Choroby górnych dróg oddechowych stosunkowo często spotykane są u psów i kotów.

Najczęściej objawiają się kichaniem, kaszlem, wypływem z nosa i oczu, dusznością
wdechową oraz szmerami oddechowymi. Czynnikiem etiologicznym tych chorób mogą
być: wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty, alergie, zaburzenia wrodzone oraz nowotwory.
W niniejszym artykule zostały przedstawione wybrane jednostki chorobowe górnych dróg
oddechowych u psów i kotów.

Z

APALENIE

NOSA

I

/

LUB

ZATOK

Jest to stan zapalny błony śluzowej jamy

nosowej i/lub zatok, o różnej etiologii,
o przebiegu ostrym lub przewlekłym.
Jego przyczyną mogą być m.in. wirusy,
bakterie, grzyby, pasożyty, nowotwory,
alergie itd. Spośród czynników wiru-
sowych u psów wymienia się: wirusy
nosówki, parainfluenzy, herpeswirusy
oraz adenowirusy, natomiast u kotów:
kaliciwirusy oraz herpeswirusy. Pierwot-
ne zakażenia bakteryjne są stosunkowo
rzadkie i najczęściej wywoływane przez
Bordetella bronchiseptica oraz Pasteurella
multocida. Częściej natomiast obser-
wowane są wtórne infekcje bakteryjne,
towarzyszące pierwotnym chorobom jam
nosowych (infekcje wirusowe, ciała obce,
niedobór IgA, dyskineza rzęsek) oraz cho-
robom zębów. Czynnikami grzybiczymi
najczęściej izolowanymi w przypadku
zapalenia jam nosowych i/lub zatok są:
u psów – Aspergillus spp., Cryptococcus
spp., Penicillium spp., Rhinosporidium spp.,
a u kotów – Cryptococcus spp., Sporothrix
spp., Aspergillus spp., Histoplasma spp. Przy-
czyną zapalenia jam nosowych mogą być
również pasożyty, takie jak np. Pneumonys-
soides caninum u psów oraz Capillaria spp.
u psów i kotów. Opisywane są również
idiopatyczne zapalenia, jak np.: prze-
wlekłe zapalenie jam nosowych i zatok
u kotów, zapalenie jam nosowych u wil-
czarzy irlandzkich, przewlekłe rozrostowe
zapalenie jam nosowych u whippetów
i jamników. Zapalenie jam nosowych i/lub
zatok może mieć także podłoże alergiczne
i urazowe (2, 3, 8, 9, 10, 11). Rozpoznanie
stawiane jest na podstawie wywiadu,
badania klinicznego oraz wyników badań
dodatkowych. W diagnostyce uwzględnić
należy to, że nowotwory nosa najczęściej
występują u zwierząt starszych, zapalenie
jam nosowych spowodowane chorobami

zębów u zwierząt w średnim wieku oraz
starych, natomiast aspergilloza najczę-
ściej u dolichocefalicznych młodych
psów, ras takich jak: golden retriever,
labrador retriever, border collie, owczarek
niemiecki, rzadko natomiast spotykana
jest u kotów. Dominującymi objawami
klinicznymi chorób jam nosowych są
kichanie oraz wypływ z nosa.

