NADZÓR NAD RYNKIEM FINANSOWYM
prof. UE dr hab. Irena Pyka
05.10.2011
Rynek finansowy:
•
mechanizm alokacji zasobów pieniężnych, głównie występujących w postaci oszczędności,
•
zwykle interpretuje się wąsko, traktując go jako element systemu finansowego obejmujący
transakcje pieniądzem gotówkowym i szeroko rozumianym pieniądzem bezgotówkowym,
których celem jest ochrona bądź wzrost wartości pieniądza w przyszłych okresach
(pośrednictwo finansowe).
Pośrednictwo finansowe to proces pożyczania kapitału finansowego, które stanowi jego istotę.
Polega natomiast na transformacji pieniądza, czasu i ryzyka towarzyszących procesowi pożyczania
tego kapitału.
Pośrednictwo finansowe:
•
bezpośrednie – funkcje towarzyszące pożyczaniu kapitału finansowego przejmuje rynek,
•
pośrednie – pośrednikiem finansowym zostaje podmiot gospodarczy określany instytucją
finansową,
•
realizowane przez instytucje pośrednictwa finansowego lub bez nich.
Uwzględniając charakter pośrednika finansowego (instytucji finansowej) pośrednictwo finansowe
dzieli się na:
•
bankowe – w transakcjach pożyczania kapitału finansowego uczestniczą banki,
•
pozabankowe – w transakcjach finansowych uczestniczą wyspecjalizowane instytucje
finansowe.
Dyscyplina regulacyjna a dyscyplina rynkowa - dyscyplina rynkowa polega na kontrolowaniu poprzez
działania nie administracyjne, lecz poprzez tzw. lekkie działania regulacyjne.
Początek XX w. rozwija się rynek pochodnych instrumentów kredytowych. Jest to zabezpieczenie
kredytów bankowych, wbudowane w strukturę sekurytyzowanych instrumentów finansowych.
Podział rynku finansowego:
•
bankowy i pozabankowy,
•
prywatny (regulacje rynkowe o charakterze dyscyplinującym i administracyjnym są
praktycznie nieistniejące) i publiczny (dyscyplina rynkowa, miękkie sterowanie instytucjami i
transakcjami),
•
krajowy i zagraniczny,
•
pieniężny i kapitałowy,
•
pierwotny i wtórny.
Dlaczego rynki finansowe są nadzorowane?
1. globalizacja – jest wynikiem procesu, który rozpoczął się w drugiej połowie poprzedniego
wieku a dotyczy przestrzennej reorganizacji produkcji, ekspansji lokalnych branż na rynki
zagraniczne, dyfuzji technologii, upodobniania się norm i struktur produkcji oraz stylów
konsumpcji na całym świecie. Proces ten silnie się zdynamizował pod koniec poprzedniego
wieku obejmując swym zasięgiem rynki finansowe. Stały się one otwarte, nie mające swych
adresów ani narodowych afiliacji. Swobodny jest na globalnych rynkach finansowych przepływ
pieniądza, kapitału i inwestycji, co znacznie zwiększa ich autonomiczność, sprawiając, że
nieskuteczne stają się krajowe regulatory tego przepływu. Globalizacja nie jest niczym złym, ale
jest powodem pojawiania się różnych źródeł niepokoju. To się trochę wymyka spod kontroli
instytucji regulujących,
2. deregulacja systemu finansowego to przejęcie norm prawnych stwarzających możliwość
wykonywania przez tradycyjnych pośredników (banki) transakcji rynku kapitałowego (Big
Bank 1986 – Wielka Brytania),
3. liberalizacja przepływów pieniężnych i kapitałowych w skali międzynarodowej
spowodowała swobodę przesyłania i lokowania waluty krajowej na rynkach
międzynarodowych. Zwiększa asymetrię przepływu pieniądza oraz umożliwia spekulację.
