dawki kompostu, gdy¿ roœli-
na nie zd¹¿y wykorzystaæ wszystkich sk³adników, które uruchamiaj¹ siê stopnio-
wo do koñca okresu wegetacji. Dostêpnoœæ sk³adników mineralnych z nawozów
organicznych, stosowanych powierzchniowo, jest mniejsza ni¿ z wprowadzonych
do gleby.

18

Tabela 9.

Zawartoœci podstawowych sk³adników mineralnych w nawozach

wykorzystywanych w produkcji ekologicznej (Rozp. Rady 2092/91 EWG)

(Œrednio w ró¿nych produktach krajowych i zagranicznych - w %)

(Wg ró¿nych Ÿróde³ krajowych i zagranicznych)

Mączka fosforytowa

Kopalne sole potasu (KCl)*

Siarczan potasu zawierający sole magnezu*

Węglan wapnia (naturalny)

Węglany wapniowo-magnezowe (naturalne)*

Siarczan magnezu

Siarczan wapnia (gips)

Wapno defekacyjne*

Mączka z krwi*

Mączka z kopyt*

Mączka rogowa*

Mączka kostna*

Mączka rybna

Mączka mięsna

Mączka z piór, włosów i skóry

Wełna

Sierść

Guano*

Obornik (średnia zawartość)

Kompost (średnia zawartość)

Gnojówka (1-3% s.m.)

Rośliny motylkowate

Mikroelementy (mineralne)*

9-14.8

14-14.5

14-14.5

1.5-3.5

9

5-13.8

12

8

9-12

10-13

0.50

0.62

0.3-0.6

3-4

26-29

22-30

4-8

0.25

0.28

≤

0.04

10-15

27-30

0.60

0.34

0.8-1.0

5-13

10-24

19-38

15-21

0.15

10

35-50

28-55

25

15-30

0.40

Rodzaj nawozu

N

P

2

O

5

K

2

O

MgO

CaO

Różna zawartość w zależności od pochodzenia

* - Celowoœæ stosowania po uzgodnieniu z upowa¿nion¹ jednostk¹ certyfikuj¹c¹

** - Przeliczaj¹c K

2

O na K mno¿yæ przez 0.83; P

2

O

5

na P przez 0.44; MgO na Mg przez 0.6

- Przeliczaj¹cK na K

2

O mno¿yæ przez 1.2; P na P

2

O

5

przez 2.3; Mg na MgO przez 1.66

W materii organicznej znajduj¹cej siê w glebie mo¿na wyró¿niæ œwie¿e i czê-

œciowo roz³o¿one tkanki roœlinne oraz próchnicê, któr¹ stanowi grupa zwi¹zków
powsta³ych w wyniku rozk³adu tkanek roœlinnych i fauny glebowej, przy wspó³-
udziale mikroorganizmów glebowych. Substancja organiczna w glebie ulega ci¹-

19

g³ym procesom mineralizacji i humifikacji, w wyniku czego powstaj¹ proste zwi¹zki
mineralne i substancje próchnicowe. Iloœæ uwalnianych zwi¹zków mineralnych,
w tym azotu, zale¿y g³ównie od zawartoœci próchnicy i warunków klimatyczno -
 glebowych. Szacunkowe wartoœci dla azotu uwalnianego z próchnicy glebowej
w procesie jej mineralizacji zamieszczono w  tabeli 10.

Tabela 10.

Szacunkowa iloœæ azotu przyswajalnego dla roœlin uwalniana

z próchnicy glebowej. (wg £abêtowicza)

Kompost, który jest przeznaczany do pog³ównego nawo¿enia ogórków powi-

nien byæ bardzo dobrze roz³o¿ony, aby dostêpnoœæ azotu, by³a jak najwiêksza. Sto-
pieñ dostêpnoœci sk³adników mineralnych z nawozów organicznych okreœla siê
wspó³czynnikiem dostêpnoœci. W przypadku azotu jest on tym wiêkszy, im mniej-
szy jest stosunek wêgla do azotu (C/N). Kompost przeznaczony do pog³ównego
nawo¿enia powinien charakteryzowaæ siê stosunkiem C/N mniejszym od 10.

Tabela 11.

Wartoœæ wspó³czynnika dostêpnoœci sk³adników mineralnych w pierwszym roku

stosowania nawo¿enia organicznego (tabela opracowana na podstawie:

K. R. Baldwin i J.T. Greenfield, 2000, E. Gorlach, T. Mazur, 2001)

Rodzaj nawozu

Sposób stosowania nawozu

Doglebowo

Powierzchniowo

Współczynnik dostępności fosforu i potasu (K

2

O i P

2

O

5

)

Kompost (C/N<10)

Kompost (C/N 10 - 15)

Kompost (C/N 16 - 20)

Kompost (C/N 21 - 25)

Kompost (C/N>25)

Obornik

Nawóz ptasi

Różne rodzaje nawozów

0.50

0.25

0.10

0.05

0.00

0,50

0.6

0.8

0.38

0.19

0.08

0.03

0.00

Nie zaleca się

- zbyt duże straty

0.7

Współczynnik dostępności azotu (N)

Gleby ubogie w próchnicę (1 %)

Gleby słabo próchniczne (1 - 2% )

Gleby próchniczne (2 - 4%)

Gleby silnie próchniczne (4 - 10%)

10

10 - 20

20 - 40

40 - 100

Zawartość próchnicy w glebie (w %)

Ilość N dostępnego dla roślin, uwalniana

w ciągu roku (w kg/ha)

20

Równie¿ inne sk³adniki mineralne zawarte w  oborniku nie wszystkie s¹ do-

stêpne dla roœlin w pierwszym roku po zastosowaniu. Dzia³anie nawozowe obor-
nika rozk³ada siê na kilka lat i zale¿y od rodzaju gleby. Na glebach lekkich
obornik szybciej siê mineralizuje ni¿ na glebach ciê¿kich (tab.12). Dawka obor-
nika lub kompostu nie mo¿e przekraczaæ 30-34 t/ha, gdy¿ ustawa o nawozach
dopuszcza stosowanie maksymalnych dawek tylko do 170 kg N/ha w formie
nawozów organicznych.

Tabela 12.

Wykorzystanie sk³adników pokarmowych (w %) z obornika stosowanego na

ró¿nych glebach. (wg Starcka, 1997)

Ciężkie

Średnie

Lekkie

Rodzaj gleby

Wykorzystanie składników z obornika w kolejnych latach po

zastosowaniu (w %)

1 roku

40

60

70

2 roku

30

30

30

3 roku

20

10

-

4 roku

10

-

-

Tabela 13.

Przyk³ad obliczania potrzeb nawozowych w uprawie ogórka.

Ogórek uprawiany w p³odozmianie nr 2 po koniczynie czerwonej z trawami.