Nagłe pojawienie się kichania może być

spowodowane obecnością ciała obcego.
W tym przypadku bardzo często w wy-
wiadzie uzyskiwane są informacje, że stan
taki pojawił się podczas spaceru, np. gdy
zwierzę biegało po łąkach, zaroślach, po-
lach. Jednostronny wypływ z nosa obser-
wowany jest przy obecności ciał obcych,
chorobach zębów oraz nowotworach,
natomiast obustronny wywołują czynniki
infekcyjne, niedobór IgA oraz dyskineza
rzęsek. Wypływ z nosa może mieć cha-
rakter surowiczy, surowiczo-śluzowy,
śluzowy, śluzowo-ropny, ropny i zawierać
domieszki krwi. Zależy to przede wszyst-
kim od czasu trwania procesu i czynnika
etiologicznego. W badaniu klinicznym
można stwierdzić duszność, zmuszają-
cą zwierzę do oddychania z otwartym
pyskiem, powiększenie migdałków
podniebiennych oraz węzłów chłonnych
żuchwowych, zagardłowych, szyjnych
powierzchownych, czasem wypływ z oczu
(czynniki infekcyjne, niedrożność prze-
wodu nosowo-łzowego), deformacje czę-
ści twarzowej czaszki (urazy, nowotwory,
choroby zębów), podwyższoną tempera-
turę oraz brak apetytu. Obserwowana jest
także zmiana temperatury, siły i zapachu
wydychanego powietrza. Badania dodat-
kowe, takie jak: badanie mikroskopowe
i mikrobiologiczne wydzieliny, radiolo-
giczne oraz rinoskopia uściślają diagnozę.
Badanie mikroskopowe umożliwia ocenę
rodzaju komórek zaangażowanych w pro-

6

HOROBY WEWNĘTRZNE

C

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2005

Wybrane choroby

górnych dróg oddechowych

psów i kotów

Jolanta Spużak, Józef Nicpoń, Krzysztof Kubiak, Marcin Jankowski

Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów,
Wydział Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu

Z

ESPÓŁ

ODDECHOWY

PSÓW

KRÓTKOCZASZKOWYCH

Utrudnione oddychanie obserwowane

w tym zespole wynika ze zmian anato-
micznych, takich jak: wąskie nozdrza,
wydłużone podniebienie miękkie oraz
zaburzeń czynnościowych krtani i tcha-
wicy, które mogą występować pojedyn-
czo lub łącznie. Zespół ten występuje
u psów brachycefalicznych – buldoga
angielskiego, buldożka francuskiego,
mopsa, pekińczyka, shih-tzu, a także
u bernardynów i psów o obwisłych
fałdach skóry oraz przeroście błony
śluzowej gardła. Objawami klinicznymi
zespołu oddechowego psów któtko-
czaszkowych są: świst y, duszność
wdechowa, sinica oraz omdlenia, które
mogą prowadzić nawet do zapaści. Przy
silnej duszności zwierzę może połykać
powietrze, co prowadzi do wzdęcia
żołądka, którego ucisk na przeponę
jeszcze bardziej pogłębia duszność.
Początkowo zaburzenia oddechowe
występują w czasie wysiłku. W miarę
rozwoju choroby pojawiają się również
w spoczynku, a nawet we śnie. Nasilenie
objawów klinicznych obserwowane jest
także w stanach emocjonalnych oraz
przy wysokiej temperaturze otoczenia.
Rozpoznanie, w którym uwzględnia się
predyspozycje rasowe, stawiane jest na
podstawie wywiadu, objawów klinicz-
nych, wyników badania klinicznego,
radiologicznego oraz endoskopowego.
Leczenie zachowawcze polega na po-
dawaniu glikokortykosteroidów przy
obrzęku błony śluzowej, antybiotyków
przy wtór nych zakażeniach bakte-
ryjnych oraz leków rozszerzających
oskrzela. W stanach ostrych podawany
jest tlen. Leczenie chirurgiczne obejmuje
korekcję nieprawidłowości anatomicz-
nych (7, 8, 9, 10).

ces zapalny oraz stwierdzenie obecności
bakterii, grzybów, jaj lub larw pasożytów.
Badanie mikrobiologiczne identyfikuje
drobnoustroje oraz określa ich wraż-
liwość na chemoterapeutyki. Techniki
obrazowe, tj. badanie radiologiczne i ba-
danie endoskopowe, lokalizują proces
i ustalają jego charakter, np. obecność
wydzieliny, zmiany rozrostowe tkanek,
deformacje małżowin nosowych, kości
nosa, szczęki, obecność ciał obcych. Le-
czenie zapalenia jam nosowych lub zatok
powinno mieć charakter przyczynowy.
W przypadku tła bakteryjnego zalecane
są antybiotyki o szerokim spektrum dzia-
łania (np. amoksycylina, klindamycyna).
Przy zakażeniach grzybiczych wywoła-
nych przez Aspergillus spp. i Penicillum spp.
polecane są: ketoconazol, fluconazol,
itraconazol, enilconazol, a przy zakażeniu
Cryptococcus spp. – fluconazol i itracona-
zol. Inwazje pasożytnicze wywołane przez
Pneumonyssoides caninum oraz Capillaria
spp. zwalczane są iwermektyną. Ciała
obce usuwa się podczas rinoskopii bądź
rinotomii (1, 2, 3, 8, 9, 10, 11).

