Metodologia badań psychologicznych w. 12 08.05.99
c.d. poprzedniego tematu.
Na informacjach zbieranych w ten sposób ciąży ich jakościowa ocena, psycholog dąży do
zmiany na ocenę ilościową, charakteryzuje te informacje wysoki poziom subiektywizmu np.
trudno jest ocenić czy ktoś drapie się intensywnie czy nie, czy ktoś ma żwawą mimikę czy
maskowatą To są zjawiska, które 2 różnych obserwatorów może różnie ocenić. Wysoki poziom
subiektywizmu w porównaniu z testami psychometrycznymi spowodowany jest tym, że są to
informacje o charakterze jakościowym a nie ilościowym i właśnie narzędziem przekładania tych
danych jakościowych na ilościowe są skale szacunkowe. Wg słownika psychologicznego
angielskiego def. skal szacunkowych brzmi ? środek za pomocą, którego osoba dokonująca
oceny może zarejestrować oszacowaną wielkość cechy lub właściwości badanego. Mogą to być
skale numeryczne i graficzne i skale skumulowanych ocen (skale numeryczne i graficzne prof.
traktuje razem).
Skale numeryczne i graficzne są to skale zawierające zbiór kategorii opisujących poszczególne
punkty określonego kontinuum psychologicznego np. kontinuum jakiejś cechy osobowości.
Kategoriom tym przypisywane są cyfry od najmniejszej do największej lub odwrotnie np. może
być skala postaw wobec niepełnosprawnych, wobec osób odmiennych rasowo, bardzo często te
skale występują w psychologii społecznej. Zakłada się, że odległości między wyróżnionymi
kategoriami na skali numerycznej są równe. Istnieją pewne warunki konstruowania skal
graficznych. Te warunki przedstawił Guilford.
1. warunek ? optymalna długość linii stanowiąca skalę graficzną wynosi 10 do 15 centymetrów
(zbyt długa źle, zbyt krótka źle). Zbyt krótkie linie utrudniają dokonanie prawidłowych
oszacowań, utrudniają dokładne oszacowanie osób badanych czy cechy badanej gdyż w zbyt
małym stopniu różnicują cechę bądź grupę. Z kolei zbyt długie wykazują, że ludzie mają
tendencję do gromadzenia oszacowań w określonym miejscu.
2. Jeśli w skali szacunkowej występują oceny typu: dobry, zły to krańce skal powinny
występować w porządku losowym to zn. część skal powinna mieć z prawej strony kategorie
dodatnie a z lewej ujemne a część odwrotnie. Czemu ma to przeciwdziałać? Błędowi łagodności
a z drugiej strony uniemożliwia automatyczne zaznaczanie pozycji badanego na skali. Istnieje
jednak ograniczenie tego: musimy wiedzieć z jaką publicznością mamy do czynienia - z jaką
grupą badaną mamy do czynienia. Jeżeli są to ludzie mniej wyrobieni w badaniach
psychologicznych, pierwszy raz widzą to badanie i nie wiedzą o co chodzi to wówczas
stosujemy "dobry" kraniec u góry lub z prawej strony. Jeżeli jest skala graficzna pionowa u góry
jeżeli jest pozioma to oceny "dobre" znajdują się z prawej strony.
3. W przypadku posługiwania się zbiorem skal powinniśmy każdą skalę umieszczać na
oddzielnej kartce a szacowanie przeprowadzać kolejno, u wszystkich badanych najpierw
pierwszą skalą ? zebrać, potem drugą skalą itd. Przeciwdziała to efektowi halo czyli powielaniu
odpowiedzi.
4. Kategorie opisowe powinny być umieszczone jak najbliżej tych punktów skali, których
dotyczą. Przy dłuższych opisach tych kategorii powinniśmy stosować skale pionowe.
Co to są skale ciągłe i skale dyskretne?
Skala ciągła ? jest to taka skala, w której w dowolnym miejscu możemy sobie postawić punkt.
Skala dyskretna ? ma postać odcinaka umieszczonego poziomo lub pionowo, odcinek ten jest
podzielony na kilka mniejszych części o równej długości, np. osoba badana postawi znaczek
przy bardzo małym lęku albo przy średnim albo przy bardzo dużym(brak lęku jest też objawem
patologii).

