17/19/38/39. Cztery główne sytuacje komunikacyjne – specyfika i różnice.

•

Sytuacje komunikacyjne można klasyfikować w oparciu o dwa kryteria:

o

Pośredniości / bezpośredniości.

o

Liczby osób uwikłanych w daną sytuację komunikacyjną.

•

Można wyodrębnić:

o

Intrapersonalną.



Towarzyszy każdej z pozostałych sytuacji komunikacyjnych.



Obejmuje ich wszystkich uczestników.



Osobista, prywatna, bezpośrednia.

o

Interpersonalną.



Od 2 do 5 osób.



Różni się od publicznej tym, że bez formalnego umawiania się, uczestnicy mogą się
sprawnie i szybko wymieniać rolami nadawcy i odbiorcy.

o

Publiczną.



Jedna osoba mówi, wiele osób słucha.

o

Masową.

•

Pierwsze trzy to sytuacje interpersonalne w szerokim zakresie znaczeniowym, ponieważ wszystkie bazują
na kontaktach bezpośrednich, stycznościowych.

•

Masowa stanowi inną grupę, ponieważ jest pośrednie, bezstycznościowe, nadawca i odbiorca nie spotykają
się ze sobą.

•

Komunikowanie intrapersonalne:

o

Jedna osoba porozumiewa się sama ze sobą.

o

Robimy to przez cały czas, nieustannie: myśląc, mówiąc, czytając, słuchając…

o

Toczymy wewnętrzny dialog.

o

Towarzyszy nam, gdy jesteśmy sami, jak i w pozostałych sytuacjach komunikacyjnych.

o

Czasami używamy tej formy jako suchej zaprawy, ćwiczenia przed sytuacją interpersonalną.

o

Istnieją hipotezy mówiące, iż porozumiewając się sami ze sobą, robimy to za pomocą słów, a także
za pomocą obrazów.

•

Komunikowanie interpersonalne:

o

Od 2 do 6 osób.

o

Jest to sytuacja typu face to face.

o

Mogą mieć charakter:



Formalny.



Nieformalne.

o

Najważniejsze cechy:



Bezpośredniość kontaktu.



Niezwłoczność reakcji / szybkość zamieniania się rolami.

•

Można szybko dostosować wypowiedź do odbiorcy.



Osobistość.

•

Komunikowanie publiczne.

o

Jena osoba mówi, wiele słucha.

o

Cechy:



Mniej bezpośrednia.



Mnie osobista.



Bardziej sformalizowana i skonwencjonalizowana.

o

Nie ma możliwości uwzględniania indywidualnej osobowości każdego odbiorcy.

o

Warunkiem skuteczności komunikowania się w takiej sytuacji jest przestrzeganie równowagi
komunikacyjnej: nadawca mówi, audytorium słucha.

o

Audytorium może wpływać na nadawcę, ale nie natychmiastowo i nie indywidualnie, a raczej
zbiorowo.

•

Komunikowanie masowe:

o

Ma charakter pośredni w tym sensie, że nadawca i odbiorca się nie stykają.

o

Pozostałe sytuacje komunikowania (również intrapersonalne) także można określić jako pośrednie,
ale w innym sensie:



Słowa, język, gesty mają charakter symboliczny, charakter środka komunikowania.

•

Należy pamiętać, że granice między tymi sytuacjami są często niejasne.

1

40. Kompetencja komunikacyjna.

•

Zdolność i znajomość reguł / zasad komunikowania werbalnego i niewerbalnego.

•

Umiejętność efektywnego zastosowania tej wiedzy w procesie komunikowania.

•

Składają się na nią:

o

Kompetencja językowa:



Znajomość języka, jego reguł, słów, gramatyki itp.

o

Kompetencja socjolingwistyczna:



Znajomość sytuacji społecznych.



Umiejętność zastosowania się w tych sytuacjach.

3/5/9/42.Schemat komunikowania interpersonalnego:

•

Każdy uczestnik jest zamiennie nadawcą i odbiorcą.

•

Komunikowanie ma charakter kolisty – informacja, raz wysłana, wraca do nadawcy.

•

Informacje wysyłane są kanałami – to zmysły, którymi dysponują uczestnicy: wzrok, dotyk, zapach,
słuch…

•

Kanałami wysyłane są sygnały – są odpowiednie dla określonych zmysłów / kanałów.

o

Często wysyłane są nieintencjonalnie.

•

Każda sytuacja wywołuje jakiś efekt – mogą to być różne efekty dla każdego z uczestników.

o

Efekt może być:



Natychmiastowy.



Przesunięty w czasie.

•

Wspólny obszar doświadczeń.

o

Znajomość uniwersum symbolicznego, właściwego dla danej kultury.

o

Efektywne komunikowanie dokonuje się we wspólnym obszarze doświadczeń nadawcy i odbiorcy.

o

Możliwe są trzy sytuacje:



Obszary te pokrywają się – to oznacza skuteczne komunikowanie.

•

Zbliżony wiek, wykształcenie, pochodzenie społeczne…

•

Idealne pokrywanie się jest założeniem czysto teoretycznym.



Obszary pokrywają się po części.



Obszary te zupełnie się nie pokrywają.

•

Sprzężenie zwrotne.

o

Natychmiastowe sprzężenie zwrotne jest cechą charakterystyczną komunikowania
interpersonalnego.

o

Jest to reakcja na wcześniej wysłaną informację.

o

Umożliwia dostosowanie się do drugiej osoby.

•

Sprzężenie samozwrotne.

o

Gdy mówimy, to słyszymy siebie.

o

Gdy popełniamy błąd językowy, to słyszymy to i poprawiamy.

o

Odbieramy informacje nadane przez samych siebie.

•

Szum informacyjny.

o

Szum informacyjny jest nieuchronny.

o

To każdy rodzaj przeszkody / bariery, która pojawia się na drodze biegu informacji od nadawcy do
odbiorcy.

o

Dlatego właściwie nigdy informacja nadana nie równa się informacji odebranej.

o

Z pojęciem szumu łączą się:

o

Entropia:



Synonimiczne pojęcie w stosunku do szumu informacyjnego.



Nawiązuje do II zasady termodynamiki, która mówi, że im dłuższy odcinek przebywa
energia, tym większa jest jej strata.



Sygnał wysłany, ulatnia się i zubaża w drodze do odbiorcy.



Dobrym przykładem jest zabawa w głuchy telefon.

o

Redundancja:



Polega na wtłoczeniu w kanał informacyjny zbyt dużej ilości informacyjnej w stosunku
do możliwości kanału i zdolności percepcyjnych odbiorcy.



Nadmiar informacji jest rodzajem dezinformacji.

2



Rodzaje szumu informacyjnego:

•

Szum fizyczny / mechaniczny.

o

Hałas maszyny, ruchu ulicznego.

o

Także ciemne okulary, które ukrywają reakcję mimiczną uczestnika
komunikowania –zakłócają sprzężenie zwrotne.

o

Druk przebijający z drugiej strony kartki.

•

Szum psychologiczny:

o

Źródłem jego jest nasza psychika.

o

Odbiorca uprzedzony do nadawcy nie dostrzega pozytywnych i
neutralnych cech nadawcy, doszukując się samych cech negatywnych.

o

Osoba o niskim poziomie inteligencji nie jest w stanie zrozumieć i
odebrać wszystkich informacji.

•

Szum semantyczny:

o

Wynika z posługiwania się specyficznym językiem, gwarą, slangiem,
terminologią fachową.

•

Kontekst komunikacyjny.

o

Każda sytuacja komunikacyjna dokonuje się w pewnej czasoprzestrzeni.

o

Wpływa to na jakość porozumiewania się między ludźmi.

o

Często kontekst jest czymś tak oczywistym, że jest niezauważany.

o

Ale często też wpływa bardzo wyraźnie:



Rozmowa na stadionie piłkarskim, w domu pogrzebowym, na wykładzie, na koncercie…

o

Posiada trzy wymiary:



Fizyczny.

•

Świadomi tego byli np. budowniczy gotyckich świątyń, budowniczy banków czy
fast-foodów.

•

Otoczenie fizyczne ma ogromny wpływ na efektywność komunikacji.



Społeczno-psychologiczny.

•

Charakter więzi / relacji pomiędzy uczestnikami komunikowania:

o

Formalne / nieformalne.

o

Przyjazne / nieprzyjazne.

o

Znajomi / nieznajomi.



Wymiar czasowy.

•

Godzina, dzień, pora roku…

•

Oznacza, czy nasze działania dostosowane są do przyjętego w naszym życiu
towarzyskim zespołu norm:

o

Czarny dowcip opowiedziany przyjacielowi wkrótce po tym, gdy
zmarła mu bliska osoba, jest czymś niestosownym.

o

Tak samo, jak wizyta złożona o 23., jest czymś innym, niż łożona o 16.

45. Podstawowe cele komunikowania interpersonalnego.

•

Dążenie tych celów może być intencjonalne lub nieintencjonalne.

•

Są to:

o

Chęć poznania innych osób.



Nasza autopercepcja jest w ogromnym stopniu uzależniona od tego, czego możemy
nauczyć się o nas samych od innych osób.



Poznajemy się przez pryzmat reakcji innych osób na nas.



Pragniemy poprzez reakcje innych na nas sprawdzić, czy jesteśmy normalni, czy
nasze zachowanie mieści się w normie.



Jest to rodzaj pozytywnego wzmocnienia.

o

Chęć poznania zewnętrznego świata.



Większą część posiadanej wiedzy czerpiemy z międzyosobowych interakcji.



Często informacje z mediów są tylko pretekstem do dyskusji.

o

Nawiązanie bliskich i intymnych stosunków z innymi osobami.



Kontakty te:

•

Redukują poczucie osamotnienia.

•

Dowartościowują nas.

•

Dostarczają poczucia bezpieczeństwa.

o

Zmienianie postaw i zachowań innych osób.

3



Każdy pragnie swoim sposobem widzenia świata zarazić innych.



Każdy chce porządkować świat na swój sposób.



Perswazja osobista jest dużo bardziej skuteczna niż ta za pomocą mediów.

o

Zabawa i rozrywka.



Pozwala to na zachowanie równowagi psychicznej.

o

Pomaganie.



Każdy jest psychoterapeutą dla innych osób.



Ważna jest tu umiejętność słuchania innych.

46/48/49/50. Podstawowe aksjomaty interpersonalnego komunikowania.

•

Komunikowanie jest nieuchronne.

o

Nikt nie jest w stanie nie komunikować.

o

Każde zachowanie jest komunikowaniem.

o

Komunikowanie nie zawsze jest świadome i intencjonalne.

o

Komunikujemy przez ubiór, sylwetkę, zachowanie lub jego brak, zapach lub jego brak itp.

o

Ludzie, jako istoty symboliczne, interpretują wszystko w kategoriach symbolu.

o

Inną formą nieintencjonalnego przesyłania informacji jest tzw. odzwierciedlanie.



Podczas interakcji mimowolnie odwzorowujemy niewerbalne zachowania drugiej osoby,
naśladując jej zachowanie.



Oznacza to porozumienie i chęć kontynuowania interakcji

.

o

Dlatego należy przywiązywać większa uwagę na to, co robimy.

•

Komunikowanie jest czynnością złożoną.

o

Kiedy rozmawiają dwie osoby, jest tak, jakby w sensie metaforycznym rozmawiało sześć osób:



Osoba, o której myślę, że jest mną samym.



Osoba, o której mój rozmówca myśli, że jest mną.



Osoba, o której myślę, że mój rozmówca tak myśli o mnie.



Plus trzy osoby ze strony partnera.

o

Plus temat rozmowy, kontekst itp.

o

Ponadto każdy jest odrębną indywidualnością.

•

Komunikowanie jest zjawiskiem odbioru.

o

Komunikowanie się nie zachodzi wtedy, gdy przekaz nie zostaje odebrane.

o

Jest oto wtedy nieudana próba komunikowania.

•

Komunikowanie jest nieodwracalne.

o

Jest to proces nieodwracalny.

o

Informacja, raz przesłana, tworzy nową sytuację.

o

Nawet, gdy odwołamy naszą wypowiedź, nigdy nie będzie tak, jak wcześniej.

o

Trzeba uważać, by nie mówić czegoś, czego będziemy później żałowali.

•

Komunikowanie ma aspekt treściowy i relacyjny / zależnościowy.

o

Wypowiedź zawiera:



Aspekt treściowy.

•

Opis rzeczywistości, zewnętrzny wobec uczestników interakcji.



Aspekt zależnościowy:

•

Określa rodzaj stosunków między nadawcą a odbiorcą.

•

Definiuje sytuację.

o

Np. nauczyciel mówi do ucznia: Zostań po lekcjach albo Czy mógłbym cię prosić, abyś zgłosił się
do mnie po lekcjach?



Aspekt treściowy jest ten sam, a aspekt relacyjny inny: raz jest to stosunek przełożony /
podwładny, a raz – stosunek prawie partnerski.



Może być odwrotnie – aspekt treści inny, a aspekt zależności – taki sam.

o

Wiele konfliktów między ludźmi wynika z nie rozróżniania tych aspektów.



Ludzie kłócąc się, myślą, że kłócą się o meritum sprawy, a w rzeczywistości kłócą się o
to, kto jest ważniejszy.



Spory dotyczące treści jest bardzo łatwo rozwiązać, można np. zajrzeć do encyklopedii.



Ale żeby rozwiązać spór relacyjny, trzeba sobie uświadomić jego charakter, i rozbroić go
od środka.

4



Np. szef nie ma racji, krytykując pracownika, a w momencie, gdy kończą mu się
argumenty, krzyczy: Ja tu decyduję, kto ma rację.

•

Komunikowanie wymaga wzajemnego dostosowania się stron.

o

Proces komunikowania obejmuje tę przestrzeń, w jakiej uczestnicy posługują się tym samym
systemem symboli.

o

Dotyczy to ludzi odmiennych narodowości.

o

Ale także np. rodziców i dzieci, subkultur itp.:



Mają odmienne słowniki.



Często inaczej odczytują znaczenie tych samych słów.

o

Często ludzie posługujący się tym samym językiem, posługują się innym systemem
komunikowania niewerbalnego.

o

Sztuka komunikowania po części zależy od nauczenia się, jak odczytywać sygnały przekazywane
przez innych, co oznaczają ich indywidualne, osobnicze zachowania.

•

Relacje interpersonalne definiowane są przez subiektywny system znaków interpunkcyjnych.

o

Różne przypadki komunikowania składają się na ciągłą interakcję.

o

Gdybyśmy chcieli jakiś przypadek komunikowania oddać w formie graficznej, byłoby to koło.

o

Dlatego nie jest łatwo określić, co jest przyczyną, a co jest skutkiem.

o

Np. Na imprezie mąż flirtuje z jakąś lalą, a żona pije. Mąż twierdzi, że flirtuje, bo po prostu chce
pogadać z trzeźwą kobietą, a żona, że pije, bo on zarywa do tej laski.



