Język amharski

1

Język amharski

Amhara

Obszar

 Etiopia

Liczba mówiących

21 mln

Ranking

(poza pierwszą 100.)

Klasyfikacja genetyczna Języki afroazjatyckie

Języki semickie

Południowosemickie

Południowoetiopskie

    Język amharski

Pismo

etiopskie

Status oficjalny

język urzędowy

Etiopia

Kody języka

ISO 639-1

am

ISO 639-2

amh

SIL

AMH

W Wikipedii

Zobacz też: język, języki świata

Wikipedia w języku amharskim

W Wikisłowniku: Słownik języka amharskiego

Język amharski (አማርኛ[1], ’ämarəña, amhara) – język semicki z grupy etiopskiej, rodziny języków afroazjatyckich

(chamito-semickich) z silnym wpływem substratu kuszyckiego. Jako język ojczysty używany jest przez około 18

mln osób, pełni także rolę języka urzędowego Etiopii, dzięki czemu na terenie kraju faktyczna liczba jego

użytkowników jest większa. Językiem amharskim posługuje się także ok. 2,7 mln etiopskich emigrantów, głównie w

Egipcie, Izraelu i Szwecji. Jest roboczym językiem rządu etiopskiego, etiopskiej armii oraz Etiopskiego Kościoła

Ortodoksyjnego.

Jako język dworu królewskiego zastąpił pod koniec XIII wieku język gyyz. Ma spółgłoski ejektywne w miejsce

ogólnosemickich faryngalizowanych.

Do zapisu języka amharskiego używa się pisma etiopskiego.

Język amharski

2

Fonetyka

Spółgłoski i samogłoski

Znajdujący się na kadłubie samolotu napis

"Etiopia" የኢትዮጵያ (ye-Ītyōṗṗyā) zapisany przy

pomocy pisma etiopskiego

Spółgłoski

Dwuwargowe Zębowe Podniebienne Welarne Krtaniowe

Nosowe

m

n

ɲ (ñ)

Zwarte

bezdźwięczne

p

t

k

ʔ (ʾ)

dźwięczne

b

d

ɡ

ejektywne

pʼ (p', p̣)

tʼ (t', ṭ)

kʼ (q, ḳ)

Afrykaty

bezdźwięczne

tʃ (č)

dźwięczne

dʒ (ǧ)

ejektywne

tsʼ (s')

tʃʼ (č', č̣)

Szczelinowe bezdźwięczne

f

s

ʃ (š)

h

dźwięczne

z

ʒ (ž)

Półotwarte

l

j (y)

w

Drżące

r

Samogłoski

Przednie Centralne Tylne

Przymknięte i

ɨ (ə)

u

Średnie

e

ə (ä)

o

Otwarte

a

Język amharski

3

Geminacja

Jak w wielu innych językach etiopskich, geminacja ma w języku amharskim wartość fonologicznie relewantną, tzn.

długość spółgłoski może mieć znaczenie dla różnicowania wyrazów, np. alä 'powiedział', allä 'jest'; yǝmätall 'bije',

yǝmmättall 'jest bity'. Geminacja nie jest zaznaczana w amharskiej ortografii, niemniej jednak dla użytkowników

języka nie jest to szczególny problem, podobnie jak problemem nie jest kwestia zapisu samogłosek dla

użytkowników języka arabskiego. Haddis Alemayehu, wybitny pisarz etiopski, który był orędownikiem reformy

amharskiej ortografii, w swej powieści Fǝqǝr Ǝskä Mäqabǝr zaznaczał geminację poprzez umieszczanie kropek

ponad znakami, oznaczającymi spółgłoskę, która uległa podwojeniu, lecz taka praktyka szerzej się nie przyjęła.

Gramatyka

Rzeczowniki

Rodzaj

W języku amharskim istnieją dwa rodzaje gramatyczne: męski i żeński. Jednym z formalnych wyróżników rodzaju

jest stary sufiks -t, służący do tworzenia rzeczowników rodzaju żeńskiego. Sufiks ten we współczesnym języku

amharskim nie jest już produktywny i występuje tylko w ograniczonej liczbie wyrazów, tak rzeczowników, jak

przymiotników. Przyłączają go rzeczowniki i przymiotniki zakończone na -awi, np. ityop':ya-(a)wi 'Etiopczyk' -

ityop':ya-wi-t 'Etiopka'; sämay-awi 'niebiański' - sämay-awi-t 'niebiańska'. Sufiks ten pojawia się również w formach,

takich jak nəgus 'król' - nəgəs-t 'królowa' czy qəddus 'święty' - qəddəs-t 'święta'.

Innym formantem, służącym do tworzenia form rodzaju żeńskiego, jest sufiks -it, np. ləǧ 'chłopiec' - ləǧ-it

'dziewczyna'; bäg 'baran' - bäg-it 'owca'; šəmagəlle 'starzec' - šəmagəll-it 'stara kobieta, staruszka'; t'ot'a 'małpa' (m.)

- t'ot'-it 'małpa' (f). Sufiks ten tworzy również takie formy rodzaju żeńskiego, które nie mają odpowiednika w

rodzaju męskim, np. šärär-it 'pająk' (f.), azur-it 'wir' (f.). Obok nich są jednak rzeczowniki, które zostały utworzone

przy pomocy sufiksu -it, traktowane są jednak jak rzeczowniki rodzaj męskiego: säraw-it 'wojsko', nägar-it 'bęben'.

