Historia S 80

NSZZ „Solidarność”-80. Pierwszych piętnaście lat.

Geneza, program, działalność

Maciej Kopeć

Szczecin, 2011

Wstęp

Dwudziesta rocznica powstania NSZZ „Solidarność”-80 stanowi doskonałą okazję do
przyjrzenia się okolicznościom powstania i działalności jednego z dwóch głównych nurtów
ruchu „Solidarność”. Opracowanie to nie rości sobie prawa do naukowego charakteru, jest
okolicznościowym wydawnictwem, będącym wyrazem szacunku wobec ludzi, którzy w
trudnych czasach sierpniowego zrywu, a potem stanu wojennego, mimo represji, prowadzili
działalność związkową. Jest także próbą przywrócenia pamięci o tych działaczach Związku,
wobec których próbowano podjąć działania mające na celu zepchnięcie ich na margines życia
społecznego już w niepodległej Polsce. W pracy tej wiele miejsca poświęcono kulisom
podziału wewnątrz „Solidarności” w roku 1989, a w szczególności wydarzeniom, które
rozegrały się w Szczecinie. Jest to zrozumiałe, gdyż to w Szczecinie powstała „Solidarność”-
80, tu była jej pierwsza siedziba i mimo przeniesienia jej w roku 1995 do Warszawy, Szczecin
pozostał historycznym miejscem narodzin „Osiemdziesiątki”. Autor tego opracowania zdaje
sobie sprawę, że opiera się ono przede wszystkim na dokumentacji przekazanej przez władze
NSZZ „Solidarności-80”, a pomija przy tym dwa dość istotne aspekty funkcjonowania tego
nurtu „Solidarności”. Jeden dotyczy nękania, skali inwigilacji i działań operacyjnych
prowadzonych przez SB zarówno przed, jak i po tzw. „okrągłym stole” przeciw działaczom
opozycyjnym wobec Lecha Wałęsy. Wydaje się zresztą, że ten mało znany aspekt historii
Polski, czyli walki tajnej policji z przeciwnikami okrągłego stołu prowadzonej w latach 1988-
1990, rozpoczętej jeszcze przez SB, a zakończonej przez UOP, zasługuje na całościową,
poważaną i odrębną monografię. Drugi, w zasadzie nie obejmuje dwutorowego zjawiska,
jakim był z jednej strony, zwłaszcza w Szczecinie, odpływ części członków do tzw.
„wałęsowskiej” „Solidarności”, a równocześnie, w wyniku rozczarowania polityką tzw.
rządów „postsolidarnościowych”, napływ członków z NSZZ „Solidarność” do
Osiemdziesiątki oraz powstawanie zupełnie nowych struktur NSZZ „Solidarność”-80.
Część pierwsza pracy dotyczy narodzin „Solidarności”, a następnie próby zniszczenia
Związku przez komunistyczne władze w okresie stanu wojennego. Powstała ona na podstawie
ogólnodostępnej literatury i opracowań okolicznościowych. Wydarzenia Sierpnia’80 mają
swoją bardzo bogatą literaturę, w tym słynną książkę Jerzego Holzera „Solidarność” 1980-
1981. Geneza i historia. Powstało także wiele prac dotyczących stanu wojennego w Polsce.
W tym opracowaniu wydarzenia lat 1980-1987 tworzą jednak tylko swego rodzaju wstęp dla
ukazania losów samego NSZZ „Solidarność”-80. Równocześnie wydarzenia polityczne,
społeczne i gospodarcze lat 1980-2005, stanowiące także tło dla przedstawienia działalności
„Solidarności”-80, znajdują swój bardzo szeroki naukowy opis w pracach wybitnych
historyków: Wojciecha Roszkowskiego i Antoniego Dudka.
Opisywany okres 15 lat działania Osiemdziesiątki zasadniczo obejmuje wydarzenia od
okrągłego stołu do lat 2004-2006. Z jednej strony od 2001 roku nastąpiła stabilizacja władz
„Solidarności”-80, a z drugiej - ostatnie zaburzenia na obrzeżach Związku miały miejsce do
2006 roku. Także w tym samym czasie, tj. w roku 2002 NSZZ „Solidarność”-80 stał się
częścią Forum Związków Zawodowych, uzyskując prawo do udziału w pracach Komisji
Trójstronnej. Z kolei odbywający się w 2004 roku w Pogorzelicy XIII Krajowy Zjazd
Delegatów NSZZ „Solidarność”-80 w swojej Uchwale Programowej w sposób niezwykle
precyzyjny przestawił tożsamość, rolę i zadania oraz miejsce NSZZ „Solidarność”-80 w
życiu społecznym Polski.
Równocześnie w 2005 roku nastąpiła dość istotna zmiana sytuacji politycznej w Polsce. Po
klęsce RS AWS w 2001 roku, a następnie SLD w 2005 roku, zasadniczo zakończył się
trwający od 1989 roku podział polskiej sceny politycznej na siły postsolidarnościowe i
postkomunistyczne, a została ona zdominowana na następne lata przez PO i PiS.
Za okazaną mi pomoc chciałbym serdecznie podziękować władzom krajowym Związku, w
tym Panu Bogdanowi Warzyńskiemu, Zarządowi Regionu Pomorze Zachodniego i jego

Przewodniczącemu Panu Wojciechowi Osmanowi (w tym także za związkowe Posłowie do
tej pracy) oraz Panu Stanisławowi Misiakowi z Podregionu Świnoujście (Port Handlowy
Świnoujście) za przekazanie mi szerokiego zbioru kopii związkowych dokumentów, bez
którego powstanie tej pracy nie byłoby możliwe. Napisanie tego opracowania bardzo ułatwiło
wydanie w 1991 roku w Szczecinie przez Katedrę Filozofii Uniwersytetu Szczecińskiego
„Wyboru dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990 Pęknięty Dzban”, którego dokonał
Marek Zagajewski. Autor skorzystał także z informacji zawartych w pracy magisterskiej pana
Dariusza Januszka NSZZ „Solidarność” – Problematyka rozłamu, przeobrażeń i
przekształceń od stanu wojennego od współczesności powstałej pod kierunkiem prof. Mariana
Grzędy w Instytucie Filozofii i Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego w 1999r.
We wrześniu 1991r. ostatecznie został zarejestrowany NSZZ „Solidarność”-80. Powstanie
„Solidarności”-80 było to skutkiem podziału jaki uzewnętrznił się w ruchu „Solidarność” w
drugiej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku. Formalnie istotą tamtego konfliktu była
kwestia legalności decyzji, które zapadły po 13 grudnia 1981 roku. Ich skutkiem było
najpierw zawieszenie legalnej działalności „Solidarności” i w końcu jej formalna likwidacja
na podstawie ustawy z dnia 8 października 1982r. o związkach zawodowych, a następnie jej
ponowna rejestracja 17 kwietnia 1989r. na mocy porozumień okrągłego stołu i tej samej
ustawy o związkach zawodowych z okresu stanu wojennego.
Lech Wałęsa i jego otoczenie starali się swoich przeciwników zmarginalizować i odsunąć od
wpływu na decyzje Związku, a w ostateczności wypchnąć poza związkowy nawias. Konflikt
z lat 1987-1989 pomiędzy powołaną przez Lecha Wałęsę najpierw Tymczasową Radą
„Solidarności” i później Krajową Komisją Wykonawczą a Grupą Roboczą Komisji Krajowej
zdawał się wskazywać na to, że głównym powodem podziału wewnątrz „Solidarności” była
sprawa legalności jej różnych struktur i spory personalne oraz stosunek do ponownej
rejestracji „Solidarności” w 1989r. Nie powiodła się podjęta po 17 kwietnia 1989r. przez
Porozumienie na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”
próba ratowania jedności „Solidarności” poprzez udział różnych grup i struktur związkowych
we wspólnych wyborach do władz „Solidarności”. Konsekwencją tych wydarzeń stało się
powstanie Komitetu Rejestracyjnego NSZZ „Solidarność”-80. Długotrwała batalia o
rejestrację NSZZ „Solidarność”-80 trwająca od marca 1990 do września 1991 roku, zdawała
się być tylko kontynuacją wcześniejszych dylematów, a późniejsze konflikty i podziały
wewnątrz samej „Osiemdziesiątki” - tylko sporami personalnymi.
Jeśli jednak porzucimy prawniczą i historyczną argumentację używaną na przełomie lat
osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku przez obie strony „solidarnościowego”
sporu, a przyjrzymy się bliżej dokumentom i oświadczeniom Grupy Roboczej KK i
Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ
„Solidarność”, a następnie związkowym działaniom i akcjom protestacyjnym „Solidarności”-
80, zobaczymy zupełnie inny kontekst tamtego podziału. Dochodzimy do wniosku, że kryje
się za nim wręcz fundamentalnie pytanie o kształt niepodległego państwa polskiego po 1989
roku. Dotyczy ono istoty demokratycznych przemian jakie nastąpiły w Polsce po 1989 roku i
ich beneficjentów, rozliczenia PRL-owskiej przeszłości, elementarnego poczucia
sprawiedliwości społecznej oraz miejsca w III RP świata pracy i związków zawodowych. Jest
to bowiem pytanie o sens i koszty kompromisu jakim było porozumienie części
solidarnościowej opozycji z komunistyczną władzą nazywane „okrągłym stołem” oraz
wszystkie skutki społeczne, polityczne i gospodarcze układu podpisanego 5 kwietnia 1989r.
Nie można także oddzielić programu, czy akcji protestacyjnych oraz konfliktów i podziałów
wewnątrz „Solidarność”-80 od polityki społeczno-gospodarczej poszczególnych rządów w
Polsce po 1989 roku. Geneza powstania NSZZ „Solidarność”-80 oraz jego działalność
związkowa stanowią w pewien sposób odpowiedź na pytanie o prawdziwe przyczyny tamtego
historycznego podziału i rolę autentycznych związków zawodowych dzisiaj.