Każdy inaczej umiejscawia inaczej przyczyny i skutki.



Każdy stosuje subiektywny system znaków interpunkcyjnych, wyznaczających początek i
koniec sekwencji zdarzeń.



Żeby być efektywnym w komunikowaniu, trzeba empatii i zrozumienia, że inne osoby
mogą inaczej postrzegać przyczyny i skutki.

•

Interakcje mogą być postrzegane jako symetryczne albo komplementarne.

o

Symetryczne:



Zachowania jednej osoby jest odzwierciedlane przez zachowanie drugiej.



Jedna zrzędzi, to i druga zrzędzi, jedna jest pasywna, to druga też.



Takie związki opierają się na minimalizowaniu różnic między dwiema osobami.

o

Komplementarne (uzupełniające):



Zachowanie jednej stanowi impuls do zachowania drugiej osoby.



Różnice między stronami są maksymalizowane.



Jedna osoba jest pasywna, to druga aktywna, jedna rządzi, druga się podporządkowuje.



Te związki określane są nie tylko przez charaktery tych uczestników, ale też przez normy
kulturowe: profesor / student, lekarz / pacjent.

o

Obie te formy mogą rodzić konflikty:



W związku symetrycznym, dwie osoby, naśladując swoje zachowania (zazdrość,
złośliwość), zmierzają do unicestwienia tego związku.



W związku komplementarnym największym problemem jest nieustępliwość i nie
postrzeganie związku jako dynamicznego (dziecko dorasta, a matka nadal chce się nim
opiekować).

•

Komunikowanie jest symboliczne.

o

Aksjomat kontrowersyjny, bo ludzie komunikują się nie tylko za pomocą symboli, ale też za
pomocą znaków.

o

Nie każdy sygnał jest symbolem zawierającym treść znaczeniową.

5/51. Strategiczne powody rozwoju związków interpersonalnych.

•

Złagodzenie samotności.

o

Samotność fizyczna nie oznacza samotności psychicznej, i odwrotnie.

o

Ludzie pragną dzielić się myślami, uczuciami, towarzystwo daje poczucie bezpieczeństwa.

o

Jednak kontakty powierzchowne i naskórkowe kontakty uwypuklają tylko poczucie wewnętrznej
samotności.

•

Poszukiwanie źródła pobudzenia i zachęty.

o

Nawet samotnie zamknięte zwierzęta umierają z powodu izolacji.

o

Ludzie są istotami stymulotropicznymi – żeby wszystkie wymiary własnego Ja harmonijnie się
rozwijały, muszą być stymulowane przez kontakty z innymi.

•

Poznanie samego siebie.

o

Inne osoby są rodzajem zwierciadła dla nas – to już było.

5

•

Maksymalizacja przyjemności i minimalizacja stanów negatywnych.

o

Dzielenie się uczuciami.

•

Teoria społecznej wymiany.

o

Ogólnym motywem wchodzenia ludzi w związki jest motyw ekonomiczny.

o

W zamian za pewne dobra dążymy do uzyskania innych dóbr poprzez ich wymianę.

o

Dążymy do podtrzymywania takich kontaktów, w ramach których subiektywnie więcej zyskujemy,
niż oddajemy.

o

Koszty to nagrody, które dajemy, by podtrzymać związek.

o

Te korzyści to głównie uczucia, ale też korzyści materialne.

o

Wydatki własne oceniane są przez przyjęcie jako punktu odniesienia dwa rodzaje standardów:



Porównanie wewnętrzne / wewnątrzpsychiczne.

•

Oznacza porównanie między konkretnym związkiem a jego idealną wizją,
między tym, jaki powinien on być.



Porównanie zewnętrzne / zewnątrzpsychiczne.

•

Oznacza porównanie między konkretnym związkiem a wszystkimi, dostępnymi
jednostce alternatywnymi związkami + możliwością pozostania samotnym.

o

Dlatego czasami osoba ocenia swój aktualny związek całkowicie negatywnie, a jednak pozostaje w
nim, bo wszelkie dostępne alternatywy ocenia jako jeszcze mniej korzystne.

o

Porównania na poziomie wewnętrznym pozwalają określić stopień zadowolenia ze związku.

o

Porównania na poziomie zewnętrznym określają poczucie przynależności do związku.

o

Związek jest trwały dopóty, dopóki osoby nie zaczną czynić porównań na poziomie zewnętrznym.

o

Stopień poczucia przynależności do związku, utożsamiania się z nim związany jest z zakresem
władzy danej jednostki w związku.

o

Im większe poczucie przynależności do związku, im bardziej komuś na podtrzymaniu związku
zależy, tym mniejszą władzę w tym związku posiada.



Ten, kto dystrybuuje dobra, dysponuje systemem nagród i kar, ma większą władzę.



Ten, kto jest od tych dóbr / nagród jest uzależniony, ten ma mniejszą władzę.

Model pięciu etapów związków interpersonalnego De Vito.

•

Model ten dotyczy wielu związków.

•

Etapy te to:

o

Kontakt.



Wymiana podstawowych informacji o sobie.



Jest to tzw. badawcze komunikowanie.



Decyzja o dalszym angażowaniu się zapada w ciągu kilku chwil.



Dlatego bardzo ważne są fizyczne parametry.

o

Angażowanie się.



Testowanie się, próba dowiedzenia się czegoś więcej o drugiej osobie.



Także odsłaniane się.

o

Zażyłość.



Etap kulminacji związku.



Etap wiązania się i integracji.



Uczestnicy uważają, że druga osoba jest niezastępowalna, jedyna, że jest to związek
szczególny.



Można się tak głęboko zaangażować w nie więcej, niż 4 związki.

o

Pogarszanie się.



Pojawia się odczucie, że ten związek nie jest tak ważny, jak się to poprzednio wydawało.



Zmniejsza się kontakt psychiczny.



Pojawiają się częste konflikty i nieporozumienia, które coraz trudniej rozwiązać.



Nie wiadomo, jak się wobec siebie zachowywać.

o

Rozpad.



Wzajemne unikanie się.



Myślenie o sobie, jako o człowieku samotnym.



Etap szczególnie niezręczny.



Rozpoczyna się planowanie następnych etapów.

•

Ruchy w ramach modelu:

o

Na każdym etapie można wyjść ze związku.

o

Związek może zatrzymać się na którymkolwiek etapie.

o

Można przejść do następnego etapu, ale można się także cofnąć.

6

57. Głębokość i szerokość związku interpersonalnego.

•

Związek można scharakteryzować przy pomocy dwu wymiarów:

o

Szerokość związku.



Jest to liczba, zakres poruszanych tematów.

o

Głębokość związku.



Bezpośredniość, intymność, poruszanych tematów.

•

Ilustrują to trzy koła, utożsamiające trzy typy związków:

o

Znajomość.

o

Przyjaźń.

o

Związek intymny / osobisty.

•

Koła te mają wewnętrzne, zmniejszające się ku środkowi, kręgi, ilustrujące głębokość poruszanych tematów
(głębokość związku).

•

Są one też podzielone na części prostymi przechodzącymi przez środek, co obrazuje ilość poruszanych
tematów (szerokość związku).

o

W przypadku znajomości są poruszane tylko 3 tematy, 2 na głębokość jednego kręgu, a jeden na
głębokość dwu – jest to związek powierzchowny.

o

W przypadku przyjaźni, a później trzeciego związku, zarówno ilość tematów, jak i głębokość
poruszanych tematów rośnie.

•

Pojęcia szerokości i głębokości związku odgrywają ważną rolę w teorii społecznego przenikania (Altman i
Taylor).

o

Poszczególne tematy przenikają na różną głębokość.

o

Podczas rozpadu związku kurczy się zarówno zakres tematyczny, jak i głębokość ich analizowania.

54. Model “Johari window”, czyli czterech Ja.

•

Jesteśmy w stanie kontrolować nasze myślenie i zachowanie tylko w stopniu, w jakim sami siebie znamy i
rozumiemy.

•

Twórcami tego modelu są Joseph Luft i Harrison Ingram i stąd nazwa – Johari.

•

Całe Ja to okno, podzielone na cztery części:

o

Otwarte Ja:



Nasze uczucia, motywacje, poglądy itd. znane nam i innym.



Wobec jednych osób otwieramy się bardziej, wobec innych – mniej.



Im mniejszy obszar otwartego Ja, tym trudniej się nam komunikować.



Im mniejszy obszar otwartego Ja, tym większy obszar zamkniętego Ja.

o

Ślepe Ja:



Informacje na temat nas samych, które znają inni, a które my ignorujemy, których sobie
nie uświadamiamy.

o

Zamknięte / ukryte Ja:



To, co wiemy o sobie, a inni nie: nasze sekrety i tajemnice.



Otwieramy się selektywnie, najchętniej wobec tych, których lubimy i których znamy.

o

Nieznane Ja:



Część naszej osobowości, której nie znamy sami, ani nie znają jej inni.



Wiemy, że istnieje, z pośrednich przesłanek:

•

Alkohol.

•

Narkotyki.

•

Hipnoza.

•

Sny.

•

Silne wzburzenie emocjonalne.



Nie musi to być negatywna część tej osobowości: np. drobny pijaczek skacze do
zamarzniętej rzeki i ratuje staruszkę.

58. Cztery postawy wobec życia.

•

W ciągu pierwszych trzech lat życia kształtowane są, w procesie socjalizacji, zręby naszej osobowości.

•

Można wyróżnić cztery schematy:

o

Ja nie jestem OK., a ty jesteś OK.



Pierwsza postawa w życiu dziecka: ja jestem bezbronny i bezradny, a wszyscy dorośli są
super.



U dziecka jest to normalne, u dorosłego – już nie.



Tacy ludzie unikają kontaktów i izolują się.

7

o

Ja jestem OK., a ty nie jesteś OK.



To ludzie, którzy lubią przebywać samotnie, potrzebują dużej potrzeby.



Są to potencjalni paranoicy, zwolennicy spiskowej teorii dziejów, wszędzie wietrzą
podstęp i za swoje niepowodzenia obwiniają otoczenie.



Postawa egoistyczna, charakterystyczna dla społeczeństw wysokouprzemysłowionych.

o

Ja nie jestem OK., i ty nie jesteś OK.



Tacy ludzie nie akceptują siebie i innych.



Są to potencjalni kandydaci na samobójców i zabójców.



Podział na te cztery osobowości jest stosowany w kryminalistyce, gdzie przede wszystkim
określa się osobowość sprawcy, co determinuje jego działania.

o

Ja jestem OK. i ty jesteś OK.



Komunikują się w sposób otwarty i pełen ufności.



Takich ludzi jest niewielu – zwłaszcza jak na kraj chrześcijański.

59. Model trzech wymiarów samego siebie wg Williama Jamesa.

•

Aby odpowiedzieć na pytanie: Kim jestem, można spróbować rozpatrywać własną osobowość w trzech
wymiarach.

•

Postrzeganie samego siebie jest syntezą tego, czego dowiadujemy się, analizując te trzy wymiary:

o

Fizyczne Ja.



Nasz wygląd zewnętrzny i satysfakcja z tego wyglądu.



Przedmioty, z którymi się utożsamiamy: Jaguar, Rolex…

•

To, co nazywamy standardem urody, to średnia fizyczna.

•

Wszystkie cechy większe od średniej są uznawane za brzydsze (wyjątek: oczy u
kobiet).



Panuje stereotyp, iż ludzie piękni są też mądrzy i inteligentni.



Nauczycielka, obserwując ładną uczennicę, przypisuje jej bystrość i inteligencję.



I chociaż początkowo nie musi tak być, w rezultacie poświęca jej więcej uwagi, czasu.



Poprzez stosunek otoczenia i nauczycieli, piękna z czasem może stać się też inteligentna.



Jest to wynik działania mechanizmu samospełniającego się proroctwa.

o

Społeczne Ja.



To, jak my postrzegamy innych, i jak inni postrzegają nas.



W sytuacjach komunikacyjnych jesteśmy nieustannie oceniani.



Czy jesteśmy towarzyscy, czy jesteśmy komunikatywni.

o

Duchowe Ja.



To, czy jesteśmy wrażliwi, czy rozwijamy nasz intelekt.



Przesadne koncentrowanie się na duchowym Ja może prowadzić do psychosomatycznych
problemów.

•

Jeśli wszystkie trzy wymiary rozwijamy harmonijnie, i potrafimy w sposób zintegrowany obserwować
siebie w tych trzech wymiarach, to jesteśmy najbardziej efektywni komunikacyjnie.

•

Przesada w jakimkolwiek kierunku jest niezdrowa.

60. Kilka prostych technik ułatwiających poznanie samego siebie.

•

Zatytułować kartkę papieru “Kim jestem?”.

•

Przygotować 15 – 20 początków zdań: Jestem…

•

Następnie szybko uzupełnić te zdania, wpisując cechy, jakie tylko przyjdą nam do głowy, i to nie tylko
takie, jakie są akceptowalne towarzysko.

•

Inny arkusz podzielić na dwie kolumny: zalety i wady, i każdą z tych kolumn wypełnić tak szybko, jak to
możliwe.

•

Wykorzystując wyniki tych dwu testów, na trzeciej kartce papieru napiszmy: “Plan samodoskonalenia” i w
ciągu 5 –10 minut skompletujmy wyrażenie : “Pragnę polepszyć mój…” tyle razy, ile zdążymy.

•

Druga technika: słuchać tego, co inni mówią na nasz temat.

•

Problem w tym, że robią to za naszymi plecami.

•

Można te informacje ignorować, albo wykorzystać do otwarcia ślepego lub nieznanego ja.

8

•

Trzecia technika: aktywnie poszukiwać informacji na swój temat, pytać: Powiedz szczerze, co sądzisz o
moim ubraniu?

•

Czwarty sposób: Spójrz na siebie z odmiennej perspektywy.

•

Uruchamiając zdolność empatii, spróbujmy zastanowić się, co myśli o nas sprzedawczyni w sklepie
osiedlowym, jaki obraz nas ma nasza siostra, a jaki profesor od komunikowania?

•

Obraz naszej osoby jest kombinacją wszystkich tych obrazów, które posiadają osoby nas otaczające.

•

Spróbujmy wyprowadzić średnią – przybliży nas to naszego rzeczywistego obrazu.

53?. Zasady inicjowania związków – schodowy model Knappa.

•

Knapp wyróżnił 5 etapów wspólnego wchodzenia i 5 etapów osobnego schodzenia za schodów,
symbolizujących związek.

•

Wchodzenie:

o

Inicjowanie.

o

Experymentowanie – strony się poznają.

o

Intensyfikacja.

o

Integracja.

o

Związanie.