Najbardziej jest widoczna w obszarze zmienności kursów walutowych, np. pieniądz ucieka z
polskich akcji, co oznacza wycofanie się z waluty polskiej na walutę zagraniczną, co osłabia
złotówkę w stosunku do innych walut. Jest to bardzo niebezpieczny obszar, gdyż często te
obszary wywoływały bańki spekulacyjne oraz nierówność, niestabilność w zakresie kursów
walutowych. Efektem liberalizacji mogą być interwencje banków centralnych na rynku
walutowym,
4. kryzysy finansowe – zakłócenia równowagi monetarnej-pieniężnej, nie każde jest kryzysem
finansowym. Kryzysy finansowe są różne. Są to szoki popytowo-podażowe, jest to krótkotrwała
nierównowaga pieniężna. Kryzys USA => kryzys globalny => kryzys gospodarczy. Kryzys
finansowy występuje, gdy dynamika wzrostu PKB jest ujemna, gdy dynamika spowalnia, ale
jest wciąż dodatnia, mamy do czynienia ze spowolnieniem w gospodarce. Kryzysy mogą
wywoływać różne pojedyncze czynniki:
a) asymetria informacji,
b) ryzyko systemowe,
c) koszty finansowe,
d) moral hazard – pokusa nadużycia.
19.10.2011
Kryzys 2007/2008 – spowodowany ryzykiem systemowym.
Przyczyny kryzysów finansowych:
•
w wąskim ujęciu: zakłócenia w podaży pieniądza, konsekwentnie prowadzące do spadku
aktywności gospodarczej. Zachowanie warunków równowagi monetarnej w kraju, odpowiednia
skorelowana polityka pieniężna i finansowa państwa, w tym także zrównoważony bilans
przepływów pieniężnych i kapitałowych z zagranicą, to zasadnicze czynniki antykryzysowe. W
podejściu tym za kryzys finansowy odpowiada władza monetarna i wykonawcza. Władza
monetarna to Bank Centralny (w Polsce NBP). Władza wykonawcza to rządy – decydują o
deficycie budżetowym, który wpływa na wysokość długu publicznego w gospodarce,
•
w szerokim ujęciu: w globalnej gospodarce reprezentowanym przez Ch. Kindlebergera i H. P.
Minsky'ego, kryzysy finansowe mogą wywoływać różne pojedyncze czynniki lub też ich
odpowiednie kombinacje. Te czynniki mogą być zalążkiem dalece poważniejszego kryzysu
finansowego.
Czynniki współczesnych kryzysów:
•
asymetria informacji – uczestnicy rynku mają z reguły nierówny dostęp do informacji, co w
efekcie powoduje, że decyzje przez nich podejmowane mogą nie być optymalne. Często tracą na
tym uczestnicy mający mniejszy dostęp do informacji od innych,
•
ryzyko systemowe – przenoszenie kryzysu na instytucje i rynki finansowe - „zarażanie”.
Destabilizacja sektora bankowego ma negatywny wpływ na funkcjonowanie całej gospodarki,
•
koszty finansowe – są związane z administracją systemu, która w większości przypadków ma
charakter publiczny. System ten ma jedną zaletę, gdyż pozwala ograniczyć zjawisko określane
jako „jazda na gapę” (ang. free riders),
•
moral hazard (pokusa nadużycia) – świadomość istnienia dodatkowych mechanizmów
zabezpieczających zdejmuje z banków i innych instytucji finansowych oraz ich klientów część
odpowiedzialności za ich działanie. W efekcie podmioty skłonne są podejmować większe
ryzyko w celu maksymalizowania zysku. Zachowanie to opiera się na przekonaniu, że
ewentualne negatywne skutki takich działań zostaną zneutralizowane, bądź przynajmniej
złagodzone przez pomoc ze strony instytucji publicznych. Pokusa nadużycia na rynku
finansowym kreowana jest zarówno przez instytucje świadczące usługi finansowe, jak również
przez podmioty fizyczne korzystające z tych usług.
Sieć bezpieczeństwa finansowego (safety net):
•
pojęcie szersze od nadzoru finansowego, ściśle z nim powiązane,
•
zespół rozwiązań instytucjonalnych i regulacji mających na celu ochronę systemu
finansowego przed destabilizacją,
•
destabilizacja – przeciwieństwo stabilizacji – cenne dobro publiczne w skali krajowej i
międzynarodowej,
•
stabilizacja – równowaga w systemie finansowym połączona z progresem pozytywnych zmian,
•
stabilność finansowa rozumiana najprościej to brak zagrożenia kryzysem w systemie
finansowym.
