Zakład Socjologii i Psychologii Polityki
Instytut Nauk Politycznych
Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytet Warszawski

METODOLOGIA BADAŃ POLITOLOGICZNYCH

Program i literatura przedmiotu

Rok akademicki 2005/2006

Zajęcia prowadzą: dr hab. Jan Garlicki prof. UW

dr Robert Staniszewski
mgr Artur Noga-Bogomilski

I.

Wpływ teorii naukowej na kształtowanie metodologii badań
politologicznych.

Co to jest teoria? Czym teoria naukowa różni się od interpretacji ex post
factum i generalizacji empirycznych? Warunki konieczne prawa nauki.
Specyfika oddziaływania teorii naukowej na kształt przyjmowanych
rozwiązań metodologicznych.

•

R. K. Merton, O znaczeniu teorii socjologicznej dla badań empirycznych, w:
Metody analizy socjologicznej. Wybór tekstów pod red. A. Sułka,
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1986, s. 11-28 lub w: R. K.
Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa 1982,
s. 153-168.

•

A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004, rozdz. I Nauka, jej cele i zadania,
pkt. 1. Pojęcie nauki, 2. Podział nauki, 3. Cele i zadania nauki, s. 14–23.

II.

Politologia jako nauka empiryczna.

Pojęcie politologia, przedmiot badań politologicznych, funkcje politologii,
status

metodologiczny

politologii,

teoria

wiedzy

źródłowej

i

pozaźródłowej, źródła w badaniach politologicznych.

•

A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004, rozdz. II Politologia, pkt. 1 Istota
politologii, rozdz. VI Techniki zbierania materiałów źródłowych, rozdz. VII
Wiedza źródłowa, s. 31-34, 93-113.

•

B. Krauz-Mozer, Teorie polityki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2005, rozdz. II Politologia jako nauka empiryczna, s. 33-51.

Metodologia badań politologicznych – program zajęć

2

•

H. Przybylski, Politologia, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2004,
rozdz. I Wiedza polityczna – problemy jej tworzenia i przekazu, pkt.
Metodologiczne stanowiska w badaniach politologicznych, Źródła wiedzy
politycznej, s. 45-51.

III.

Wybrane rodzaje analizy politologicznej.

Pojęcie metoda badawcza. Typologia metod badawczych. Analiza

systemowa,

analiza

instytucjonalno-prawna,

analiza

porównawcza

Metody: historyczna, behawioralna, symulacyjna, decyzyjna.

•

A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004, rozdz. VIII Metody badawcze, s.
114-133.

•

H. Przybylski, Politologia, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2004,
rozdz. I Wiedza polityczna – problemy jej tworzenia i przekazu, pkt.
Metody badań politologicznych, s. 51-57.

IV.

Weryfikacja hipotez naukowych.

Indukcjonizm vs. dedukcjonizm w sporze o uzasadnialność praw nauki.
Indukcja enumeracyjna niezupełna. Indukcja eliminacyjna. Kanony
indukcji eliminacyjnej J. S. Milla. Dedukcjonizm (hipotetyzm). Cykle
metody naukowej. Historiograficzna rewolucja w badaniach nad rozwojem
nauki.

•

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, pkt. 8, 9,
10, 11; s. 311-346.

•

E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005, s. 36 – 40
(od: Teorii zamiast filozofii... do: Język zmiennych), s. 45 – 50 (od:
Wyjaśnianie idiograficzne... do: Etyka w badaniach) oraz s. 66 – 81 (od:
Elementy teorii... do: Główne zagadnienia).

•

T. S. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, PWN, Warszawa 1968, s. 87-100
oraz 167–236.

•

J. G. Kemeny, Nauka w oczach filozofa, PWN, Warszawa 1967, cz. II Nauka,
rozdz. 5 Metoda.

•

H. Buczyńska – Garewicz, Koło wiedeńskie, Comer, Toruń 1993.

V.

Rola definicji w metodologii badań politologicznych.

Nauka bez definicji? Definicje realne i nominalne. Sens empiryczny pojęć.
Objaśnienia terminów: nazwa, pojęcie, desygnat, denotacja, zakres,
konotacja, treść pełna, charakterystyczna, konstytutywna. Funkcje języka
nauki.

Metodologia badań politologicznych – program zajęć

3

•

K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, PWN 1965, rozdz. IIIA Zakres nazw,
rozdz. IIIB Treść nazw, rozdz. IV Wieloznaczność wyrażeń i wadliwość
znaczeń, rozdz. V Definicja.

•

E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005, s. 146 –
153 (od: Definicje realne... do: Zakres zmienności).

•

S. Ossowski, Dzieła tom IV, PWN 1967, r. Postulaty odpowiedzialności
naukowej, rozdz. Język nauk społecznych na tle zagadnień kultury.

•

R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Wprowadzenie do metod socjologii
empirycznej, PWN 1985, rozdz. I, par.1-3, s. 11 - 29.

•

Dyspozycja etyczna w badaniach socjologicznych, w: Folia Sociologica 26:
Namysł nad metodą, AUL, Łódź 1997, s. 103-118.

VI.

Język badacza i język badania.