Docelowa zawartość w mg/l gleby (rozdz. 3)

Zawartość w glebie wiosną (mg/l)

Różnica (niedobór/nadmiar) mg/l gleby

Zapotrzebowanie N, P, K w kg/ha

1

Zapotrzebowanie w kg/ha przeliczone na N,
P

2

O

5

, K

2

O (współczynniki, tab. 9)

Źródła składników mineralnych

Międzyplon

2

Próchnica (gleba próchniczna)

3

Ogółem deficyt

Bilans składników mineralnych

N

100

40

-60

120

N

120

62

30

28

P

70

90

+20

0

P

2

O

5

0

23.8

0

K

190

100

-90

180

K

2

O

216

137

79

1 - W kg/ha (warstwa gleby 20 cm) N = 60 x 2 = 120 kg/ha N; K = 90 x 2 = 180 kg/ha K

2 - Iloœæ dostêpnych sk³adników mineralnych miêdzyplonu (koniczyna pierwszy pokos, tab. 7),

iloœæ sk³adników ogó³em x wspó³czynnik dostêpnoœci (N = 124.3 x 0.5; P2O5 = 29.8 x 0.8;

K

2

O = 171.4 x 0.8)

3 - Œrednio dla gleby próchnicznej (tab. 10)

Uwagi: W okresie wegetacji trzeba zastosowaæ nawo¿enie pog³ówne. Najlepszym
nawozem by³aby w tym przypadku gnojówka, która zawiera g³ównie azot i potas

21

a niewielkie iloœci fosforu (tab.9). Gnojówkê nale¿y stosowaæ do podlewania w roz-
cieñczeniu 1:5 i wczeœniejszym przefermentowaniu. Nawo¿enie pog³ówne powinno
byæ stosowane tylko do pocz¹tku owocowania. Daj¹c w sumie 10 m

3

gnojówki

o zawartoœci azotu jak w tabeli 9 i wspó³czynnikach dostêpnoœci jak w tabeli 11
wnios³o by siê do gleby:
Azot = (10 000 l x 0.45 x 0.5)/100 = 23 kg N
Potas = (10 000 l x 0.9 x 0.8)/100 = 72 kg K

VIII. Terminy i metody uprawy

Ogórki mo¿na uprawiaæ zarówno z siewu jak i z rozsady. Wybór metody zale-

¿y od przeznaczenia plonu, planowanego terminu zbioru, ryzyka zachwaszczenia
i pora¿enia przez choroby i szkodniki.

Uprawa z siewu jest najtañsz¹ metod¹ produkcji. Ogórki sieje siê, gdy gleba

jest dostatecznie nagrzana, co gwarantuje szybkie i równomierne wschody. Wierzch-
nia warstwa gleby powinna osi¹gn¹æ temperaturê przynajmniej 12

o

C. Im wy¿sza

temperatura tym wschody przebiegaj¹ szybciej. Ziemia powinna te¿ byæ wilgotna,
ale nie nadmiernie mokra. Zbyt d³ugie le¿enie nie skie³kowanych nasion w ziemi
mo¿e naraziæ je na gnicie lub s³abe i nierównomierne wschody. Wschody roœlin
powinny nast¹piæ po przeminiêciu okresu przymrozków. W okresie wiosennym
wschody roœlin pojawiaj¹ siê po 10 – 14 dniach. Siew ogórka mo¿na przeprowa-
dzaæ w kilku terminach, aby przed³u¿yæ okres zbiorów. Zwykle mo¿na wysiewaæ
nasiona od 10 maja do pierwszej dekady czerwca. Ostatnie terminy siewu s¹ cza-
sami bardziej ryzykowne ze wzglêdu na niedostatek wilgoci w glebie. Przed sie-
wem bywa czasem konieczne nawodnienie pola.

Tabela 14.

Terminy uprawy ogórka

Przyspieszona
z rozsady

Normalna

Opóźniona

20 - 25 IV

10 - 20 V

25 V - 5.VI

Siew do doniczek
po 2 nasiona

Siew do gruntu:
pasowo-rzędowy
lub rzędowy

Rodzaj uprawy

Termin siewu

Sposób siewu

Jak z siewu do
gruntu. W rzę-
dzie rośliny co
15 - 20 cm

150 x 50 x 150 cm

100 -150 cm
(15-20 cm
w rzędzie)

Rozstawa

Uwagi

Po posadzeniu
przykryć
włókniną

Uprawa do
bezpośredniego
spożycia i dla
przetwórstwa

22

Nasiona sieje siê w równomiernie rozmieszczonych rzêdach (fot. 3) lub syste-

mem pasowo-rzêdowym. Odleg³oœæ miêdzy rzêdami powinna byæ dostosowana
do uprawy ci¹gnikiem. W systemie pasowo-rzêdowym pas tworz¹ dwa rzêdy ro-
œlin zbli¿one do siebie (fot. 4, 5). Odleg³oœci miêdzy pasami musz¹ byæ na tyle
du¿e, aby umo¿liwiæ wykonywanie prac pielêgnacyjnych i zbioru owoców. Nasio-
na sieje siê na g³êbokoœæ 1.5 – 3 cm. Po wschodach roœliny w rzêdzie powinny
rosn¹æ co 15 – 20 cm (tab.14 ).
Uprawa z rozsady ma najwiêksze znaczenie dla produkcji przyspieszonej, poplo-
nowej i tam, gdzie istnieje ryzyko zdominowania roœlin przez chwasty. Inn¹ zalet¹
uprawy z rozsady jest unikniêcie strat we wschodach roœlin spowodowanych ¿ero-
waniem larw œmietki kie³kówki. Stosuj¹c uprawê z rozsady w po³¹czeniu z okry-
waniem roœlin mo¿na uzyskaæ przyspieszenie plonowania nawet o 3 tygodnie.
Uprawa z rozsady daje mo¿liwoœæ uprawy poplonowej ogórka po przedplonie
o krótszym okresie wegetacji. W stosunku do siewu sadzenie rozsady mo¿e byæ
przeprowadzone prawie o miesi¹c póŸniej. Tyle mniej wiêcej trwa okres produkcji
rozsady doniczkowanej w szklarni lub tunelu foliowym.

Tradycyjn¹ metod¹, teraz ju¿ nieco u nas zapomnian¹, jest produkcja w do-

niczkach ziemnych. Zmodernizowana produkcja rozsad w doniczkach ziemnych
bazuje na zmechanizowanej linii do ich produkcji. Wa¿ne jest, aby przygotowaæ
odpowiednio ¿yzne, o dobrej porowatoœci pod³o¿e i na tyle lepkie, aby mo¿na by³o
uformowaæ doniczki. W ziemi musi znajdowaæ siê te¿ odpowiedni zapas sk³adni-
ków pokarmowych, z których korzysta roœlina w czasie wzrostu. Mo¿e to byæ kom-
post wzbogacony dodatkiem substancji podwy¿szaj¹cych biologiczn¹ aktywnoœæ
i ¿yznoœæ gleby jak m¹czki z krwi, rogowej, kostnej. Ziemia do produkcji rozsady
powinna byæ przygotowana wczeœniej, aby sk³adniki pokarmowe zaczê³y prze-
chodziæ w formy dostêpne dla roœlin. Zwiêz³oœæ doniczek mo¿e poprawiæ dodatek
gliny. W niewielkiej iloœci dopuszcza siê równie¿ dodatek torfu. Sk³adniki do wy-
konania pod³o¿y powinny byæ wykonane we w³asnym zakresie lub w innym go-
spodarstwie ekologicznym, chyba ¿e upowa¿niona jednostka certyfikuj¹ca zezwo-
li na nabycie ich z innego Ÿród³a. Przed podjêciem decyzji o wzbogaceniu ziemi
w sk³adniki pokarmowe dobrze by³oby przeprowadziæ analizê pod³o¿a.

23

Fot. 2. Rozsada w wielodoniczkach

Fot. 3. Œció³kowanie gleby wokó³ roœlin

Do produkcji rozsady mo¿na równie¿ wykorzystywaæ ró¿nego rodzaju donicz-

ki pe³ne, pierœcieniowe lub wielodoniczki. Te ostatnie znajduj¹ coraz szersze za-
stosowanie, ze wzglêdu na ma³e zu¿ycie pod³o¿a, mo¿liwoœæ dobrej kontroli wzrostu
roœlin i ³atw¹ pielêgnacjê. Pod³o¿e do ich nape³niania powinno byæ lekkie, poro-
wate, a jednoczeœnie dobrze zatrzymuj¹ce wilgoæ i odpowiednio zasobne. Mo¿e
byæ on przygotowane z odkwaszonego torfu wysokiego, wzbogaconego kompo-
stem i nawozami mineralnymi. Jeœli udzia³ kompostu zbytnio je zagêszcza do roz-
luŸnienia mo¿na u¿yæ perlitu lub wermikulitu.