Sieć bezpieczeństwa finansowego:
•
to skomplikowany system obejmujący wiele podsystemów,
•
odnosi się do całego systemu finansowego,
•
tworzą ją między innymi: nadzór właścicielski, audyt wewnętrzny i zewnętrzny, instytucje
nadzorcze i regulacyjne, agencje ratingowe, wywiadownie gospodarcze, izby rozliczeniowe,
instytucje ochrony konkurencji i konsumentów, banki centralne, instytucje ochrony depozytów,
ministerstwa finansów, niezależni analitycy, kodeksy dobrych praktyk, w tym corporate
governance.
W celu ograniczenia niekorzystnego efektu istnienia safety net:
•
stosuje się zasadę optymalnych proporcji pomiędzy (protekcją) dyscypliną regulacyjną a
rynkową,
•
dyscyplinę rynkową sprawują kapitałodawcy.
Trudności budowania sieci bezpieczeństwa:
•
urynkowienie (ang. marketisation), czyli wzrost znaczenia instrumentów rynkowych w
stosunku do tradycyjnych form pośrednictwa w alokacji kredytów i transferze ryzyka,
•
konsolidacja i koncentracja (ang. consolidation), czyli rosnąca skala aktywności instytucji
finansowych oraz łączenie różnego typu usług finansowych w jednej instytucji finansowej,
•
globalizacja (ang. globalisation), czyli integracja krajowych i międzynarodowych rynków
finansowych, jak również rosnąca skala transgranicznej działalności instytucji finansowych.
Zasady współpracy sieci bezpieczeństwa między instytucjami finansowymi, zakres kompetencji i
współodpowiedzialności za stabilność finansową określają:
•
prawo,
•
tradycja,
•
liberalizacja gospodarki,
•
uwarunkowania kulturowe i historyczne.
Regulowanie, kontrola, nadzór:
•
regulowanie to proces tworzenia systemu bezpieczeństwa finansowego,
•
kontrola to świadomy i rygorystyczny sposób oddziaływania na system finansowy,
•
nadzór powinien tak działać jakby systemu bezpieczeństwa nie było.
Historycznie działalność nadzoru realizowana była przez banki centralne i koncentrowała się
na bankach. W wyniku rozwoju rynku instytucji finansowych powstała potrzeba sprawowania nadzoru
również nad nowo powstającymi i rozwijającymi się segmentami rynku finansowego: ubezpieczeń,
funduszy inwestycyjnych i innych instytucji finansowych. Wraz z rozwojem systemu finansowego
odpowiednim zmianom i dostosowaniom podlegały również instytucje nadzoru. Główne kierunki zmian
polegały na wydzielaniu funkcji nadzoru z banków centralnych oraz na łączeniu funkcji nadzoru
nad wszystkimi segmentami rynku finansowego jednej instytucji – instytucji nadzoru
zintegrowanego.
Znane są trzy modele nadzoru nad rynkiem finansowym:
•
nadzór zintegrowany – połączenie wszystkich instytucji nadzorczych w jedną instytucję
nadzorującą cały rynek finansowy. Kompetencje nadzorcy są bardzo szerokie, obejmują bowiem
nadzór bankowy, ubezpieczeniowy oraz nadzór nad rynkiem kapitałowym. Obecnie występuje
w 15 krajach UE: Austrii, Belgii, Czechach, Danii, Estonii, Irlandii, Łotwie, Malcie, Niemczech,
Słowacji, Szwecji, Węgrzech, Wielkiej Brytanii, Polsce oraz Finlandii,
•
nadzór częściowo zintegrowany (twean peaks, mieszany) – cechuje go działalność dwóch
instytucji nadzorczych czuwających nad rynkiem finansowym danego kraju. Podstawą podziału
funkcji nadzorczych jest przedmiot nadzoru, tzw. nadzór rodzajów aktywności instytucji
finansowych. Występuje w Holandii (bank centralny i nadzorca zintegrowany), Luksemburgu
(nadzór bankowy i nad rynkiem papierów wartościowych oraz nadzór ubezpieczeniowy), i w
Bułgarii (bank centralny i nadzór nad rynkiem papierów wartościowych),
•
nadzór sektorowy – polega na tym, że współistnieją ze sobą co najmniej trzy instytucje
nadzorcze. W takim rozwiązaniu powołany jest odrębny nadzorca sprawujący pieczę nad
rynkiem kapitałowym.