P

OLIPY

NOSA

I

GARDŁA

Są to uszypułowane twory zbudowane

z nabłonka, tkanki łącznej oraz komórek
nacieku zapalnego, które mogą lokalizo-
wać się w przewodach nosowych i w czę-
ści nosowej gardła. Dodatkowo mogą
występować w zewnętrznym przewodzie
słuchowym, uchu środkowym oraz przy
ujściu trąbki słuchowej Eustachiusza.
Mogą być mylone ze zmianami nowo-
tworowymi. Polipy najczęściej występują
u kotów, poniżej 6. roku życia. Wśród
objawów klinicznych obserwowane są:
chrapliwy oddech, duszność wdechowa
oraz surowiczy lub śluzowo-ropny wy-
pływ z nosa. Ponadto polip w uchu środ-

kowym może wywoływać objawy przed-
sionkowe i syndrom Hornera, natomiast
zlokalizowany w zewnętrznym przewo-
dzie słuchowym – przewlekłe zapalenie
ucha zewnętrznego. Leczenie polega na
chirurgicznym usunięciu polipa, którego
wycinek powinien zostać przekazany do
badania histopatologicznego (8, 9).

Z

APALENIE

KRTANI

Jest to proces zapalny błony śluzowej

krtani, który może przebiegać w dwóch
formach: ostrej i przewlekłej. Jego przy-
czyną mogą być czynniki infekcyjne
(np. u psów – wirus parainfluenzy, ade-
nowirus, Bordetella bronchiseptica; u kotów
– kaliciwirus, herpeswirus), miejscowe
podrażnienia błony śluzowej spowodowa-
ne ciągłym szczekaniem, dyszeniem, wdy-
chaniem żrących gazów lub długotrwałą
intubacją. Przy tle infekcyjnym zakażenie
innych zwierząt następuje drogą kropel-
kową. Stres jest czynnikiem, który może
obniżać odporność organizmu i sprzyjać
rozwojowi choroby. Przekrwienie oraz
obrzęk błony śluzowej mogą wywoływać
zmiany głosu oraz zaburzać funkcje od-
dechowe. Nie stwierdzono predyspozycji
rasowych ani płciowych w występowaniu
tej choroby. W zapaleniu krtani obserwo-
wane są następujące objawy chorobowe:
częsty, głośny, suchy kaszel, który może
wywoływać odruch wymiotny i dławienie
się, ochrypły głos oraz świsty krtaniowe
Rozpoznanie stawiane jest na podstawie
wywiadu, objawów klinicznych i badania
endoskopowego. Podczas laryngoskopii
można stwierdzić przekrwienie błony
śluzowej krtani oraz jej obrzęk. Lecze-
nie polega na podawaniu antybioty-
ków, leków przeciwkaszlowych i leków
przeciwzapalnych. Zwierzętom należy
zapewnić spokój. U psów w przypadku

kaszlu pojawiającego się w nocy, zaleca
się podanie, na 2 godz. przed snem, feno-
barbitalu. U zwierząt z silną dusznością,
spowodowaną ostrym obrzękiem krtani,
należy rozważyć wykonanie tracheotomii.
Zwierzęta z zapaleniem krtani powinny
przebywać w środowisku o wilgotności
wynoszącej 70%, a obrożę należy zastąpić
szelkami (9, 10).

