Metafory w naszym życiu

Karolina Szwaj
Wioleta Markowska
II rok – filologia romańska (nn)

●

Na wstępie warto zaznaczyć, że metafory
towarzyszą nam w każdym aspekcie życia.

●

A mianowicie umiejętność tworzenia i

posługiwania się metaforami, choć wydaje się
zdolnością ściśle związaną z kompetencją

językową, w znacznym stopniu zależy od

kompetencji komunikacyjnej

●

Metafora, jak powszechnie wiadomo jest
ważnym środkiem w tworzeniu pięknej

poezji

●

Występuje jednak także w j. codziennym,
tzw. języku figuratywnym. Jest to

figura retoryczna, termin pochodzenia

greckiego, który oznacza przeniesienie, a

w tym wypadku właściwości jednego
przedmiotu na inny

●

A jest jak B, lub A to B, np.

Kasia jest jak mimoza.
Jan to baran.

●

W warstwie dosłownej oba te zdania są
fałszywe, ale w j. figuratywnym mają

zastąpić zdania, które osoba je

wypowiadająca uważa za prawdziwe:

Jan jest głupi, a Kasia bardzo delikatna.

●

Mamy tu do czynienia z procesem

zastępowania jednego określenia A

innym określeniem B lub porównywania

ich pod jakimś względem C (McCabe,

1998/2005)

●

A nosi nazwę tematu lub podmiotu

(topic, target), a B nośnika (vehicle).

Natomiast C podstawę lub podłoże

(ground) tego porównania

●

Metafora zostaje zrozumiana, jeśli

związek między podmiotem, a nośnikiem

zostanie odkryty, a możliwe jest to tylko

wtedy, gdy uchwycimy istotę podłoża

Istnieje wiele teorii wyjaśniających różne

problemy związane z opisem tworzenia i

rozumienia metafor, m.in.

●

teorie porównawcze

●

teorie interakcyjne

●

Kategorialna wersja teorii interakcyjnych

(Glucksberg i Keysar, 1990, End, 1986)

●

Teorie porównawcze wywodzą się od samego

Arystotelesa.

●

Słowo użyte niedosłownie zastępuje słowo,

którym można by opisywaną osobę czy

przedmiot określić dosłownie.

●

np. Piotr jest chytry. Lis jest chytry, a więc: Piotr

to lis.

●

Na metaforę składają się wspólne cechy czy

atrybuty porównywanych istot lub przedmiotów.

●

Oczywiście, porównania takie mogą być

dokonywane między różnymi dziedzinami

(domenami): w obrębie istot żywych czy

przedmiotów martwych, jak też między nimi

W kategorialnej wersji teorii

interakcyjnych chodzi o to, że jedynie cechy

kategorialne nośnika, a nie podmiotu są

brane pod uwagę, po prostu przenosimy nań

owe cechy nośnika.
Moja praca to więzienie – oznacza, że

charakterystyczne cechy więzienia:

„nieprzyjemne i przymusowe” zostają

przeniesione na pracę.
Zastrzeżenie budzi tu fakt, że jeśli tych cech

kategorialnych jest dużo, to zrozumienie

metafory może zabierać zbyt wiele czasu,

choć zwykle proces te jest bardzo szybki

W świetle przedstawionych powyżej propozycji
wyjaśniania mechanizmu rozumowania metafor

pozostaje nadal nierozwiązana pewna kwestia.

Zaproponowane teorie zakładają, że człowiek najpierw

próbuje odczytać metaforę dosłownie, a jeśli to się nie

udaje, to wtedy zaczyna doszukiwać się znaczeń

metaforycznych. Jednakże, czas przetwarzania metafor

nie różni się od czasu przetwarzania wyrażeń

metaforycznych.

George Lakoff i Mark Johnson uświadomili nam, że

metafory są wszędzie, posługujemy się nimi na

każdym kroku.

Duża część metafor ma swoje źródło w projekcji

naszej cielesności na świat fizyczny. Stąd wynikają

określenia: noga stołu, głowa kolumny, ucho dzbana

czy rączka patelni.

Są to tzw. METAFORY MARTWE stojące w

opozycji do METAFOR TWÓRCZYCH,

stosowanych np. w poezji, których zrozumienie

wymaga pewnego wysiłku.

Metafory MARTWE a Metafory TWÓRCZE

Metonimie opierają się na zasadzie:

→ opuszczenia jednego członu z wyrażenia
dwuczłonowego.

np. „dzieło Sienkiewicza” - „Czytam dzieło

Sienkiewicza” jest zastępowane skrótem - „Czytam

Sienkiewicza”

→ lub pars pro toto: zapraszam kogoś „pod mój dach”

- dach jako część domu, zastępuje jego pojęcie.

METONIMIA

→ wzbogacanie języka, poszerzanie środków
komunikacji
→ poezja - wyrażanie uczuć i emocji trudnych do
uchwycenia i opisania
→ nauka - „spór to wojna” - metafora uwarunkowana
kulturowo, która zakłada, że każda dyskusja ma
zwycięzców i zwyciężonych, że poszczególne
argumenty są jak pociski, które są bardziej lub mniej
celne. Jakby to było, gdyby dominującą metaforą w
naszej kulturze była: „spór to współpraca”?

Rola metafor w naszym życiu

Czasem jednak wpływ metafory w obrębie danej
dziedziny może przyczynić się do jej bujnego rozwoju,
ale może powodować także skostnienie poglądów i
teorii. Nauka nie postępuje naprzód, bo trzyma się
jednego wzorca

→ metafora atomu jako małego systemu planetarnego
miała przyczynić się do rozwoju na polu fizyki, ale
utrudniała jednocześnie uznanie falowej natury cząstek
elementarnych.
→ „umysł to komputer” - metafora przyczyniła się do
rozwoju kognitywistyki i powstania wielu modeli
przetwarzania informacji przez umysł
→ „życie jest narracją” - ze względu na popularność
badań nad neuronami lustrzanymi.

Bibliografia:

→ Język jako przedmiot badań psychologicznych.
Psycholingwistyka ogólna i neurolingwistyka,

pod. red. Kurcz Ida, Warszawa 2011.

→ Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym
życiu, Warszawa 1988.