30.11.2011
Funkcje nadzoru finansowego:
•
profilaktyczna,
•
ostrożnościowa,
•
zabezpieczająca,
•
zarządzania kryzysowego.
Formy struktury organizacyjnej:
•
transsektorowa – polega na wzajemnym współdziałaniu oddzielnych sektorów,
•
transgraniczna – integracja nadzoru sektorowego w jedną instytucję nadzoru finansowego.
Poziom integracji sektorowej:
•
oddzielny nadzór sektorowy dla banków, ubezpieczycieli i rynku kapitałowego,
•
funkcjonalny oddzielny nadzór ostrożnościowy i prowadzenia biznesu (conduct of business
supervision),
•
zintegrowany horyzontalnie nadzorca.
Poziom integracji transgranicznej:
•
decentralizacja i współpraca,
•
koordynacja,
•
centralizacja.
Bazowe modele dla Europy:
•
jednolity rynek finansowy wymaga jednolitego scentralizowanego nadzoru finansowego,
•
krajowi nadzorcy na wspólnym rynku skuteczniej pełnią funkcje nadzorcze.
Jednolity nadzór scentralizowany:
•
podważa skuteczność działania narodowych rozdrobnionych nadzorców,
•
metoda koordynacji nadzoru jest już nieskuteczna,
•
jednolity rynek potrzebuje jednolitych władz regulacyjnych i nadzorczych,
•
postulują pełną centralizację w układzie sektorowym i transgranicznym.
Nadzór narodowy:
•
każdy uważa, że jego model nadzoru jest najlepszy,
•
argumentem przeciw nadzorowi centralnemu są Stany Zjednoczone, w których pomimo
wspólnej strefy walutowej nadzór nad rynkiem finansowym jest rozdrobniony.
Międzynarodowe instytucje finansowe:
•
można podzielić na instytucje o charakterze pośredniczącym (instytucje kredytowe,
ubezpieczeniowe i inwestycyjne),
•
międzynarodowe organizacje finansowe:
◦ ich działalność wykracza poza zwykłe operacje finansowe,
◦ powstają w celu zabezpieczenia równowagi i stabilności globalnych rynków finansowych,
◦ pełnią zwykle funkcje regulacyjne,
◦ sprzyjają integracji międzynarodowych rynków finansowych,
◦ spełniają istotną rolę w sytuacjach kryzysów finansowych.
Do międzynarodowych organizacji finansowych zalicza się:
•
organizacje o zasięgu światowym (Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy i
jego afiliacje),
•
europejskie międzynarodowe organizacje finansowe
(Bank Rozrachunków
Międzynarodowych, Europejska Unia Walutowa wraz z EBC),
•
międzynarodowe organizacje finansujące o zasięgu lokalnym (kraje Europy Wschodniej i
Trzeci Świat – OECD, EFTA, GATT).
Międzynarodowe instytucje finansowe:
•
tworzą międzynarodową architekturę finansową,
•
łączy ona wysiłki licznych organizacji zajmujących się międzynarodowymi finansami,
globalnymi instytucjami finansowymi, nadzorem bankowy i systemem finansowym.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund – IMF)
Powołany do działania na konferencji w Bretton Woods (1-22 VII 1944r.) Działalność od marca
1947r. Zrzesza 184 państwa. Dostarcza pomocy finansowej zadłużonym krajom członkowskim, które w
zamian są zobowiązane do dokonywania reform ekonomicznych i innych działań stabilizujących.