•

Schodzenie:

o

Różnicowanie.

o

Oddzielanie.

o

Stagnacja.

o

Unikanie.

o

Rozpad.

•

Poszczególnym etapom odpowiadają charakterystyczne dialogi, ale nie będę ich spisywał.

1/143.Komunikowanie werbalne a niewerbalne.

•

Komunikowanie niewerbalne:

o

Bardziej nieustrukturyzowane, niż ustrukturyzowane.



Każdy język posiada reguły syntaktyczne, gramatyczne – brak tego w przekazach
niewerbalnych.

o

Bardziej nielingwistyczne, niż lingwistyczne.



Brak mu wewnętrznej struktury.

o

Bardziej analogowe, niż digitalne.



W przekazie analogowym jest podobieństwo między formą a treścią.



Gdy ktoś pokazuje, że jest zmęczony, to pokazuje to tak, że to widać.



Gdy ktoś mówi: drzewo, to słowo to nie ma nic wspólnego ze zdrewniałym, liściastym
obiektem – na tym polega digitalność komunikowania werbalnego.

o

Bardziej ciągłe niż nieciągłe.



Mówimy, kiedy chcemy mówić, a potem przestajemy.



Przekaz niewerbalny jest ciągły, nie można przestać – nawet sama obecność jest
komunikowaniem.

o

Bardziej nieintencjonalne, niż intencjonalne.



Chociaż czasem pokazujemy jakieś gesty z własnej woli, to trudno zmienić kolor oczu
czy tembr głosu.

o

Bardziej wrodzone, niż wyuczone.



Większość zachowań jest wrodzonych, prawie instynktowny – np. afektatory.

o

Bardziej przetwarzane przez prawą półkulę mózgową, niż przez lewą.



Jednak ośrodki kontrolujące te dwa rodzaje komunikowania, umieszczone na innych
półkulach, współpracują ze sobą.

•

Sygnały niewerbalne, jak i werbalne, zachodzą zawsze w jakimś kontekście, który w dużym stopniu
determinuje znaczenie sygnału.

•

Zachowania niewerbalne zawsze występują łącznie z innymi, bo ten rodzaj komunikowania jest
wielokanałowy w przeciwieństwie do werbalnego.

•

Sygnały językowe mają wyrazisty i ostry charakter, a niewerbalne są niejasne, nieokreślone, ich znaczenie
wymaga kontekstu.

•

Relacje werbalne / niewerbalne dobrze obrazuje taki krzyżaczek:

9

Werbalne

Niewerbalne

Wokalne

Mówienie

Tempo, głośność…

Niewokalne Język migowy, pismo. Pozycje i ruchy ciała,

ubiór, przedmioty…

11/12/116/117/118. Podstawowe funkcje komunikacyjnych zachowań niewerbalnych.

•

Nie sygnałów, a zachowań:

o

Bo nie każde zachowanie ma wartość komunikacyjną.

o

To zależy od tego, czy zostało to zauważone, i czy przypisano temu zachowaniu przypisano znaczenie.

•

Funkcja może być celem, ale również efektem.

•

Są to:

o

Funkcja informacyjna.



Najbardziej podstawowa funkcja.



Należy wyróżnić zachowania, które:

•

Informują, ale nie komunikują.

•

Informują i są komunikacyjne.

o

Funkcja definiowania i wspierania przekazów werbalnych.



Istnieje 6 subfunkcji przekazów niewerbalnych w stosunku do przekazów słownych:

•

Powtarzanie.

o

Powtarzają to, co mówimy słowami, np. pokazując drogę.

•

Zaprzeczanie.

o

Niektórzy ludzie, wprost trzęsąc się ze zdenerwowania, twierdzą, że wcale
się nie denerwują.

•

Uzupełnianie.

o

Mówiąc: złowiłem taaaaką rybę, pokazujemy jej długość.

•

Zastępowanie.

o

Czasami nie można przekazać informacji werbalnie, i wtedy przekazy
niewerbalne je zastępują, np. płetwonurkowie, technicy w radiu, trenerzy,
uczniowie, policjanci.

•

Akcentowanie.

o

Odpowiednik wytłuszczenia w książce.

o

Wykładowca mówi raz głośno, raz cicho, zmienia ton głosu.

•

Regulowanie.

o

W trakcie interakcji uczestnicy sygnalizują, że chcieliby coś powiedzieć,
przekazują głos partnerowi itp.

o

Funkcja wyrażania postaw i emocji.



Łatwiej uczucia wyrazić za pomocą gestów niż słów (wstyd, ubogi język…).



Poddenerwowany człowiek mówi głośniej, a zakochany – ciszej.



o

Funkcja definiowania relacji.



Np. komunikowanie wzajemnej atrakcyjności:

•

Ludzie pochylają się ku sobie.

•

Często dotykają się.

•

Spędzają wspólnie czas.

•

Częściej i dłużej patrzą sobie w oczy.



Np. sygnalizowanie władzy.

•

Zachowanie prezydenta Johnsona:

o

Klepanie po ramieniu.

o

Ściskanie za kolano.

o

Wkręcanie palca w brzuch.



Np. sygnalizowanie pobudzenia emocjonalnego / opanowania.

•

Należy zwracać uwagę na kontekst, gdyż te same zachowania (częsty kontakt
wzrokowy) mogą sygnalizować coś skrajnie przeciwnego (zdenerwowanie lub
opanowanie).

o

Funkcja kształtowania wrażeń i kierowania nimi.

10



Gdy ludzie po raz pierwszy się spotykają, starają się jak najszybciej zdefiniować i określić
partnera.



Robią to głównie na podstawie wyglądu, głosu i zachowania.



Manipulując nimi, możemy kreować wrażenia i kierować nimi.



Jest to efekt pierwszego wrażenia, spowodowany tym, iż nieznany nam człowiek jest jak
czysta karta, na której dokładnie widać pierwszy, postawiony tam, znak.



Dlatego tak ważna jest umiejętność autoprezentacji, polegająca na uwypuklaniu pozytywnych
cech.



Preferowane zachowania:

•

Częsty i bezpośredni kontakt wzrokowy.

•

Konwersacyjny styl i dykcja.

•

Atrakcyjna powierzchowność.

•

Unikanie naruszania prywatności.

•

Minimalizowanie czasu na spotkanie i rozmowę.

14. Kulturowe zróżnicowanie w komunikowaniu niewerbalnym.

•

Jest dość dużo zachowań niewerbalnych, które w różnych kulturach mają różne znaczenie.

•

Np. profesor brytyjski, wykładający gościnnie na uniwersytecie w Kairze w 1952 roku, położył, zwyczajem
brytyjskich profesorów, nogi na biurku w trakcie wykładu. Jednak w muzułmańskim Kairze gest ten został
zinterpretowany jako pogarda dla słuchających, co wywołało zamieszki antybrytyjskie.

•

Niewerbalne zachowania różnią się pod trzema względami:

o

Zakresu akceptowalnych zachowań.

o

Warunków, kontekstów sytuacyjnych, w których dane zachowania są preferowane lub zabronione.

o

Interpretowania znaczeń poszczególnych zachowań. Mogą być interpretowane jako:



Zachowanie przypadkowe.



Idiosynkratyczne – konkretne znaczenia dla konkretnych osób.



Rozpowszechnione.

•

Wymiary różnicujące poszczególne kultury:

o

Bezpośredniość.



Tworzą je zachowania sygnalizujące chęć ustalenia bliższego kontaktu podczas interakcji,
ciepła, życzliwości…

o

Indywidualizm / kolektywizm.



Kultury indywidualistyczne (USA, Kanada) charakteryzuje większy dystans, ale większa
afilatywność niewerbalna.



Kultury kolektywistyczne (Chiny, Indie) mają bardziej szablonowe i zsynchronizowane
zachowania kinezyczne.

o

Męskość / żeńskość.



Męskość – pewność siebie, rywalizacja, ambicje.



Żeńskość – wrażliwość i uprzejmość.

o

Dostęp do władzy.



Im wyższy wskaźnik dostępu do władzy, tym większy poziom autorytaryzmu.



Wysoki współczynnik to Meksyk, Brazylia, Kolumbia.



Niższy jest tam, gdzie nie zaznaczają się tak wyraźnie różnice klasowe.

o

Wysoki i niski kontekst (model różnic kulturowych E.T.Halla).



Jedną z funkcji kultury jest tworzenie szablonów, pozwalających spośród wielości bodźców
wybierać niektóre i w odpowiedni sposób je interpretować.



Kultury wysocekonteksturalne charakteryzują się tym, iż większą część przekazów zawierają
w formie niewerbalnej i zinternalizowanych normach, będących podstawą dekodowania
(Orient, kultury latynoskie). Obcy, który nie jest wtajemniczony w system zachowań, jest
łatwo demaskowany.



Kultury słabokonteksturalne większą część przekazów zawierają w formie werbalnej,
wyraźnej części przekazów.

13. Kulturowe uniwersalizmy w komunikowaniu niewerbalnym.

•

W komunikowaniu niewerbalnym niektóre zachowania mają uniwersalne znaczenie, np. wzruszanie ramionami
oznacza niewiedzę lub bezradność.

•

Kategorie tego podobieństwa wg. Agryle:

o

Te same części ciała służ do przekazywania niewerbalnych znaczeń.

o

Niewerbalne kanały służą do przesyłania podobnych znaczeń.

11

o

Niewerbalne przekazy towarzyszą komunikowaniu werbalnemu i są wykorzystywane w sztuce i
rytuale.

o

Komunikowanie niewerbalne zastępuje werbalne, gdy mówienie jest niemożliwe.

•

Ekman odkrył, że posiadamy niezależne od siebie trzy grupy mięśni twarzy, które służą wyrażaniu emocji –
dlatego interpretacja emocji w różnych kulturach jest dość zbieżna.

•

Uniwersalnym aspektem w komunikowaniu niewerbalnym jest powszechna potrzeba posiadania własnego
terytorium.

15/119. Różnice kulturowe w postrzeganiu i wykorzystaniu czasu.

•

Czas można traktować jako:

o

Niewidzialna kategoria komunikowania niewerbalnego.

o

Wymiar kontekstu sytuacyjnego.

o

Czynnik różnic kulturowych w komunikowaniu niewerbalnym.

•

Kultury można podzielić na:

o

Nastawione na przeszłość.



Kult tradycji, wieku.



Brytyjczycy, Chińczycy.

o

Nastawione na teraźniejszość.



Spontaniczność, zabawa, chęć osiągnięcia natychmiastowej przyjemności.



Są przekonane, że ich życie jest kierowane i kontrolowane przez siłę wyższą.



Filipińczycy, mieszkańcy Południowej i Centralnej Ameryki.

o

Nastawione na przyszłość.



Najważniejsze jest jutro.



Czynności wykonywane są nie dla doraźnej, ale dla przyszłej korzyści.

•

Kulturowe nastawienie do czasu.

o

Określa sposób, w jaki jednostki z różnych kultur postrzegają czas i wzory wykorzystywania czasu.



Techniczny system czasu:

•

Precyzyjne, naukowe odliczanie czasu w godzinach, minutach, sekundach,
częstotliwości pulsowania atomowego.



Formalne systemy czasu.

•

Tradycyjny i powszechny w danej kulturze.

•

W Europie i USA to wieki, dekady, lata, pory roku, tygodnie, dni…

•

W innych kulturach mogą to być fazy księżyca, fazy uprawy ziemi, odpływy i
przypływy…

•

Wskaźniki czasu formalnego:

o

Porządkowanie.



Np. kolejność dni tygodnia.

o

Cykliczność.



Dzień po dniu, rok po roku…

o

Wartość.



W kulturze zachodniej czas jest cennym dobrem, nie powinien być
marnowany.

o

Syntetyzowanie czasu.



Czas to jego zsumowane jednostki.

o

Głębia czasu.



Przekonanie, że teraźniejszość opiera się na przeszłości



Arabowie rozpatrują swoją historię na 6 000 lat wstecz.



Nieformalny system czasu.

•

Może być zrozumiany tylko w kontekście sytuacyjnym.

•

Określany: zaraz, za chwilę, niezwłocznie, natychmiast, krótko, długo.

•

Elementy tego systemu czasu:

o

Nagłość / pilność.



Telefon o drugiej nad ranem oznacza coś pilnego.

o

Aktywność.

o

Monochronemiczność.



Czas postrzegany jest linearnie.



Segmentowany na małe jednostki.



Traktowany jako towar.

12



Tylko jedna czynność jest wykonywana w danym momencie.



Pomagają w tym terminarze, organizery itp.



Charakterystyczna dla kultury zachodniej.

o

Polichronemiczność.



Odwrotnie.



Hiszpania, Ameryka Południowa i Centralna.

16/123. Kontekst sytuacyjny a znaczenie niewerbalnych przekazów.

•

Interpretacja zachowań niewerbalnych jest uzależniona od kontekstu, wspierana mową i innymi,
współwystępującymi zachowaniami niewerbalnymi.

•

Interpretując, często opieramy się na schematach.

•

Wymiary kontekstu:

o

Fizyczny.



Liczba miejsc, w których się komunikujemy, jest nieograniczona.



Każde miejsce może narzucać inną interpretację zachowania.

o

Społeczno – psychologiczny.



Interpretacja zachowań zależy od relacji, w jakich pozostają uczestnicy interakcji.



Może być formalny / nieformalny, życzliwy / nieżyczliwy, publiczny / prywatny…

o

Czasowy:



Interpretacja jest uzależniona od panujących w danej kulturze reguł chronemicznych.

121. Kategorie niewerbalnego komunikowania.

•

Istnieją trzy sposoby kategoryzowania elementów kodu niewerbalnego:

o

Model strukturalno-językowy.



Wyodrębnia i systematyzuje najmniejsze elementów wewnątrz kodu, na podobieństwo
morfemów w mowie.

o

Wyodrębnianie wymiarów.



Np. Kategorie czasu technicznego / formalnego / nieformalnego wg. Halla.



Kategorie dystansów Halla.



Kategorie Nolana, pozwalające na grupowanie zachowań werbalnych i niewerbalnych:

•

Kodowa (analogowość / digitalność).

•

Oceniająca świadomość komunikowania.

•

Kanałowa (jeden kanał / wiele).

o

Klasyfikacja wg. funkcji / znaczeń / sposobów postrzegania.



Ekman i Frisen wyodrębnili 5 funkcji gestów:

•

Adaptatory.

•

Regulatory.

•

Ilustratory.

•

Afektatory.

•

Emblematory.

•

Niewerbalne komunikowanie można potraktować jako zespół trzech systemów interakcyjnych:

o

Wizualny.



Najważniejsze źródło niewerbalnych znaczeń.



Zawiera podsystemy:

•

Kinezyczny.

•

Proksemiczny.