IX. Zabiegi pielêgnacyjne

Os³aniane roœlin. Stosowanie os³on jest jedn¹ z najpopularniejszych metod

zabezpieczania wysianych lub posadzonych roœlin przed przymrozkami. Do os³a-
niania roœlin mo¿na wykorzystywaæ cienk¹, perforowan¹ (50 – 100 otworów/m

2

)

foliê polietylenow¹ lub bia³¹ w³ókninê polipropylenow¹ o niskiej gramaturze (17 -
19 g/m

2

). Os³ony z folii i w³ókniny w uprawie ogórka przyspieszaj¹ równie¿ wzrost

i plonowanie roœlin. S¹ wygodne w stosowaniu, gdy¿ nie wymagaj¹ ¿adnej kon-
strukcji wspieraj¹cej. Os³ony z w³ókniny utrzymuje siê w polu do po³owy czerw-
ca. Jeœli w tym czasie zachodzi potrzeba wczeœniejszego œci¹gniêcia os³on znad
ogórka, to trzeba je zwin¹æ na jedn¹ stronê i tam pozostawiæ. Os³ony musz¹ byæ
bezwzglêdnie zdjête na pocz¹tku kwitnienia ogórka, gdy¿ stanowi³yby przeszkodê
dla owadów zapylaj¹cych.

Folie lub w³ókniny mog¹ byæ wykorzystywane do œció³kowania roœlin w celu

zabezpieczania przed stratami wilgoci, lepszego ogrzania gleby oraz jako zabez-
pieczenie przed chwastami. Dla potrzeb upraw ekologicznych produkowane s¹
folie ulegaj¹ce naturalnej biodegradacji. Obecnie produkowanych jest wiele ro-

24

dzajów folii i w³óknin o ró¿nym przeznaczeniu. W³ókniny s¹ miêdzy innymi
wykorzystywane jako ochrona upraw przed inwazj¹ szkodników atakuj¹cych
z powietrza.
Nawadnianie. Ogórek nale¿y do warzyw wra¿liwych na suszê. Nawadnianie jest
jednym z najwa¿niejszych czynników wp³ywaj¹cych na plon i jego jakoœæ. Dla
wydania dobrego plonu potrzebuje od 1 000 do 1 500 m

3

wody na ha. Najbardziej

wra¿liwy na brak wody jest w okresie kwitnienia i zawi¹zywania owoców. Ogórki
nawadniane wykazuj¹ mniejsz¹ podatnoœæ do tworzenia pustych przestrzeni i miêk-
niêcia podczas kwaszenia.

Jeœli z powodu suszy zachodzi potrzeba nawadniania plantacji w czasie wscho-

dów, to nale¿y stosowaæ ma³e dawki wody (oko³o 10 mm), aby zwil¿yæ wierzchni¹
warstwê gleby, w której umieszczone zosta³y nasiona. Nawadnianie powinno byæ
prowadzone w godzinach rannych lub przed wieczorem. Najmniej odpowiednim
terminem s¹ godziny silnej operacji s³oñca. Mo¿na wtedy doprowadziæ do uszko-
dzenia blaszek liœciowych. Koniecznie nale¿y podlaæ roœliny bezpoœrednio po po-
sadzeniu rozsady, nawet jeœli gleba ma dostateczn¹ wilgotnoœæ. Pozwoli to na lep-
sze przyjêcie siê rozsady i dostosowanie do warunków panuj¹cych w polu. Ogórki
nale¿y podlewaæ czêœciej (co 5 –6 dni), ale ma³ymi dawkami wody.

Ogórki nale¿¹ do roœlin, które s¹ wra¿liwe na zalanie. Z tego powodu zamiast

du¿ych deszczowni podaj¹cych wodê z góry mo¿na wykorzystaæ urz¹dzenia do
nawadniania kroplowego, które dostarczaj¹ wodê w pobli¿e roœlin za pomoc¹ ela-
stycznych przewodów polietylenowych o ma³ych œrednicach (16 – 40 mm). Prze-
wody mog¹ byæ umieszczone nawet pod œció³k¹ z folii lub w³ókniny. Zalet¹ syste-
mu kroplowego jest du¿a oszczêdnoœæ wody i energii w porównaniu do systemu
deszczownianego. Wa¿ne dla upraw ekologicznych jest te¿ to, ¿e nie nastêpuje
zwil¿anie ca³ych roœlin, przez co maleje ryzyko pora¿enia roœlin przez choroby
grzybowe. Uprawiaj¹c ogórki systemem pasowo-rzêdowym, najczêœciej uk³ada
siê 1 przewód kropluj¹cy (czasem 2) miêdzy zbli¿onymi do siebie rzêdami. Czê-
stotliwoœæ nawadniania w systemie kroplowym jest wiêksza ni¿ deszczowniami
tradycyjnymi (w okresie bezdeszczowym co 3 –4 dni). Iloœæ zu¿ywanej jednorazo-
wo wody jest jednak mniejsza, oko³o 60 – 80 m

3

/ha. Wodê do deszczowania najle-

piej jest pobieraæ z naturalnych z rzek, stawów i jezior. Pobieraj¹c j¹ nale¿y za-
montowaæ filtry, aby pozbyæ siê zanieczyszczeñ mechanicznych.

25

Fot. 4. Uprawa pasowo – rzêdowa

Fot.5. Kroplowe nawadnianie ogórka

X. Ochrona ogórków przed chwastami, chorobami i Szkodnikami

Ochrona przed chwastami

Ogórek nale¿y do warzyw o œredniej wra¿liwoœci na zachwaszczenie, nie mniej

jednak mo¿e ono powodowaæ du¿e straty. Wschody ogórka mog¹ pojawiaæ siê
równoleg³e ze wschodami pierwszych siewek chwastów, a nawet mog¹ je wyprze-
dzaæ. Gdy jest sucho i zimno okres do wschodów przed³u¿a siê do 15-20 dni. D³u-
go wschodz¹ce i przyhamowane we wzroœcie roœliny ogórka, z powodu niskich
temperatur, mog¹ zostaæ zag³uszone przez chwasty. W doœwiadczeniach przepro-
wadzonych w Skierniewicach opóŸnienie pielenia o 13 dni w stosunku do terminu
optymalnego, tj. takiego, w jakim powinno siê je wykonaæ, obni¿a³o plon o 26%
(œrednia z 11 lat). Po 35 dniach od siewu, chwasty rosn¹ce w ogórkach, wytworzy-
³y œwie¿¹ masê wynosz¹c¹ a¿ 6,8 t/ha (œrednia z 12 lat) i mieœci³y siê w zakresie od
3,1 do 24,8 t/ha, w zale¿noœci od roku.

