Ekologiczne metody ochrony roślin

Wykład I

Prof. dr hab. Janusz Błaszkowski

Biologiczne metody ochrony roślin przed chorobami.

Biologiczna ochrona roślin przed patogenami jest oparta na osiągnięciach inżynierii genetycznej,
wiedzy o interakcjach roślina – patogen i wiedzy o produkcji roślinnej.

Choroba – jest zakłóconą równowagą fizjologiczno – biologiczną.

Działy fitopatologii :
- epidemiologia
- patogeneza
-epidemiologia
- ochrona roślin
a. metody agrotechniczne (podstawowe)
b. kwarantanna
c. metody hodowlane (doskonalenie genetyczne roślin)

Def. 1.
Biologiczna ochrona jest obniżeniem ilości inokulum lub aktywności chorobotwórczej patogena
wskutek oddziaływania jednego organizmu lub więcej organizmów innych niż człowiek.

Def. 2.
Biologiczna ochrona jest wykorzystaniem normalnych lub zmodyfikowanych organizmów, genów lub
innych produktów w celu obniżenia skutków oddziaływania organizmów niepożądanych i
faworyzowania organizmów pożytecznych, takich uprawy, drzewa, zwierzęta, owady i
mikroorganizmy.

inokulum- cząstka czynnika chorobotwórczego

Biologiczna ochrona roślin przed chorobami obejmuje :
1. Modyfikowanie zabiegów uprawowych w celu sprzyjania rozmnażaniu miejscowych antagonistów i
symbiontów.
2. Introdukowanie żywych antagonistów lub symbiontów do środowiska lub na rośliny.
3. Inokulowanie roślin niekompatybilnymi, awirulentnymi lub słabo wirulentnymi organizmami.

Mechanizmy wykorzystywane w biologicznej ochronie roślin :
1. Antybioza
2. Konkurencja o miejsce lub substrat
3. Pasożytnictwo

4. Hyperwirulencja
5. Ochrona krzyżowa
6. Symbioza

Cele biologicznej ochrony roślin :
1. Zwiększenie produkcji roślinnej w ramach istniejących zasobów przez :
a. nawadnianie roślin uprawnych w rejonach z niedoborem wody
b. zwiększenie powierzchni uprawnej wskutek zagospodarowania nieużytków i obszarów leśnych
c. zahamowanie tempa zmniejszania się obszarów produkcyjnych z powodu ich przeznaczenia pod
budynki, ulice i oddziaływanie erozji
d. zwiększenie lub co najmniej utrzymanie poziomu produkcji żywności z jednostki powierzchni
chroniąc nieodtwarzalne zasoby i przeciwdziałając ich zmniejszaniu się . Rolnictwo musi być
produktywne, ale musi być również zachowawcze.

Ćwiczenia 1

dr Iwona Adamska

* Wirozy, bakteriozy roślin.
Zwalczanie chorób roślin zależy od sprawcy choroby, czyli od :
- sposobu zwalczania sprawcy
- rozprzestrzeniania się sprawcy
oraz od objawów chorobowych wywoływanych przez niego.

1. Choroby wirusowe.

Typowe objawy chorób wirusowych :

* mozaika

(plamki jasne (białe, żółte, jasnozielone) i zielone leżące obok siebie na liściu)

* plamistość pierścieniowa

(na liściach powstają plamy w kształcie pierścieni )

* zaburzenia wzrostu

( karłowatość, liściozwój, nitkowatość, nabrzmiewanie pędów, deformacja

owoców)
* zmiany nekrotyczne (lokalne i drobne lub rozległe)
* inne objawy ( jamkowatość pni drzew, spłaszczenie konarów)

Do infekcji wirusowej dochodzi tylko w wyniku zranienia rośliny przez wektora (mszyce) lub w
wyniku uszkodzenia mechanicznego tkanki.

Wirozy nie mają oznak etiologicznych (wirusy przebywają wewnątrz komórek roślinnych i nie
wydostają się samodzielnie na zewnątrz).

Rozprzestrzenianie wirusów :
Bardzo rzadko przenoszą się z powietrzem i wodą.
Najczęściej przenoszone :
1. Za pomocą wektorów, głównie owadów (mszyce), nicieni, rośliny nasienne.
2. Mechanicznie z sokiem rośliny chorej.

3. W wyniku rozmnażania wegetatywnego roślin
4. Z pyłkiem i nasionami

Zapobieganie wirozom.