•

Związany z wyglądem i przedmiotami osobistego użytku.

o

Audialny:



Wokalne sygnały spełniają trzy podstawowe funkcje:

•

Emocjonalną.

•

Kierowania wrażeniami.

•

Regulacyjną.



Wyróżnia się pięć atrybutów:

•

Głośność.

•

Tempo.

•

Płynność.

•

Ustawienie.

•

Jakość.

13

o

Niewidzialny:



Grupuje podsystemy, nie dające się zakwalifikować do innych systemów.

•

Chronemika.

•

Zapach.

•

Dotyk.

•

Kanały niewerbalnego komunikowania można odróżniać za pomocą kategorii:

o

Szybkości transmisji.

o

Odrębności kanału od innych kanałów.

o

Dokładności.

o

Skuteczności informacyjnej / emocjonalnej.

124. Problem niespójnych przekazów.

•

Sygnały werbalne i niewerbalne wzajemnie się wzmacniają i uzupełniają.

•

Kiedy różne, współwystępujące niewerbalne lub werbalne zachowania są ze sobą sprzeczne, podważona zostaje
wiarygodność nadawcy.

•

Taka niespójność jest zazwyczaj nieintencjonalna.

•

Ma to zazwyczaj miejsce w przypadku konfliktu pomiędzy odczuwanymi emocjami a obowiązującą konwencją
towarzyską.

•

Przyczyny:

o

Intencja komunikatorów może być trudna do rozpoznania lub niejasna.

o

Rozpiętość między deklarowaną a rzeczywistą intencją zawartą w przekazie.

o

Konieczność przekazania negatywnych informacji.

o

Różnica pomiędzy stanami wewnętrznymi a kreowanymi na siłę oznakami innych uczuć.

o

Nadawca wkłada w przekaz wiele różnych intencji.

•

Przekaz może być niespójny:

o

Negatywnie.



Kanał niewerbalny niesie informacje o konotacji negatywnej, a werbalny – pozytywnej.

o

Pozytywnie.



Odwrotnie.

142. Dekodowanie niespójnych przekazów.

•

Wobec niespójności przekazów należy zdecydować, któremu kanałowi damy prymat.

•

Najczęściej jest to kanał niewerbalny, przede wszystkim wizualny, a tuż za nim audialny, ze względu na
trudność wpływania na te kanały zależnie od naszej woli.

•

Jednak w przypadkach bardzo silnej niespójności, małej wiarygodności informacji, prymat ma kanał audialny.

•

Dużą rolę odgrywa też kontekst komunikacyjny (experyment wykazujący różną wiarygodność tej samej miny
sfilmowanej w kontekście kadrów z horroru, melodramatu czy obyczajówy).

•

W komunikowaniu emocji (szczerość i szacunek) prymat wiedzie komunikowanie niewerbalne.

120. Kompetencja międzykulturowa w komunikowaniu niewerbalnym.

•

Kompetencja kulturowa to znajomość norm i umiejętność ich wykorzystania.

•

Normy kulturowe, regulujące komunikację, podpowiadające członkom danej kultury, które z zachowań
niewerbalnych są właściwe, stosowane są podświadomie.

•

Efektywne komunikowanie się z przedstawicielem innej kultury wymaga uświadomienia sobie norm własnej
kultury oraz norm kultury rozmówcy.

•

Efektywne komunikowanie się międzykulturowe wymaga od jego uczestników zdolności kierowania
wrażeniami, tak, aby:

o

Dostosować się do wyobrażeń pozytywnych w kulturze rozmówcy.

o

Zdystansować się wobec wyobrażeń negatywnych.

•

Istnieją trzy uniwersalne dla różnych kultur zachowania niewerbalne.

o

Uśmiechanie się.

o

Uważne słuchanie.

o

Bezpośredni kontakt wzrokowy.

•

Ważna jest zdolność i chęć eliminacji błędnych rozumień w zakresie interakcji.

73/74/75/76/77/78.Klasyfikacja gestów wg Ekmana i Friesena.

•

Mimo, iż sygnały przesyłane za pośrednictwem ciała obejmują wiele rodzajów zachowań, to w większości
badacze skupiają się na gestach.

14

•

W oparciu o kryterium funkcji, jakie pełnią różne gesty, Ekman i Friesen wyodrębnili pięć ich rodzajów:

o

Emblematory.



Arbitralnie dobrane, symboliczne zachowania, które w sposób pełny i bezpośredni zastępują
wypowiadane słowa.



Ponieważ emblematory są wyuczone, mogą mieć różne znaczenia w różnych kulturach.



Np. podniesiony kciuk OK., we Francji może oznaczać “nic”, a w Portugalii może być gestem
wulgarnym.



Np. Potakiwanie głową w Bułgarii oznacza “nie”.

o

Afektatory.



Odzwierciedlają intensywność odczuwanych emocji.



Wiele z nich to zachowania uniwersalne, intuicyjne.



Są mniej zależne od ilustratorów w zakresie związku z przekazem werbalnym.



W małym stopniu poddają się woli, są nieświadome i nieintencjonalne.



Mogą być jednak dlatego używane do fałszowania emocji, gdyż wydają się przez to
wiarygodne.



We wszystkich kulturach podstawowe stany emocjonalne obejmują siedem podstawowych
sygnałów lub ich różne połączenia:

•

Szczęścia.

•

Smutku.

•

Gniewu.

•

Strachu.

•

Zaskoczenia.

•

Pogardy.

•

Zainteresowania.



Do zidentyfikowania kłamstwa nadaje się analiza ruchów niższych partii ciała, mniej
podatnych na kontrolę.

o

Ilustratory.



Zachowania, towarzyszące bezpośrednio przekazom werbalnym, dosłownie je ilustrujące.



W przeciwieństwie do emblematorów, nie zawierają przekazu same w sobie, mogą być
zrozumiane dopiero przy uwzględnieniu kontekstu słownego.



Są mniej arbitralne, przez co mogą być powszechniej zrozumiane.



Pomagają w kodowaniu i dekodowaniu.



Używają je najczęściej dzieci, póki jeszcze nie przyswoją sobie odpowiedniej liczby słów i
cudzoziemcy.



Natomiast z wiekiem wzrasta liczba bardziej złożonych i skomplikowanych ruchów rąk.

o

Regulatory.



Pomagają zsynchronizować przebieg interakcji / konwersacji.



Sygnalizują początek i koniec wypowiedzi, zmianę tematu, sprzężenie zwrotne, wypełniają
ciszę itp.



Ponieważ każdy uczestnik interakcji może postrzegać siebie jako mówcę lub słuchacza,
możliwe są 4 relacje:

•

Mówca / słuchacz.

•

Słuchacz / mówca.

•

Mówca / mówca.

•

Słuchacz / słuchacz..



Dwie pierwsze oznaczają normalną i płynną interakcję, dwie ostatnie – jej załamanie.



Regulatory służą swobodnemu przechodzeniu między pierwszymi dwoma, i unikaniu
pozostałych.



Osiągnąć to można poprzez zmianę tempa wypowiedzi, głośności i tonu głosu, zmianę
spojrzenia, ciszę, odwrócenie się, dotyk itp.



Można je klasyfikować jako:

•

Sygnały zwrotne.

•

Sygnały niechęci do zmiany roli.

•

Sygnały prośby o zmianę.

•

Sygnały chęci kontynuowania wypowiedzi itd.

o

Adaptatory / manipulatory.



Ich funkcja polega na zaspokajaniu potrzeb fizycznych lub psychicznych.

•

Fizyczne to np. drapanie się, odgarnianie włosów z oczu.

•

Psychiczne to np. nerwowe gryzienie ołówka.

15



Są zwykle nieświadome i nieintencjonalne.



Mogą być klasyfikowane na podstawie miejsca dotykania się:

•

Dotykanie lewej strony ciała towarzyszy ujawnianie informacji dotyczących przeżyć
wewnętrznych.

•

Dotykanie prawej strony towarzyszy obawie przed kontaktem zewnętrznym z innymi
osobami.



Klasyfikacja w zależności od koncentracji ruchów rąk na ciele lub przedmiotach.

•

Skoncentrowane na ciele, ubraniu lub biżuterii związane są z uważną koncentracją,
podczas gdy wpływ środowiska taką koncentrację utrudnia.

•

Skoncentrowane na przedmiotach oddalonych od ciała towarzyszy mówieniu o
wewnętrznych lub zewnętrznych przeżyciach.

79. Zachowanie gestykulacyjne a różnice międzykulturowe.

•

Podstawowym kryterium decydującym o istnieniu różnic międzykulturowych lub ich braku jest arbitralność
danego gestu.

•

Wraz z upowszechnianiem się werbalnego angielskiego, upowszechnia się angielski niewerbalny.

•

Gesty wrodzone, intuicyjne jak afektatory czy ilustratory są uniwerslane.

•

Gesty arbitralne, o znaczeniu ustalanym w ramach jednej kultury, w innej mogą znaczyć coś przeciwnego lub
nie znaczyć nic:

o

Emblematory:



Podniesiony kciuk OK.:

•

“nic”, “zero” we Francji.

•

Wulgaryzm w Portugalii.



V – znak zwycięstwa / pokoju.



Kiwanie głową z góry na dół.

•

W Turcji oznacza, wraz z podniesieniem brwi, “nie”.

o

Ilustratory.



Ze względu na ich niewielką arbitralność różnice międzykulturowe dotyczą bardziej
częstotliwości ich używania, niż przypisywanego im znaczenia.



Np. Anglicy – mało gestykulują, Włosi – wiadomo.

o

Regulatory.



Kultury wysocekonteksturalne mają bogaty zestaw znaczeń komunikowany przez spojrzenie.



Gdy Euroamerykanie słuchają, patrzą w oczy, a Afrykanie uciekają wzrokiem.



Euroamerykanie identyfikowani są wtedy jako wrodzy, a Afrykanie – nieuważni, mimo, że i
ci, i ci chcą w ten sposób wyrazić zaangażowanie i szacunek.

126. Typ, kształt i wymiary ciała jako forma komunikowania niewerbalnego.

•

Podstawowy kształt ciała, nad którym mamy pewną kontrolę, często jest podstawą wstępnej oceny człowieka.

•

Istnieją teorie wiążące typ, kształt i wymiary ciała z temperamentem.

•

Hipokrates:

o

Wprowadził podział na cztery główne typy temperamentów zdeterminowane ilością “soków
żywotnych” w organizmie jednostek.

o

Wyróżnił:



Sangwinika.

•

Aktywny, ale mało wytrwały.



Choleryka.

•

Gwałtowny i wybuchowy.



Flegmatyka.

•

Powolny, lecz wytrwały.



Melancholika.

•

Słaby i zmęczony.

•

Kretschmer (1935).

o

Wyróżnił takie typy, jak:



Astenik / leptosomatyk.

•

Smukła sylwetka, długie kończyny.

•

Schizotymia: zwrócony do wewnątrz, nadwrażliwy, może być oschły i sztywny.



Atletyk.

•

Muskularna sylwetka.

16

•

Typ wiskozycyjny: mało wrażliwy, nieśmiały i mający tendencje do tłumienia
emocji, spokojny i sumienny.



Pyknik.

•

Sylwetka gruba.

•

Cyklotynik: towarzyski, z tendencją do zmienności nastrojów.



Dysplastyk.

•

Typ patologiczny.

•

Scheldon.

o

Wyróżnił typy fizyczne i przyporządkował im psychologiczne:



Typ endomorficzny (gruby, słaby) = viscerotoniczny (towarzyski, spokojny, wyrozumiały).



Typ mezomorficzny (muskularny, silny) = somatotoniczny (energiczny, dominujący,
wybuchowy).



Typ ektomorficzny (chudy, delikatny) = cerebrotoniczny (zakłopotany, spięty, dokładny).

•

Badania wskazują, że:

o

Zaokrąglone, miękkie ciała kojarzone są z lenistwem, wesołością, zmysłowością.

o

Szczupłe i kanciaste – z młodością, nerwowością i pesymizmem.

o

Atletyczne – z siłą, przebojowością, dojrzałością.

•

Chociaż istnienie tych związków nie zostało udowodnione, funkcjonowanie tych stereotypów jest faktem.

•

W związku z tym ludzie postrzegają np. osoby o budowie atletycznej jako dominujące, i to prowadzi do takich
definicji sytuacji, w których taka rola rzeczywiście im przypada.

•

Typ sylwetki jest też czynnikiem determinującym atrakcyjność jednostki, co z kolei wpływa na komunikowanie
się.

o

U mężczyzn pożądana sylwetka ma kształt litery V, a ni epożądana – kształt gruszki.

o

U kobiet – wiadomo.

•

Nie tylko inni oceniają nas na podstawie naszego wyglądu – ma on także wpływ na nasze samozadowolenie i
samopostrzeganie.

127. Ruchy i pozycje ciała.

•

Ułożenie ciała można klasyfikować wg trzech kategorii:

o

Pozycja stojąca.

o

Pozycja zgięta (siedzenie, klęczenie, kucanie).

o

Pozycja leżąca.

•

Płynność zmieniających się postaw powoduje, że mogą być one odbierane jako gesty lub jako zmiany dystansu
(np. “tańczący” bokser).

•

Badania dowodzą, ze nadawca może być bardziej perswazyjny, jeżeli odbiorca siedzi lub leży, niż jeśli stoi.

•

Sposób ułożenia ciała ujawnia nasze stany wewnętrzne:

o

Stwierdzono występowanie dwu znaków napięcia psychicznego:



Znaki statyki (sztywna postawa, zaciśnięte dłonie…)



Znaki kinezyki (ruchy stóp i dłoni, kiwanie głową, nerwowy chód…)

•

Postawa może komunikować poprzez dwa główne wymiary:

o

Bezpośredniość (wychylanie ciała do przodu, dotykanie, bezpośrednie spojrzenie).

o

Rozluźnienie (wychylanie ciała do tyłu, asymetryczne ułożenie nóg, rozluźnienie rąk).

•

Bardziej rozluźniona postawa zarezerwowana jest dla ludzi o wyższym statusie / władzy, a styl bardziej spięty –
dla osób o niższym statusie.

•

Stosunki partnerstwa i życzliwości wyrażane są przez kopiowanie postawy partnera, tzw. posturalne echo.

•

Różnice międzykulturowe:

o

W kulturach prymitywnych doszukano się ponad 100 wspólnych postaw, nie występujących w
kulturach bardziej rozwiniętych.

o

Występujące postawy są różnie interpretowane, np. japończycy za atrakcyjne interpersonalnie kobiety
uznają takie, które w naszej kulturze uchodzą za zamknięte i skryte.

128. Różnice międzypłciowe a gesty.

•

W procesie socjalizacji internalizujemy reguły męskiej dominacji i żeńskiej uległości.

•

Tak interpretować też można różnice w kinezyce kobiet i mężczyzn.