Skale ocen skumulowanych.
Np. Catellowska Skala Lęku ? arkusz samooceny (jest nazwa Catellowska ale to autorstwo

profesora) dotyczy 5 podskal daje 3 możliwości uzyskania wyników użytecznych do
interpretacji. Tych 5 podskal posiada własną ocenę - punkty a więc możemy dokonać analizy
struktury lęku pokazując, która z tych podskal ma najwyższy poziom albo dodać i jest to właśnie
skala ocen skumulowanych i mieć ogólny wynik lęku. A więc czy bardzo się boi czy w ogóle
nie.
Zasady konstruowania skal.
1. Używane kategorie opisowe powinny być krótkie. Należy dbać o jednorodność opisu by
dotyczyło jednej cechy.
2. Język sformułowań powinien być jasny, prosty i bezpośredni. Należy unikać:
a) wszelkich zwrotów dwuznacznych i wieloznacznych
b) dużych kwantyfikatorów tj.: wszystko, zawsze, żaden, nigdy itp.
c) sformułowań ogólnikowych typu: tylko, właśnie, zaledwie
d) sformułowań zawierających oceny estetyczne, moralne: dobry-zły, godny-niegodny,
pożądany-niepożądany, wspaniały-brzydki
e) podwójnych przeczeń typu: nieprawdą jest, że nigdy nie chrapię
f) słów i wyrażeń niezrozumiałych np. specyficznej terminologii psychologicznej, "czy jesteś
ingracjacyjny"
g) powtarzania tych samych określeń we wszystkich kategoriach opisowych np. zupełnie
nierozmowny, raczej nierozmowny, raczej rozmowny, bardzo rozmowny.
3. Opis powinien być zgodny z nazwą cechy i jej definicją i nie może zawierać elementów
charakterystycznych także dla innych cech(jest to problem trafności opisu).
4. Opisy powinny dotyczyć zachowań przebiegających w teraźniejszości i przeszłości a nie w
przyszłości.
Zakotwiczenie skal szacunkowych.
Jest to używanie takich krańcowych kategorii w opisie aby prawie żadna osoba badana
dokonująca oszacowań nie mogła ich wykorzystać, to są takie stany idealne.(nie zdarza mi się
plotkować). Dodajemy takie opisy, które nazywamy kotwicami, skrajne stany, które dotyczą
opisów idealnych. Są 2 przyczyny uzasadniające ich stosowanie:1.Część osób jednak wybiera te
kategorie a nie mając do wyboru zmuszona byłaby do wykorzystywania niższego punktu
odniesienia na skali. 2.-na wiąże się z zauważonym w badaniach faktem iż dodanie kategorii
krańcowych rozszerza cały układ oszacowań. Co to daje? Daje to większy rozsiew wyników i
zwiększa stopień zróżnicowania.
Problem -jaka jest optymalna liczba punktów. Zbyt mała liczba punktów prowadzi od obniżenia
mocy dyskryminacyjnej narzędzia czyli różnicowania cech. Z drugiej strony zbyt duża liczba
punktów może przekraczać zdolność różnicowania u niewyrobionych badanych oraz
powodować, że będą one grupowały kilka punktów w jeden. Liczba punktów zależy od kilku
czynników, tj.: poziom inteligencji sędziów, stopień znajomości obiektu podlegającego
szacowaniu, stopień gotowości do współpracy, do poddania się badaniu ? wtedy możemy dawać
skale dłuższe. Na ogół uważa się, że skale 7-punktowe są najbardziej wskazane.
Zmienna, która zniekształca wyniki ?efekt halo. Polega na tendencji do przenoszenia oceny z
jednej cechy ocenianej na drugą, często dotyczy uogólnionego wrażenia np. w szkole nosi
okulary to inteligentny.
Błąd bliskości - jest błędem wynikającym z umieszczania zbyt blisko siebie pytań dotyczących
tej samej cechy dlatego też w kwestionariuszach Catella pyt. 1 dotyczy cechy A, 5 dotyczy cechy
A, 2 pyt. Dotyczy cechy C itd. czyli są wymieszane.
Błąd kontrastu ? to jest skłonność polegająca na przypisywaniu osobom badanym takich cech,
które stanowią przeciwieństwo cech posiadanych przez nas samych, np. jesteśmy bałaganiarzami
to jesteśmy skłonni przypisywać komuś skłonność do perfekcyjnego porządku.
Kolejny czynnik zakłócający wykryty przez Edwardsa dotyczy tzw. zmiennej aprobaty
społecznej, jest związane z udzielaniem takich informacji o sobie aby były zgodne z
wymaganiami społeczeństwa wobec osób dobrze przystosowanych, np. ktoś nie ma żadnych

książek w domu to powie, że ma bibliotekę bo tak wypada.

--