Metody agrotechniczne :

- niszczenie źródeł infekcji
- rozmnażanie roślin zdrowych
- niszczenie wektorów
- izolacje upraw roślin podatnych na wirusy
- hodowla odmian odpornych na wirozy
- dbanie o higienę narzędzi podczas prac polowych

Metody ekologiczne :

- oprysk roślin olejem parafinowym lub olejem mineralnym (odstraszają lub uniemożliwiają
uszkodzenia roślin przez owady)
- oprysk roślin tłustym mlekiem
- oprysk roślin siarką koloidalną, roztworem szarego mydła lub siarczanem wapnia (uszkadza oskórek
na ciele owadów – szkodników (mszyce)
- stosowanie wyciągów i naparów z roślin (wyciąg z tytoniu, czosnku – przeciwko mszycom; wywar z
liści pomidora, bylicy pospolitej, wrotyczu, piołunu, krwawnika – przeciwko mszycom, przędziorkom)
- olejki roślinne – tymiankowy, miętowy, sosnowy, kminkowy (odstraszają owady)
- oprysk środkami Bioczos – odstrasza owady

Metody terapeutyczne :

- termoterapia- w podwyższonej temperaturze następuje inaktywacja wirusa lub zahamowanie jego
rozmnażania
- hodowla merystemów – z powodu niewielkich rozmiarów plasmodesm wirusy nie mogą się
rozprzestrzeniać wewnątrz tkanek merystematycznych

2. Bakteriozy roślin.
* miękka zgnilizna

– rozkład tkanki miękiszowej

* plamistość – na liściach w postaci małych żółtych plam, potem nekrotycznych plamek
* zgorzele – gwałtowne obumieranie porażonych organów
* więdnięcie – wynik opanowania naczyń i zakłócenia przewodzenia wody

* narośla

– przyspieszają podział i wzrost tkanek

Choroby bakteryjne.
Oznaki etiologiczne bakterioz:
- gęste, drobnokropliste wycieki z porażonych organów. Jest to kolonia bakteryjna o barwie białej lub
kremowej.
- wycieki w zetknięciu z powietrzem mogą zmienić barwę (beżowe, herbaciane zacieki na liściach lub
owocach)

Rozprzestrzenianie się bakterioz :
- z glebą

- z kroplami deszczu
- z częściami porażonych resztek
- z sokiem chorej rośliny
- z chorymi nasionami
- przez owady, pajęczaki

Zwalczanie bakterioz :

1. Metody agrotechniczne :

- niszczenie źródeł choroby (resztek pożniwnych)
- zapobieganie przenoszenia patogenów (zmianowanie, selekcja nasion, kontrola roślin matecznych,
usuwanie roślin chorych)
- kwarantanna

2. Metoda hodowlana:

- hodowla odmian odpornych (kłopotliwa – odporność krótkotrwała)

3.Metody ekologiczne

:

- oprysk preparatami zawierającymi miedź (Miedzian50)
- oprysk roślin roztworem nadmanganianu potasu – działa jak fungicyd i bakteriocyd
- oprysk roślin środkami :
* Bio Blatt – oparty na lecytynie sojowej
* Bioczos – oparty na wyciągu z czosnku
* Biosept, Grevit – oparty na wyciągu z grejfruta

Choroby wywołane przez organizmy grzybopodobne (Oomycota)

Objawy chorobowe wywołane przez organizmy grzybopodobne :
- drobne, żółte plamki po górnej stronie liści
- biały, szary lub fioletowy delikatny nalot na dolnej stronie liścia
- żółknięcie a potem zamieranie porażonych liści

Zimowanie organizmów grzybopodobnych.
Sprawcy zimują w resztkach roślinnych pozostawionych na polu lub w zainfekowanych organach
roślin w przechowalniach.

Warunki sprzyjające :
- wysoka wilgotność i stosunkowo niska temperatura
- woda długo zalegająca na liściach
- pochmurne dni, bezwietrzne lub ze słabym wiatrem
- rośliny rosnące w dużym zwarciu, w miejscach zacienionych

Zwalczanie chorób wywołanych przez organizmy grzybopodobne :

1. Metody agrotechniczne:

- zdrowy materiał siewny
-usuwanie porażonych roślin
- odpowiednia agrotechnika
- odpowiedni rozstaw roślin
- usuwanie lub przyorywanie resztek roślinnych

2. Metody ekologiczne:

Zaprawianie nasion :
- zaprawa ziołowa (oparta na wyciągach z ziół)
- moczenie nasion w roztworze oleju tymiankowego lub szałwiowego
- moczenie nasion w roztworze Bioczosu lub Bioseptu
- oprysk fungicydami (np. Miedzian50)
- oprysk roślin środkami : Bioczos, Biosept, Grevit, Bio Blatt