Członkiem MFW może być każde państwo, które ma autonomię w dziedzinie stosunków
międzynarodowych oraz jest w stanie spełnić warunki stawiane przez statut. Inicjatywa wyszła ze
świata anglosaskiego. Chodziło o to, by nie dopuścić do powrotu doktryny nacjonalizmu
gospodarczego. Swoje cele MFW osiąga przez działalność kredytową na rzecz państw – członków
MFW, mających deficyt bilansów płatniczych. Warunki udzielania kredytów stawiane przez MFW są
bardzo trudne i dotyczą wszystkich sfer funkcjonowania gospodarki kraju – pożyczkobiorcy.
Podczas dorocznego spotkania plenarnego MFW w Madrycie w 1994 roku potwierdzono trafność
wyboru celów statutowych i sformułowano cztery problemy globalne:
•
wysokie bezrobocie w większości uprzemysłowionych państw,
•
spadek skłonności do oszczędzania,
•
wzrost deficytów fiskalnych, co daje w efekcie nadmierne zadłużenie publiczne, zagrażające
stabilizacji finansowej i gospodarczej,
•
niezadowalająca sytuacja ekonomiczna wielu krajów rozwijających się oraz skrajne ubóstwo
milionów ludzi.
Funkcje MFW:
•
stabilizacja polityki walutowej państw członkowskich,
•
wzmacnianie wielostronnego systemu płatniczego w zakresie transakcji bieżących,
•
usuwanie ogranicze
ń walutowych hamujących wzrost handlu światowego,
•
wspieranie rozwoju zasobów produkcyjnych państw członkowskich,
•
popieranie zrównoważonego wzrostu handlu międzynarodowego,
•
udzielanie pomocy w równoważeniu bilansu płatniczego członków MFW.
Cele MFW:
•
stabilizacja kursu walutowego,
•
uregulowanie zasad funkcjonowania międzynarodowego rynku walutowego,
•
nadzór nad zadłużeniem międzynarodowym,
•
walka z inflacj
ą,
•
likwidacja bezrobocia,
•
przeprowadzanie reform wspierających rozwój gospodarczych,
•
tworzenie warunków dla wielostronnego regulowania należności za bieżące operacje w handlu
międzynarodowym,
•
udzielanie pomocy w likwidacji trudności płatniczych.
Fundusz nie jest jednak światowym bankiem centralnym ani agencją rozwoju. W świetle
kryzysowych wydarzeń na międzynarodowym rynku finansowym w latach 1997 – 1998 pojawiły się
głosy, że MFW powinien działać w taki sposób, aby zapobiegać negatywnym tendencjom, a nie
reagować dopiero po ich wystąpieniu. Inni uważają, że potrzebne jest ponowne określenie misji i
miejsca MFW w światowym porządku finansowym.
Bank
Światowy
Powstał na bazie porozumień z Bretton Woods. Pełni rolę instytucji wspierającej rozwój.
Pozyskuje fundusze dla krajów rozwijających się od sektora publicznego innych państw. Realizuje
projekty lub udziela kredytów. Pomaga w pozyskiwaniu inwestycji bezpośrednich.
Bank Rozrachunków Mi
ędzynarodowych w Bazylei
Jest podmiotem zależnym od banków centralnych krajów członkowskich tworzących Bazylejski
Komitet Nadzoru Bankowego. Nie ma on wpływu na decyzje Komitetu.
Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego
Powstał wskutek obserwowanych w latach 70-tych XX wieku bankructw krajów. Zrzesza
autorytety nadzoru bankowego krajów grupy G-10 (Belgia, Francja, Kanada, Niemcy, Włochy, Japonia,
Holandia, Szwecja, Wielka Brytania i USA). W 1994 roku dołączyły banki centralne krajów
rozwijających się.
Cel działania
to opracowywanie standardów nadzoru dotyczących
międzynarodowego wymiaru działań banków przynależących do Komitetu. Pierwsze porozumienie to
Konkordat z 1975 roku. Punkt zwrotny w działalności Komitetu to Umowa Kapitałowa z 1988 roku
(Basel I).
Umowa Kapitałowa:
•
poprawka do Umowy Bazylejskiej z 1996 roku (tzw. Basel 1,5) – ryzyko rynkowe,
•
Nowa Umowa Kapitałowa (Basel II) – model trzech filarów:
o
filar I – pomiar ryzyka kredytowego,
o
filar II – obowiązki nadzoru krajowego,
o
filar III – dyscyplina rynkowa.