Termin siewu ogórka zbiega siê z okresem wiosennego, masowego pojawiania

siê chwastów. G³ówna masa systemu korzeniowego ogórka rozwija siê p³ytko, do
g³êbokoœci 25 cm, a œrednica powierzchni zajêtej przez system korzeniowy mo¿e
dochodziæ nawet do 2 m. Wiêkszoœæ gatunków chwastów ukorzenia siê g³êbiej
i przerasta poprzez system korzeniowy ogórka. Chwasty pojawiaj¹ce siê przed zbio-
rami oraz w czasie ich trwania, te¿ s¹ k³opotliwe. Sprzyjaj¹ bowiem pojawianiu
siê chorób i utrudniaj¹ zbiór. Ogórek toleruje obecnoœæ chwastów przez pierwsze
3-5 dni od wschodów. PóŸniej musi byæ odchwaszczany. Krytyczny okres konku-
rencji chwastów mieœci siê miêdzy 10 – 12 a 24 dniem licz¹c od zakoñczenia wscho-
dów. Przynajmniej w tym przedziale czasowym chwasty powinny byæ zwalczane.
Do powszechnie wystêpuj¹cych gatunków, stanowi¹cych powa¿ne zagro¿enie,
nale¿¹ miêdzy innymi: ¿ó³tlica drobnokwiatowa, komosa bia³a, szar³at szorstki,
rdesty, jasnota ró¿owa, starzec zwyczajny, gwiazdnica pospolita, pokrzywa ¿egawka,

26

gorczyca polna, tobo³ki polne, tasznik pospolity, chwastnica jednostronna.

W ochronie ogórka powinno siê wykorzystywaæ ró¿ne zabiegi profilaktyczne

i pielêgnacyjne ograniczaj¹ce poziom zachwaszczenia. Nale¿y tu wymieniæ nastê-
puj¹ce zalecenia:

•

Uprawiaæ ogórek w stanowiskach jak najmniej zachwaszczonych, wol-
nych od perzu i wieloletnich chwastów dwuliœciennych.

•

Wybieraæ odmiany o du¿ych powierzchniach blaszek liœciowych, szybko
rosn¹ce, dobrze zakrywaj¹ce glebê, tolerancyjne lub odporne choroby.
Takie odmiany lepiej sobie radz¹ z konkurencyjnym dzia³aniem chwa-
stów ni¿ odmiany o mniejszych liœciach.

•

Unikaæ nawo¿enia Ÿle przefermentowanym obornikiem, gdy¿ zawiera on
du¿e iloœci zdolnych do kie³kowania nasion chwastów. W ogórku z póŸ-
niejszych terminów siewu lub sadzenia mo¿na przyoraæ obornik i nawo-
zy organiczne (np. komposty) wczesn¹ wiosn¹, szczególnie na glebach
ciê¿kich, zlewnych i nadmiernie wilgotnych, ale po ich przyoraniu jesie-
ni¹ – jest zwykle mniej chwastów.

•

Okres od rozmarzniêcia gleby do siewu lub sadzenia rozsady wykorzystaæ na
niszczenie chwastów zabiegami mechanicznymi. Zabiegi te powtarzane jed-
nak zbyt czêsto prowadz¹ do rozpylenia i przesuszenia gleby. Zamiast wielo-
krotnych uprawek mo¿na przygotowaæ pole do siewu jedn¹ uprawk¹ mecha-
niczn¹, np. agregatem uprawowym (np. kultywator o zêbach sztywnych lub
pó³sztywnych z wa³em strunowym), glebogryzark¹ lub bron¹ wirnikow¹.
Ostatni¹ uprawkê najlepiej wykonaæ w zaciemnieniu – w jedn¹ godzinê po
zachodzie lub przed wschodem s³oñca. Uprawa w zaciemnieniu zmniejsza
poziom zachwaszczenia i hamuje pojawianie siê siewek chwastów.

•

Do produkcji rozsady u¿ywaæ pod³o¿y wolnych od nasion chwastów.
W kilka dni po posadzeniu ogórka uprawianego z rozsady sprawdziæ stan
przyjêcia siê roœlin i uzupe³niæ „wypady”, gdy¿ na nie zajêtych przez ro-
œliny miejscach bêd¹ rozrasta³y siê chwasty.

•

Przewiduj¹c mechaniczne zwalczanie chwastów, odleg³oœci miêdzy rzê-
dami roœlin nale¿y dostosowaæ do rozstawy kó³ ci¹gnika i posiadanych
narzêdzi do uprawek miêdzyrzêdowych.

•

Du¿e k³opoty stwarzaj¹ chwasty w przyspieszonej uprawie ogórka pod
p³askim nakryciem w³óknin¹ polipropylenow¹ lub foli¹ perforowan¹.
Odchwaszczanie mo¿na w takim przypadku wykonaæ dopiero po zdjêciu
os³on. Nakrywanie ogórka os³onami wp³ywa nie tylko na przyspieszenie
plonowania, ale tak¿e na wzrost chwastów.

27

•

W celu zniszczenia siewek chwastów pojawiaj¹cych siê przed wschodami
ogórka mo¿na wykonaæ w kilka dni po siewie bronowanie bron¹ chwastow-
nik w poprzek lub skoœnie w stosunku do rzêdów. Zabieg ten wykonuje siê
bardzo rzadko, bowiem ³atwo mo¿na uszkodziæ wschodz¹ce siewki ogórka.

•

Chwasty usuwaæ, zanim zd¹¿¹ siê rozrosn¹æ, zwracaj¹c szczególn¹ uwa-
gê na te, które zachwaszczaj¹ rzêdy. Usuwanie rozroœniêtych i g³êboko
korzeni¹cych siê chwastów z rzêdów uszkadza korzenie ogórków.

•

W ogórku z siewu pierwsze mechaniczne odchwaszczanie miêdzyrzêdzi,
w po³¹czeniu z rêcznym pieleniem rzêdów, najlepiej wykonaæ po oko³o
10-12 dniach po wschodach i  powtórzyæ po oko³o 24 dniach. W ogórku
uprawianym z rozsady pierwsze odchwaszczanie wykonuje siê zazwy-
czaj w 2-3 tygodnie po posadzeniu, czasami póŸniej.

•

Mechaniczne wzruszanie miêdzyrzêdzi wykonywaæ p³ytko, nie g³êbiej ni¿
na 2-3 cm, aby nie uszkodziæ p³ytko korzeni¹cych siê roœlin ogórka. Zwy-
kle stosuje siê 2-3 mechaniczne spulchniania miêdzyrzêdzi i 2-3 pielenia
rêczne. Je¿eli pole nie jest zachwaszczone i nie jest zaskorupiona powierzch-
nia gleby, to nie ma potrzeby wzruszania miêdzyrzêdzi. Nak³ad pracy na
odchwaszczanie 1 ha zale¿y od stopnia zachwaszczenia. Szacunkowo przyj-
muje siê, ¿e mo¿e on wynosiæ oko³o 250 robotnikogodzin/ha.

•

Ostatni¹ uprawkê wykonywaæ najpóŸniej przed zakryciem miêdzyrzêdzi
liœæ mi ogórka. Gdy chwastów w tym czasie nie ma lub jest ich niewiele
lepiej z niej zrezygnowaæ, przyspieszy ona bowiem tylko szybkie wscho-
dy chwastów, które przerosn¹ ponad ogórki ju¿ po zakryciu miêdzyrzê-
dzi. Takie chwasty trzeba usuwaæ rêcznie.

•

Czasem podczas pierwszego pielenia nagarnia siê ziemiê na szyjkê ko-
rzeniow¹ roœlin formuj¹c niewielki kopczyk. Pêdy rozk³ada siê przy tym
w ten sposób, aby równomiernie pokry³y ca³¹ powierzchniê, co ogranicza
wyrastanie chwastów.

•

W celu zahamowania wzrostu chwastów mo¿na powierzchniê gleby przed sa-
dzeniem rozsady lub siewem œció³kowaæ materia³ami nieprzepuszczaj¹cymi
œwiat³a, np. czarn¹ foli¹, lub czarn¹ w³óknin¹. Œció³ka nie chroni ca³kowicie
ogórka przed chwastami, bo nie jest zakryta ca³a powierzchnia pola. Miêdzy
pasami folii rosn¹ chwasty, które trzeba zwalczaæ mechanicznie lub rêcznie.
W naciêciach folii czy w³ókniny, obok roœlin ogórka wyrastaj¹ chwasty o wi¹z-
kowym systemie korzeniowym (np. komosa bia³a). Przerastaj¹ one ponad ro-
œliny i oplataj¹ korzeniami system korzeniowy ogórka. Takie chwasty trzeba
usuwaæ rêcznie, ostro¿nie, aby nie podrywaæ systemu korzeniowego ogórka.