Rozdział I. Sierpień 1980 roku. Powstanie NSZZ „Solidarność”

Geneza Sierpnia’80. System komunistyczny został narzucony Polsce po II wojnie światowej
na bagnetach Armii Czerwonej. Po złamaniu oporu poakowskiego i narodowego podziemia
oraz po sfałszowanych wyborach roku 1947 zbudowano system totalitarny oparty na władzy
partii komunistycznej (PPR a potem PZPR). PRL stała się częścią zdominowanego przez
ZSRR tzw. bloku wschodniego. Śmierć Stalina w roku 1953 doprowadziła do procesu tzw.
destalinizacji, a w Polsce do krwawo stłumionych wydarzeń czerwcowych w Poznaniu w
1956 roku, a następnie do tzw. odwilży nazywanej Polskim Październikiem. Powrót do
ideologicznych dogmatów marksizmu-leninizmu doprowadził do próby intelektualnego
oporu, który zaowocował inteligenckimi protestami w marcu 1968 roku. W końcu lat
sześćdziesiątych nastąpiło załamanie się polityki Władysława Gomułki polegającej na tzw.
„małej stabilizacji”, łączącej się z odejściem od polityki terroru lat czterdziestych i
pięćdziesiątych, a połączonej z nadzieją na zbudowanie względnej stabilizacji ekonomicznej
kraju. W grudniu 1970 roku władze podjęły próbę ratowania budżetu państwa poprzez
drastyczne podwyżki cen Odpowiedzią na nie stały się strajki i demonstracje, które
doprowadziły do krwawych wydarzeń w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie, Elblągu, Słupsku, a
następnie do strajku styczniowego w Szczecinie i lutowego w Łodzi. Grudniowa rewolta na
Wybrzeżu dała robotnikom poczucie siły, była istotnym elementem tworzenia się poczucia
tożsamości mieszkańców Szczecina i Gdańska, dała wzorce organizacji społecznej, pozwoliła
po raz pierwszy na sformułowanie własnych postulatów wobec władzy. Nowa ekipa na czele
z I sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem została zmuszona do odwołania podwyżki cen
i zainicjowała nowy kurs w postaci działań na rzecz intensywnego rozwoju ekonomicznego
kraju i podniesienia stopy życiowej Polaków. Zakończył się załamaniem gospodarczym,
próbą podwyżki cen w czerwcu 1976 roku i tzw. wydarzeniami w Radomiu i Ursusie.
Brutalna pacyfikacja protestujących poprzez słynne „ścieżki zdrowia”, ohydne wiece, na
których potępiano tzw. „warchoły” z Radomia i Ursusa wywołała sprzeciw i odruch
solidarności części społeczeństwa z ofiarami represji. Wraz z wcześniejszą zmianą konstytucji
PRL, która nastąpiła w lutym 1976r. polegająca m.in. na wprowadzeniu zapisów o
kierowniczej roli PZPR i przyjaźni z ZSRR, wydarzenia Czerwca’76 doprowadziły do
powstania tzw. opozycji demokratycznej w PRL. Składały się na nią m.in. Komitet Obrony
Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Konfederacja Polski Niepodległej,
Ruch Młodej Polski, Studenckie Komitety Solidarności. Wśród tych organizacji były także
Wolne Związki Zawodowe, których założycielami byli Kazimierz Świtoń, Krzysztof i Błażej
Wyszkowski, a do których szybko dołączyli m.in. Andrzej Gwiazda i Anna Walentynowicz.
Polska w końcu lat siedemdziesiątych była krajem ludzi młodych. Zgodnie z badaniami
socjologicznymi Polacy identyfikowali się z wielkimi wartościami, zwłaszcza z takim
pojęciem jak naród, a także ze swoją rodziną i najbliższym kręgiem przyjaciół, nie mieli
natomiast Polacy zaufania do instytucji publicznych. Deklarowano poparcie dla ideałów
socjalistycznych, ale równocześnie szło ono w parze ze stwierdzeniem, że panujący ustrój nie
urzeczywistnia ich w praktyce

. Sytuacja gospodarcza PRL się pogarszała

. Zadłużenie

zagraniczne w 1979r. wynosiło 22 miliardów dolarów

. Jeszcze w 1976 r. wprowadzono

kartki na cukier. Talony, Pewex-y, sklepy komercyjne stały się codziennością PRL.
Równocześnie krążyły legendy o luksusie partyjnych i milicyjnych ośrodków
wypoczynkowych, Komitetów Wojewódzkich PZPR i Komend Wojewódzkich MO,
wydawaniu państwowych pieniędzy na prywatne cele funkcjonariuszy partyjnych i
państwowych, mówiono o nierównych stosunkach gospodarczych z ZSRR, o finansowaniu

Zob. nastroje społeczne w PRL: Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-1997, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 1998 str. 307, 310, 359 i Jerzy Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia, Instytut
literacki, Paryż 1984 str.48-51 i str. 54-58

Zob. sytuacja gospodarcza PRL w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997, str. 316-321 i str. 338-341

tamże str. 340

wojny domowej w Angoli, czy pomocy dla Wietnamu i Kuby. Tzw. „manewr gospodarczy”,
który przeprowadzał premier Jaroszewicz nie przyniósł spodziewanych korzyści. Dla
ratowania bilansu finansowego państwa zaczęto wprowadzać tzw. „ukryte" podwyżki cen. W
sklepach ubywało towarów, władze wprowadzały podwyżki cen poprzez nowe nazwy
towarów i obniżenie ich jakości, wprowadzono tzw. „ceny komercyjne". Po poszukiwane
towary (meble, lodówki, telewizory) ustawiały się kolejki, w tym tzw. społeczne, gdzie
oczekiwano na dostawę towarów kilka dni. Braki i niedobory sprzyjały korupcji,
poszukiwaniu tzw. „dojść", „załatwiania" i „znajomości"

. 1 lipca 1980r. władze wprowadziły

niewielką, tzw. „ukrytą" podwyżkę cen mięsa (formalnie decyzja zapadła na bardzo niskim
szczeblu i polegała na przesunięciu grupy tanich mięs do zaliczanych do tych, sprzedawanych
po cenach „komercyjnych"). Stała się ona przyczyną fali strajków w różnych częściach
Polski

Polskie lato 1980 roku. Fala strajków ekonomicznych objęła Warszawę, Ursus, Sanok,
Tczew, Rzeszów, Poznań, Wrocław, Trójmiasto, Grudziądz, Żyrardów. Były to krótkie
przerwy w pracy, które kończyły się spełnieniem postulatów ekonomicznych, tzn. podwyżki
płac. Władze w obawie przed powtórzeniem się wydarzeń Czerwca'76, czy Grudnia'70
ustępowały(„kto staje ten dostaje"). Jednak ustępstwa i brak represji wobec protestujących
powodowały, że fala strajków rozszerzała się. Władze pieniędzmi próbowały „gasić" strajki,
ale było to dolewaniem oliwy do ognia. Natomiast strajki eufemistycznie nazywano
„przerwami i przestojami w pracy". W lipcu 1980 roku nastąpił strajk powszechny w
Świdniku, rozszerzony na Lublin. Skala tego strajku znacznie przekraczała dotychczasowe
protesty. Strajkujący utworzyli Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, pojawiły się także
postulaty polityczne. Ostatecznie po spełnieniu żądań ekonomicznych strajkujący powrócili
do pracy. Strajk trwał od 11 do 19 lipca 1980r. 23 lipca 1980 r. zakończył się strajk w
Stalowej Woli. Ponownie do strajków doszło na Dolnym Śląsku, Łodzi, także w Gdyni

Sierpień'80. 14 sierpnia 1980r

rozpoczął się strajk w Stoczni im. W. Lenina w Gdańsku w

obronie zwolnionej z pracy działaczki WZZ Anny Walentynowicz. Zgłoszono także postulaty
ekonomiczne (2000 zł podwyżki). Strajk ten zaczął rozszerzać się na inne zakłady Trójmiasta,
władze odcięły łączność telefoniczną z resztą kraju. 16 sierpnia 1980 r. część strajkujących na
czele z Lechem Wałęsą zgodziła się na spełnienie postulatów ekonomicznych (1500 zł) i
powrót do pracy. Jednak część działaczy WZZ na czele z Andrzejem Gwiazdą i Aliną
Pieńkowską zatrzymała część pracowników Stoczni i strajk kontynuowano dalej. Był to
wyraz solidarności z innymi protestującymi zakładami pracy, które wcześniej poparły
stocznię

17 sierpnia 1980r. sformułowano

listę

21 postulatów

które 18 sierpnia przedłożono

wojewodzie (wolne związki zawodowe, prawo do strajku, bezpieczeństwo strajkujących i
osób wspomagających strajk, wolność słowa, druku, powrót do pracy osób zwolnionych za
strajki w 1970r. i 1976 r., powrót na uczelnie studentów usuniętych za działalność opozycyjną
zwolnienie więźniów politycznych, podanie informacji o MKS i postulatach,
przeprowadzenie reform, które wyprowadziłyby kraj z kryzysu, wprowadzenie zasad doboru

Zob. Por. sytuacja gospodarcza PRL w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 339-341, J. Holzer

„Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 50-57

J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 86 i W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str.

360

Zob. Lubelski Lipiec’80, Gazeta Wyborcza, 13.07.2005r., W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 360,

J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 89-92

Por

W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str

. 360-361,

Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i

historia str. 93, Narodziny Solidarności. Opowieść o polskim Sierpniu, Gazeta Wyborcza 2005r., str. 7, Czas
Polski Solidarnej, Nasz Dziennik, 31.08.2010r., str.11, Zaczęło się w Gdańsku. Solidarność 1980-2005, Gazeta
Wyborcza, 21.06.2005r. str. 10-11, Sierpień’80. Rzeczpospolita, sierpień 2005r. str. 7

kadry kierowniczej na zasadzie kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej, zniesienie
uprzywilejowania milicji i wojska, zniesienia cen komercyjnych, podwyżki o 2000 zł,
obniżenie wieku emerytalnego i podniesienie najniższych rent i emerytur, wprowadzenia
kartek na mięso, wolne soboty, budownictwo mieszkaniowe, opieka nad matką i dzieckiem).
Powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) na czele z Lechem Wałęsą,

do którego

18 sierpnia 1980 r. przystąpiło 156 zakładów Trójmiasta

. 18 sierpnia 1980r

rozpoczął się

strajk w Szczecinie

Powstał MKS

na czele z Marianem Jurczykiem

sformułowano listę 36

postulatów, podobnych w treści do postulatów z Gdańska

. 18 VIII 1980r. Edward Gierek w

przemówieniu telewizyjnym odrzucił postulaty polityczne strajkujących, natomiast
zdecydowano się na rozmowy ze strajkującymi (nie rozprawę). Władze wysłały do Gdańska
delegację na czele z Tadeuszem Pyką

(19 sierpnia 1980r.), która gotowa była spełnić żądania

ekonomiczne, ale nie te które władze uważały za polityczne (wolne związki zawodowe).
Delegacji Pyki udało się złamać częściowo solidarność strajkujących, ale ostatecznie Pyka
został odwołany. 19 sierpnia 1980r. powstał MKS w Elblągu, równocześnie miały miejsce
krótkie strajki w innych częściach Polski. Władze podjęły działania przeciw opozycji,
zatrzymano m.in. Jacka Kuronia, Leszka Moczulskiego, Adama Michnika. Nastąpiła jednak
zmiana taktyki władz. Wysłano do strajkujących dwie nowe delegacje. 21 sierpnia 1980r.
wysłano do Gdańska delegację na czele z wicepremierem Mieczysławem Jagielskim, do
Szczecina z wicepremierem Kazimierzem Barcikowskim