Bazylea III
Stanowi odpowiedź instytucji safety net na potrzebę zwiększenia stabilności globalnego systemu
finansowego wobec problemów sektora bankowego ujawnionych w okresie tego kryzysu. Dokument
jest uzupełnieniem Nowej Umowy Kapitałowej Basel II. Konkretyzuje on jej standardy nadzorcze
uzgodnione z Radą Stabilności Finansowej (FSB). Basel III będzie obowiązywać od 1 stycznia 2013
roku, ale termin jej ostatecznego wdrożenia rozłożono w czasie do 2019 roku. Najbardziej istotne
zalecenia dotyczą wyznaczania poziomu i buforów kapitałowych. Zgodnie z nowymi propozycjami
Komitetu Bazylejskiego wyróżniono trzy współczynniki wypłacalności: wąski, podstawowy i szeroki.
Pojawiają się nowe bufory bezpieczeństwa oraz nadmierne zaangażowanie w dźwignię finansową
(ponad 80% w momencie kryzysu). Dwie normy płynności.
Wąski współczynnik wypłacalności Core Tier 1 Capital Ratio – oparty jest na kapitałach
własnych (rdzennych funduszach podstawowych) o najwyższej zdolności absorpcji strat. Jego wartość
oszacowano na 4,5%, przy czym dochodzenie do tego poziomu rozłożono w czasie:
•
do 2013 roku = 2%
•
1 stycznia 2013 = 3,5%
•
1 stycznia 2014 = 4%,
•
1 stycznia 2015 = 4,5%
Podstawowy współczynnik wypłacalności Tier 1 Capital Ratio – został podniesiony z
dotychczas stosowanego poziomu 4% do 6%, oparto go na kapitałach własnych i hybrydach.
Szeroki współczynnik wypłacalności – oparty jest na funduszach podstawowych oraz
uzupełniających, zaś jego wysokość ustalono na poziomie 8%.
Bufor kapitałowy (capital conservation buffer) – jego rolą będzie absorpcja strat przez banki w
okresie kryzysów i napięć ekonomicznych. Jego wysokość ustalono na 2,5% w 2019 roku. Bufor jest
dodatkowym wymogiem w zakresie kapitałów własnych (Core Tier 1), obejmujący przede wszystkim
akcje zwykłe i zysk zatrzymany. Bufor kapitałowy powinien wzrastać w czasie. Zakłada się, że do
końca 2016 roku powinien wynosić 0%, 1 stycznia 2017 roku 1,25%, od 1 stycznia 2018 roku 1,875%,
zaś w 2019 roku 2,5%.
Bufor antycykliczny (countercyclical capital buffer) – jego poziom wyznaczono w przedziale 0
– 2,5% kapitałów własnych lub innego rodzaju kapitału absorbującego straty. Wyznaczenie tego
wskaźnika będzie zależne od sytuacji makroekonomicznej danego kraju i uruchamianie przez instytucje
lokalne nadzoru. Obowiązek stworzenia takiego buforu został nałożony na banki, których współczynnik
wypłacalności (capital ratio) będzie zbliżony do poziomu 2,5%. Ponadto takie banki będą zobowiązane
do ograniczenia wypłaty dywidend, transakcji typu buy back akcji banku oraz przyznawania różnego
rodzaju bonusów.
Wprowadzono również współczynnik dźwigni (leverage ratio), którego zadaniem będzie
ograniczenia zbytniego lewarowania, czyli udzielania finansowania przy małym udziale kapitału
podstawowego.
Ponadto wprowadzono dwie nowe normy płynności:
•
Wskaźnik Pokrycia Płynnością do 30 dni – Liquidity Coverage Ratio na poziomie min. 100%
•
Wymóg Stabilnego Finansowania (powyżej 1 roku) – Net Stable Funding Requirements na
poziomie min. 100%, który został określony jako stosunek dostępnego stabilnego finansowania
do wymaganego stabilnego finansowania. Celem wskaźników płynności jest ograniczenie
ryzyka płynności, niemniej jednak rozwiązania te będą testowane i po ostatecznej weryfikacji
wejdą w życie w 2018 roku.