•

Np. kobieta dlatego przyjmuje zwartą, skupioną postawę ciała w obecności mężczyzny, by uwolnić jak
największą przestrzeń dla mężczyzny.

•

Anka, jak Ci się nie podoba, to nie czytaj!

•

Zachowanie kobiet / mężczyzn:

17

o

Złączone nogi / rozchylone.

o

Ramiona przy ciele / ramiona rozchylone.

o

Postawa zwarta / rozluźniona i otwarta.

o

Rzadkie i płytkie wychylenia ciała / odwrotnie.

o

Podczas chodu biodra rozkołysane i wychylone do przodu / nieruchome i do tyłu.

o

Nieśmiałe spojrzenie / śmiałe, inicjujące spojrzenie.

o

Unikanie dotyku / inicjowanie dotyku.

129. Komunikacyjna funkcja otoczenia.

•

Mikrośrodowisko / otoczenie proksemiczne wywiera ogromny wpływ na zachowanie ludzi.

•

Można powiedzieć, że my kształtujemy otoczenie, a potem ono kształtuje nas.

•

Wpłw otoczenia można regulować poprzez takie czynniki, jak: dekoracje, oświetlenie, kolory, zapachy, dźwięki,
temperatura.

•

Knapp wyodrębnił sześć aspektów postrzegania otoczenia:

o

Formalność.

•

Kościoły vs wesołe miasteczka.

o

Ciepło.

•

Komfort i ciepło uspokaja i rozluźnia.

•

Gdy właściciele fast-foodów stworzyli taką atmosferę, zmniejszył im się przepływ ludzi i w
związku z tym obroty, bo ludzie po jedzeniu jeszcze chcieli posiedzieć.

o

Prywatność.

•

W otoczeniu, które uniemożliwia podsłuchanie rozmów przez osoby niepowołane, maleje
dystans, a przekazy są bardziej osobiste i twórcze.

o

Bliskość.

•

Znajomość otoczenia wpływa pozytywnie na przebywających w nich, dlatego siedziby tej
samej firmy rozrzucone po całym świecie wyglądają często tak samo.

o

Skrępowanie lub jego brak.

•

Duży wpływ na postrzeganie danego miejsca, zwłaszcza ciasnego, ma możliwość wydostania
się z niego.

o

Dystans.

•

Służy kreowaniu władzy.

•

Respektowanie dystansu fizycznego / psychicznego jest dowodem na akceptowanie władzy.

•

Osoby posiadające władzę manifestują to nawet, składając podpis zajmujący większą
powierzchnię kartki papieru, niż inni.

130. Terytorium, dystans indywidualny i zatłoczenie.

•

E.T.Hall, twórca terminu “proksemika’ twierdzi, że przestrzeń komunikuje.

•

Terytorium.

o

Terytorium to miejsce przez dłuższy czas kojarzone z osobą lub grupą osób.

o

Zwierzęta i ludzie oznaczają zajmowane przez siebie terytoria.

o

Jednak terytorializm ludzi jest bardziej pasywny.

o

W zależności od wielkości terytoria można podzielić na:



Miejsca (zmieści się szklanka lub kubek).



Łokcie (45 cm).



Terytoria personalne / umiejscowienia (kilka łokci).



Moduły (szereg umiejscowień).



Centra.

o

Można także wydzielić:



Podstawowe terytoria, będące pod władzą konkretnej osoby.



Terytoria drugoplanowe, które nie są wyłączną własnością danej osoby, ale są z nim
kojarzone.



Terytoria publiczne.



Oznaczenia – przedmioty, które służą do definiowania miejsca na terytorium publicznym.

o

Publiczne terytoria mogą być “kolonizowane”, przez co stają się terytoriami domowymi.

o

Terytoria są przyznawane także grupom osób, które prowadzą rozmowy.

o

Istnieje także terytorium wokół ciała, do którego dostęp jest rygorystycznie kontrolowany przez bariery
kulturowe.

18



Z terytorium wokół ciała wiąże się pojęcie dystansu interakcyjnego.

•

Czynniki wpływające na terytorializm:

o

Płeć (kobiety mają mniejszy).

o

Intensywność inwazji (inna jest reakcja, gdy ktoś staje na naszej wycieraczce, a inna, gdy kładzie się w
dużym pokoju).

o

Wartość terytorium (bardziej nam będzie zależało, żeby utrzymać miejsce przy strategicznie
ulokowanym stoliku niż przy barze).

o

Kultura.

•

Naruszenie terytorium i formy reakcji:

o

Formy naruszenia:



Pogwałcenie.

•

Gdy należące do kogoś terytorium jest wykorzystywane bez jego zezwolenia.

•

Np. pożyczenie przedmiotów bez zgody właściciela.



Inwazja.

•

Przekroczenie granic i zajęcie czyjegoś terytorium.

•

Np. porwanie samolotu.



Skalanie lub zniszczenie.

•

Np. palenie papierosów tam, gdzie jest to zabronione.

o

Reakcje:



Wycofanie się.



Odseparowanie się.



Aktywna obrona.

o

Na naruszenie terytorium reagują nie tylko właściciele, ale także ci, którzy to terytorium nieumyślnie
naruszyli.



Może to być dla nich równie przykre, jak dla właścicieli.

o

Im grupa większa, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że zostanie naruszone jej terytorium
interakcyjne.

•

Przestrzeń indywidualna.

o

To przestrzeń otaczająca ciało i poruszająca się razem z nim.

o

Nie jest okrągła.



Może być bardziej rozbudowana z przodu lub z tyłu.



Zazwyczaj jest mniejsza u stóp, a większa w okolicach głowy.

o

Służy zabezpieczeniu i ochronie ciała.



Powiększa się wraz ze wzrostem zagrożenia.

o

Jest uzależniona od innych aspektów niewerbalnego komunikowania.



Zwłaszcza proksemiki: odległości od innych osób, ale też od temperatury…

o

Wpływają nań:



Płeć.

•

Mężczyźni wykorzystują płeć do dominacji nad kobietami.



Wiek.

•

Duża > mała > duża.



Kultura.

•

Im cieplejszy klimat, tym bufory mniejsze.



Status.

•

Ludzie o wyższym statusie władają większą przestrzenią i jej potrzebują.



Relacje z innymi.

•

E.T.Hall wyodrębnił, obserwując Amerykanów, 4 kategorie nieformalnej przestrzeni
skorelowane z czynnościami:

o

Dystans intymny (0 – 45 cm): miłość i walka.

o

Dystans indywidualny (45 – 120 cm): rozmowa z przyjaciółmi.

o

Dystans towarzyski (120 – 360): bezosobowe spotkania towarzyskie i
zawodowe.

o

Dystans publiczny (360 i więcej): koncerty, przemówienia…

•

Mierzy się go nie od skóry, ale od osi ciała.

•

Zatłoczenie.

o

Trzeba odróżnić je od zagęszczenia, które jest pojęciem fizycznym i określa ilość ludzi na konkretnej
powierzchni.

19

o

Zatłoczenie jest kategorią psychologiczną i opisuje sytuację, w której jednostka doświadcza zbyt wielu
kontaktów społecznych w porównaniu do swoich oczekiwań.

o

Może wynikać z przeciążenia percepcji nadmierną ilością bodźców.

o

Lub z ograniczenia zachowań jednostki.

o

Może być powiązane z zagęszczeniem:



Duże zagęszczenie prowadzi do zatłoczenia, co z kolei prowadzi do powstawania problemów
społecznych, takie jak: depersonalizacja, desensytyzacja, wzrost agresywności i
przestępczości.

131. Aranżacja przestrzeni i główne wzory zachowania siedzącego.

•

Umeblowanie i aranżacja wnętrza przekazują informacje na temat chęci komunikowania lub jej braku.

o

Często ludzie z mebli tworzą bariery, które dają im poczucie bezpieczeństwa, ale zakłócają przebieg
komunikowania.

o

Pragmatyczne podejście w aranżacji przestrzeni (higiena pomieszczenia, łatwość poruszania się w nim)
może być dysfunkcjonalne komunikacyjnie.

•

“Władza jest tam, gdzie siedzisz”, twierdzi Korda.

o

Okrągły stół.



Wyraża równość i jedność pomiędzy rozmówcami.



W czasach starożytnych istniała gradacja miejsc: przyznając godzinie 12 pozycję dominującą,
władza siedzących malała zgodnie z ruchem wskazówek zegara, tak, że 11 była najmniej
ważna.

o

Kwadratowy stół.



Również wyraża równość, ale podkreśla podziały.

o

Prostokątny stół.



Krótszy bok uznawany jest jako miejsce czołowe, najlepsze, zwłaszcza, jeżeli zajęty jest tylko
jeden.



Siedzenie przy krótszym boku wpływa dodatnio na postrzeganie takiej osoby.



Przyjmowanie miejsc przy takim stole jest uzależnione od relacji między siedzącymi (od
przyjacielskich do wrogich):

X

X

X

X

X

XX

X

X

X

•

Na zajmowanie miejsc wpływają także:

o

Extrawertyzm (chęć bliskości fizycznej) / introwertyzm (maksymalizacja dystansu).

o

Dominacja / poddanie się.

o

Kreatywność i ambicja.



Uczniowie o takich cechach siadają z przodu.



O przeciwnych – z tyłu.



Ci, którym to obojętne - też są ambitni, ale nie przejawiają takiego entuzjazmu.

122. Komunikowanie niewerbalne – definicje.

•

Nie istnieje idealna definicja.

•

Wszystkie próby są bardziej lub mniej udane.

•

Mogą być takie:

•

…jest to komunikowanie pozajęzykowe.

o

Kwestionowana przez tych, którzy przypisują mu strukturalne cechy języka.

•

…jest to komunikowanie bez wypowiadania słów.

o

Nieprawda, bo pisanie też posługuje się słowami, chociaż bezdźwięcznymi.

•

…ma dwa znaczenia:

o

Szersze: zamierzone i niezamierzone przekazywanie informacji za pomocą przedmiotów
(dzieła sztuki nieliterackiej, wystrój pomieszczeń…) oraz ciała.

o

Węższe: za pomocą statycznych i dynamicznych właściwości ciała.



Niedokładna…

•

Można wydzielić grupę definicji kładących nacisk na intencjonalność komunikowania, bardzo je zawężając.

•

Niektórzy twierdzą, że choć wszystkie zachowania mają wartość informacyjną, to nie wszystkie są

komunikacyjne (spanie, chodzenie).

•

Inna grupa to definicje bazujące na konstatacji Watzlawicka, Beavina i Jacksona, iż każde zachowanie jest

komunikowaniem, co okazuje się worem bez dna.

20

•

Inne podejście uwypukla problem istnienia nadawcy twierdząc (Domachowski), że komunikowanie się zachodzi

tylko wówczas, gdy jest odbierane – inaczej jest to próba komunikowania.

•

Alternatywą mogą być definicje, uznające za komunikowanie zachowanie oparte o społecznie uznawany system

kodowy.

•

Głodo:

o

…jest to posługiwanie się przez komunikatorów wizualnymi, audialnymi i niewidzialnymi
systemami komunikowania poprzez systematyczne kodowanie i dekodowanie symboli i
sygnałów, w celu wymiany uzgodnionych znaczeń w konkretnych kontekstach.

132. Główne funkcje komunikacyjne ubioru.

•

Strój informuje obserwatora w zakresie:

o

Zaufania / wiarygodności.



Jest narzędziem identyfikacji kulturowej.

o

Sympatyczności.

o

Atrakcyjności interpersonalnej.

o

Statusu / władzy.

•

Badania:

o

Na czerwonym świetle przebiega facet w garniaku – wszyscy za nim, a gdy przebiega lump – nikt
za nim nie biegnie.

o

Facet zostawił w budce telefonicznej kasę. Gdy jest w garniaku, to ludzie mu ją oddają, a gdy jest
lumpem – nikt.

o

Facet zbiera kasę (cel charytatywny lub nie): więcej dają lepiej ubranemu.

o

Faceci w uniformach i bez proszą kierowców o przestawienie zaparkowanych samochodów –
wygrywają ci w uniformach.

•

Trzeba dobrze pokrywającego się wspólnego obszaru doświadczeń, żeby nie nastąpiły abberacje na drodze

kodowanie – dekodowanie.

•

Strój może komunikować:

o

Sytuację ekonomiczną.

o

Kulturę.

o

Wykształcenie.

o

Zawód.

o

Wyznanie.

o

Uznawane normy moralne.

o

Identyfikację z grupą.

o

Itd.

•

Kwestia intencjonalności:

o

Możliwe są 4 sytuacje:



Intencjonalne / odebrane jako intencjonalne.



Intencjonalne / odebrane jako nieintencjonalne.



Nieintencjonalne / odebrane jako intencjonalne.



Nieintencjonalne / odebrane jako nieintencjonalne.

•

Strój wpływa nie tylko na obserwatora, ale też na noszącą go osobę.

o

“Strój zmienia maniery”.

o

“Czuję się dobrze, gdy wyglądam dobrze”.

o

Wpływa na samoakceptację.

134. Techniki kierowania ekspresją mimiczną.

•

Twarze komunikują emocje.

•

Jednak tylko część ekspresji mimicznej jest autentyczna – można nią sterować:

o

Intensyfikowanie emocji.



Presja społeczna powoduje, że powinniśmy wyrazić emocje, które odczuwamy bardzo
słabo.



Gdy dostajemy prezent, to cieszyć się trzeba.

o

Deintensyfikowanie emocji.



Konwencja społeczna ogranicza ekspresję.



Gdy np. szef nas zdenerwował i musimy z nim pogadać.

o

Neutralizowanie emocji.



Konwencja nie pozwala odczuwać danych emocji.



Mężczyźni nie płaczą.

21

o

Maskowanie emocji.



Powinniśmy odczuwać inne emocje, niż odczuwamy.



Wszystkie kandydatki na miss się cieszą, gdy wygra ich koleżanka.

•

Zasady prezentowania emocji są zinternalizowane w procesie socjalizacji i stosowane podświadomie.

•

Poza naszą kontrolą znajdują się oczy – one są źródłem najbardziej wiarygodnych informacji o emocjach.

•

Wiarygodnym źródłem są też bardzo szybkie zachowania mimiczne zwane minisekundowymi, które jednak dopiero

można rozpoznać, oglądając w zwolnionym tempie ich zapis filmowy.

135. Uniwersalność i różnice kulturowe w ekspresji mimicznej.

•

Wyróżnia się sześć podstawowych emocji:

o

Radość.

o

Smutek.

o

Gniew.

o

Zaskoczenie.

o

Wstręt.

o

Strach.

•

Pozostałe emocje są ich konfiguracjami.