23 sierpnia 1980r. delegacja

szczecińskiego MKS uzgodniła w Gdańsku, że pierwszym postulatem są wolne związki
zawodowe i bez jego spełnienia strajki nie zakończą się. 24 sierpnia1980r. nastąpiły
przetasowania w Biurze Politycznym KC PZPR, ustąpił m.in. premier Edward Babiuch, a
jego następcą został Józef Pińkowski. Władze zdecydowały się na rozmowy, ale
równocześnie powołano sztab do ewentualnego stłumienia protestu siłą. W Gdańsku i
Szczecinie (w mniejszym stopniu) pojawili się doradcy związani z opozycją (m.in.
Mazowiecki i Geremek, skłonni w większym stopniu do kompromisu z władzami, postawa
samych MKS-ów była bardziej „twarda"). Tymczasem strajki rozszerzały się, powstał MKS
we Wrocławiu, potem w Wałbrzychu, strajkowano w różnych częściach Polski (Poznań,
Warszawa, Ursus, Łódź, Nowa, Huta, Olsztyn, Koszalin). Były to strajki o różnym nasileniu,
równocześnie protestujący domagali się spełnienia postulatów strajkujących na Wybrzeżu
grożąc podjęciem dłuższych akcji protestacyjnych. 26 sierpnia 1980 r. na Jasnej Górze
kazanie wygłosił prymas Polski Stefan Wyszyński. Fragmenty kazania przedstawiła oficjalna
telewizja. Jednak zmanipulowane przez oficjalne środki masowego przekazu wezwanie
prymasa o powrót do pracy nie zmieniło postawy robotników. Strajki rozszerzyły się na
Górny Śląsk i Zagłębie Miedziowe. 29 sierpnia 1980 r. rozpoczął się strajk w kopalni
Manifest Lipcowy w Jastrzębiu Zdroju, gdzie powstał MKS na czele z Jarosławem
Sienkiewiczem.
30 sierpnia1980r

zostało podpisane porozumienie

w Szczecinie

(

powstanie niezależnych

związków zawodowych, ograniczenie cenzury, powrót do pracy zwolnionych, ale część
zapisów nie była precyzyjna). Jednak fala strajków rozszerzała się i zakończenie strajku w
Szczecinie nie miało już żadnego efektu politycznego, nie dawało już politycznego zysku
władzy. 31sierpnia 1980r. w Gdańsku podpisano porozumienie

(powstanie niezależnych

Zob. W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 361, J. Holzer „Solidarność”

1980-1981. Geneza i

historia str. 93-94, Narodziny Solidarności. Opowieść o polskim Sierpniu, Gazeta Wyborcza 2005r., str. 10-11,
Czas Polski Solidarnej, Nasz Dziennik, 31.08.2010r., str.10-11, Zaczęło się w Gdańsku. Solidarność 1980-2005,
Gazeta Wyborcza, 21.06.2005r. str. 11, Sierpień’80. Rzeczpospolita, sierpień 2005r. str. 7-8

Zob. 25 rocznica Sierpnia’80, Głos Szczeciński, 30.08.2005r., Szczeciński Sierpień. Gazeta Wyborcza

Szczecin, 30.08.2005r., Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str.361, J. Holzer „Solidarność”
1980-1981. Geneza i historia str. 97

samorządnych związków zawodowych, prawo do opiniowania, posiadania ośrodka analiz,
własne wydawnictwa, bezpieczeństwo, do pracy strajkujących, prawo do strajku, ograniczenie
cenzury, msza św. przez radio, przywrócenie zwolnionych robotników i studentów,
zwolnienie aresztowanych, ograniczenie przywilejów MO i wojska, uzgodniono kwestie
wprowadzania w życie postulatów ekonomicznych)

1 września 1980r. strajkujący w Szczecinie i Gdańsku zaczęli powracać do pracy, ale nie na
Śląsku. 3 września1980r. w Jastrzębiu Zdroju

podpisano

porozumienie

(dotyczyło ono

postulatów górniczych - pracy w soboty, tzw. „czterobrygadówki” oraz gwarancji. Falę
strajkową zakończyło porozumienie w podpisane w Katowicach 11 września 1980r.
Zawierało ono gwarancję tworzenia niezależnych związków zawodowych w całym kraju
(wolnych od ingerencji MO i SB), gwarancje bezpieczeństwa dla działaczy robotniczych,
prawo do lokali związkowych, do informacji w prasie o działaniach związków zawodowych
oraz prawo do udziału w pracach nad nowymi ustawami

Powstanie „Solidarności". W nocy 5/6 września 1980 r. Plenum KC PZPR odwołało z
funkcji I sekretarza Edwarda Gierka, a I sekretarzem został Stanisław Kania

Nowe

ładze

pozorowały ugodę, ale równocześnie 23 września 1980r. aresztowano przywódców KPN z
Leszkiem Moczulskim na czele, wypuszczonych z aresztu na krótko, w wyniku Porozumień
Sierpniowych.
Równocześnie zaczęto tworzyć Niezależne Samorządne Związki Zawodowe „Solidarność",
gdzie zwyciężył pogląd o tworzeniu scentralizowanej struktur. Powstała Komisja
Porozumiewawcza na czele z Lechem Wałęsą, będą Komitetem Założycielskim Związku
(potem powstała Krajowa Komisja Porozumiewawcza). W regionach tworzono MKR-y
(Międzyzakładowe Komitety Robotnicze). 29 września 1980r., wobec wolnego tempa prac
nad ustawą o związkach zawodowych i brakiem rejestracji Związku oraz słabego tempa
realizacji porozumień w sprawach płacowych, Krajowa Komisja Porozumiewawcza (KKP)
zapowiedziała godzinny strajk. Skala strajku i szybko rosnące struktury Związku pokazały
siłę „Solidarności". 24 października 1980r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował
statut „Solidarności", ale z poprawkami, wpisując do statutu kierowniczą rolę PZPR.
Wywołało to ogromne napięcie i groźbę powszechnego protestu. „Solidarność" ogłosiła
pogotowie strajkowe. 10 listopada 1980r

Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował

"Solidarność" z aneksem do statutu, gdzie stwierdzono, że „Solidarność" uznaje konstytucję
PRL (tzn. kierowniczą rolę PZPR)

16 miesięcy „Solidarności". 21 listopada 1980r. wybuchła tzw. sprawa Narożniaka
(ujawnienia dokumentu prokuratury generalnej podpisanego przez Lucjana Czubińskiego, w
sprawie zwalczania opozycji antysocjalistycznej). Pokazywało to, że z jednej strony władze
deklarowały wolę porozumienia, a z drugiej przygotowywały akty represji wobec
„Solidarności”. Propaganda państw sąsiednich nasilała histerię o kontrrewolucji w Polsce. W
grudniu 1980r. odbyło się posiedzenie przywódców państw wojsk Układu Warszawskiego,
gdzie I sekretarza KC PZPR Stanisława Kanię poddano miażdżącej krytyce.

Zob. przebieg strajków i podpisanie porozumień sierpniowych w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997

str. 361-362, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 97-106, Sierpień’80. Rzeczpospolita,
sierpień 2005r., Narodziny Solidarności. Opowieść o polskim Sierpniu, Gazeta Wyborcza 2005r., 25 rocznica
Sierpnia’80, Głos Szczeciński, 30.08.2005r., Czas Polski Solidarnej, Nasz Dziennik, 31.08.2010r., Solidarność
1980-2000, Nasz Dziennik, 31.08.2000r., Lubelski Lipiec’80, Gazeta Wyborcza, 13.07.2005r., Zaczęło się w
Gdańsku. Solidarność 1980-2005, Gazeta Wyborcza, 21.06.2005r., Szczeciński Sierpień. Gazeta Wyborcza
Szczecin, 30.08.2005r., „Żeby Polska była Polską”. 25-lecie NSZZ „Solidarność”, Nasz Dziennik, 30.08.2005r.

Sierpień’80. Reżym i naród Rzeczpospolita, 31.08.2010r.

Zob. W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 362, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i

historia str. 107-108,

Konflikt wokół rejestracji „Solidarności” zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 364-365, J.

Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 117-133

Okres tzw. 16 miesięcy „Solidarności cechował się zapaścią gospodarki. Na sklepowych
półkach znajdowały się przysłowiowe ocet i herbata. Sytuacji nie ratowało wprowadzenie
kartek żywnościowych. Przeciwko tej sytuacji solidarność organizowała protesty, tzw.
„marsze głodowe" (Łódź, Szczecin). Natomiast władze za zaistniałą sytuację winiły
„Solidarność" („ciągłe strajki") i ten wątek szczególnie mocno wybijała propaganda PRL.
Władze stały się mistrzem w prowokowaniu nieustannych konfliktów, od pierwszego
dotyczącego rejestracji NSZZ „Solidarność", następnie o wolne soboty, po kolejne (o
charakterze lokalnym jak i ogólnokrajowym. Dotyczyło to m.in. rządowych ośrodków
wypoczynkowych, budynków PZPR i MO, sporów o skompromitowanych lokalnych
działaczy PZPR i władz państwowych. Takie lokalne konflikty prowadziły do strajków w
całych regionach np. Podbeskidzie, czy Zielona Góra). Szczególnie istotny charakter miały
dwa takie konflikty: w sprawie rejestracji Niezależnego Zrzeszenia Studentów i NSZZ
Rolników Indywidualnych „Solidarność". Komitet Organizacyjny Niezależnego Zrzeszenia
Studentów (NZS) zaczęto tworzyć jeszcze jesienią 1980r. Jednak dopiero w lutym 1981r. po
strajku łódzkim studentów nastąpiła rejestracja NZS. Działania NZS miały charakter
radykalnego ruchu politycznego, charakteryzującego się dużą dynamiką, prowadzącego do
erozji struktur SZSP, tworzącego potężny ruch wydawniczy, koncentrujący się na
odkłamywaniu historii najnowszej. Działania NZS budziły prawdziwą frustrację i irytację
władz

Podobna sytuacja dotyczyła ruchu chłopskiego. Chłopi domagający się swoich praw
zorganizowali strajk w Ustrzykach Dolnych i 19 lutego 1981r. nastąpiło podpisanie
porozumienia (tzw. „porozumienia ustrzyckie"). 9 marca 1981r. powstał jednolity komitet
organizacyjny NSZZ RI „S". Jednak władze blokowały możliwość legalnego działania ruchu
chłopskiego. Te działania zbiegły się ze zmianami na szczytach władzy. 11 lutego 1981r.
premierem został gen. Wojciech Jaruzelski i zaapelował o „90 spokojnych dni". 16 marca
1981r. rozpoczęły się wokół Polski manewry wojsk Układu Warszawskiego Sojuz'81. 19
marca 1981r. nastąpiła tzw. „prowokacja bydgoska". Na sali Wojewódzkiej Rady Narodowej
(WRN) w Bydgoszczy funkcjonariusze SB i MO pobili działaczy „Solidarności" na czele z
Janem Rulewskim, przewodniczący Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność" w Bydgoszczy.
Sesja WRN była poświęcona akcji „miejskiej" „Solidarności" w sprawie „Solidarności
Wiejskiej". Wywołało to ogromne napięcie w kraju. „Solidarność" zażądała wskazania i
ukarania winnych wydarzeń w Bydgoszczy. Władze przypuściły zmasowany atak
propagandowy na „Solidarność". 27 marca 1981r. został przeprowadzony 4-godzinny strajk
ostrzegawczy o ogromnym zasięgu, który pokazał ogromną determinację strajkujących. 30
marca 1981r. zostało podpisane tzw. porozumienie warszawskie kończące protest, będące
daleko idącym kompromisem ze strony „Solidarności" (nie wyjaśniono kulis wydarzeń, ale
zapadła zgoda w sprawie rejestracji ruchu chłopskiego)

.W maju 1981r. zarejestrowano

NSZZ RI „Solidarność". Dla społeczeństwa polskiego szczególną wymowę w tym czasie
miały zamach na papieża Jana Pawła II 13 maja 1981r. i śmierć 28 maja 1981r. kardynała
Wyszyńskiego. Szczególnie ważnym wydarzeniem w 1981 roku był IX Zjazd PZPR i walka o
jego demokratyczny charakter. Władze starały się zablokować demokratyczne procedury, stąd
zaczęły działać tzw. „poziomki", czyli struktury poziome w ramach PZPR, poza oficjalnymi
strukturami partii. Zostały one rozbite przez kierownictwo PZPR, a ich liderzy usunięci z
partii. Zjazd PZPR, który odbył się w lipcu 1981r. nie przyniósł żadnego rozstrzygnięcia, ale
we władzach partii znalazło się wielu działaczy uznawanych za tzw. „partyjny beton" (tzw.
„twardogłowi"), np. S. Olszowski, A. Siwak, M. Milewski. W sierpniu (3-5) 1981 r. kolumna

Konflikty wokół „Solidarności” zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 364-367, J. Holzer

„Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia m.in. str. 137, 156-158, 177-180, 187-190, 194

Sprawa NSZZ RI „Solidarność” i tzw. „prowokacja bydgoska” zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-

1997 str.367-368, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 170, 174-176, 186-187, 195-215

pojazdów „Solidarności" została zablokowana pod budynkiem KC PZPR w Warszawie, co
potęgowało wzrost napięcia.

