Seminarium „Kładki dla pieszych. Architektura, projektowanie, realizacja, badania”

Wrocław, 29-30 listopada 2007

Jan BILISZCZUK

1

HISTORIA KŁADKI NAD ZATOKĄ GONDOL WE WROCŁAWIU

Zatoka Gondol to fragment średniowiecznej fosy okalającej stary Wrocław. Leży

ona na lewym brzegu Odry w pobliżu mostu Pokoju, a naprzeciw historycznej 1000-letniej
części Wrocławia – Ostrowa Tumskiego. Z rejonu zatoki roztacza się wspaniały widok (rys. 1)
na najwartościowsze zabytki z Katedrą, kościołem św. Krzyża i Pałacem Biskupów Archi-
diecezji Wrocławskiej.

Rys. 1. Widok z kładki nad Zatoką Gondol na Ostrów Tumski we Wrocławiu

1

prof. dr hab. inż., Instytut Inżynierii Lądowej, Zakład Mostów Politechniki Wrocławskiej,

Zespół Badawczo-Projektowy MOSTY-WROCŁAW s.c.

J. Biliszczuk

34

Zatoka Gondol [1,2,3] (Gondelhafen) powstała w wyniku porządkowania fosy miej-

skiej i jej otoczenia w drugiej połowie XIX wieku. Był to proces dwuetapowy w wyniku któ-
rego przemieszczono ujście Oławy do Odry, której koryto stanowiło w średniowieczu część
fosy miejskiej, w pobliże dzisiejszego Mostu Grunwaldzkiego. W roku 1886 powstał budy-
nek Rejencji Wrocławskiej (obecnie Muzeum Narodowego) w związku z czym uporządko-
wano usytuowane obok dawne ujście Oławy i przystosowano je do roli portu dla łodzi space-
rowych.

Rys. 2. Kładka nad Zatoką Gondol stan obecny (wrzesień 2007 r.).

Widoki od strony Ostrowa Tumskiego i z brzegu zatoki

Ponad ujściem zatoki do Odry utworzono bulwar spacerowy (dziś bulwar X. Duni-

kowskiego) w ciągu którego zbudowano w końcu XIX wieku drewnianą, pięcioprzęsłową
kładkę dla pieszych. W roku 1928 zastąpiono ją nowoczesną w owych czasach konstrukcją
żelbetową (rys. 2). Jest to sklepienie dwuprzegubowe, na którym oparto żelbetowy pomost
płytowy. Sklepienie ma rozpiętość 20,5 m, natomiast pomost szerokość 2,30 m. Obiekt ten
szczęśliwie przetrwał wojnę i istnieje do dziś.

Rys. 3. Kładka nad ul. św. Józefa łącząca budynek nowicjatu i szpitala z domem zakonnym

Naprzeciw Zatoki Gondol, na prawym brzegu Odry znajduje się ulica św. Józefa,

przy której w roku 1857 Elżbietanki nabyły karczmę (jasny budynek po lewej stronie –
rys. 3a), którą adoptowały na własne potrzeby. Następnie po obu stronach ulicy od roku 1881
do 1901 zakon Elżbietanek wybudował nowy dom zakonny, szpital i budynek nowicjatu.
Obiekty wybudowano w stylu neogotyckim. Nowy budynek nowicjatu połączono z klaszto-

Historia kładki nad Zatoką Gondol we Wrocławiu

35

rem krytą kładką nad ulicą św. Józefa (rys. 3). Kompleks budynków klasztornych i szpital-
nych został zniszczony w czasie wojny. Przywracanie dawnej świetności obiektom na obu
brzegach Odry trwa do dziś.

Pokazane w referacie obiekty mostowe stanowią istotne elementy architektury

Ostrowa Tumskiego nadają temu miejscu specyficzny klimat.

a) b)

c) d)

Rys. 4. Zatoka Gondol i zmieniające się jej otoczenie: a) widok sprzed 1890 roku,

b)widok z 1943 roku, c) widok z 1999 roku, d) widok obecny, wrzesień 2007 roku

Historię ostatnich 120 lat tego miejsca przedstawiono na rys. 4, gdzie na poszczególnych

fotografiach pokazano etapy przemian planowanych lub wymuszonych drugą wojną światową:

ƒ

rysunek 4a przedstawia stan obu brzegów Odry z lat dziewięćdziesiątych XIX wie-

ku. Nad Zatoką Gondol widoczna jest drewniana kładka, która istniała do roku
1928. Nie wybudowano jeszcze budynku nowicjatu, który powstał w roku 1901
i jest widoczny na rys. 4b.

ƒ

na rysunku 4b z roku 1943 widzimy Zatokę Gondol w pełnym rozkwicie, a na prze-

ciwległym brzegu ukończony kompleks budynków Elżbietanek. Kładka żelbetowa
zastąpiła drewnianą.

ƒ

na rysunku 4c z roku 1999 widać odrestaurowany budynek nowicjatu (po lewej

stronie ulicy św. Józefa), natomiast w miejscu domu zakonnego (zniszczonego
w czasie wojny) rośnie już 50-letnie drzewo, natomiast w Zatoce Gondol wiatr hula
w szuwarach [1].

ƒ

ostatnia fotografia (rys. 4d) przedstawia stan aktualny w roku 2007. Ożywiono Za-

tokę Gondol, a po drugiej stronie odtworzono dom zakonny w nieco innej formie

J. Biliszczuk

36

architektonicznej, ale nawiązującej do stylu neogotyckiego. Nad ulicą św. Józefa
znowu „wisi” kładka pozwalająca siostrom na dyskretne poruszanie się po kom-
pleksie (rys. 3). Kładkę (mostek) odbudowano w roku 2002.

Oblężenie Wrocławia trwało od lutego do maja 1945 roku (nieco ponad dwa mie-

siące), ale usuwanie jego skutków trwa już ponad 50 lat.

Polityka władz miasta, polegająca na przywracaniu ducha historycznym miejscom,

zasługuje na poparcie, gdyż w ten sposób przywracana jest ciągłość historyczna i kulturowa
Wrocławia.

Małe obiekty mostowe, decydują często o klimacie estetycznym i wartości architek-

tonicznej kompleksu, czasami jak piękna broszka dopełniają obraz całości.

***

W referacie wykorzystano stare pocztówki ze zbiorów autora.

Literatura

[1]

Biliszczuk J.: Most w przestrzeni w czasie. III Krajowa Konferencja ESTETYKA
MOSTÓW. Warszawa-Popowo n/Bugiem, 22-23 kwietnia 1999. Instytut Dróg i Mo-
stów, PW Warszawa 1999.

[2]

Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie. Wrocław 2001 (wyd. II).

[3]

Łagiewski M.: Mosty Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie. Wrocław 2004.

HISTORY OF THE FOOTBRIDGE OVER THE GONDOLA BAY

IN WROCŁAW

Summary

The Gondola Bay was a part of medieval moat, which surrounded Wrocław. It is lo-

cated on the left bank of the Odra river near the Pokoju Bridge, opposite to the Ostrów Tum-
ski – 1000 years old historical part of the city.

A walking boulevard was created along the left river-bank with a wooden footbridge

over the bay mouth, built in 19th century. In the year 1928 the footbridge was replaced by
up-to-date at that time one. It was made of reinforced concrete.

The bridges shown in this paper are essential elements of the Ostrów Tumski and

they create specific climate of that place.