•

Teoria programu mimicznych emocji.

o

Program mimicznych emocji jest zdeterminowany biologicznie i polega na wysyłaniu ściśle
określonych impulsów do określonych mięśni twarzy w momencie przeżywania konkretnych
emocji.

o

Program ten jest niezależny kulturowo.

•

Jednak w różnych kulturach ludzie różnie uzewnętrzniają swoje emocje, ponieważ kultury te różnią się stopniem

przyzwolenia na uzewnętrznianie emocji w zależności od kontekstu sytuacyjnego.

o

Kultury różnie definiują, jak i kiedy te uniwersalne wyrażenia mimiczne mogą być stosowane.

•

Istnieje poza tym hipoteza mimicznego sprzężenia zwrotnego, która mówi, że emocje wyrażane wpływają na ich

odczuwanie.

136. Funkcje komunikacyjne zachowania wzrokowego.

•

Trudno wyodrębnić te funkcje, ponieważ nakładają się na siebie.

•

Knapp i Kendon wyodrębnili cztery:

o

Definiowanie i nawiązywanie relacji.



Kontakt wzrokowy określa rodzaj relacji i to, jak będzie się ona rozwijała.



Spoglądamy częściej i dłużej na kogoś, kogo darzymy większą sympatią.



Nasilający się kontakt wzrokowy jest sygnałem nasilającej się intymności.



Ludzie o wyższym statusie mają większą swobodę w inicjowaniu i przerywaniu kontaktu.



Osoby patrzące prosto w oczy i nie unikające kontaktu wzrokowego są odbierane jako
szczere.

o

Kontrolowanie kanału komunikowania.



Sygnały zmiany ról w interakcji.



Sygnały zwrotne.



Prezentacja władzy i siły.



Unikanie spojrzeń.

o

Prezentacja emocji.



Kontrolowanie wzroku jako kanału przekazującego emocje jest bardzo trudne, ale nie
niemożliwe.



Nieobecność kontaktu wzrokowego oznacza niepokój.



Wpatrywanie się z bliskiej odległości wzbudza niepokój.



Kontakt wzrokowy sygnalizuje sympatię

o

Redukowanie rozproszenia.



Gdy chcemy się skoncentrować, zastanowić:

•

Spoglądamy w dół.

•

Rozglądamy się.

•

Odrywamy na chwilę wzrok od pytającego.

•

Kierunek ruchu oczu, dominujący u danej osoby, może być źródłem informacji o jej sposobie myślenia.

o

Ruchy te są określane jako sprzężone ruchy boczne.

o

Spoglądający częściej w lewo, posługują się głównie prawą półkulą w przetwarzaniu danych
(artystyczna), i odwrotnie.

22

o

Nie można jednocześnie myśleć i mrugać (!).

137. Komunikacyjne funkcje dotyku.

•

Funkcja wspierania / pocieszania.

o

Daje poczucie bezpieczeństwa.

o

Rodzice / dzieci, lekarze / pacjenci, przyjaciele.

o

Aby intencje zostały właściwie odczytane, konieczny jest właściwy kontekst.

o

Często ci, którzy najbardziej tego dotyku potrzebują (bardzo chorzy, zastraszeni, kalecy),
otrzymują go najmniej.

•

Funkcja władzy.

o

Silne osoby dotykają, a słabe są dotykane (pariasi / niedotykalni nikogo nie mogą dotykać).

o

Jednak zupełny brak dotyku także może świadczyć o niskim statusie w grupie.

•

Funkcja afiliacyjna.

o

Dotyk odgrywa dużą rolę w kształtowaniu bliskich, partnerskich związków.

o

Jest ważny przy podjeżdżaniu.

138. Różnice międzykulturowe w zachowaniu dotykowym.

•

Można wyróżnićkultury:

o

Kontaktowe (Latynosi, Rosjanie).

o

Niekontaktowe (Chińczycy, Skandynawowie, Brytyjczycy – zwłaszcza upper class).

•

Kultury różnią się także co do najczęściej dotykanych miejsc.

o

Dotykanie głowy w Malezji i Tajlandii jest zakazane panującym tabu, a w USA głowy dotyka się
najczęściej.

o

Malajczycy nie dopuszczają także ściskania rąk na powitanie.

o

W kulturach muzułmańskich zakazane jest publiczne dotykanie osób płci przeciwnej, a często
praktykowane u osób tej samej płci.

o

W Europie – odwrotnie.

•

Kultury różnią się także w rodzajach sytuacji, w których dopuszcza się dany sposób dotyku:

o

Wyraz emocji.

o

Sygnał kontroli.

o

Dotyk rytualny.

o

Dotyk zawodowy.

139. Funkcje komunikowania parawerbalnego.

•

Funkcja emocjonalna.

o

Mehrabian ocenia, że:



38 % informacji o emocjach przenoszą sygnały wokalne.



55 % mimika.



7 % słowa.

o

Zdolność do kodowania i dekodowania emocji w przekazie parawerbalnym jest różna.

o

Jednak z reguły są one kodowane i dekodowane sprawnie i trafnie.

o

Np. Uczestnicy experymentów potrafili sprawnie kodować różne emocje w tym samym tekście.

o

Najtrudniej (zwłaszcza dzieciom) przychodzi dekodowanie sarkazmu (kontradyktoryjność części
werbalnej i niewerbalnej).

•

Funkcja kierowania wrażeniami.

o

Ludzie dość pewnie i zgodnie odczytują cechy osobowościowe mówców, bazując na wymiarze
parawerbalnym (ton, ustawienie, głośność, płynność, jakość…).

o

Mimo, że zwykle zgodne, interpretacje te nie zawsze były prawdziwe.

o

A to oznacza, że te zbiorowe błędy są spowodowane kierowaniem się stereotypami.

o

A to z kolei oznacza, że łatwo jest, używając tych stereotypów, manipulować wrażeniami innych.

o

Manipulacje te mogą dotyczyć kompetencji, statusu, emocji, relacji…

o

Pozytywnie na interakcje wpływa upodobnienie swoich parawerbalnych sygnałów do sygnałów
rozmówcy.

•

Funkcja regulacyjna.

o

Pozwala regulować przebiegiem interakcji za pomocą:



Zmiany tonu, ustawienia, tempa, głośności głosu…



Dźwięków typu: uhmmm, yyyy, eee itde.

23

o

Knapp wyróżnił sygnały:



Zmiany roli.



Prośby o głos.



Zaprzeczenia chęci zmiany roli.

o

Istnieją oczywiście ogromne związki pomiędzy funkcją kierowania wrażeniami a funkcją
regulowania, np. osoba, postrzegana jako posiadająca władzę ma większe prawo do inicjatywy w
interakcji.

143. Komunikowanie parawerbalne a różnice międzypłciowe.

•

Różnice w zachowaniu mężczyzny i kobiety są zdeterminowane przede wszystkim kulturowo, a nie
biologicznie.

•

Kulturowe wzory dominacji i uległości oparte są na zinternalizowanych stereotypach.

•

Są one widoczne we wszystkich rodzajach komunikacji niewerbalnej, także w komunikacji parawerbalnej.

•

Mężczyźni:

o

Mówią dłużej.

o

Wypełniają wokalizatorami przerwy, nie pozwalając sobie przerywać.

o

Sami przerywają innym.

o

Mówią głośno, pewnie, dobitnie.

•

Kobiety:

o

Częściej pozwalają sobie przerywać.

o

Milkną na dłużej, gdy ktoś im przerwie.

o

Rzadko się zabezpieczają przed przerwaniem ich wypowiedzi.

o

Mówią cicho, wahają się częściej.

o

Lepiej słuchają.

o

Częściej wykorzystują reaktywne wzorce intonacji (Ojejku, to okropne!!!), co sprawia, że są
postrzegane jako bardziej emocjonalne i mniej panujące nad sobą.

147. Podobieństwo jako składnik atrakcyjności interpersonalnej.

•

Opiera się to na zjawisku symetryczności związków interpersonalnych.

•

Przeczy to jednocześnie powszechnemu mniemaniu, iż mężczyźni powinni dobierać sobie kobiety o
maksymalnym poziomie atrakcyjności.

•

Wtedy rośnie możliwość odrzucenia przez kobietę takiego związku.

102. Rodzaje pytań w wywiadzie – przykłady.

•

Pytania w wywiadzie nie muszą kończyć się znakiem zapytania – może to być po prostu wypowiedź
prowokująca do powiedzenia czegoś.

•

Pytania otwarte:

o

Są ogólne i nie nakładają na odpowiadającego ograniczeń czasowych, sugerując tylko temat.

o

Można je podzielić na:



Wysoce otwarte:

•

Opisz mi swoje dotychczasowe doświadczenia.



Umiarkowanie otwarte (wymagają trochę bardziej zwartych odpowiedzi):

•

Dlaczego zdecydowałeś się studiować na UW?

o

Prowadzący powinien zadawać takie pytania, gdy:



Chce rozluźnić respondenta.



Pytania nie są dla respondenta zagrożeniem.



Chce poznać kompetencję komunikacyjną respondenta lub jego wiedzę na jakiś temat.



Chce ustalić, co respondent uważa za ważne dla danego tematu.

o

Pytania takie nie służą zestawianiu ich potem z odpowiedziami innych respondentów – zbyt łatwo
można zdryfować temat.

o

Są czasochłonne.

•

Pytania zamknięte:

o

Można je podzielić na:



Umiarkowanie zamknięte:

•

Jakie rodzaje kremów pani używała?



Wysoce zamknięte:

•

Ile pan zarabia (poniżej 6000 / 6000 – 8000 / powyżej 8000)?

•

Oceń swoje zadowolenie w skali 1 – 5.

24

•

Uszereguj przyczyny swojego odejścia z pracy (od najmniej ważnej do
najważniejszej: ble, ble, ble…)

•

Czy mnie lubisz, czy nie? (brak odpowiedzi pośredniej)

o

Pytania zamknięte prowadzący powinien zadać, gdy chce:



Mieć kontrolę nad wywiadem.



Uzyskać konkretne informacje, a nie refleksje respondenta.



Porównać odpowiedzi różnych respondentów.



Zdyscyplinować respondenta.

•

W praktyce powinniśmy dążyć do równowagi między tymi pytaniami.

•

Pytania pierwszoplanowe / drugoplanowe.

o

Pierwszoplanowe (podstawowe / wprowadzające / główne):



Rozpoczynają wywiad lub nowy temat.



Mają sens, gdy inicjatywę w wywiadzie posiada prowadzący.



Mogą być otwarte lub zamknięte.



Np.:

•

Co panią boli – pytanie pierwszoplanowe.

•

Czy boli panią globus? – pytanie drugoplanowe.

o

Drugoplanowe (pogłębiające i uszczegółowiające temat)



Np.: Dlaczego? Powiedz coś jeszcze….



Pozwalają uszczegółowić wiedzę, ale…



Istnieje niebezpieczeństwo przejęcia przez respondenta postawy defensywnej.

•

Pytania neutralne / tendencyjne.

o

Neutralne:



Nie sugerują respondentowi odpowiedzi.



Np.: Jaki jest twój stosunek do alkoholu?

o

Tendencyjne (naprowadzające):



Sugerują odpowiedź.



Np.: Kiedy się ostatni raz upiłeś?



Takich pytań należy unikać zwłaszcza wtedy, gdy chcemy poznać np. umiejętności
respondenta, by nie sugerować mu właściwej, oczekiwanej przez nas odpowiedzi.



Szczególnym rodzajem pytań tendencyjnych są pytania osaczające:

•

Jest to nieetyczne.

•

Chociaż dość skuteczne.

•

Np. Jak to możliwe, że nie było cię wczoraj w domu, skoro przejeżdżając widziałem
światło?



Pytany w ten sposób zamyka się i traci zaufanie do prowadzącego.

•

Pytania odzwierciedlające:

o

Odbijają przekazy respondenta.

o

Mają one dodać odwagi respondentowi.

o

Ich celem jest potwierdzenie właściwego zrozumienia odpowiedzi.

o

Przekazują inicjatywę w ręce respondenta.

o

Uświadamiają mu, co w rzeczywistości powiedział.

o

Np.:



A więc uważasz, że…



O ile rozumiem, to…

•

Pytania sondujące:

o

Mają za zadanie wydobyć więcej informacji (coś jak drugoplanowe).

o

Zadawane są po pytaniach wstępnych, z wyjątkiem wywiadów celowo stresujących.

o

Wymagają już jakiegoś zaufania pomiędzy uczestnikami wywiadu.

o

Np.



Dlaczego od tamtej pory nie nakręcił pan jeszcze żadnego filmu?



Czego jeszcze dotyczyły rozmowy?

•

Pytania hipotetyczne:

o

Stawiają Rozmówce wobec wyimaginowanych problemów.

o

Sprawdzają jego szybkość reakcji, kompetencje…

o

Np. A co by było, gdyby…

/103/110. Struktura wywiadu / model lejka / rozmowa fatyczna.

•

Większość wywiadów składa się z:

25

o

Wstępu.

o

Rozwinięcia.

o

Zakończenia.

•

Wstęp.

o

Służy wytworzeniu życzliwej i przyjemnej atmosfery.

o

Zapoznaniu respondenta z celem i tematem wywiadu.

o

Przekonaniu respondenta do tego, by odpowiedział na nasze pytania.

o

Wytworzeniu miłej atmosfery służy komunikowanie fatyczne, pozwalające na stworzeniu pewnej
wspólnoty.



Jest to krótka rozmowa na błahy temat.



Jego rolą jest otwarcie kanałów komunikowania.



Ma niekontrowersyjny charakter – minimalizuje to ryzyko konfliktu.



Jest to okazja do rozejrzenia się, poznania partnera, podjęcia ostatecznej decyzji co do
ostatecznego kształtu rozmowy.



Mimo, iż wydaje się płytka i powierzchowna, stanowi podstawę sukcesu dalszej interakcji.

•

Rozwinięcie.

o

Przy ustalaniu listy i kolejności pytań bardzo pomocny jest model lejka.

o

Polega on na rozpoczęciu rozmowy od pytań otwartych, po czym stopniowym zawężaniu ich i
precyzowaniu.

o

Każde pytanie jest coraz to bardziej konkretne, a ostatnie zawiera podsumowanie / oświadczenie.

o

Przykład:



Co sądzisz o polskim rynku muzycznym?



Co myślisz o scenie jazzowej w naszym kraju?



Jakiego muzyka jazzowego w Polsce uważasz za najbardziej twórczego?



Która jego płyta jest dla ciebie szczególnie ważna?



Co wpłynęło na taką ocenę?

o

Czasami warto zastosować metodę odwróconego lejka.

o

Polega ona na przechodzeniu od pytań konkretnych, zamkniętych, do coraz bardziej ogólnych i
otwartych.

o

Jest to przydatne w rozmowach z osobami o niskiej kompetencji komunikacyjnej lub ze szczególnie
opornymi.

o

Jako ostatnie, najlepiej zadawać pytania szczególnie drażliwe, śliskie, by, jeśli respondent odmówi
udzielania odpowiedzi, nie stracić całego wywiadu.