We wrześniu 1981r. odbył się Zjazd „Solidarności" („Solidarność" liczyła wtedy 9,5 mln
członków)

. Zjazd wystosował (8 września) „Posłanie do narodów Europy Wschodniej" w

obronie praw człowieka wywołało prawdziwą histerię władz PRL i państw sąsiednich. 13
września 1981r. odbyło się posiedzenie Komitetu Obrony Kraju (KOK), na którym
przeważało zdanie o konieczności powstrzymania „kontrrewolucji". Powołano zespół, który
miał udział w przygotowywaniu stanu wojennego (faktycznie plan konfrontacji był
przygotowywany od listopada 1980r.). W październiku 1981r. usunięto Stanisława Kanię ze
stanowiska I sekretarza KC PZPR, a gen. W. Jaruzelski został szefem PZPR (będąc już
szefem rządu, ministrem obrony narodowej). Jesienią miały miejsce prowokacje w kopalniach
„Szczygłowice" i „Sosnowiec". W listopadzie 1981r. rozpoczął się strajk w WSI w Radomiu,
a w jego konsekwencji strajki solidarnościowe studentów w całym kraju. 2 XII 1981r. przy
pomocy ZOMO złamano siłą strajk studentów WOSP. W Radomiu Komisja Krajowa
„Solidarności" zagroziła strajkiem powszechnym, gdyby władze chciały przypuścić atak na
związek. Potwierdziła to, gdy zebrała się ponownie w Gdańsku w dniach 11-12 XII 1981r.

Rozdział II. Stan wojenny w Polsce

Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. W nocy z 12/13 grudnia 1981r. Rada Państwa
PRL wprowadziła stan wojenny

. Został on wprowadzony przez Radę Państwa mimo, iż była

sesja Sejmu (jedyny głos sprzeciwu to głos Ryszarda Reiffa z PAX-u). Dopiero później Sejm

Sytuacja w PZPR, zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str.367-368 i str. 370-373, J. Holzer

„Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia m.in. str. 157-160, 162, 181-184, 190-191, 206-211, 22-223, 226-
235, 246-251

Zob. J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia . str. 263-279

Konflikty władza-„Solidarność” przed wprowadzeniem stanu wojennego zob. w: W. Roszkowski Historia

Polski 1914-1997 str. 273-276, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia m.in. str. 330-346

zatwierdził dekret Rady Państwa o stanie wojennym. Wprowadzono godzinę milicyjną,
ograniczono łączność i możliwość podróżowania, wprowadzono militaryzację zakładów
pracy, zakaz organizowania zgromadzeń i strajków, zawieszono wydawanie prasy,
zawieszono działalność organizacji społecznych, w tym „Solidarności". Internowano ok. 6,6
tys. działaczy „Solidarności", a dla „równowagi" także niektórych działaczy PZPR, w tym
Edwarda Gierka. Poinformowano o powstaniu Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego
(WRON - tzw. „Wrony"), na której czele stanął gen. Wojciech Jaruzelski. Za próby protestów
nastąpiły aresztowania, a sądy wydawały wyroki w trybie doraźnym. Najwyższy wyrok wydał
Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni za próbę strajku w WSM w Gdyni (Ewa Kubasiewicz
skazana na 10 lat więzienia). Na ulicach pojawiły się czołgi i transportery opancerzone, silne
patrole wojska i MO. Do zakładów pracy wprowadzono wojskowe grupy operacyjne,
wojskowych komisarzy, atmosferę grozy i strachu podsycały ją wojskowe mundury spikerów
w telewizji. Odpowiedzią na stan wojenny stały się strajki w wielu zakładach pracy. 14
grudnia 198lr. w Stoczni Gdańskiej powstał Krajowy Komitet Strajkowy na czele z
wiceprzewodniczącym KK Mirosławem Krupińskiem. W nocy z 14/15 grudnia 1981r. wojsko
i ZOMO złamały strajk w Stoczni Gdańskiej. W nocy 15 grudnia 1981r. wojsko i ZOMO
spacyfikowały Stocznię Szczecińską im. A. Warskiego rozbijając komitet strajkowy na czele
z Mieczysławem Ustasiakiem i Andrzejem Milczanowskim. Mimo to protest w Stoczni
Szczecińskiej przyjął formę strajku włoskiego i trwał dalej (władze go w końcu złamały
zamykając Stocznię i wysyłają pracowników na urlop). Strajk prowadziła także Stocznia
„Gryfia”. Szybko złamano strajk w szczecińskim Polmozbycie. 15 grudnia 1981r. złamano
strajk we Wrocławskim „Pafawagu" i w kopalni „Manifest Lipcowy"( gdzie użyto broni
palnej. 16 grudnia 1981r. spacyfikowano Hutę Lenina i WSK Świdnik oraz kopalnię
„Wujek", gdzie na skutek użycia broni palnej przez pluton specjalny MO zginęło 9 górników,
a wielu zostało rannych. 19 grudnia 1981r. zostały spacyfikowane Zakłady Azotowe w
Puławach, a 23 grudnia 1981r. Huta Katowice. 22 grudnia 1981r. załamał się strajk w kopalni
„Ziemowit", a 28 XII 1981r. zakończył się ostatni strajk w grudniu 1981r. w kopalni „Piast"
(był to rekord w długości prowadzenia strajku pod ziemią na głębokości kilkuset metrów). 17
grudnia 1981 r. na ulice Gdańska wyszły dziesiątki tysięcy demonstrantów, nastąpiła brutalna
akcja ZOMO, użyto broni palnej. Po pacyfikacji strajków przystąpiono na ogromną skalę do
represji. Usuwano z pracy tysiące ludzi (weryfikacja), usuwano tych, którzy nie podpisali
deklaracji lojalności („lojalki"). Następowały aresztowania, kolejne osoby były internowane

Opór. Podziemne struktury „Solidarności". Zewnętrznym wyrazem oporu stały się hasła
na murach („Zima wasza, wiosna nasza"), ulotki i oporniki, czy znaczki „Solidarności". Dzień
30 stycznia 1982 r. prezydent USA Ronald Reagan ogłosił dniem solidarności z Polską. Tego
dnia obok symbolicznych świec palonych w oknach polskich mieszkań na ulice Gdańska

Kulisy wprowadzenia stanu wojennego m.in. por. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 376-377,

Jerzy Eisler „Ocena stanu badań i refleksja współczesna nad stanem wojennym” w: Stan wojenny w skali kraju i
Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez
Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe
w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod
redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005 str. 13-
31, Lech Kowalski, Jak przygotowywano stan wojenny, Gazeta Polska 31.08.1995, Ryszard Jerzy Kukliński
Raport z osaczonego kraju, Gazeta Polska, 15.12.1994r., Jan Olaszek Wyrok na „Solidarność” w: Sierpień’80.
Reżym i naród, Rzeczpospolita, 31.08.2010r.

Opór wobec wprowadzenia stanu wojennego zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str.

378-379, Stan wojenny Nasz Dziennik, 13.12.2001r., 20 lata temu. Stan wojenny, Głos Szczeciński,
13.12.2001r., red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003, Stan wojenny w skali
kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez
Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe
w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod
redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005

wyszły tysiące manifestantów, nastąpił atak ZOMO i wielogodzinne starcia. 13 lutego 1982r.
do demonstracji doszło w Poznaniu, wielu manifestantów odniosło ciężkie obrażenia na
skutek brutalnej akcji milicji. 22 kwietnia 1982r. powstała konspiracyjna Tymczasowa
Komisja Koordynacyjna „S" – TKK (B .Lis, Z. Bujak, W. Hardek, W. Frasyniuk). Obok niej
powstawały inne formy oporu, m.in. Ogólnopolski Komitet Oporu (OKO; E. Szumiejko),
Solidarność Walcząca (Konrad Morawiecki), Komitet Oporu Społecznego (KOS), czy
Międzyzakładowy Robotniczy Komitet „Solidarności" (MRK"S") w Warszawie. MRK"S"
opowiadał się za czynnym oporem, TKK nastawiła się na tzw. „długi marsz" (lansowany
przez środowiska korowskie). MRK"S" zorganizował radio „Solidarność" (Zbigniew i Zofia
Romaszewscy), wezwał do manifestacji w dniach 1 i 3 maja 1982r.

Wiosna nasza. 1 maja 1982 r. na ulice wielu miast w Polsce wyszło tysiące manifestantów
(m.in. w Warszawie, Gdańsku, Szczecinie, Krakowie). MO wówczas nie interweniowała.
Manifestacje przebiegały spokojnie. 3 maja 1982r. ponownie dziesiątki demonstrantów,
często po mszach świętych, wyszło na ulice. Tym razem interwencja ZOMO była niezwykle
brutalna. Wielogodzinne starcia miały miejsce w Warszawie, Szczecinie (podpalono hotel
MSW), Gdańsku (także tu demonstranci przy użyciu butelek z benzyną zaatakowali obiekty
MSW). 4 maja 1982r. do demonstracji ponownie doszło w Szczecinie, 13 V 1982 r. w
Krakowie, w 13 czerwca we Wrocławiu. Na fali tych nastrojów TKK wezwała do wielkich
manifestacji w całej Polsce w dniu 31 sierpnia 1982r.