28

Do mechanicznego zwalczania chwastów mo¿na wykorzystaæ pielniki z no¿a-

mi k¹towymi i gêsiostópkami, najlepiej w po³¹czeniu z miêdzyrzêdowymi wa³ka-
mi strunowymi lub bardzo p³ytko dzia³aj¹ce wolnoobrotowe glebogryzarki miê-
dzyrzêdowe. Pracê rêczn¹ mo¿na u³atwiæ korzystaj¹c z motyk albo grac i spulch-
niaczy. Zalecane w niektórych krajach maszyny i narzêdzia takie jak pielniki szczot-
kowe, i inne nie s¹ u nas jeszcze dostêpne. Ich przydatnoœæ do zwalczania chwa-
stów w ogórku nie by³a te¿ w Polsce przebadana.

Mo¿liwe jest termiczne zwalczanie chwastów specjalnymi wypalaczami spala-

j¹cymi propan. Zabieg taki mo¿na zastosowaæ po wschodach chwastów na ca³ej
powierzchni pola bezpoœrednio przed siewem lub sadzeniem rozsady ogórka oraz
do zwalczania chwastów w miêdzyrzêdziach stosuj¹c wypalacze z os³onami. Wy-
palacze do chwastów w ogórku nie by³y w Polsce badane i nie s¹ obecnie dostêpne.

Ograniczaj¹ zachwaszczenie organiczne œció³ki i roœliny okrywowe, w które mo¿-

na sadziæ rozsadê lub wysiewaæ ogórki. Przed sadzeniem lub siewem ogórków nale-
¿y rozdrobniæ roœliny okrywowe i uprawiæ glebogryzark¹ lub innym narzêdziem w¹-
skie pasy (o szerokoœci 10 cm) w odleg³oœciach dostosowanych do planowanej roz-
stawy rzêdów. W uprawione pasy mo¿na sadziæ rozsadê lub wysiewaæ ogórki. Jed-
nak w miejscach wzruszenia gleby, czyli w rzêdach roœlin bêd¹ ros³y chwasty.

Choroby ogórków

Rosn¹ca liczba krajowych odmian ogórka o wysokim stopniu tolerancji na m¹cz-

niaka rzekomego oraz mo¿liwoœæ stosowania ekstraktów roœlinnych do ochrony
przed chorobami bakteryjnymi i grzybowymi stwarza realn¹ mo¿liwoœæ ekologicz-
nej produkcji ogórków z uzyskaniem plonów zbli¿onych do osi¹ganych w upra-
wach konwencjonalnych.

Bakteryjna kanciasta plamistoœæ ogórka (Pseudomonas syringae pv. lachrymans)

Choroba wystêpuje na wiêkszoœci gatunków roœlin dyniowatych, lecz najpow-

szechniej na ogórkach. Sprawca choroby mo¿e przetrwaæ do nastêpnego sezonu na
resztkach pora¿onych roœlin oraz na nasionach. Chorobie sprzyja wysoka wilgotnoœæ.
Rozprzestrzenia siê wraz z powietrzem i wod¹ w okresach opadów deszczu lub desz-
czowania oraz mechanicznie w czasie zbioru owoców lub prac pielêgnacyjnych.
Profilaktyka i zwalczanie

•

Przestrzegaæ 2-3 letniej przerwy w uprawie ogórka na tym samym polu.

•

Z chwil¹ zagro¿enia chorob¹ roœliny opryskiwaæ wg zaleceñ w podanych w ta-
beli 15.

29

Zgorzel siewek (Pythium spp., Rhizoctonia solani, Fusarium spp., Phytophthora
spp., Alternaria spp.)

Zgorzele siewek nale¿¹ do pospolitych chorób okresu wschodów roœlin. Obja-

wy s¹ najczêœciej powszechnie znane i potocznie nazywane „czarn¹ nó¿k¹”. M³o-
de roœliny pocz¹tkowo zmieniaj¹ ¿ywy kolor zielony na szarozielony, wiêdn¹, wy-
wracaj¹ siê i zamieraj¹. Zgorzele siewek wystêpuj¹ najczêœciej w przypadku: zbyt
du¿ego zagêszczenia roœlin, wysokiej wilgotnoœci i s³abej przepuszczalnoœci pod-
³o¿a, wysiewu zaka¿onych nasion lub wysiewu nasion do zaka¿onego pod³o¿a,
zbyt g³êbokiego siewu, ma³ej iloœci œwiat³a.
Profilaktyka i zwalczanie

•

Wysiewaæ zdrowe i zaprawione nasiona zaprawami pochodzenia roœlinnego.

•

Przestrzegaæ prawid³owej gêstoœci i g³êbokoœci siewu nasion. Unikaæ gleb
lub pod³o¿y ciê¿kich zlewnych o s³abej przepuszczalnoœci dla wody i powie-
trza.

•

Stosowaæ zabiegi ochronne po siewie (podlewanie siewek Grevit 200 SL 0,2%).

M¹czniak rzekomy dyniowatych (Pseudoperonospora cubensis)

NajgroŸniejsza, powszechnie wystêpuj¹ca choroba ogórka w uprawie polowej

i pod os³onami. Grzyb atakuje g³ównie ogórki i melony. W okresie du¿ej wilgot-
noœci powietrza i zwil¿enia liœci ros¹, na dolnej stronie liœci widoczne s¹ obfite
skupienia zarodników konidialnych koloru brunatnofioletowego. W krótkim cza-
sie plamy ¿ó³kn¹, br¹zowiej¹, nastêpuje stopniowe zasychanie liœci i ca³ych roœlin.
Zarodniki grzyba przenoszone s¹ przez wiatr na du¿e odleg³oœci. Choroba mo¿e
wystêpowaæ masowo, zw³aszcza w okresach ch³odniejszych i wilgotnych nocy
(temp. 15-16

o

C, d³ugo utrzymuj¹ca siê nocna mg³a), a s³onecznej i ciep³ej pogody

w ci¹gu dnia (temperatura 20-25

o

C).

Profilaktyka i zwalczanie

•

Uprawiaæ wy³¹cznie odmiany odporne, lokalizowaæ plantacje z daleka od
zbiorników wodnych, zadrzewieñ lub ³¹k, gdzie wystêpuj¹ czêsto nocne mg³y.

•

W razie du¿ego zagro¿enia opryskiwaæ roœliny 2-3 razy co 7 dni œrodkami
zalecanymi w tabeli 15.

30

Mączniak rzekomy
dyniowatych

-

występuje w uprawach
polowych i pod osłonami.

Na liściach oliwkowo-
żółtawe plamy ograni-
czone nerwami, stopnio-
wo brązowiejące
i zasychające. Na dolnej
stronie liści szarofioleto-
wy nalot, zasychanie ro-
ślin. Występuje również
na melonach.

Opryskiwanie roślin rozpocząć po wy-
stąpieniu pierwszych objawów i prowa-
dzić co 6-7 dni lub wg sygnalizacji. Do-
kładnie opryskiwać całe rośliny, szcze-
gólnie dolną stronę liści.
Środki:
Biosept 33 SL* lub Grevit 200 SL*
(1,5 L /ha lub w stężeniu 0,1%), Cham-
pion 50 WP lub Miedzian 50 WG, Ko-
cide 101 WP, Funguran OH 50 WP (2,5-
3 kg /ha lub w stężeniu 0,3%).
Uprawiać tylko odmiany odporne.