Forum Stabilności Finansowej
Powstało w 1999 roku. Członkowie G-7 oraz Australia, Hongkong, Holandia, Singapur. Wspiera
rozwój i wprowadza jednolite standardy międzynarodowe, usprawnia przepływ informacji, identyfikuje
problemy zagrażające stabilności finansowej, koordynuje i kooperuje działalność członków Forum.
21.12.2012
NADZÓR UBEZPIECZENIOWY W POLSCE
Celem nadzoru ubezpieczeniowego jest:
•
czuwanie nad bezpieczeństwem zakładów ubezpieczeń, niedopuszczenie do ich
niewypłacalności i upadłości,
•
dbałość o interesy osób ubezpieczonych i poszkodowanych,
•
cel ten jest zwykle precyzowany ustawowo.
Nadzór ubezpieczeniowy może obejmować różne rodzaje działalności:
•
ubezpieczeniową,
•
w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego,
•
w zakresie funduszy emerytalnych,
•
innych pracowniczych programów emerytalnych.
Działalność ubezpieczeniowa:
•
obejmuje kształt powiązań między oferującymi usługi ubezpieczeniowe i zgłaszającymi na nie
popyt,
•
prowadzona jest przez zakłady ubezpieczeń występujące w różnych formach organizacyjnych,
np. S.A., towarzystw ubezpieczeń wzajemnych – stosownie do regulacji prawnej.
Nadzór ubezpieczeniowy w Polsce:
•
nadzorowi podlegają podmioty rynku ubezpieczeniowego:
o
działu I – ubezpieczenia na życie,
o
działu II – ubezpieczenia osobowe i majątkowe
o
notyfikowane w Polsce zakłady ubezpieczeń państw członkowskich UE i EFTA,
o
krajowe zakłady ubezpieczeń notyfikowane w państwach UE,
o
inne podmioty rynku ubezpieczeniowego.
Pośrednicy ubezpieczeniowi:
•
pośrednictwo ubezpieczeniowe jest odrębnym od działalności ubezpieczeniowej rodzajem
działalności gospodarczej,
•
skraca drogę między ubezpieczycielem i ubezpieczającym,
•
pośrednik ubezpieczeniowy wykonuje czynności ubezpieczeniowo-prawne za wynagrodzeniem,
•
może być realizowane,
Systemy nadzorcze nad działalnością ubezpieczeniową można klasyfikować wg następujących
kryteriów:
•
sposób integracji państwa w system funkcjonowania ubezpieczeń gospodarczych,
•
zakres możliwych działań prewencyjnych,
•
okres formułowania opinii o sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń,
•
modele oceny sytuacji finansowej zakładu zabezpieczeń.
Sposób integracji państwa w system funkcjonowania ubezpieczeń gospodarczych:
•
czynny system nadzoru ubezpieczeniowego – uczestnictwo bezpośrednie, państwo odnosi
korzyści materialne z tytułu zaangażowania swego kapitału,
•
bierny system nadzoru ubezpieczeniowego – angażuje się wyłącznie w celu zabezpieczenia
interesów ubezpieczonych.
Zakres możliwych działań prewencyjnych:
•
a'priori – zabezpieczenie działalności instytucji ubezpieczeniowych ma miejsce na każdym
etapie – licencja, OWU, itp.,
•
ex post – koncentracja na ocenie skutków działalności instytucji ubezpieczeniowych.
Okres formułowania opinii o sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń:
•
retrospektywne – ocena na podstawie danych historycznych,
•
prospektywne – oprócz danych historycznych, ocena prospektywna, symulacje, itp.