31 sierpnia 1982r. na ulice 66 miast w Polsce wyszły tysiące demonstrantów. W wyniku akcji
ZOMO zatrzymano 6 tys. osób, na skutek użycia broni palnej 3 osoby zginęły w Lubinie. Do
szczególnie zaciętych starć doszło we Wrocławiu, w Gdańsku Nowej Hucie, na mniejszą
skalę w Warszawie, czy w Szczecinie. W niektórych miastach starcia powtórzyły się jeszcze 1
września 1982r. (często sprowokowane przez MO, m.in. w Częstochowie, Lubinie). Złamanie
manifestacji wzmocniło pewność władz co kontroli sytuacji w kraju (także aresztowanie W.
Frasyniuka) i zapewne miało wpływ na delegalizację „Solidarności"

Rozwiązanie „Solidarności". 8 października 1982r. Sejm przyjął ustawę o związkach
zawodowych, która rozwiązywała wszystkie dotychczasowe związki zawodowe. Na jej
podstawie miały powstawać nowe związki (tzw. „neozwiązki"). Odpowiedzią na ten ruch
władz był spontaniczny strajk w Stoczni Gdańskiej. Nie został on jednak poparty przez TKK,
która wezwała do ogólnokrajowego protestu w dniu 10 listopada 1982 r. Zakończył się
całkowitą klęskę (władze przygotowane do konfrontacji uniemożliwiły protesty, 8-godzinny

Tworzenie się struktur konspiracyjnych „Solidarności” zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-

1997 str. 379-380, red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003, Stan wojenny w
skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej
przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum
państwowe w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa
pod redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005

Opór społeczny w pierwszych miesiącach stanu wojennego por. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski

1914-1997str. 380, red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003, Stan wojenny w
skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej
przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum
państwowe w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa
pod redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005, w
szczególności skala represji w: Stan wojenny Nasz Dziennik, 13.12.2001r. str. II

Opór społeczny w pierwszych miesiącach stanu wojennego zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski

strajk nie odbył się). 18 października 1982r. Sejm wprowadził tymczasowe uregulowania w
okresie zawieszenia stanu wojennego, a 31 grudnia 1982r. Rada Państwa zawiesiła stan
wojenny (ale skazywano dalej z dekretu o stanie wojennym), wprowadzono częściową
amnestię. Władze za wszelką cenę usiłowały udowodnić, że w kraju następuję „normalizacja"
i te jej etap zakończyło powstanie Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON) z
Janem Dobraczyńskim na czele (PRON w 1983r. zastąpił FJN). Równocześnie władze starały
się zastraszyć społeczeństwo. Temu celowi służyły zaocznie wydane wyroki na ambasadorów
PRL, którzy sprzeciwili się wprowadzeniu stanu wojennego (Rurarz, Spasowski), Zdzisława
Najdera, dyrektora RWE. Mimo kolejnych aresztowań 1 i 3 maja 1983r. odbyły się
manifestacje „Solidarności" w wielu miastach (Warszawa, Gdańsk, Nowa Huta, Wrocław,
Szczecin), doszło do starć z ZOMO. 12 maja 1983r. zginął na komisariacie w Warszawie
Grzegorz Przemyk, syn poetki Barbary Sadowskiej (sprawa Przemyka). W czerwcu 1983r.
miała miejsce pielgrzymka papieża do Polski. Zgromadziła ona miliony wiernych, w wielu
transparentach widniały hasła „Solidarności", w niektórych miasta po zakończeniu mszy
dochodziło do starć z ZOMO. Po wizycie papieża przeprowadzono dalszy ciąg
„normalizacji". W lipcu 1983r. po zmianie konstytucji PRON zastąpił FJN, a z dniem 22 lipca
1983r. zniesiono stan wojenny. Zlikwidowano instytucje internowania, ale 11 przywódcom
„S" oraz członkom KOR postawiono inne zarzuty i aresztowano, ogłoszono częściową
amnestię. 25 sierpnia 1983r. wicepremier Mieczysław Rakowski przybył do Stoczni
Gdańskiej by przekonywać, że to „Solidarność" była winna wprowadzeniu stanu wojennego.
Wystąpienie wicepremiera był całkowitą porażką. Natomiast 31 sierpnia 1983r. tysiące
demonstrantów wyszły na ulice wielu miast, doszło do strać z ZOMO .
5 października 1983r. Lech Wałęsa otrzymał pokojową nagrodę Nobla, co było ogromnym
ciosem propagandowym dla ekipy gen. Jaruzelskiego i wzmacniało „Solidarność" i samego
Wałęsę wobec władz PRL. Władze odpowiedziały zaostrzeniem kursu, m.in. wyrazem tego
stała się „wojna o krzyże" (najbardziej dramatyczna w szkole w Miętnem). 19 października
1984r. został porwany, a następnie zamordowany przez funkcjonariuszy SB ksiądz Jerzy
Popiełuszko. Wywołało to ogromne oburzenie, doprowadzono do procesu zabójców księdza,
ale nie próbowano wyjaśnić sprawy do końca (sugerowano jedynie, że mogła być to
prowokacja wymierzona w generała Jaruzelskiego). Manifestacyjny pogrzeb księdza
Popiełuszki zgromadził w Warszawie kilkaset tysięcy ludzi. Ale opór społeczny zaczął
wygasać. Wprawdzie w dniach 1 i 3 maja 1984r. (Warszawa, Gdańsk, Szczecin, Nowa Huta,
Wrocław) na ulice wyszły tysiące demonstrantów, ale nie było ich już tak wielu jak
wcześniej, mniejsza też była ich determinacja w starciu z ZOMO. Te formy oporu zaczęły się
wyczerpywać, brakowało wiary, że mogą one zmienić politykę władz, stawały się raczej
wyrazem symbolicznego sprzeciwu

Rozdział III. Porozumienia „okrągłego stołu". Początki III RP

Zmiany społeczne i polityczne. W czerwcu 1984r. odbyły się wybory do rad narodowych, a
październiku 1985r. odbyły się wybory do Sejmu (opozycja wezwała do ich bojkotu).
Ogłoszono kolejną amnestię, premierem został Jerzy Messner (gen. Jaruzelski zrezygnował z
tej funkcji). W 1986r. miały miejsce słabe manifestacje rocznicowe (1 i 3 maja, 31 sierpnia,

Opór społeczny i polityka władz PRL w latach 1982-1984 zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-

1997 str. 381-388, red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN,

11 listopada). We wrześniu 1986r. przeprowadzono kolejną amnestię, teraz częściej sprawy
kierowano do kolegiów ds. wykroczeń niż do sądów. Pojawiły się nowe zjawiska społeczne,
do życia polityczne i społecznego wchodziły nowe pokolenia, które coraz mniej pamiętały
„starą" „Solidarność" i jej autorytety. W 1984r. (1 maja) na ulicach Gdańska pojawił się Ruch
Społeczeństwa Alternatywnego (RSA), potem Międzymiastówka Anarchistyczna. W 1985r.,
po aresztowaniu Marka Adamkiewicza ze Szczecina (przed Sierpniem'80 działacza SKS we
Wrocławiu, potem NZS na WSP w Szczecinie) za odmowę złożenia przysięgi wojskowej,
powstał Ruch Wolność i Pokój (WiP). Zaczęła rosnąć w siłę radykalna Solidarność Walcząca
(Kornel Morawiecki), zaczęła odbudowywać swoje rozbite w okresie stanu wojennego
struktury Konfederacja Polski Niepodległej - KPN, z czasem powstał tzw. drugi NZS, a
wśród młodzieży szkół średnich Federacja Młodzieży Walczącej (FMW). Powstała także
radykalna, całkowicie odrzucająca socjalizm i dotychczasowe formy oporu Liberalno-
Demokratyczna Partia „Niepodległość" (LDP"N"), daleko na lewo od niej była
odbudowywana PPS na czele z Janem Józefem Lipskim. 1 czerwca 1987r. zainaugurowała
swoją działalność Pomarańczowa Alternatywa „majora" Frydrycha. Władze od momentu
powołania w ZSRR na stanowisko I sekretarza KPZR Michaiła Gorbaczowa nie mogły
stosować tak brutalnych form represji jak do tej pory. Zdawano sobie sprawę, że opozycji już
nie da się zniszczyć, że choć osłabiona, staje się zjawiskiem trwałym dla PRL. Jednak na
razie władze nie były skłonne do podjęcia dialogu z opozycją. Z drugiej strony, w części
kręgów opozycyjnych narastało przekonanie, że przy pomocy słabych rocznicowych
manifestacji i odbijanych na powielaczach gazetek, wobec słabnącego oporu społecznego nie
wygra się z władzą. Z kolei część radykalnych środowisk młodzieżowych coraz bardziej
negatywnie odnosiła się do „starych" działaczy „Solidarności"

Skutki społeczne i gospodarcze stanu wojennego. Stan wojenny wzmocnił negatywne
zjawiska w gospodarce. Wyprowadzenie na ulice tysięcy czołgów, wozów opancerzonych,
dziesiątków tysięcy żołnierzy było przedsięwzięciem kosztownym (zużycie sprzętu, benzyna,
rezerwy strategiczne, dodatkowe uposażenie dla kadry). Utrzymywanie na dużym poziomie
liczebnym i w stałej gotowości dużych sił milicyjnych, konieczność przerzucania dużych
kolumn ZOMO do różnych miast dla tłumienia manifestacji, zużycie sprzętu, konieczność
zakupów nowego sprzętu za dewizy było także kosztowne. Stan wojenny pogłębił także takie
negatywne zjawiska jak apatia, alkoholizm, zniechęcenie, wycofywanie się z życia
społecznego („wewnętrzna emigracja"), poczucie przegranej, zmarnowanych szans, z chwilą
gdy ponownie można było uzyskać paszport setki tysięcy młodych i przedsiębiorczych
Polaków opuściło kraj na zawsze. Stan wojenny był także okazją do awansu dla tych, którzy
bez skrupułów wykorzystali fakt wyrzucania tysięcy ludzi z pracy, tych, którzy nie podpisali
„lojalek", zostali aresztowani, internowani, czy skazani, (a w przypadku szkolnictwa
wyższego także na skutek pseudoreformy usunięci z zajmowanych stanowisk), by zająć ich
miejsca. Decydowała lojalność i dyspozycyjność wobec władzy a nie kompetencje. Władze
nie wykorzystały szansy jaką dawał stan wojenny do przeprowadzenia głębokich reform
społeczno-gospodarczych. Pod osłoną stanu wojennego przeprowadzono jedynie drastyczną
podwyżkę cen w lutym 1982r. Jednak nie nastąpiły po niej żadne głębsze zmiany systemu
gospodarczego. Dopiero narastający ciężki kryzys i „pierestrojka" w ZSRR skłoniły do
pewnych zmian. Władze zadeklarowały przeprowadzenie II etapu reformy gospodarczej. W
tym celu przeprowadzono referendum w tej sprawie w listopadzie 1987r. Jednak ze względu
na niedostateczną frekwencję zakończyło się więc porażką władz. Władze jednak

Sytuacja w Polsce w latach 1984-1986 por. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 390-393,

Leszek Biernacki, „Nie można zdezerterować” – młodzieżowy bunt 1988 roku w: W przededniu Wielkiej
Zmiany. Polska w 1988 roku, Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk, 2009. Materiały z konferencji
zorganizowanej w Gdańsku, 25 listopada 2008 roku przez Wydział Muzealno-Archiwalny i Bibliotekę
Europejskiego Centrum Solidarności

kontynuowały pseudoreformy. W 1987r. powołano urząd Rzecznika Praw Obywatelskich
(Ewa Łętowska). Powołano także w grudniu 1986r. Społeczną Radę Konsultacyjną przy
Przewodniczącym Rady Państwa (przy gen. Jaruzelskim, funkcja od 1985r.). Znalazł się w
niej m.in. Skubiszewski, ale większość znanych osób odmówiła w niej udziału. W lutym
1988r. rozpoczęła się tzw. reforma Messnera-Rakowskiego („urealnienie cen"), czyli
wprowadzono drastyczną podwyżkę cen. Wywołała ona skutki, których ani władza, ani
„solidarnościowa" opozycja się nie spodziewały