Nazwa choroby

Objawy choroby

Rodzaj i termin zabiegu

Dezynfekcja termiczna ziemi lub pod-
łoży do produkcji rozsad.
Temperatura podłoża 90-100

o

C przez

około 30 minut.

Zgorzele siewek, słabe
wschody, wypadanie ro-
ślin, bakteryjna cętkowa-
tość na rozsadzie

Różne choroby grzy-
bowe i bakteryjne
występujące na pod-
ziemnych częściach ro-
ślin oraz nasiona chwa-
stów.

Przedsiewne zaprawianie nasion:
Na mokro - moczenie przez 2 minuty
w 0,5% roztworze środka Grevit 200 SL*.

Różne choroby grzybo-
we przenoszone przez
nasiona
(w tym zgorzel podsta-
wy łodyg).

Zgorzele siewek, słabe
wschody, wypadanie ro-
ślin.

Uprawa gorczycy jako przedplonu ogra-
nicza występowanie choroby.
Opryskiwanie roślin środkami miedziowy-
mi 2-3 razy od fazy 2-3 liści do początku
plonowania, tylko w przypadku wystąpie-
nia pierwszych objawów choroby.
Biosept i Grevit można stosować przez
cały okres wegetacji.
Środki:
Biosept 33 SL* lub Grevit 200 SL*
(1,5 L /ha lub w stężeniu 0,1%), Cham-
pion 50 WP lub Miedzian 50 WG, Ko-
cide 101 WP, Funguran OH 50 WP (2,5-
3 kg /ha lub w stężeniu 0,3%).

Kanciaste plamy, począt-
kowo oliwkowożółte, na
dolnej stronie bielejący
wysięk bakteryjny, póź-
niej dziurki w liściach,
szczególnie w młodej fa-
zie wzrostu roślin.

Bakteryjna kanciasta
plamistość ogórka

-

choroba występuje
w uprawie polowej, cza-
sami w uprawach pod
osłonami.

Tabela 15.

Skrócony program ekologicznej ochrony ogórków przed chorobami

* -ekstrakt z grejpfruta wpisany jest na Listê substancji aktywnych, Za³¹cznika I, czêœæ A, Dyrektywy

EU 91/414.

31

Szkodniki ogórka

Ogórek atakowany jest przez nastêpuj¹ce gatunki fitofagów: œmietkê kie³ków-

kê, œmietkê glebow¹, zmiennika lucernowca, mszycê ogórkow¹ i przêdziorka chmie-
lowca. Ponadto na ogórkach mog¹ wyst¹piæ inne gatunki mszyc i wciornastek
tytoniowiec. Do szkodników najgroŸniejszych dla ogórka w uprawie polowej zali-
cza siê oba gatunki œmietek.
Œmietka kie³kówka Hylemyia florilega Zett. i  œmietka glebowa Hylemyia platura Meig.

Dorosłe muchówki obu
gatunków są do siebie po-
dobne. Dorastają do 6
mm długości, a ciało ich
jest zabarwione na kolor
szary. Posiada parę bez-
barwnych skrzydeł. Róż-
nice morfologiczne mię-
dzy gatunkami istnieją
w budowie stopy sam-
ców. Samce śmietki kieł-
kówki na stopie drugiej
pary odnóży posiadają rząd
długich, cienkich włosków,
a u samca śmietki glebo-
wej ich brak. Larwy bytu-
ją w wierzchniej warstwie
gleby, są beznogie i zabar-
wione na kolor kremowo-
żółty. Larwy śmietki kieł-
kówki dorastają do 7 mm,
natomiast glebowej są
nieco mniejsze.

Wczesną wiosną larwy
żerują w rozkładających
się resztkach organicz-
nych w glebie, po czym
przenoszą się na kiełku-
jące rośliny. Zasiedlają
rośliny wgryzając się do
ich części podliścienio-
wej uszkadzając łodygę
i liścienie. W przypadku
ogórków powodują prze-
rzedzenie wschodów lub
całkowity ich brak.

Pod uprawę ogórka należy unikać wy-
boru stanowisk zacienionych i wilgot-
nych. Staranne przygotowanie pola,
szczególnie dobre przykrycie oborni-
ka, który wabi samice omawianych ga-
tunków do składania jaj oraz prawi-
dłowo prowadzone zabiegi agrotech-
niczne, umożliwiające roślinom cią-
gły wzrost, przyczyniają się do znacz-
nego zmniejszenia zagrożenia uprawy
ogórka przez śmietki.
W rejonach dużego zagrożenia nale-
ży uprawiać ogórek z rozsady produ-
kowanej w wielodoniczkach. Wów-
czas roślina znajdzie się na polu już
w takiej fazie rozwoju, która jest tole-
rancyjna na obecność szkodnika. Po-
nadto bezpośrednio wokół rośliny
znajduje się warstwa ziemi wolnej od
szkodnika, która stanowi barierę
utrudniającą dostęp larwom śmietki do
rośliny.

Opis szkodnika

Biologia i opis

szkodliwości

Profilaktyka i regulacja

występowania

Zmienik lucernowiec Lygus rugulipennis Popp.

Opis szkodnika

Biologia i opis

szkodliwości

Profilaktyka i regulacja

występowania

Osobnik dorosły plu-
skwiaka ma zmienne
zabarwienie ciała od
oliwkowego do bru-
natnego i osiąga dłu-
gość od 4,5 do 6 mm.

Gatunek występuje w 2-ch pokoleniach
w ciągu roku. Zimują osobniki dorosłe
w resztkach pożniwnych, na miedzach
w resztkach roślinnych lub w leśnej ściółce.
Maksimum występowania pierwszego poko-
lenia przypada na okres od końca maja do

Usytuowanie uprawy ogór-
ków z dala od wieloletnich
plantacji, szczególnie roślin
motylkowych, plantacji na-
siennych roślin selerowa-
tych (baldaszkowatych)

32

Larwa jest nieco
mniejsza od osobnika
dorosłego. Ciało ma
zabarwione na kolor
jasnozielony. Posiada
słabo rozwinięte
skrzydła.

połowy czerwca, drugiego od połowy lipca
do połowy sierpnia. Wszystkie ruchome sta-
dia rozwojowe zmieników odżywiają się so-
kiem rośliny. Żerują na liściach, zawiązkach
kwiatowych, kwiatach, zawiązkach owoców
i wierzchołkach pędu. Szkodnik, aby pobrać
sok najpierw musi wprowadzić do tkanki ro-
ślinnej ślinę, która rozpuszcza błony komór-
ki i dopiero wówczas jest on dostępny dla
owada. W miejscu nakłucia komórki rośliny
zamierają, tworzą się skorkowacenia tkanki
w postaci brązowych o nieregularnych kształ-
tach plam, które w miarę wzrostu rośliny pę-
kają tworząc różnej wielkości dziury w li-
ściach. W przypadku ogórków najgroźniej-
sze uszkodzenia to uszkodzenia wierzchoł-
ków pędów. Na uszkodzonych pędach liście
są poskręcane i pomarszczone z  różnej wiel-
kości nieregularnymi dziurami. Silnie uszko-
dzone pędy mogą zamierać.

znacznie ogranicza wystę-
powanie zmieników na
ogórkach. Unikanie zbyt gę-
stego wysiewu nasion i ma-
łej rozstawy rzędów oraz
utrzymywanie plantacji nie
zachwaszczonej przez cały
okres wegetacji ogranicza
szkodliwość zmieników na
ogórkach. W przypadku wy-
stąpienia szkodnika w dużej
liczebności należy wykonać
kilkakrotne opryskiwanie
roślin środkami czosnko-
wymi (np. Bioczos*). Za-
bieg należy powtarzać w od-
stępach 5 dniowych.