P

RZEWLEKŁE

ZAPALENIE

NAGŁOŚNI

Charakteryzuje się deformacją chrząst-

ki nagłośniowej oraz stanem zapalnym
błony śluzowej. Przyczyny tej choroby
są nieznane. Chorują najczęściej psy
powyżej 5 lat. Wśród objawów klinicz-
nych obserwuje się odruchy wymiotne,
stale powtarzające się odruchy połykania,
niezależnie od jedzenia lub pobierania
wody, czasem świst oddechowy oraz
zaburzenia oddechowe. Postępujące de-
formacje nagłośni mogą być przyczyną
utrudnionego połykania. W badaniu
radiologicznym widoczne jest skostnienie
nagłośni i zmiany deformacyjne. Opisane
zmiany mają charakter nieodwracalny
i leczenie objawowe zwykle nie przynosi
oczekiwanego efektu. Istnieje możliwość
chirurgicznej korekty nagłośni (9, 10).

P

ORAŻENIE

KRTANI

C h a r a k t e r y z u j e s i ę u p o ś l e d z e -

niem funkcji chrząstek nalewkowa-
tych, przez co w czasie wdechu nie jest
rozszerzana szpara głośni. Przyczyną
całkowitego lub częściowego porażenia
krtani mogą być zaburzenia neurolo-
giczne, mięśniowe, nerwowo-mięśniowe
lub zesztywnienie stawu pierścieniowo-
-nalewkowatego. Neurogenne porażenie
krtani spowodowane jest przez: urazy
nerwu krtaniowego powrotnego (podczas
thyreoidektomii, usunięcia nowotworu
tarczycy, tworzenia się blizny po zabiegu
chirurgicznym, naciekania okolicy ner-
wu przez nowotwór tarczycy), choroby
zwyrodnieniowe nerwów, polimyositis,
myasthenia gravis oraz niedoczynność
tarczycy. Porażenie krtani spowodowane
neurogennymi chorobami zwyrodnie-
niowymi opisywane jest tylko u psów.
Występuje ono u obu płci. U psów rasy
Bouvier des Flandres objawy pojawiają się
w wieku 5-8 mies., a u innych ras w wieku
starszym. Objawy kliniczne uzależnione
są od stopnia porażenia krtani i aktyw-
ności zwierzęcia. W jednostronnym
porażeniu krtani świst krtaniowy oraz
zaburzenia oddechowe najczęściej poja-
wiają się podczas intensywnego wysiłku
fizycznego. Natomiast przy obustronnym
porażeniu krtani są zauważalne nawet
w spoczynku. Urazowemu obustronne-
mu porażeniu krtani mogą towarzyszyć

Ryc. 1. Przekrwienie błony śluzowej krtani.
Widoczna szpara głośni i fałdy głosowe.

Ryc. 6. Zapadanie się tchawicy II/III stopnia
z widocznymi zmianami zapalnymi.

Ryc. 5. III stopień zapadania się tchawicy.

Ryc. 4. II stopień zapadania się tchawicy.

Ryc. 3. Jednostronne porażenie krtani.

Ryc. 2. Spastyczny skurcz krtani z obrzękiem
błony śluzowej.

7

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

CHOROBY WEWNĘTRZNE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2005

zaburzenia oddechowe, bezpośrednio za-
grażające życiu zwierzęcia. W przypadku
porażenia krtani spowodowanego zapa-
leniem wielomięśniowym (polimyositis),
nużliwością mięśni i niedoczynnością
tarczycy dodatkowo występują objawy
kliniczne charakterystyczne dla choroby
podstawowej. W obrazie endoskopowym
porażenia krtani widoczne są zaburzenia
jej funkcji wyrażające się niedostatecznym
lub zniesionym odwodzeniem fałdów
głosowych porażonej strony krtani.
Przy jednostronnym porażeniu krtani
i słabo wyrażonych objawach klinicz-
nych leczenie nie jest konieczne. Przy
obustronnym porażeniu krtani i silnych
zaburzeniach oddechowych lub przy
zesztywnieniu stawu pierścieniowo-na-
lewkowatego zalecana jest tracheotomia
i laryngoplastyka. W przypadku polimy-
ositis, myasthenia gravis i niedoczynności
tarczycy postępowanie polega na leczeniu
choroby podstawowej. Ponadto zaleca się
stosowanie szelek zamiast obroży oraz
ograniczanie wysiłku, zwłaszcza w tem-
peraturze powyżej 20°C (8, 9, 10).