Michaił Gorbaczow. Perestrojka w ZSRR. W 1982r. zmarł Leonid Breżniew, a jego miejsce
zajął Jurij Andropow. Po śmierci Andropowa I sekretarzem KC KPZR został Konstantin
Czernienko., a po jego śmierci w 1985 r. jego miejsce zajął Michaił Gorbaczow. Zainicjował
on program pierestrojki (przebudowy), głasnosti (jawności). Powodem tych działań stał się
kryzys ZSRR spowodowany kryzysem gospodarczym i społecznym oraz narastającą luką
technologiczną. Z jednym celów polityki Gorbaczowa było pozyskanie opinii publicznej na
Zachodzie, a drugim taka przebudowa ZSRR, która uratowałaby to państwo pozwalając partii
komunistycznej na kontrolę sytuacji. Pierejestrojka i głasnost' oznaczały także odrzucenie
doktryny Breżniewa i zgodę na zmiany w krajach bloku komunistycznego, m.in. zapewne
temu celowi służyła wizyta Gorbaczowa w Polsce w lipcu 1988 r. Być może także w tym
czasie władze zaczęły być skłonne do jakiejś formy dialogu i porozumienia, jednak na
warunkach władz. Być może także temu celowi służył „tajny" memoriał Mieczysława
Rakowskiego o rozmowach z opozycją a będący formą wysondowania nastrojów po obu
stronach

Strajki 1988 roku. 25 kwietnia 1988r. nastąpił strajk komunikacji miejskiej w Bydgoszczy,
poparty przez oficjalne związki zawodowe (OPZZ) mający charakter ekonomiczny (był
odpowiedzią na „urealnienie" cen z lutego 1988 r.). Jednak strajk, który wybuchł 26 kwietnia
1988r. w Nowej Hucie miał już inny charakter, gdyż protestujący domagali się przywrócenia
„Solidarności". 29 kwietnia 1988 r. wybuchł strajk w Hucie Stalowa Wola także pod hasłem
powrotu „Solidarności". Wprawdzie po demonstracji siły ze strony ZOMO i wojska
(produkcja zbrojeniowa) załamał się po jednym dniu, ale był kolejnym dowodem na zmianę
nastrojów w Polsce. 1 maja 1988r. miały miejsce manifestacje w różnych miastach Polski, na
szersza skalę niż do tej pory. 2 maja 1988r. rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej (została
ona całkowicie odizolowana od miasta przez siły ZOMO). W nocy z 4/5 maja 1988 r.
nastąpiła niezwykle brutalna pacyfikacja Huty Lenina przez ZOMO. W tej sytuacji, wobec
braku poparcia i groźby podobnej pacyfikacji, załamał się strajk w Stoczni Gdańskiej

. W

czerwcu 1988r.odbyły się wybory do rad narodowych, a w lipcu 1988r. Polskę odwiedził
Michaił Gorbaczow.
15 VIII 1988r. rozpoczął się strajk w kopalni „Manifest Lipcowy", a następnie do strajku
dołączyło kilkanaście następnych kopalni. W Jastrzębiu-Zdroju („Manifest Lipcowy")
powstał MKS, a strajkujący domagali się przywrócenia „Solidarności". 17 sierpnia 1988 r.
zastrajkował port w Szczecinie i WPKM, 20 VIII 1988r. Port Północny w Gdańsku. 22
sierpnia 1988r. zastrajkowała Stocznia Gdańska, a w Hucie Stalowa Wola także ponownie
rozpoczął się strajk. W dniach 22-26 sierpnia 1988r. władze przeprowadziły pacyfikację

Zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 388-390

Zob. m.in. w W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997str. 390-391, str. 394, Antoni Dudek Historia

Polityczna Polski 1989-2005, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2007 str. 11-13, Wanda Jarząbek, Na szachownicy
wielkich mocarstw. Polska w kontekście międzynarodowym roku 1988 w:

W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska

w 1988 roku,

Przyczyny i przebieg strajków kwietniowo-majowych zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-

1997 str. 398-399, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 13-14, Wojciech Morawski, Pełzająca
katastrofa. Gospodarka polska w latach osiemdziesiątych w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988
roku, Leszek Biernacki, „Nie można zdezerterować” – młodzieżowy bunt 1988 roku w: W przededniu Wielkiej
Zmiany. Polska w 1988 roku

niektórych zajezdni tramwajowych w Szczecinie. Jednak dalej trwały strajki w zajezdni w
Dąbiu, szczecińskim porcie, także w Stalowej Woli, Gdańsku i na Śląsku. 26 sierpnia 1988r.
minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak zaproponował rozmowy okrągłego stołu
(roli pośrednika podjął się Episkopat Polski). Jednak strajki trwały nadal, choć po
demonstracjach siły i akcjach ZOMO na Śląsku liczba strajkujących kopalni malała z dnia na
dzień. 31 sierpnia 1988r. doszło do spotkania Kiszczak-Wałęsa. Lech Wałęsa za obietnicę
legalizacji „Solidarności" zobowiązał się „wygasić" strajki. Decyzja Wałęsy wywołała
oburzenie części strajkujących, którzy nie chcieli zaprzestać protestu bez żadnych gwarancji
ze strony władz. 31 sierpnia 1988r. na prośbę Wałęsy zaprzestali strajku protestujący na
Wybrzeżu Gdańskim. 2 września 1988r. na Szczecinie i Stalowej Woli, a 3 września 1988r. w
Jastrzębiu-Zdroju

. Jednak po zakończeniu strajków na protestujących spadły represje, a M.

Rakowski, który po Messnerze (IX 1988r.) przejął funkcję premiera, rozwiązał Stocznię
Gdańską. 31 stycznia 1989r. przeprowadzono „komercjalizację" przedsiębiorstw
państwowych i wprowadzono wolny obrót dewizami (kantory). Rozpoczęła się tzw.
nomenklaturowa prywatyzacja.
Władze wystąpiły przeciw udziałowi A. Michnika i J. Kuronia w rozmowach okrągłego stołu"
jako „ekstremistom". Władze rozmontowały ustawiony w Jabłonnej k. Warszawy okrągły
stół. 11 listopada 1988r. ZOMO rozpędziło manifestacje w kilku miastach (Gdańsk,
Katowice, Poznań). 30 listopada 1988r. miała miejsce telewizyjna debata Wałęsa-Miodowicz
(szef OPZZ), przegrana przez tego ostatniego. 18 grudnia 1988r. powstał Komitet
Obywatelski przy Lechu Wałęsie. Jego sekretarzem został Henryk Wujec. W styczniu 1989r.
na posiedzeniu władz PZPR zapadła zgoda partii na rozmowy z opozycją (po groźbie dymisji
ze strony Rakowskiego i Jaruzelskiego). Przeciw rozmowom opowiadały się radykalne grupy
opozycyjne (SW, KPN, Grupa Robocza KK oraz inne lawinowo powstające radykalne grupy
antykomunistyczne).
Porozumienia „okrągłego stołu". Obrady okrągłego stołu trwały w dniach od 6 lutego do 5
kwietnia 1989r. Szczegółowe uzgodnienia zapadały przy tzw. „podstolikach” (obrady
plenarne rozpoczęły i zakończyły obrady „okrągłego stołu"). Miejscem, gdzie rozstrzygano
najbardziej drażliwe kwestie były spotkania, które odbywały się w Magdalence. Rozmowy
toczyły się pomiędzy stroną koalicyjno-rządową (tworzona przez siły znajdujące się w
PRON-ie, czyli PZPR, SD, ZSL, PZKS, UChS, PAX) a stroną „opozycyjno-
solidarnościową". Ustalenia „okrągłego stołu" stanowiły polityczna podstawę pod zmiany
ustrojowe. Prawnie wprowadzono je nowelizacją konstytucji, której dokonał Sejm 7 kwietnia
1989r. Zniesiono Radę Państwa, a wprowadzono urząd Prezydenta wybieranego przez
Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat) o bardzo dużych uprawnieniach (także dotyczących
stanów wyjątkowych). Wprowadzono dwuizbowy parlament, z Sejmem (nazwany
„kontraktowym"), do którego jednorazowo wybory miały być limitowane. Ustalono, że 65%
miejsc w Sejmie przypadnie przedstawicielom PZPR, ZSL, SD oraz stronnictwom
prorządowym, natomiast o pozostałe 35% ubiegać się będą mogli kandydaci bezpartyjni. 7
kwietnia 1989 roku Sejm zmienił ordynację wyborczą według ustalonego z góry parytetu
mandatów. Dla PZPR zarezerwowano 173 mandaty, dla ZSL - 76, dla SD - 27, natomiast dla
PAX - 10, Unii Chrześcijańsko-Społecznej - 8, i Polskiego Związku Katolicko-Społecznego -
5. Zaledwie 161 pozostałych mandatów miało zostać obsadzonych w wyniku wolnych
wyborów. Ordynacja była bardzo skomplikowana. Głosowanie polegało nie na zakreślaniu

Przyczyny i przebieg strajków sierpniowo-wrześniowych zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-

1997 str. 399-400, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 16, Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze
„okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim w: Narodziny III Rzeczypospolitej Pomorze Zachodnie w latach
1988-1989, red. Małgorzata Machałek, Jan Pacholak, Wydawnictwo „Dokument” – Oficyna Archiwum
Państwowego w Szczecinie, Szczecin 2006, Leszek Biernacki, „Nie można zdezerterować” – młodzieżowy bunt
1988 roku w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku

jednego nazwiska, ale skreślaniu wszystkich pozostałych poza kandydatem, na którego chciał
oddać swój głos wyborca. 425 posłów wybieranych było w 108 kilkumandatowych okręgach
wyborczych, a 35 miało być wybranych z tzw. listy krajowej, na której umieszczone były
nazwiska najważniejszych polityków koncesjonowanych przez władze PRL. Na mocy
porozumień uzyskano zgodę na legalizację NSZZ „Solidarność" i NSZZ RI „Solidarność"
(natomiast jeszcze dłużej potrwał spór o rejestrację NZS), wyrażono zgodę na powrót do
pracy osób z niej wyrzuconych i powrót na uczelnie tych studentów, którzy zostali z nich
relegowani, zapadła zgoda władz na tzw. „okienka" w TV i „Gazetę Wyborczą"