Perspektywa obserwacyjna a perspektywa rozumiejąca. Dwuznaczność
terminu rozumieć. Zmienna. Typy zmiennych. Klasyfikacje i typologie.
Problemy definiowania pojęć i dobór wskaźników w badaniach. Typy
wskaźników. Hermeneutyka – swoista teoria interpretacji.

•

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, rozdz. II
Zjawiska społeczne i odpowiadające im pojęcia, pkt. 1, 2, 3, 4, s. 62-80,
rozdz. III Definiowanie pojęć i dobór wskaźników w badaniach, pkt. 9, 10,
11, 12, s. 152-177.

•

P. Ricoeur, Język, tekst, interpretacja, PIW, Warszawa 1989, s. 5–59 oraz
191–222.

VII.

–VIII. Metody badań empirycznych.

Badania pierwotne i wtórne. Badania jakościowe i ilościowe. Ankiety i
wywiady kwestionariuszowe. Etapy postępowania badawczego. Tworzenie
narzędzia

badawczego.

Reguły

poprawnego

formułowania

pytań

kwestionariuszowych.

•

J. Garlicki, Badania przedpromocyjne i skuteczności promocji, Warszawa
1996, s. 87-103.

•

G. Babiński, Etapy procesu badawczego, w: Badania empiryczne w
socjologii. Wybór tekstów, opr. M. Malikowski, M. Niezgoda, WSSG Tyczyn,
Tyczyn 1997, T. 1, s. 300-314.

•

K. Lutyńska, Wywiad kwestionariuszowy, Wrocław 1984, r. Przygotowanie i
sprawdzanie narzędzia badawczego, s. 133-155.

•

J. Koniarek, Reguły poprawnego formułowania pytań kwestionariuszowych,
w: Wywiad kwestionariuszowy. Analizy teoretyczne i badania empiryczne,
(red.) K. Lutyńska, A. P. Wejland, Ossolineum, Wrocław 1983, s. 147-163.

Metodologia badań politologicznych – program zajęć

4

IX.

Pomiar w nauce i typy skal.

Wskaźnikowanie. Postawy, skale do badania postaw /Guttmana, Likerta,
Thurstone΄a, szacunkowe, rangowe, dyferencjał semantyczny, drabinka
Cantrila, skala dystansu Bogardusa/.

•

R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Wprowadzenie do metod socjologii
empirycznej, PWN 1985, rozdz. II Pomiar, s. 42 – 86

lub A. N. Oppenheim, Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw, Wyd.

Zysk i S-ka, Poznań 2004, s. 203 – 239.

•

S. Mika, Psychologia społeczna, PWN 1981, r. III Postawy.

•

G. Babiński, Pomiar w naukach społecznych. Problemy ogólne i zasady
budowy skal, w: Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów, opr. M.
Malikowski, M. Niezgoda, WSSG Tyczyn, Tyczyn 1997, T. 1, s. 273-300.

X.

Metody doboru prób w badaniach empirycznych.

Zbiorowość generalna /populacja/ a zbiorowość badana /próba/. Dobór
prób: probabilistyczny i nieprobabilistyczny. Metody losowania: proste,
systematyczne, warstwowe, grupowe. Dobór warstwowy proporcjonalny,
równoliczny i optymalny. Inne metody doboru: celowe, kwotowe.

•

R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Wprowadzenie do metod socjologii
empirycznej, PWN 1985, r. III, s. 87-110.

•

H. Blalock, Statystyka dla socjologów, Warszawa 1971, rozdz. 22, s. 440 -
462.

•

J. Garlicki, Badania przedpromocyjne i skuteczności promocji, Warszawa
1996, s. 104-111.

XI.

Uogólnienie

wyników

badań

społecznych

i

problem

reprezentatywności badań.

Zdania eliptyczne, tautologie, tezy wartościujące a twierdzenia
empiryczne, uogólnianie, wnioskowanie statystyczne. Różne rozumienie
pojęcia reprezentatywności.

•

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, r. IV
Rodzaje twierdzeń, pkt. 14, 15, 16, s. 265-275, r. V Empiryczna weryfikacja
hipotez, pkt. 5, 6, 7, s. 293-310.

•

R. Taylor, Wstęp do analizy błędu pomiarowego, PWN, Warszawa 1995.

Metodologia badań politologicznych – program zajęć

5

XII.

Zakłócenia procesu poznawczego. Etyka i polityka w badaniach.
Błędy i stronniczość w badaniach empirycznych.

Kwestia świadomości metodologicznej badacza. Komunikacja badacza z
badanymi i zniekształcenia przekazu. Wartościowanie a obiektywność.
Stronniczy

wpływ:

badaczy,

zleceniodawców,

kwestionariusza,

ankieterów. Konformizujący wpływ wartości i opinii dominujących.

•

A. Sułek, Socjologia ankietowa wobec nowych doświadczeń w: Materiały
konferencji „Poza granicami socjologii ankietowej”, Warszawa 1988.

•

E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005, s. 527 –
534 (od: Polityczne aspekty badań...)

•

A. Sułek, O rzetelności i nierzetelności badań sondażowych w Polsce. Próba
analizy empirycznej w: „Kultura i społeczeństwo”, nr 1, 1980.

XIII.

Problem określania poglądów politycznych na potrzeby badań
empirycznych.

Autoidentyfikacja

i

typologia

poglądów

politycznych – test IDEALOG.