* wyci¹g z czosnku wpisany jest na Listê substancji aktywnych, Za³¹cznika I, czêœæ A , Dyrektywy EU 91/

414.

Opis szkodnika

Biologia i opis

szkodliwości

Profilaktyka i regulacja

występowania

Mszyca ogórkowa Aphis gossypii (Glov.).

Dorosła bezskszydła sa-
mica jest barwy ciemno-
zielonej (prawie czarnej)
lub żółtawej i dorasta do
1,8 mm długości. Na
końcu odwłoka po stro-
nie grzbietowej znajdują
się dwa czarne, rurkowa-
te, umieszczone syme-
trycznie w stosunku do
ogonka wyrostki zwane
syfonami.
Larwy są podobne do
osobników dorosłych, są
tylko od nich mniejsze.

W warunkach polowych gatunek ten
nie występuje często, ale jak wystąpi
może spowodować duże straty.
Mszyca ta bowiem charakteryzuje się
bardzo dużym potencjałem rozrod-
czym. Płodność samic formy zielo-
nej w warunkach optymalnych wy-
nosi do 70 larw, a formy żółtawej do
45 szt. larw. Bezpośrednia szkodli-
wość mszycy ogórkowej polega na
wysysaniu soku roślinnego i defor-
macji liści, szczególnie najmłodszych
na wierzchołkach pędów. Natomiast
szkodliwość pośrednia polega na
przenoszeniu wirusa powodującego
mozaikę ogórka.

Jedynie stosowanie izola-
cji przestrzennej pomiędzy
uprawami pod okryciem,
a uprawami prowadzony-
mi w warunkach polo-
wych może zmniejszyć
możliwość zasiedlenia ro-
ślin przez ten gatunek
mszycy

33

Przêdziorek chmielowiec Tetranychus urcicae Koch.

Opis szkodnika

Biologia i opis

szkodliwości

Profilaktyka i regulacja

występowania

Dorosły osobniki ma cia-
ło owalne, do 0.5 mm dłu-
gości, jasnozielone z dwo-
ma dużymi, ciemnymi
plamami po bokach i 4 pa-
rami odnóży. Larwa zaraz
po wylęgu jest bezbarwna,
w miarę rozwoju przybie-
ra kolor zielonkawy, dora-
sta do 0.2 mm. Posiada
trzy pary odnóży. Nimfy
są podobne do osobników
dorosłych

Zimują zapłodnione samice pod
grudkami gleby, resztkami roślin,
w szczelinach kory, konstrukcji
namiotów foliowych i szklarni
itp. W okresie wczesnej wiosny
przędziorek żeruje na chwastach,
następnie przenosi się na rośliny
uprawne. Na ogórkach uprawia-
nych w polu może występować
do czterech pokoleń.
W wyniku żerowania przędzior-
ka chmielowca na zaatakowa-
nych liściach powstają drobne,
jasne punkty, które początkowo
są nieliczne. W miarę wzrostu li-
czebności szkodnika plamki te
stopniowo obejmują całą po-
wierzchnię liścia. Liść w miej-
scu żerowania żółknie później
brązowieje. Silnie zaatakowane
liście zasychają.

Plantacje ogórków umiejscowio-
ne w pobliżu upraw roślin wa-
rzywnych lub ozdobnych prowa-
dzonych pod okryciem, w pobli-
żu sadów, chmielników i ogrodów
przydomowych są najczęściej za-
siedlane przez przędziorka chmie-
lowca. Unikanie sytuowania plan-
tacji w pobliżu wymienionych
miejsc znacznie ogranicza lub na-
wet całkowicie zapobiega poraże-
niu ogórków przez tego szkodni-
ka. Okresy suszy i wysokich tem-
peratur powietrza sprzyjają rozwo-
jowi przędziorka. Stosowanie za-
biegów agrotechnicznych takich,
które umożliwiają nieprzerwany
wzrost ogórka, a szczególnie
utrzymywanie plantacji przez cały
okres wegetacji dobrze nawodnio-
nej i bez chwastów zapobiega stra-
tom przez niego powodowanym.

Inne gatunki mszyc zasiedlaj¹ce liœcie ogórka od spodniej strony oraz wciorna-
stek tytoniowiec s¹ sta³ym dodatkiem faunistycznym, lecz nie wyrz¹dzaj¹ ekono-
micznie wymiernych uszkodzeñ omawianej uprawie. Ich potencja³ rozrodczy w wa-
runkach uprawy polowej ogórków jest niewielki i poprawnie rozwijaj¹ca siê roœli-
na przez ca³y okres wegetacji mo¿e z tak¹ faun¹ koegzystowaæ bez ujemnego wp³y-
wu na uzyskiwany plon.

XI. Zbiór i sposoby przechowywania ogórków

Zbiór owoców powinien byæ przeprowadzony bardzo starannie, gdy¿ najmniej-

sze mechaniczne uszkodzenie powierzchni owocu przyspiesza transpiracjê oraz
pogarsza jakoœæ i skraca okres sk³adowania. Zaraz po zbiorze, szczególnie w okre-
sie ciep³ej pogody, owoce ogórków powinny byæ szybko sch³odzone do tempera-
tury sk³adowania. Wodne sch³adzanie jest jedn¹ z lepszych metod szybkiego obni-
¿enia temperatury. Nie nale¿y jednak stosowaæ do sch³adzania wody o temperatu-
rze poni¿ej 6

o

C, gdy¿ jak wykaza³y pomiary fluorescencji chlorofilu, w tej tempe-

34

raturze mog¹ byæ zainicjowane uszkodzenia ch³odowe owoców. Owoce ogórków
obejmuj¹cych stopniowo ca³¹ powierzchniê owocu. Po krótkim okresie sk³adowa-
nia w niskiej temperaturze uszkodzenia te nie s¹ widoczne i ujawniaj¹ siê podczas
dalszego sk³adowania w temperaturze pokojowej. Silne uszkodzenie owoców ogór-
ków nastêpuje ju¿ po 2 dniach sk³adowania w temperaturze 0

o

C, 4 dniach sk³ado-

wania w temperaturze 4.5

o

C i 8 dniach w temperaturze 7

o

C. Uszkodzenia ch³odo-

we kumuluj¹ siê w owocach i mog¹ byæ zapocz¹tkowane ju¿ przed zbiorem ogór-
ków. Stwierdzono, ¿e okresowe (1-2 dniowe) podwy¿szanie temperatury, pod-
czas przechowywania ogórków w  niskiej temperaturze (< 5

o

C) opóŸnia wyst¹-

pienie i ogranicza zakres uszkodzeñ ch³odowych owoców. Notuje siê ró¿nice
w podatnoœci poszczególnych odmian ogórka na uszkodzenia ch³odowe. Pod-
czas sk³adowania w temperaturze powy¿ej 13

o

C nastêpuje szybkie starzenie siê

oraz utrata wartoœci handlowej owoców, g³ównie na skutek ¿ó³kniêcia, marsz-
czenia siê skórki i gnicia.

Owoce ogórków szybko wiêdn¹ jeœli s¹ sk³adowane w wilgotnoœci poni¿ej 95%.