Wybory 4 czerwca 1989r. Rząd Tadeusza Mazowieckiego. Frekwencja borach w wyniosła
62%. Większość posłów i senatorów komitetów obywatelskich („drużyna Lecha") została
wybrana w I turze (frekwencja ponad 50 %). W sumie „Solidarność" uzyskała wszystkie
mandaty w puli dla bezpartyjnych (35%) i 99 na 100 mandatów senatorskich (przegrał jedynie
Piotr Baumgart ze Szczecina w Pile z Henrykiem Stokłosą). Na 241 mandatów
"koalicyjnych", jakie były obsadzane w okręgach, w pierwszej turze obsadzone zostały
zaledwie trzy. Katastrofą okazała się lista krajowa. Tylko dwóch z 35 peerelowskich
prominentów na tej liście uzyskało wymagane 50 proc. głosów w skali kraju i tym samym
mandaty poselskie. 12 czerwca został wydany dekret Rady Państwa w sprawie zmiany
ordynacji wyborczej (33 wakujące mandaty z listy krajowej wybierano w okręgach, razem z
nieobsadzonymi mandatami z I tury). 18 czerwca odbyła się II tura wyborów. Działacze
Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" - oprócz kampanii na rzecz tych spośród
kandydatów opozycji, którzy nie zdobyli mandatów 4 czerwca - zachęcali wyborców do
poparcia osób kandydujących na nieobsadzone w I turze "mandaty koalicyjne" jako
"mniejszego, lecz nieuniknionego zła". Ta manipulacja dokonała się za zgodą kierownictwa
„Solidarności". W Sejmie i Senacie posłowie „Solidarności" utworzyli Obywatelski Klub
Parlamentarny (OKP) na którego czele stanął Bronisław Geremek. Marszałkiem Senatu został
Mikołaj Kozakiewicz, Senatu Andrzej Stelmachowski. Na początku lipca 1989r. Adam
Michnik w Gazecie Wyborczej zaproponował słynny układ „wasz prezydent, nasz premier”.
Jednak większość „Solidarności" była przeciw braniu odpowiedzialności bez pełnej
możliwości rządzenia. 19 lipca 1989r. Zgromadzenie Narodowe wybrało prezydenta, którym
został generał Wojciech Jaruzelski (otrzymał 270 głosów, czyli o jeden głos ponad wymagane
269 głosów - dzięki faktycznemu poparciu przez 7 posłów i senatorów OKP). Wynik ten
oznaczał, iż część sojuszników PZPR z ZSL i SD nie poparła generała Jaruzelskiego. Sam W.
Jaruzelski zrezygnował z funkcji szefa PZPR, a jego miejsce zajął Mieczysław Rakowski.
Wojciech Jaruzelski na premiera desygnował szefa MSW gen. Czesława Kiszczaka (uzyskał
on większość w Sejmie, ale nie zdołał utworzyć rządu). Upadł pomysł stworzenia rządu
wielkiej koalicji (OKP, PZPR, ZSL, SD). Wówczas Lech Wałęsa wysunął koncepcję rządu
opartego o OKP, ZSL i SD. Porozumienie w tej sprawie zostało zawarte 17 sierpnia 1989r. 24
sierpnia 1989r. Sejm powierzył Tadeuszowi Mazowieckiemu misję stworzenia rządu. 12
września 1989r. powstał rząd na czele z premierem Tadeuszem Mazowieckim (szefem MSW
został gen. Czesław Kiszczak, MON - gen. Florian Siwicki, MSZ - Krzysztof Skubiszewski,

Kulisy i przebieg rozmów „okrągłego stołu” por. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str.

402-404, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 17-28, Jerzy Eisler, Rok 1989 – ewolucja czy
rewolucja w: Narodziny III Rzeczypospolitej Pomorze Zachodnie w latach 1988-1989, red. Małgorzata
Machałek, Jan Pacholak, Wydawnictwo „Dokument” – Oficyna Archiwum Państwowego w Szczecinie,
Szczecin 2006, Piotr Bączek Jak majstrowano okrągły stół, Gazeta Polska, 27.07.1995, Jan Maria Jackowski,
Wybory 4 czerwca 1989 – zwycięstwo kontrolowane Nasz Dziennik 04.06.2009, Gazeta na Okrągły Stół dodatek
do Gazety Wyborczej 04.04.2006, Antoni Dudek, Poślizg kontrolowany. Władze PRL wobec zmiany sytuacji
społeczno-politycznej w: W przededniu Wielkiej Zmiany., Jan Skórzyński, Wyboista droga do dialogu.
Solidarność i władze PRL od maja do grudnia 1988 roku w:

W przededniu Wielkiej Zmiany.

ministrem finansów i wicepremierem został Leszek Balcerowicz, ministrem opieki społecznej
Jacek Kuroń). W swoim expose premier zapowiedział politykę grubej kreski

. Następowały

kolejne zmiany. Rozwiązano ORMO (listopad 1989r.), w kwietniu 1990r. przekształcono MO
w policję państwową, SB zlikwidowano i powstał UOP (po odejściu Kiszczaka na czele
MSW stanął Krzysztof Kozłowski – w lipcu 1990r.). Prof. Adam Strzembosz. został I
Prezesem Sądu Najwyższego.
Rzeczpospolita Polska. 29 XII 1989r. Sejm wprowadził zmiany do konstytucji (nowelizacja
konstytucji PRL z 1952r.). Konstytucja przywróciła nazwę państwa Rzeczpospolita Polska.
Na mocy nowelizacji skreślono Wstęp oraz Rozdział II (Ustrój społeczno-gospodarczy).
Obok zmiany nazwy godłem państwa stał się „wizerunek orła białego w koronie na
czerwonym polu" (odpowiednia ustawa z 9 II 1990r.). Fundamentalną zmianą był zapis, iż
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym
zasady sprawiedliwości społecznej". Konstytucja stanowiła że „W Rzeczypospolitej władza
zwierzchnia należy do Narodu". Dopuszczono zasadę pluralizmu politycznego oraz
zagwarantowano swobodę działalności gospodarczej wszystkich podmiotów niezależnie od
formy własności.

Rozdział IV. Powstanie „Solidarności”-80

Geneza podziału „Solidarności”
Nowe zjawiska społeczne, załamywanie się masowego oporu społecznego po 1985, zmiany w
ZSRR spowodowane nową polityką Michaiła Gorbaczowa (pierestrojka i głasnost’), szeroka
amnestia dla więźniów politycznych i zmiana form represji stosowanych przez władze PRL
zaczęły skłaniać część kierownictwa „Solidarności” do zmiany dotychczasowej taktyki.
29 września 1986r. Lech Wałęsa powołał obok tajnej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej
(TKK) jawną Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność" (Zbigniew Bujak, Bogdan Borusewicz,

Przebieg, wyniki i ocenę wyborów 4 czerwca 1989 roku por.m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-

1997 str. 404-405, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 28-56, Piotr Bączek Jak majstrowano
okrągły stół, Gazeta Polska, 27.07.1995, Jan Maria Jackowski, Wybory 4 czerwca 1989 – zwycięstwo
kontrolowane Nasz Dziennik 04.06.2009

Władysław Frasyniuk, Tadeusz Jedynak, Bogdan Lis, Janusz Pałubicki, Józef Pinior).
Dokonana przez Wałęsę selekcja działaczy doprowadziła do powstania z kolei Grupy
Roboczej Komisji Krajowej. Równocześnie na podstawie obowiązującej ustawy o związkach
zawodowych niektórzy działacze „Solidarności" (np. Stanisław Możejko ze Świnoujścia)
zaczęli od 1986 roku tworzyć jawne komitety „Solidarności". Zgodnie z ustawą można było
stworzyć tymczasową komisję zakładową i do czasu rejestracji (lub jej braku) przez sąd był to
w świetle prawa legalny komitet. Sądy ostatecznie odmawiały rejestracji takich komitetów.
W piśmie z dnia 20 września 1987r. grupa 27 czołowych działaczy „Solidarności” wystąpiła
do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie nieważności dwóch dokumentów
z okresu stanu wojennego ograniczających działalność związkową, tj. Zarządzenia nr 51
Prezesa Rady Ministrów z 13 grudnia 1981 roku i art. 52 ustawy o związkach zawodowych z
dnia 8 października 1982r. i przywrócenia tym samym legalnego działania NSZZ
„Solidarność”

.Dokument ten podpisali m.in. Grzegorz Durski, Lech Dymarski, Andrzej

Gwiazda, Mieczysław Gil, Seweryn Jaworski, Tadeusz Jedynak, Marian Jurczyk, Stanisław
Kocjan, Jan Rulewski, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej Rozpłochowski, Andrzej
Słowik, Anna Walentynowicz, Stanisław Wądołowski, Zbigniew Romaszewski, a także
Henryk Wujec. Treść tego dokumentu miał także zaaprobować Lech Wałęsa, ale ostatecznie
go nie podpisał

Równocześnie w oświadczeniu z dnia 20 września 1987r. grupa 22 członków Komisji
Krajowej sprzed 13 grudnia 1981 r. zaczęła domagać się od Wałęsy jej zwołania

Oświadczenie to m.in. podpisali Grzegorz Durski, Lech Dymarski, Andrzej Gwiazda,
Mieczysław Gil, Seweryn Jaworski, Marian Jurczyk, Stanisław Kocjan, Jerzy Kropiwnicki,
Grzegorz Palka, Andrzej Rozpłochowski, Jan Rulewski, Andrzej Słowik, Anna
Walentynowicz, Stanisław Wądołowski, Zbigniew Romaszewski. Jako powód wskazali oni
na wielość różnych struktur Związku (m.in. Tymczasowa Rada „Solidarności”, TKK, Grupa
Robocza Komisji Krajowej), szkodliwą z punku widzenia interesów i celów „Solidarności”.
Na temat tego listu wypowiedział się 14 października 1987r. na łamach podziemnego
„Tygodnika Mazowsze” rzecznik prasowy „Solidarności” Janusz Onyszkiewicz

. Odrzucił

on możliwość zwołania posiedzenia Komisji Krajowej, równocześnie zarzucił części
sygnatariuszy listu brak aktywności związkowej i budowanie swojej pozycji na dawnym
mandacie związkowym.
Kolejnym krokiem prowadzącym ku podziałowi „Solidarności” było rozwiązanie w dniu 25
października 1987r. TKK i powołanie w miejsce TR”S” i TKK Krajowej Komisji
Wykonawczej (KKW) NSZZ „Solidarność”. Było to ewidentnie sprzeczne z postulatami
sygnatariuszy list „22”. Grupa Robocza KK w oświadczeniu z dnia 21 listopada 1987r.
podziękowała TKK za dotychczasową działalność, jednocześnie jednak krytykując ją za brak
przekazania swych kompetencji legalnym władzom Związku, tj. Komisji Krajowej

. Grupa

Robocza KK w kolejnym oświadczeniu wyraziła swoje uznanie dla odwagi i determinacji
osób tworzących jawne komitety założycielskie „Solidarności", ale uznała jednak, że
prowadzi to raczej do powstania nowego związku, a ich aktywność powinna polegać na
budowie jawnych, tymczasowych struktur Związku

. W oświadczeniu także datowanym 21

listopada 1987r. Grupa Robocza Komisji Krajowej odrzuciła zarzuty Janusza Onyszkiewicza i

Marek Zagajewski Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990, Uniwersytet

Szczeciński Katedra Filozofii, Szczecin 1991, str. 53

tamże, str. 57

tamże, str. 49

tamże, str. 51

tamże, str. 60

wezwała do jego odwołania

. W oświadczeniu z dnia 19 grudnia 1987 roku Grupa Robocza

KK uznała się za organ roboczy Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” funkcjonujący do
czasu wznowienia działalności przez Komisję Krajową

. W kolejnym oświadczeniu z 17

stycznia 1988r. wezwała z kolei do wznowienia działalności Prezydium Komisji Krajowej
NSZZ „Solidarność” w składzie z 1981r.

W dniu 24 stycznia 1988r. doszło do spotkania przedstawicieli Grupy Roboczej KK z
Przewodniczącym Komisji Krajowej Lechem Wałęsą

, a w lutym tego roku Lech Wałęsa

wystąpił z pojednawczym listem do członków Grupy Roboczej

. Równocześnie jednak

wystąpił on z listem do działaczy powołanej przez siebie KKW, w którym stwierdził, że
działacze Grupy Roboczej powinni zaprzestać swoich publicznych wystąpień

. Na list L.

Wałęsy odpowiedziała Grupa Robocza KK w piśmie z dnia 27 lutego 1988r.