Z

APADANIE

SIĘ

TCHAWICY

Jest to często spotykana jednostka

chorobowa występująca głównie u psów
otyłych w średnim i starszym wieku, nale-
żących głównie do ras małych oraz minia-
turowych, takich jak: yorkshire terrier, chi-
huahua, pomeranian, pudel miniaturowy,
maltańczyk, mops oraz mieszańców tych
ras. Rzadziej występuje u kotów. Etiologia
tej choroby nie jest do końca wyjaśniona.
Podejrzewa się, że przyczyną zapadania się
tchawicy mogą być zaburzenia wrodzone
– wady genetyczne doprowadzające do
zaburzeń chondrogenezy oraz przewlekłe
choroby oskrzelików i pęcherzyków płuc-
nych, zwyrodnienia chrząstki budującej
tchawicę, urazy i uszkodzenia nerwów
zaopatrujących mięsień tchawiczy. Przy
zapadaniu tchawicy (w zależności od stop-
nia) dochodzi do grzbietowo-brzusznego
spłaszczenia pierścieni tchawiczych oraz

zwiotczenia i wpadania do światła narządu
ściany błoniastej. Intensywność zmian
oceniana jest w czterostopniowej skali:

Zapadanie tchawicy może dotyczyć

jej części szyjnej i/lub części piersiowej.
Zmienione odcinki tchawicy zapadają się
niezależnie od siebie w różnych fazach
oddechu. W czasie wdechu dochodzi
do zapadania się części szyjnej tchawicy,
a w czasie wydechu części piersiowej.
Zaburzenia oddechowe uzależnione są od
nasilenia zmian. Rozpoznanie stawiane
jest na podstawie wywiadu, badania kli-
nicznego, badania radiologicznego oraz
badania endoskopowego. U chorych psów
obserwuje się napady suchego kaszlu,
nasilającego się w stanach emocjonalnych
lub przy pociąganiu za smycz. Często wy-
stępuje on po jedzeniu lub piciu i towarzy-
szyć mu mogą wymioty lub dławienie się.
Ponadto można stwierdzić nietolerancję
wysiłkową, sinicę, wzmożony szmer tcha-
wicowy. Przy ucisku na tchawicę bardzo
łatwo można wywołać odruch kaszlu.

U psów z silną dusznością, spowodo-

waną ograniczeniem drożności dróg od-
dechowych, należy maksymalnie łagodzić
stresy i stany emocjonalne. Poprawę stanu
klinicznego uzyskuje się po podaniu tlenu
oraz leków uspakajających (butorfanol,
acepromazyna). Przy współistniejącym
zapaleniu tchawicy polecane jest podawa-
nie glikokortykosteroidów (prednizolon,
prednizon) i antybiotyków po uprzednim
wykonaniu badania mikrobiologicz-
nego i antybiogramu. Poprawę stanu
klinicznego przynosi także podawanie
leków przeciwkaszlowych (hydrokodon,
butorfanol). W przypadku zapadania się
tchawicy w odcinku piersiowym pomoc-
ne mogą być leki rozszerzające oskrzela.
Oprócz leczenia zachowawczego istnieje
możliwość interwencji chirurgicznej (tra-
cheoplastyka). Ponadto zaleca się kontro-
lę masy ciała zwierząt, zastąpienie obroży
szelkami oraz ograniczenie aktywności
zwierzęcia, szczególnie przy wysokiej
temperaturze otoczenia i wilgotności
(4, 5, 6, 8, 9, 10, 12).