Wysoki poziom wilgotnoœci w pomieszczeniu nie tylko zmniejsza ubytki masy
i miêkniêcie owoców lecz równie¿ opóŸnia pojawienie siê oznak uszkodzeñ ch³o-
dowych, jeœli ogórki s¹ przechowywane w ni¿szej temperaturze. Dla ograniczenia
strat wody z owoców powszechnie stosuje siê woskowanie lub opakowanie poje-
dynczych owoców w foliê termokurczliw¹, foliê rozci¹gliw¹ lub te¿ woreczki fo-
liowe perforowane. Owoce przechowywane w woreczkach foliowych gruboœci
0.03 mm przez okres 18 dni w temperaturze 5

o

C i wilgotnoœci wzglêdnej powie-

trza 90-95% w mniejszym stopniu by³y uszkodzone ni¿ ogórki nie opakowane.
Ubytki masy u owoców opakowanych nie przekracza³y 1% podczas gdy u owo-
ców nie opakowanych wynosi³y ok. 9%.

Zastosowanie kontrolowanej atmosfery pozwala na zahamowanie ¿ó³kniêcia

sk³adowanych owoców jak równie¿ ograniczenia uszkodzeñ ch³odowych. Pod-
wy¿szona koncentracja CO

2

, a w nieco mniejszym stopniu obni¿ony poziom O2

zmniejsza stopieñ uszkodzeñ ch³odowych owoców. Kontrolowana atmosfera nie
zabezpiecza ca³kowicie przed uszkodzeniami ch³odowymi owoców ogórków,
a jedynie opóŸnia ich pojawienie siê. Nie mo¿na podaæ jednego optymalnego
sk³adu gazowego atmosfery, gdy¿ zale¿y on od odmiany, sposobu uprawy ogór-
ków i warunków przechowania. Nawet w optymalnych warunkach temperatury
i wilgotnoœci wzglêdnej powietrza poziom CO

2

nie powinien byæ wy¿szy od 10%,

a poziom O

2

ni¿szy od 2%.

35

XII. Wymagania jakoœciowe i przygotowanie ogórków do

sprzeda¿y i transportu

Zgodnie z Polsk¹ Norm¹ PN-85/R-75359 (Warzywa œwie¿e. Ogórki), owoce

ogórków dzieli siê na trzy klasy jakoœciowe. Do klasy Ekstra zalicza siê ogórki
najwy¿szej jakoœci, o cechach charakterystycznych dla danej odmiany oraz z do-
brze wykszta³conymi, prostymi owocami, o barwie typowej dla odmiany, wolne
od wad, w tym wszystkich zniekszta³ceñ, a w szczególnoœci spowodowanych prze-
roœniêciem nasion. Do klasy I zalicza siê owoce dobrej jakoœci, w³aœciwie wy-
kszta³cone, o dostatecznie typowym kszta³cie i praktycznie proste. Dopuszcza
siê lekkie zniekszta³cenie, z wyj¹tkiem zniekszta³ceñ spowodowanych przero-
œniêciem nasion, niewielkie wady barwy, szczególnie jasne zabarwienie w czê-
œci ogórka stykaj¹cej siê z ziemi¹ podczas wzrostu, lekkie uszkodzenia skórki
spowodowane otarciem, manipulacj¹ lub nisk¹ temperatur¹, pod warunkiem, ¿e
s¹ zabliŸnione i nie wp³ywaj¹ na trwa³oœæ produktu. Do klasy II zalicza siê ogór-
ki, które nie mog¹ byæ zaliczone do klas wy¿szych, ale spe³niaj¹ okreœlone wy-
magania minimalne: zniekszta³cenia, inne ni¿ powa¿ne przeroœniêcie nasion, wady
barwy do 1/3 powierzchni (w przypadku ogórków rosn¹cych pod os³onami), za-
bliŸnione pêkniêcia, lekkie uszkodzenia spowodowane otarciem i manipulacj¹,
które nie wp³ywaj¹ ujemnie na jakoœæ i wygl¹d. Minimalna masa ogórków grunto-
wych powinna wynosiæ 180 g, a ogórków rosn¹cych pod os³onami 250 g. Ogórki
klasy Ekstra i klasy I rosn¹ce pod os³onami o masie 500 g lub wiêkszej powin-
ny mieæ nie mniej ni¿ 30 cm d³ugoœci, natomiast o masie 250 – 500 g nie mniej
ni¿ 25 cm d³ugoœci. Sortowanie wed³ug wielkoœci jest obowi¹zkowe dla ogór-
ków klasy Ekstra i klasy I. Dopuszcza siê 5% liczbowo ogórków nie spe³niaj¹-
cych wymagañ klasy Ekstra, ale zgodne z wymaganiami klasy I i 10% liczbo-
wo dla klas I i II.

Sortowanie owoców wg klas jakoœciowych mo¿e odbywaæ siê w czasie zbioru

lub po przewiezieniu ogórków do pakowani. W du¿ych pakowniach najczêœciej s¹
zainstalowane linie sortownicze rozdzielaj¹ce poszczególne owoce zale¿nie od
masy, d³ugoœci i zabarwienia a nastêpnie s¹ one kierowane do tuneli pakuj¹cych
pojedyncze owoce w foliê termokurczliw¹ lub w woreczki foliowe i opakowania
kartonowe.

Ogórki z produkcji polowej s¹ pakowane najczêœciej luzem do skrzynek lub

pude³ kartonowych, wyk³adanych foli¹ polietylenow¹. Mog¹ byæ równie¿ pako-
wane w perforowane woreczki foliowe lub uk³adane na tackach, po kilka owoców
i owijane foli¹ rozci¹gliw¹.

36

W ka¿dym opakowaniu ogórki powinny byæ jednolite: tego samego pochodze-

nia, tej samej odmiany lub typu, jakoœci oraz wielkoœci. Widoczna czêœæ ogórków
w opakowaniu powinna byæ reprezentatywna do ca³ej jego zawartoœci. Na ka¿dym
opakowaniu nale¿y umieœciæ nastêpuj¹ce informacje, zgrupowane na tej samej stro-
nie, naniesione w sposób czytelny, trwa³y i widoczny z zewn¹trz. Napis „ogórki”
jeœli zawartoœæ opakowania nie jest widoczna z zewn¹trz, „szklarniowe” lub inne
odpowiednie okreœlenie dla ogórków uprawianych pod os³onami, „ogórki krótkie”
lub „ogórki mini” zgodnie z wymaganiami.
Oznakowanie ogórków pochodz¹cych z produkcji ekologicznej, polega na zamiesz-
czeniu bezpoœrednio na opakowaniu lub na etykiecie trwale przymocowanej do
opakowania napisu „produkt rolnictwa ekologicznego” oraz nazwy producenta,
numeru certyfikatu, nazwy upowa¿nionej jednostki certyfikuj¹cej i jej numeru iden-
tyfikacyjnego.

Po zbiorze ogórki powinny byæ natychmiast sch³odzone w celu zahamowania

ubytków wody oraz innych niekorzystnych zmian. Najczêœciej stosuje siê sch³a-
dzanie w komorze ch³odniczej lub ch³odnej wodzie. Owoce ogórków sch³adza siê
do temperatury 7 - 13

o

C i podobny zakres temperatury utrzymuje siê podczas ich

transportu. Jeœli transport trwa d³u¿ej ni¿ 3 dni nale¿y utrzymywaæ temperaturê
powy¿ej 10

o

C aby nie dopuœciæ do uszkodzeñ ch³odowych ogórków. Ze wzglêdu

na wysok¹ wra¿liwoœæ ogórków na etylen, który powoduje przyspieszenie ¿ó³k-
niêcia i starzenia siê owoców, nie nale¿y ich transportowaæ razem z owocami i wa-
rzywami wydzielaj¹cymi ten gaz.

37

Za³¹cznik Nr 1

UPOWA¯NIONE JEDNOSTKI CERTYFIKUJ¥CE ROLNICTWO

EKOLOGICZNE W ROKU 2003 */

38