Rodzaj żeński służy nie tylko do zaznaczania rodzaju naturalnego rzeczowników, może także informować o małych

rozmiarach przedmiotów, np. bet-it-u 'mały dom' (dosł. dom-r.ż.-rodz.okr.). Sufiksy kojarzone z rodzajem żeńskim

mogą służyć także pozytywnemu nacechowaniu emocjonalnemu rzeczowników.

Język amharski

4

Określoność

W języku amharskim kategoria określoności wyrażana jest za pomocą specjalnego sufiksu (rodzajnika): -u lub -w dla

rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej i -wa, -itwa lub -ätwa dla rzeczowników rodzaju żeńskiego

w liczbie pojedynczej, np.:

m., l. poj. m., l. poj. określony f., l. poj. f., l. poj. określony

bet

bet-u

gäräd

gärad-wa

dom

(ten) dom

panna

(ta) panna

W liczbie pojedynczej rodzajnik jest wykładnikiem rodzaju rzeczownika, w liczbie mnogiej rodzaj nie jest

wyróżniany, wszystkie formy określone przybierają rodzajnik -u, np. bet-ochch-u 'domu', gäräd-ochch-u 'panny'.

Alternacje morfonologiczne pojawiają się w zależności od wygłosowej spółgłoski bądź samogłoski.

Zaimki wskazujące

Podobnie jak w języku polskim, amharski wyróżnia dwa stopnie oddalenia przedmiotów od osoby mówiącej, bliższy

(ten) i dalszy (tamten). Kategoriami gramatycznymi amharskich zaimków wskazujących są: liczba (pojedyncza i

mnoga) oraz (tylko w liczbie pojedynczej) rodzaj.

Amharskie zaimki wskazujące

Liczba, rodzaj

Bliższe

Dalsze

L.poj. Rodzaj męski

ይህ yǝh(ǝ)

ያ ya

Rodzaj żeński ይቺ yǝčči, ይህች yǝhǝčč

ያቺ

yačči

L.mn.

እነዚህ ǝnnäzzih

እነዚያ ǝnnäzziya

Liczebniki

1. and

2. hulet

3. sost

4. arat

5. hammist

6. siddist

7. sebat

8. semmint

9. zeteń

10. asyr

Język amharski

5

1

 Jeśli tam, gdzie oczekujesz wyrazów amharskich, widzisz sekwencję znaków zapytania w rodzaju "?? ???",

oznacza to, że nie masz odpowiedniej czcionki zainstalowanej w swoim systemie. Skorzystaj np. z czcionki

GFZemen

[2]

(gotowa do instalacji).

Linki zewnętrzne

• Podstawowe informacje o języku amharskim

[3]

(

pol.

)

• Strona amharskiej Wiki z instrukcjami instalacji odpowiednich czcionek

(

ang.

)

• Słownik amharsko-angielski

[4]

(

ang.

)

• Opis języka amharskiego

[5]

(

ang.

)

Przypisy

[1] http:/

/

en.

wikipedia.

org/

wiki/

J%C4%99zyk_amharski#endnote_1

[2] ftp:/

/

ftp.

ethiopic.

org/

pub/

fonts/

TrueType/

gfzemenu.

ttf

[3] http:/

/

abisynia.

popiel.

org/

index.

php?show=42

[4] http:/

/

www.

amharicdictionary.

com/

2.

0/

Default.

aspx

[5] http:/

/

www.

omniglot.

com/

writing/

amharic.

htm

Źródła i autorzy artykułu

6

Źródła i autorzy artykułu

Język amharski  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=27838384  Autorzy: Ausir, Bansp, Birczanin, C2H5OH, Herr Kriss, Lzur, Maikking, Nolik, Nux, OTB, PiotrekSzwecja,
Qurqa, Roo72, Spl908455, Togo, Wichren, Winiar, Zambia, 13 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Flag of Ethiopia.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_Ethiopia.svg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Aaker, Anime Addict AA, Antemister, F l a n k e r,
Fry1989, GoodMorningEthiopia, Happenstance, Homo lupus, Huhsunqu, Ixfd64, Klemen Kocjancic, MartinThoma, Mattes, Mozzan, Neq00, OAlexander, Pumbaa80, Rainforest tropicana,
Reisio, SKopp, Smooth O, Spiritia, ThomasPusch, Torstein, Wsiegmund, Zscout370, 16 anonimowych edycji

Plik:Wikipedia-logo.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikipedia-logo.png  Licencja: logo  Autorzy: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Jafeluv, Krinkle, Kwj2772,
Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89

Plik:WiktionaryPl.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:WiktionaryPl.svg  Licencja: nieznany  Autorzy: WiktionaryFr.svg: User:Smurrayinchester derivative work:
Dobromila, Alkamid

Plik:Ethiopian Air aircraft showing Ethiopic script.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Ethiopian_Air_aircraft_showing_Ethiopic_script.jpg  Licencja: nieznany
 Autorzy: Ardfern, Babbage, Martin H., 1 anonimowych edycji

Plik:Amharic vowel chart.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Amharic_vowel_chart.svg  Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0  Autorzy:
Amharic_vowel_chart.png: Jeffrey Connell IPA_vowel_trapezium.svg: Moxfyre (talk) derivative work: Moxfyre (talk)

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/