N

IEDOROZWÓJ

TCHAWICY

Występuje stosunkowo rzadko. Naj-

częściej spotykany jest u buldogów
angielskich, bullmastifów, bokserów
oraz boston terierów. Jest to wrodzone
zwężenie tchawicy polegające na częścio-
wym lub całkowitym połączeniu wolnych
końców pierścieni tchawiczych bądź ich
dachówkowatym nakładaniu się na siebie.
Następstwem tego jest znaczne zwężenie
światła tchawicy. Objawy obserwuje się
już w pierwszych miesiącach życia i są
to: kaszel, świszczący oddech, duszność,
odruchy wymiotne, dławienie się, niechęć
do ruchu, omdlenia. Podczas omacywania

stwierdza się sztywną tchawicę, o małej
średnicy. Wada ta predysponuje do na-
wrotowych chorób górnych i dolnych
dróg oddechowych. W celu potwierdzenia
rozpoznania należy wykonać badanie
radiologiczne i/lub endoskopowe oraz
określić indeks tchawicy. Leczenie ma
charakter objawowy (4, 6, 7, 9, 10).

‰

Piśmiennictwo

1. Elwick K. E., Hoover J. P.: Rozpo-

znawanie zakaźnych i przebiegających
z objawami zapalenia górnych dróg odde-
chowych, „Weterynaria po Dyplomie”,
2004, 5, 2, 10-13.

2. Elwick K.E., Hoover J.P.: Postępowanie

w przypadku chorób zakaźnych i przebie-
gających z objawami zapalenia w obrębie
górnych dróg oddechowych psów, „Wetery-
naria po Dyplomie”, 2004, 5, 2, 14-21.

3. Elwick K.E., Hoover J.P.: Postępowanie

w przypadku chorób zakaźnych i przebie-
gających z objawami zapalenia w obrębie
górnych dróg oddechowych kotów, „Wetery-
naria po Dyplomie”, 2004, 5, 2, 22-31.

4. Ettinger S. J., Feldman E.C.: Textbook

of veterinary internal medicine: diseases
of the dog and cat, WB Saunders Com-
pany, Philadelphia 2000.

5. Johnson

L.R.: Rozpoznawanie i leczenie

zapadnięcia się tchawicy u psów, Wal-
tham Focus, 2001, 11, 2, 35-40.

6. Komsta R., Riha A., Koper S.: Diagno-

styka radiologiczna wybranych chorób
tchawicy jako przyczyny niewydolności
oddechowej u psów, „Magazyn Wetery-
naryjny”, 1997, 6, 32, 395-399.

7. Krzemiński M., Machola D., Szopa M.:

BAS – przypadek wczesnych objawów
niedorozwoju tchawicy u psa, Magazyn
Weterynaryjny, 2003, 12, 83, 29-30.

8. Martin M., Corcoran B.: Choroby ukła-

du krążenia i oddechowego psów i kotów.
SIMA WLW, Warszawa 2000.

9. Morgan

R.V.:

Handbook of small animal

practice, W.B. Saunders Company,
Philadelphia 1997.

10. Niemand H.G., Suter P.F.: Praktyka

kliniczna: Psy, Pro-Trade s.r.o., Braty-
sława 2003.

11. Schaer M.: Clinical medicine of the dog and

cat, Manson Publishing, London 2003.

12. Wiśniewski D.: Leczenie operacyjne za-

padnięcia tchawicy metodą pełnych protez
pierścieniowych zewnątrztchawiczych,
„Magazyn Weterynaryjny”, 1998, 7,
33, 18-22.

dr n. wet. Jolanta Spużak

Katedra Chorób Wewnętrznych

i Pasożytniczych,

z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów

Wydziału Medycyny Weterynaryjnej

AR we Wrocławiu

50-366 Wrocław, Plac Grunwaldzki 47

I stopień – chrząstki tchawicy są okrą-
głe, ściana błoniasta wpukla się do
wnętrza narządu powodując zmniejsze-
nie jego światła maksymalnie o 25%,
II stopień – chrząstki tchawicy ulegają
spłaszczeniu, ściana błoniasta ulega
wydłużeniu i powoduje zmniejszenie
średnicy światła o 50%,
III stopień – chrząstki tchawicy ulegają
silnemu spłaszczeniu, ściana błoniasta
wpuklając się do światła tchawicy po-
woduje jego zmniejszenie o 75%,
IV stopień – ściana błoniasta dotyka
wewnętrznej powierzchni chrząstek,
powoduje prawie całkowite zamknięcie
światła tchawicy.

8

HOROBY WEWNĘTRZNE

C

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2005