Modele oceny sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń:
•
wypłacalność jest ustalana w oparciu o minimalny kapitał gwarancyjny – wypłacalność
marginalna – obowiązuje w UE,
•
Risk Baset Capital – bufor bezpieczeństwa ustala się jako wartość funkcji wielu zmiennych,
głównie ustala się czynniki ryzyka i wartość zmiennych od nich zależnych. Określa się formuły
liczenia Risk Baset Capital odrębne dla: ubezpieczeń na życie, zdrowotnych, majątkowych i
OC,
•
systemy
wskaźnikowe
– narzędzia analitycznej weryfikacji sytuacji instytucji
ubezpieczeniowych, systemy przewidywania upadłości, systemy wczesnego ostrzegania.
Historia rozwoju nadzoru ubezpieczeniowego w Polsce:
•
można wyodrębnić cztery etapy ewolucji nadzoru ubezpieczeniowego:
◦ nadzór sprawowany przez Ministra Finansów – licencje, kontrola wielkości kapitału,
normy ostrożnościowe,
◦ nadzór sprawowany przez Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń powołany w 1996
roku – zadania podobne jak poprzednio, bieżąca ocena,
◦ nadzór sprawowany przez Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych –
powołana w 2002 roku – nastąpiła konsolidacja nadzoru ubezpieczeń i funduszy
emerytalnych,
◦ Komisja Nadzoru Finansowego – 2006 rok – nadzór ubezpieczeniowy + bankowy + nad
rynkiem kapitałowym.
Komisja Nadzoru Finansowego ma zadania równoległe:
•
nadzór ubezpieczeniowy realizuje poprzez zadania wydzielonych grup nadzorczych
umieszczonych w specjalnych komórkach,
•
można wyodrębnić departamenty odpowiedzialne za podstawowe zadania nadzorcze:
◦ nadzór ubezpieczeń działu I – ubezpieczenia na życie,
◦ nadzór ubezpieczeń dziełu II – ubezpieczenia majątkowe i pozostałe osobowe,
◦ nadzór funduszy emerytalnych – obejmuje działalność towarzystw i funduszy
emerytalnych, pracowniczych programów emerytalnych,
◦ nadzór pośrednictwa – pośrednicy ubezpieczeniowi, podmioty akwizycji ubezpieczeń oraz
OFE,
◦ nadzór prawno-licencyjny – licencje w zakresie ubezpieczeń, powszechnych i
pracowniczych towarzystw emerytalnych, otwartych i pracowniczych funduszy
emerytalnych, prowadzenie rejestr programów emerytalnych.
W strukturze nadzoru ubezpieczeniowego funkcjonuje też Departament Komunikacji i Integracji
Europejskiej:
•
prowadzi prace analityczne, przygotowuje prognozy i publikacje,
•
koordynuje zadania integracyjne,
•
opracowuje standardy, procedury i wytyczne nadzoru, itp.
Koszty funkcjonowania nadzoru ubezpieczeniowego pokrywane są z wpłat:
•
zakładów ubezpieczeń wynoszących 0,14% zbioru ich składki brutto,
•
Powszechnych Towarzystw Emerytalnych wnoszących opłaty w wysokości 0,14% składek
wpłaconych w danym roku do zarządzanych przez nie otwartych funduszy emerytalnych.
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny:
•
powstał na mocy ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej,
•
w celu zabezpieczenia poszkodowanych z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń OC
posiadaczy pojazdów mechanicznych, gdy sprawca szkody nie został zidentyfikowany lub
nie posiadał ubezpieczenia obowiązkowego,
•
na mocy tej Ustawy powstał również Fundusz Ochrony Ubezpieczonych,którego celem było
zaspokojenie roszczeń osób fizycznych w przypadku niewypłacalności zakładu ubezpieczeń.
Ustawa z dnia 8 czerwca 1995 roku o zmianie Ustawy o działalności ubezpieczeniowej:
•
rozszerzyła zakres działania UFG o zadania realizowane przez FOU,
•
kolejna zmiana ustawy – nowelizacje z 21 lipca 200 roku – poszerzenie działalności UFG –
dotyczyła zabezpieczenia roszczeń osób uprawnionych wraz z upadkiem zakładu ubezpieczeń.
Ustawa z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym
Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych:
•
aktualna podstawa prawna,
•
zachowuje dotychczasowy zakres gwarancji,
•
rozszerza działalność UFG o funkcję ośrodka informacji.