•

Zakończenie.

o

Ważne, by nie wytworzyć wrażenia urwania wywiadu w połowie.

o

Dobrze jest rozmowę spuentować, podsumować.

o

Jeśli celem naszym jest opublikowanie rozmowy, należy powiadomić respondenta o możliwości
autoryzacji.

o

Jeśli celem wywiadu jest jakieś działanie (np. zatrudnienie), należy się z respondentem umówić.

!08. Formalny i nieformalny styl wywiadu.
o

Wywiad formalny:

o

Rozmówcy nie uznają swojej indywidualnej tożsamości.

o

Respektują jedynie pełnione przez siebie role społeczne.

o

Prowadzący wywiad traktuje wszystkich rozmówców jednakowo.

o

Rozmówcy, zwracając się do siebie, używają nazwiska, poprzedzonego często tytułem albo formą
grzecznościową.

o

Nieformalność podkreślają także zachowania niewerbalne:



Formalny ubiór.



Formalne przywitanie.



Stosowny dystans, także fizyczny.

o

Brak tu miejsca na spontaniczność, pozwala to jednak na dużą skuteczność.

o

Np.



Rozmowa kwalifikacyjna.



Egzamin.

o

Wywiad nieformalny:

o

Uczestnicy traktują siebie jako indywidualne istoty, nie przywiązując dużej uwagi do ról społecznych.

26

o

Uwzględniają cechy osobowościowe, przez co komunikowanie staje się łatwiejsze i skuteczniejsze.

o

Układ pytań jest nieustrukturalizowany, zmienny, a odpowiedzi niestandardowe.

o

Rozmówcy zwracają się do siebie w sposób przyjacielski i nieformalny.

o

Niewerbalne zachowanie:



Swobodny strój.



Rozluźniona pozycja.



Nieformalne otoczenie i konsytuacja (na przyjęciu, na dworzu, w domu respondenta).

o

Większość wywiadów mieści się pomiędzy tymi skrajnościami.

109. Saldo władzy w wywiadzie.
o

Analizując władzę w wywiadzie, można jego różne rodzaje uszeregować od tego, w którym władza przypada
respondentowi, do tego, w którym władzę ma prowadzący:

o

Wywiad parafrazujący.

o

Władzę ma respondent, który mówi.

o

A prowadzący paradoksalnie nie prowadzi, a tylko parafrazuje wypowiedzi respondenta.

o

Wywiad partnerski / o proporcjonalnie rozłożonej władzy.

o

Obie strony stawiają pytania, odpowiadają na nie…

o

Cechuje go styl nieformalny.

o

Daje satysfakcję obu stronom.

o

Wywiad autorytarny / dyrektywny.

o

Kierunek rozmowy, tempo, przebieg narzuca prowadzący.

o

Respondent ma mały wpływ na kierunek rozmowy.

o

Jest jednak skuteczny i sprawny.

o

Odbywa się często w nie miłej dla respondenta atmosferze.

o

Odpowiedzi są wobec tego suche i konkretne, niedygresyjne.

o

Wywiad stresujący / stresogenny.

o

Ma na celu sprawdzenie, jak respondent daje sobie radę w takich sytuacjach.

o

Prowadzący celowo wywołuje u respondenta niepewność:



Zadaje szybkich, trudnych pytań.



Stosuje sugestywne przerwy.



Przerywa odpowiedzi



Zadaje pytania – pułapki.

o

Często stosowany przez policję i wobec ściemniających polityków.

111. Metody pośrednie w wywiadzie.

•

Wywiad pośredni służy pomocy respondentowi w celu rozwiązania jego problemu, bez jego oceniania i
wartościowania.

•

Stosowany jest w konsultingu, poradnictwie, doradztwie.

•

Metody:

o

Rada.



Pozwala szerzej otworzyć się respondentowi.

o

Własna interpretacja przyczyn.



Należy uważać, by nie oceniać postępowania respondenta.

o

Krzyżowy ogień pytań.



Pozwalają zorientować się w sytuacji, ale mogą rozdrażnić respondenta.

o

Parafrazowanie.



Pozwala na skupienie się na problemach respondenta.



Głównie zdania oznajmujące.



Rozwinięcie czyjejś myśli.



Polega na akceptowaniu, a nie ocenianiu uczuć respondenta.

•

Ogromną rolę odgrywa tu empatia, objawiająca się:

o

Milczeniem w stosownych miejscach.

o

Stawianiem pogłębionych pytań.

o

Dodawaniem odwagi.

•

Przerywanie wypowiedzi, wymaganie długich odpowiedzi odbierane jest jako brak empatii.

112/113Zasady przygotowania do wywiadu / dobre rady.

•

Czynności, jakie należy wykonać jeszcze przed spotkaniem (dotyczy respondenta i prowadzącego):

o

Wstępne, wzajemne rozpoznanie uczestników wywiadu.

27

o

Wstępna analiza tematu i ewentualnych rozbieżności w jego postrzeganiu.

o

Ocena bilansu sił i kompetencji – jeśli rozmówca będzie specjalistą, to może warto zaprosić do
wywiadu kogoś, kto zrównoważy relacje (np. jeszcze jeden dziennikarz).

o

Przegląd posiadanej wiedzy i antycypowanie pytań.



Choć i tak niemożliwe jest przewidzenie wszystkich problemów, pozwala utrzymać kontrolę
nad rozmową.

•

Dobre rady wuja Głoda:

o

Dokładnie zaplanuj wywiad.

o

Stwórz miłą atmosferę, znajdź miłe miejsce.

o

Przez cały czas miej świadomość celu wywiadu.

o

Słuchaj uważnie.

o

Bądź obiektywny.

o

Odpowiednio do oczekiwanych odpowiedzi dobieraj rodzaj pytań.

o

Nie przemawiaj do rozmówcy z góry.

o

Unikaj pytań tendencyjnych i niezrozumiałych.

o

Zapoznaj rozmówcę z oczekiwaniami co do wywiadu i z zamiarami wykorzystania uzyskanych
informacji.

114.Rodzaje wadliwych odpowiedzi w wywiadzie.

•

Brak odpowiedzi.

o

Można zadać inne pytanie o to samo.

o

Jeśli nie skutkuje, należy zmienić wcześniej ustaloną linię wywiadu.

•

Odpowiedź niepełna.

o

Inne pytanie o to samo.

o

Jeśli problem się powtarza, należy przejrzeć pytania, zbyt długie i rozbudowane rozbijając na mniejsze.

•

Odpowiedź nie na temat.

o

Albo nie zrozumiał pytania, albo zciemnia.

•

Odpowiedź niedokładna.

o

Widocznie respondent nie chce ujawnić szczegółów.

o

Może czuje się zagrożony i prezentuje tylko takie informacje, jakich, jego zdaniem, oczekuje
prowadzący.

o

Może chce podnieść swój status.

•

Odpowiedź przesadnie rozbudowana.

o

Można naprowadzić go na główny wątek, stosując pytania zamknięte.

•

Odpowiedź statyczna.

o

Gdy ktoś ciągle odpowiada: tak / nie, niezależnie od charakteru pytania.

o

Potakiwacze to ludzie impulsywni, dlatego lepiej mówić do nich językiem bardziej suchym (?).

o

Zaprzeczających można podejść, gdybając i stosując pytania hipotetyczne, w których prezentuje się
warunki, w których dana osoba zgodziłaby się z prowadzącym.

37. Prowadzący wywiad – umiejętności i błędy.

•

Umiejętność planowania wywiadu.

•

Umiejętność zdobywania informacji.

•

Umiejętność udzielania informacji.

•

Wpływ osobisty.

•

Odpowiednie reagowanie na respondenta.

•

Umiejętność przetwarzania informacji.

•

Zbyt krytyczne podejście.

•

Stereotypowe, rutynowe myślenie.

•

Niedostateczna znajomość celu zatrudnienia kandydata.

o

Powoduje, iż niewłaściwe cechy są brane pod uwagę.

•

Ocenianie kandydata tylko na podstawie jego wyglądu.

•

Branie pod uwagę podobieństwa respondenta do prowadzącego.

•

Efekt kontrastu z innymi respondentami.

•

Ocenianie różnych cech u różnych kandydatów.

•

Przedwczesne ocenianie kandydatów.

28

31. Zachowanie respondenta podczas wywiadu.

•

Niezależnie od stadium wywiadu, każdy z etapów można podzielić na trzy sekwencje:

o

Sekwencja ocieplania.



Ze względu na efekt pierwszego wrażenia pierwsze minuty są decydujące.



Należy się wtedy odpowiednio “sprzedać” niewerbalnie.

o

Sekwencja pytań i odpowiedzi.



Należy odpowiadać, po chwili zastanowienia, płynnie i wyczerpująco na zadawane pytania.



Aby mieć wpływ na przebieg rozmowy, należy zadawać pytania prowadzącemu.



Mają one zaprezentować aktywność respondenta, jego wiedzę na temat firmy i umiejętności
komunikacyjne.



Należy uważnie, aktywnie słuchać i obserwować prowadzącego.



Należy brać pod uwagę feedback.

o

Sekwencja zamknięcia wywiadu.



Mimo, iż trwa niedługo, jest bardzo ważna.



Nie należy przedłużać lub usilnie skracać interakcji.



Nie należy zaniżać swoich wymagań finansowych, gdyż świadczy to o małej pewności siebie.

35. Profil pożądanych zachowań niewerbalnych w wywiadzie kwalifikacyjnym.

•

Zachowanie bezpośrednie.

•

Szczery uśmiech w stosownych momentach.

•

Płynność mówienia, dynamiczny, o odpowiedniej głośności głos, brak wahania przy odpowiadaniu.

•

Stały i intensywny kontakt wzrokowy.

•

Potakiwania, częste ilustratory, gesty wyrażające pewność siebie.

•

Otwarta pozycja ciała, dynamiczna postawa, bliska odległość.

36.Pożądane zachowania niewerbalne doradcy.

•

Zachowanie bezpośrednie.

•

Stały i intensywny kontakt wzrokowy.

•

Potakiwanie, częste ilustratory, dotykanie klienta w odpowiedni sposób.

•

Otwarta pozycja ciała, dynamiczna postawa, mała odległość.

•

Spójne sygnały wzmacniające kanał werbalny, informujący o trosce o klienta.

32. Niepożądane zachowania w wywiadzie.

•

Zamykanie się w obecności przełożonego.

•

Przesadna pewność siebie i kompleks wyższości.

•

Nadmierna gadatliwość / małomówność.

•

Sygnały niewerbalne:

o

Pozycja niebezpośrednia.

o

Przerywane zdania, wypowiadane zbyt cichym lub zbyt głośnym, monotonnym głosem.

o

Sztywna postawa, pozycja zamknięta.

o

Używanie regulatorów.

o

Unikanie kontaktu wzrokowego.

o

Brak gestykulacji, statyczna poza, brak ruchów głowy.

o

Nieszczery uśmiech, w niewłaściwych momentach.

10. Funkcje wywiadu jako formy interpersonalnego komunikowania.

•

Zdobywanie informacji.

o

Prowadzący zbiera od respondentów ich opinie, zadając zamknięte, konkretne pytania.

o

Zastosowanie w badaniach, spisach…

•

Zdobywanie poufnych danych.

o

Praca tajnego agenta.

•

Przekazywanie informacji

o

Prowadzący instruuje respondenta.

o

Np. lekarz instruuje pacjenta, jak stosować dietę.

•

Perswadowanie.

o

Prowadzący wpływa na zachowania i przekonania respondentów.

o

Akwizytor.

29

•

Rozwiązywanie problemu.

o

Wspólna analiza problemu.

o

Rodzice rozmawiają z nauczycielem o złych wynikach syna.

•

Udzielanie porady.

o

Wizyta u adwokata.

•

Przyjmowanie do pracy.

•

Przyjmowanie skarg i wniosków.

•

Recenzowanie lub ocena dzieła.

•

Korygowanie i krytykowanie.

o

Wspólne, życzliwe analizowanie sytuacji (np. w pracy) w celu poprawy efektywności.

•

Mierzenie stresu i predyspozycji psycho-fizycznych.

18. Geneza i rozwój badań – komunikowanie interpersonalne.

•

Łączy w sobie dwie tradycje:

o

Tradycja retoryki i erudycji.



Liczy sobie ok. 2 500 lat.



Wtedy pojawiły się główne pytania dotyczące egzystencji człowieka (chyba u niego w
rodzinie).

o

Dwudziestowieczny nurt badań w ramach nowopowstałej subdyscypliny “komunikowanie
interpersonalne”.

•

W ramach tej subdyscypliny prowadzone są badania osobno ujmujące aspekty werbalne i niewerbalne
porozumiewania.

o

Jest to podział sztuczny, laboratoryjny, analityczny, w rzwczywistości bowiem przekazy te występują
łącznie i tworzą całościowy obraz.

•

Początek badań nad zachowaniem niewerbalnym można umiejscowić w czasach Cycerona, który zajmował się
sztuką pięknego i logicznego wysławiania się, i towarzyszącym temu gestom.

•

W czasach nowożytnych problematykę tę ujmowano marginalnie, aż do czasu…

•

W 1872 r. Darwin opublikował rozprawę, opisującą związki pomiędzy zachowaniami ludzi i zwierząt.

•

Za nim poszła fala innych badań, skoncentrowanych głównie na dotyku i wzroku.

•

Pionierską rolę odegrał Saussure, którego można nazwać prekursorem podejścia lingwistycznego w badaniach
komunikowaniem nad niewerbalnym.

•

Do lat 50. pojawiły się rozprawy Kretschmera i Sheldona o związkach między fizycznością człowieka a
temperamentem.

•

Powojenne badania to głównie dzieło Amerykanów:

•

W 1956 r. psychiatra Ruesch opublikował książkę, w której tytule zawarł zwrot “komunikowanie niewerbalne”.

•

Ogromną rolę odegrali:

o

Birdwhistell.

o

E.T.Hall (proksemika).

o

Ekman I Friesen (emblematory, afektatory…).

•

Lata 70. to:

o

Podsumowania (Knapp).

o

Moda na “Język ciała”.

•

Obecnie badania:

o

Oderwały się od nurtu porównawczego (ze zwierzętami).

o

Idą w coraz bardziej wyspecjalizowanych kierunkach.

•

UWAGA! ODNOSZĘ CZĘSTO WRAŻENIE, ŻE ON SAM WYMYŚLA TE NAZWISKA!

66. Główne pułapki w werbalnej interakcji.

•

Mowa poniżająca i wywyższająca się.

o

Jest to sposób dobry do porozumiewania się w instytucjach zbudowanych hierarchicznie, gdzie
informacje biegną z dołu do góry i z góry do dołu.

o

W kontaktach towarzyskich to patologia.



Są ludzie, którzy mówiąc, wyrażają swoją wyższość.



“To jest poza zasięgiem twoich możliwości, ale możesz się postarać”.

•

Nieustanne instruowanie innych.

o

Tak się np. może zachowywać w domu ojciec – wojskowy czy nauczyciel.

30

•

Przerywanie gry,…

o

…konkurencyjnej sytuacji w momencie, gdy się uzyskało chwilową przewagę ze słowami: “No, musisz
jeszcze trochę poćwiczyć!”

•

Nieustanne oświadczenia.

o

Zamiast dialogu, uzgadniania, wyjaśnień, słyszymy tylko oświadczenia, rozkazy: “Proszę zrobić to i
to…”

o

Popularne u osób wyposażonych w jakiś autorytet.

•

Wywyższanie się poprzez pozorne komplementowanie.

o

Wprawdzie nie znam się na tym tak, jak ty, ale myślę, że…

o

Jest to udawana nieudolność.



Zamiast tego – zasada równorzędności.

•

Wykluczanie.

o

Posługiwanie się żargonem w towarzystwie laików.



Zamiast tego – włączanie.

•

Nierównowaga.

o

Mówienie wyłącznie o sobie.

o

Mówienie tylko o innych.

•

Tylko krytykowanie / tylko chwalenie.

67. Bariery w werbalnej interakcji.

•

Bariera polaryzacji.

o

Widzenie, opisywanie świata jako czarno-białego, poprzez skrajności: dobry / zły.

o

Każdy ma ciągotkę do upraszczania sobie świata.

o

Trudno nawet znaleźć słowa, które opiszą średnią wartość, np. między lekki i ciężki.

•

Etykietowanie.

o

Ocenianie, postrzeganie osób, spraw, przez pryzmat stereotypów, tego, jak się o nich mówi, a nie
takich, jakimi w rzeczywistości są.

o

Np. Ten sam obraz oceniany jest lepiej, gdy sugeruje się odbiorcy, że namalował go ktoś znany, niż
wtedy, gdy autorstwo przypisuje się malarzowi nieznanemu.

•

Mieszanie faktów i wniosków.

o

Pewne stwierdzenia opisują fakty: Ona jest ubrana w niebieską marynarkę.

o

A inne tylko wnioski i wyniki dedukcji: On żywi do ciebie nienawiść.

o

Ale są zbudowane tak samo (pod względem gramatycznym) i ludzie traktują je tak samo.

•

Przesadnej pewności siebie.

o

Świat jest skomplikowany, a niektórym wydaje się, że, poznawszy jego cząstkę, mogą wygłaszać
arbitralne sądy.

o

Przypowieść o 6 ślepych mędrcach i słoniu:



Jeden dotknął boku słonia, i stwierdził, że jest on podobny do ściany.



Drugi – ucha, i wydał mu się podobny do wachlarza.



Trzeci – trąby – węża.



Czwarty – ogona – sznurka.



Piąty – nogi – drzewa.



Szósty – kła – dzidy.

o

Wszyscy jesteśmy w sytuacji tych mędrców.

o

Człowiek myślący to człowiek, który wątpi.

•

Statecznej oceny.

o

Wszystko się zmienia.

o

Ludzie trzymają się ocen, które się już zdezaktualizowały.

o

Np. SLD już nie chce przywrócenia komunizmu!

o

To, co wiemy o konkretnych ludziach, jest tylko zapamiętaną chwilą, i każdorazowo spotykając ich, w
rzeczywistości spotykamy innych ludzi.

25. Główne bariery komunikacyjne.

•

Różnice perspektyw.

o

Można to samo zjawisko postrzegać w różny sposób, dlatego pierwszym krokiem w dyskusji powinno
być zgodne zdefiniowanie problemu.

o

Dwie siostry kłóciły się o pomarańcza. Gdy doszły do porozumienia, iż podzielą się nim pół na pół,
okazało się, że jedna wzięła skórkę, a druga miąższ.

•

Różnice zasobów wiedzy.

31

o

Ludzie, choć często nie rozumieją wywodu, udają, że rozumieją, bo boją się uznania ich za mało
inteligentnych.

o

Ludzie mają tendencję do uznawania niezrozumiałych części wywodu jako mniej ważnych.

o

Mają też tendencję do zastępowania np. nieznanych słów słowami o innym znaczeniu, ale o podobnym
brzmieniu.

•

Hiperinterpretacja, czyli nadczytelność treści.

o

Skłonność do czytania między wierszami i doszukiwania się drugiego dna w prostych przekazach.

•

Nieumiejętność aktywnego słuchania.

•

Redundancja.

•

Niespójność przekazu.

•

Wpływ emocji.

•

Brak zaufania do nadawcy.

•

Wpływ grupy.

o

Obecność w grupie wpływa na postawę > percepcję odbiorcy.

115. Humanistyczny i pragmatyczny model efektywności komunikowania.

•

Humanistyczny (miękki):

o

Nacisk na empatię, otwartość, życzliwość.

o

Najważniejszą rzeczą jest dobry nastrój interakcji, wzajemna satysfakcja, a nie bezwzględne osiąganie
celów.

o

Warto czasem, w imię dobrych relacji, zrezygnować z celu.

•

Pragmatyczny (twardy):

o

Realizacja celów.

o

Umiejętność kierowania interakcją.

o

Nie wyklucza kreowania dobrej atmosfery, ale tylko jako narzędzia do celu.

61. Wady i zalety pisanej i mówionej formy języka.

•

Pisana.

o

Dominująca w relacjach formalnych i urzędowych.

o

Zalety:

•

Pozwala starannie dobrać słowa i przemyśleć treść.

•

Trwałość.

o

Wady:

•

Pośredniość interakcji.

•

Brak niezwłocznego sprzężenia zwrotnego.

•

Nie pozwala na elastyczne dostosowanie przekazu do cech odbiorcy.

•

Mówiona.

o

Zalety:

•

Bezpośredniość interakcji.

•

Sprzężenie zwrotne.

•

Możliwość wspomagania przekazu werbalnego niewerbalnym.

o

Wady:

•

Ulotność.

•

Konieczność tworzenia skomplikowanych struktur na poczekaniu.

62. Cechy języka.

•

Wyspecjalizowane narzędzie komunikowania.

•

Możliwość oderwania się od “tu i teraz”.

•

Kreatywność i elastyczność języka (neologizmy, nowe zwroty).

•

Ulotność języka mówionego.

•

Arbitralność.

o

Brak związku słowa z jego znaczeniem.

o

Ikoniczne są niektóre tylko słowa (zazwyczaj onomatopeiczne): syk, szum, plusk, deszcz.

•

Transmisja kultury (Bernstein).

•

Determinowanie myślenia.

65. Właściwość ukierunkowywania myślenia i sugerowania.

•

Uczestnikom experymentu pokazano film o wypadku samochodowym.

32

o

Po projekcji dwu grupom zadano pytanie:



Pierwszej: czy widziałeś TE potłuczone światła?



Drugiej: czy widziałeś JAKIEŚ potłuczone światła?

o

Nie pokazano tam jednak żadnych potłuczonych świateł.

o

Wyniki:



Pierwsza grupa: 20 x TAK.



Druga grupa: 10 x TAK.

o

Pytanie z zaimkiem TE zasugerowało już obecność potłuczonych świateł.

•

Pytania lekarzy o przypadłości pacjentów też mogą sugerować odpowiedź.

o

Czy boli panią kolano? – powie, że tak.

o

Gdzie panią boli? – kobieta musi pomyśleć.

•

Język może być narzędziem manipulowania ludźmi i ich opinią.

o

Czeczeńców można nazwać:



Bojownikami o wolność.



Bandytami.

•

Niektóre pytania naprowadzają na odpowiedź, zmuszając do kłamstwa.

•

Reakcje na pytania tendencyjne:

o

Prośba o sprecyzowanie pytania.

o

Zdemaskowanie manipulacji poprzez uświadomienie jej istoty mówiącemu.

80. Z jakich etapów składa się słuchanie?

•

Inicjowanie.

o

Stworzenie odpowiedniej atmosfery.

o

Poprzez:



Przyjęcie otwartej postawy ciała.



Mimikę sygnalizującą zainteresowanie i empatię.



Odpowiednią inicjację werbalną.

•

Odpowiednie reakcje:

o

Gesty wspomagające mówiącego.

o

Stwierdzenia i pytania sugerujące zrozumienie.

•

Pewnie jakieś zakończenie, ale jakie – nie wiem.

82/83. Nieskuteczne słuchanie – powody, zapobieganie.

•

Czynniki zakłócające słuchanie mogą być:

o

Zewnętrzne:



Gwar, hałas, zdarzenia odwracające uwagę.



Należy je zauważyć i uprzedzić partnera o koniecznym wysiłku, jaki jest potrzebny do
przebicia się przez tę barierę.

o

Wewnętrzne.



Własne zdanie na temat, o którym mówi rozmówca – należy je ignorować, by uniknąć
subiektywnej selekcji faktów.



Myślenie o własnych problemach, które pochłaniają naszą uwagę – ignorować.



Przerywanie rozmówcy, odrywanie go od tematu – nie przerywać.



Wyprzedzanie wypowiedzi rozmówcy ze świadomością, że i tak wiemy, co za chwilę powie –
nie wyprzedzać.



Uleganie efektowi pierwszego wrażenia – można sobie robić notatki, aby przemyśleć to
później.



Popisywanie się zdolnością interpretowania słów rozmówcy – nie popisywać się.

96. Istota konfliktu w interpersonalnych związkach.

•

Konflikty są nie do uniknięcia tam, gdzie ludzie konfrontują swoje wartości, punkty widzenia czy style życia.

•

Do konfliktów między ludźmi najczęściej dochodzi na tle:

o

Kontrowersji wokół dzielenia zasobów.

o

Sprawowania władzy i kontrolowania innych.

o

Koordynacji działań.

•

Konflikty zazwyczaj rozpoczynają się od spięcia wokół jednego problemu, który pełni rolę wyzwalacza
dynamicznie rozwijającego się procesu.

33

•

Zwykle chodzi o przypisywany jednej ze stron upór, niechęć do zrozumienia, spojrzenia na problem z innego
punktu widzenia czy nieżyczliwość.

•

Jak widać, prócz merytorycznego problemu pojawiają się już na wstępie zarzuty dotyczące wymiaru osobistego.

•

Konflikt nie musi być zjawiskiem dysfunkcjonalnym.

o

Powinien być traktowany jako naturalne zjawisko w kontaktach międzyludzkich.

o

Może pomóc w lepszym poznaniu się partnerów.

o

Może przyczynić się do rozwiązania problemu, jeżeli tylko strony będą tego chciały, a nie będą się
kierowały chęcią dowiedzenia sobie winy.

84. Zasady władzy w związkach interpersonalnych.

•

Władza wynika z dwu czynników – jest transakcją dwu sił:

o

Wewnętrznego (predyspozycje psychofizyczne)

o

Zewnętrzne (gotowość innych do przyznania nam tej władzy: bo mamy wiedzę, pieniądze…).

•

Jednak władza może być zdefiniowana w danej relacji:

o

A ma władzę nad B.

o

B ma władzę nad C,

o

Ale A nie musi mieć władzy nad C.

•

Władza jest związana z zasadą mniejszego zainteresowania.

o

Jeżeli jedna osoba jest mniej zainteresowana otrzymaniem nagrody,…

o

To posiada władzę nad drugą osobą.

o

Bo jeżeli pracownik zabiega o awans, to przyznaje władzę szefowi, który może go tym awansem
nagrodzić.

o

Jeżeli pracownikowi na awansie nie zależy, bo np. chce się niedługo zwolnić, to on właśnie posiada
władzę nad szefem (w zakresie dyspozycji władzy – tak to zrozumiałem).

•

Władzę można mieć w jednej tylko dziedzinie, np. w pracy specjalista, a w domu – potulny baranek, lub w
wielu.

•

Są silniejsze i słabsze źródła władzy.

o

Siła jakiejkolwiek cechy predestynującej do bycia źródłem władzy zależy od kontekstu.

o

Np. siła fizyczna – ważna wśród nastolatków, w klubie brydżowym – wcale.

•

Nagradzanie posłuszeństwa funkcjonuje lepiej niż karanie nieposłuszeństwa.

•

Władza może być zwiększana lub trwoniona.

o

Trwonienie władzy:



Nieudana próba poddania kontroli czyjegoś zachowania.

•

To był argument przeciwko ustawie antypornograficznej.

•

Władza, która nie może wyegzekwować ustanowionego przez siebie prawa, to żadna
władza.

•

Matka ciągle upomina syna i grozi, ale nigdy nie karze – i wyrasta Januszek.



Próba rozciągania swojej władzy na inne, obce dziedziny.

•

Policjant próbuje moralizować.

o

Powiększanie:



Poznawanie metod socjotechnicznych.

•

Głównych zasad władzy można się nauczyć i wprowadzić je do praktyki.

85. Pryncypia władzy wg Michaela Kordy:

•

Żeby nie roztrwonić władzy, należy:

o

Działać bezbłędnie i perfekcyjnie.



Ludzie wtedy sami przyznają władzę danej osobie.

o

Przyznawać się do swoich błędów, nie zwalając winy na innych.



Ale tylko nie za często.

o

Nie należy tracić czasu.



Tylko ludzie o niewielkiej władzy mogą sobie pozwolić na stratę czasu.

o

Nie należy odsłaniać się wobec innych.



Ta wiedza może być wykorzystana przeciwko nam.

o

Nie należy szafować władzą.



Bo to napotyka na opór otoczenia.



Należy angażować się tylko w sytuacjach ostatecznych.

88. Stałe źródła władzy:

34

•

Władza wynikająca z pragnienia utożsamiania się.

o

Osoba, która jest wzorem osobowościowym, ma władzę nad swoimi fanami.

•

Władza wynikająca z tendencji konformistycznych.

o

Jeżeli komuś zależy na wejściu do grupy (sekty), to ta grupa ma nad nim władzę.

•

Władza zalegitymizowana.

o

Za taką władzą stoi prawo.



Normy kulturowe.



Akceptacja społeczna urzędu.

•

Władza nagradzania.

•

Władza przymusu.

•

Władza experta.

•

Władza wynikająca ze zdolności perswazji.

89. Główne zasady posługiwania się władzą.

•

Zdobycie wiedzy i umiejętności posługiwania się władzą.

•

Władza jest sposobem życia – trzeba władczo się wypowiadać, poruszać, wszystko robić perfekcyjnie…

•

Sygnalizowanie władzy.

o

Z umiarem.

o

Należy sygnalizować, że posiada się władzę w różnych dziedzinach.

•

Umacnianie władzy – ciągle!

35