Dziękując za

list Przewodniczącemu KK, działacze Grupy Roboczej KK zarzucili jednak ludziom
skupionym wokół Wałęsy upolitycznianie „Solidarności”, które zagraża zasadniczemu celowi
związku zawodowego jakim powinna być ochrona interesów pracowniczych, przejmowanie
Związku przez jedną grupę polityczną, eliminowanie tych osób, które zostały uznane za
przeciwników, stosowanie cenzury w prasie związkowej, przekazywanie środków
finansowych na działania tylko jednej frakcji Związku, a metody działania określili jako
zbliżone do zamachu stanu, niezgodne z poczuciem sprawiedliwości i uczciwości. W
kolejnym liście do Lecha Wałęsy wystosowanym 14 maja 1988r., a więc po już załamaniu się
majowych strajków, działacze Grupy Roboczej podkreślali, że nadal uznają Lecha Wałęsę za
przywódcę „Solidarności” oraz zaproponowali wspólną działalność

. Jako ważne warunki

takiego współdziałania wskazywali na przywrócenie Prezydium KK i współpracę z Grupą
Roboczą oraz zakończenie polityki intryg i przestrzeganie statutu NSZZ „Solidarność”.
Miesiąc później, 18 czerwca 1988r. działacze Grupy Roboczej jeszcze raz zwrócili się do
Lecha Wałęsy o zmianę polityki finansowej Związku, faworyzującej tylko jedną frakcję
„Solidarności”, określoną przez nich jako „lewicową” oraz wyrazili obawę, że dotychczas
prowadzone działania będą służyły rozbijaniu Związku

Po sierpniowych strajkach roku 1988 i przedłużającym się pacie związanym z zapowiadanymi
rozmowami okrągłego stołu, 18 grudnia 1988r. w Gdyni odbyło się kolejne spotkanie
działaczy „Solidarności" kontestujących politykę Lecha Wałęsy i jego otoczenia. W podjętej
wówczas uchwale zażądano zwołania Komisji Krajowej do 30 stycznia 1989r.

Podpisali ją

m.in.: Grzegorz Durski, Andrzej Gwiazda, Seweryn Jaworski, Marian Jurczyk, Stanisław
Kocjan, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej Rozpłochowski, Jan Rulewski, Andrzej
Słowik, Stanisław Wądołowski. Niezwykle ważnym elementem tego spotkania był projekt
stanowiska dotyczącego sytuacji w kraju, bardzo krytyczny wobec polityki gospodarczej i
społecznej prowadzonej przez ówczesne władze, a przygotowany przez Andrzeja i Joannę
Gwiazdów

oraz projekt stanowiska dotyczący sytuacji wewnątrz „Solidarności”

przygotowany przez Grzegorza Palkę, Jerzego Kropiwnickiego i Andrzeja Słowika

. Zostało

ono przyjęte w styczniu 1989r. W stanowisku tym zarzucono brak demokratycznych
procedur, posługiwanie się komunistycznymi metodami w zarządzaniu Związkiem w postaci

tamże ,str. 53

tamże, str. 62

tamże, str. 65

tamże, str. 66

tamże, str. 67

tamże, str. 68

tamże, str. 78

tamże, str. 80

tamże, str. 82

tamże, str. 83

tamże, str. 85

tzw. centralizmu demokratycznego i etyki rewolucyjnej polegającej na braku szacunku dla
własnych członków i statutu organizacji. Równocześnie wezwano do rekonstrukcji władz
„Solidarności” i jej programu z uwzględnieniem katolickiej nauki społecznej jako podstawy
programowej oraz jasnej deklaracji w sprawie obniżania się poziomu życia, pogarszania się
warunków pracy oraz bezrobocia. W stanowisku odrzucono także możliwość przekształcania
„Solidarności” w partię polityczną.
Sytuacja wewnątrz „Solidarności” uległa kolejnej zmianie po podpisaniu w dniu 5 kwietnia
1989r. porozumień okrągłego stołu i w ich wyniku zarejestrowaniu w dniu 17 kwietnia 1989r.
NSZZ „Solidarność”. W dniu 20 maja 1989r. został wystosowany apel do członków NSZZ
„Solidarność” podpisany przez 25 działaczy „Solidarności”, wśród których znajdowali się
m.in.: Andrzej Gwiazda, Seweryn Jaworski, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej
Słowik, Jan Rulewski, Romuald Szeremietiew, Grażyna Wendt, Daniel Podrzycki, Edward
Mizikowski oraz działacze z Pomorza Zachodniego (Marian Jurczyk, Stanisław Wądołowski,
Stanisław Kocjan, Grzegorz Durski oraz Marian Korkus ze Szczecinka)

. W tym apelu

krytycznie odniesiono się do porozumień okrągłego stołu, wyrażając równocześnie niepokój z
powodu braku publikacji załączników tego porozumienia, podkreślono, że rolą związku
zawodowego jest obrona praw pracowniczych, a nie współrządzenie państwem, wzywając na
koniec do przeprowadzenia demokratycznych wyborów w NSZZ „Solidarność” oraz do
współdziałania w ramach Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych
Wyborów w NSZZ „Solidarność”.
4 czerwca 1989r. odbyły się tzw. wybory kontraktowe, które zakończyły się sukcesem
kandydatów Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, a w ich wyniku powstał Obywatelski
Klub Parlamentarny (OKP). 10 czerwca 1989r. w Szczecinie 99 działaczy „Solidarności” z
całej Polski podpisało się pod uchwałą uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia
Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”.

W uchwale tej padło dramatyczne

pytanie, „czy NSZZ „Solidarność” zarejestrowany 17 kwietnia 1989r. – jest tym samym
Związkiem, który powstał w wyniku protestu robotniczego i umów społecznych Sierpnia
1980r. oraz przetrwał represje, czy mamy już dwa związki, czy nadal jeden?”. Odpowiadając
na to pytanie sygnatariusze apelu wyrazili wolę posiadania jednego Związku, ale jasno
stwierdzili, że droga do tego prowadzi poprzez demokratyczne wybory, w których działacze
różnych struktur „Solidarność” będą uczestniczyć na równych prawach. Pod tą uchwała
podpisali się m.in.: Wojciech Ziembiński, Kazimierz Świtoń, Andrzej Gwiazda, Seweryn
Jaworski, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej Słowik, Romuald Szeremietiew,
Władysław Siła-Nowicki, Jerzy Przystawa, Daniel Podrzycki, Edward Mizikowski, Krzysztof
Wolf, Hanna Łukowska-Karniej, oraz bardzo duża grupa działaczy z Pomorza Zachodniego
(Marian Jurczyk, Stanisław Wądołowski, Stanisław Kocjan, Grzegorz Durski, Marian
Korkus, Ryszard Śnieg, Stefan Kuczyński, Bogusław Filarowicz, Janina Trojanowska,
Tadeusz Matuszewski, Marian Korczak, Andrzej Michałowski, Maria Olszewska, Jadwiga
Dziewiałtowicz, Zbigniew Koziarski, Henryk Maj, Antoni Alejski, Władysław Diakun,
Krzysztof Sałaciński, Teresa Sawicka, Marek Marciniak, Ireneusz Steć, Eugeniusz
Janiszewski, Zenon Meller, Witold Syguda, Robert Horodeczny, Witold Koralewski, Edward
Rochatyński, Jan Wojtowicz, Henryk Strzelczyk, Piotr Jurczyk, Jan Rosiek, Andrzej
Jagoszewski, Tadeusz Zaniewicz, Czesław Podkowiak, Jarosław Rynkiewicz, Bogusław
Terpiłowski, Henryk Selwesiuk, Józef Gaj, Marian Korkus, Tadeusz Baran, Stanisław
Maculewicz, Marian Cieszewski, Tadeusz Małek, Jerzy Janc, Zbigniew serafin, Sławomir
Staniak, Jarosław Kaczorowski, Sławomir Ponikowski, Józef Wojtowicz, Marek Chudowski,
Barbara Szymańska, Mieczysław Gruda.

tamże, str. 97

tamże, str. 99

8 lipca 1989r. uczestnicy Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych
Wyborów w NSZZ „Solidarność” wystosowali apel do posłów i senatorów Obywatelskiego
Klubu Parlamentarnego (OKP)

. Sygnatariusze tego apelu wskazali, że związek

zarejestrowany 17 kwietnia 1989r. „nie ma nic wspólnego poza nazwą i nazwiskiem
przewodniczącego” z ruchem powstałym na fali robotniczego protestu i umów sierpniowych,
jego władze stanowią samozwańczą grupę, a jego odgórne budowanie sprawiło, że liczy on
tylko 25% liczby członków sprzed stanu wojennego. Wezwali oni także do jedności Związku
poprzez wspólną Komisję Wyborczą. 9 września 1989r. Porozumienie na Rzecz
Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” wystosowało apel do
Lecha Wałęsy i KWW wzywając do demokratycznych wyborów w związku

. Ich

przeprowadzenie powinno opierać zdaniem autorów o regionalne Komisje Wyborcze i
reprezentujące wszystkie struktury Związku oraz utworzenie Krajowej Komisji Wyborczej
składającej się z przedstawicieli KKW, Grupy Roboczej i Porozumienia na Rzecz
Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”.
Największy konflikt dotyczył trzech regionów i historycznych liderów „Solidarności” w
Łodzi, Szczecinie i Bydgoszczy. W 1988 powstały w Bydgoszczy dwie struktury
„Solidarności”, z których jedna była związana z Janem Rulewskim. Mimo porozumienia do
jakiego doszło w Bydgoszczy w kwietniu i 1989r. i wyboru Jana Rulewskiego na szefa TZR,
Lech Wałęsa zakwestionował ten wybór. Następnie powołał drugą strukturę „Solidarności” na
czele z Antonim Tokarczukiem. Ostatecznie to jednak Jan Rulewski został wybrany na
przewodniczącego Zarządu Regionu w Bydgoszczy. Oznaczało to jednak jego faktyczne
zerwanie z Grupą Roboczą KK

W przypadku Łodzi to sam L. Wałęsa zgłosił wniosek o włączenie do składu „swojej” KKW
Andrzeja Słowika, który ostatecznie stanął na czele łódzkich struktur „Solidarności”

Aktywności w ramach GR zaprzestał także Jerzy Kropiwnicki, a Grzegorz Palka po wyborach
samorządowych w roku 1990 został wiceprezydentem Łodzi.
Jednak najbardziej skomplikowana była sytuacja w strukturach „Solidarności” Pomorza
Zachodniego. Z jednej strony od 1986r. miały tu miejsce zainicjowane przez Stanisława
Możejkę ze Świnoujścia próby rejestracji komitetów założycielskich „Solidarności” w
oparciu o obowiązujące wówczas prawo, a z drugiej funkcjonowały różne podziemne
struktury Związku. Jedną z nich była Rada Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” Pomorza
Zachodniego, której lider Andrzej Milczanowski był równocześnie członkiem „wałęsowskiej”
KKW „Solidarność”. W chwili wybuchu majowych strajków w roku 1988 doszło do akcji
protestacyjnych w dwóch szczecińskich zajezdniach, które jednak zostały spacyfikowane
przez ZOMO

, a jedną z osób wówczas represjonowanych był Józef Ignor

. Następnie, po

rozpoczęciu się kolejnej, sierpniowej fali strajkowej, także w Szczecinie doszło do strajków.
Wybuchły one w porcie szczecińskim (17 sierpnia) i WPKM (18 sierpnia). Strajki w
zajezdniach na Niemierzynie, Golęcinie i w Policach zostały złamane 22 sierpnia 1988r. przez
ZOMO, a później spacyfikowano także strajkujących w zajezdni przy ul. Klonowica. Wśród
liderów powstałego wówczas w sierpniu 1988 roku MKS (przede wszystkim szczeciński port
i nadal strajkująca zajezdnia w Dąbiu) znajdowali się m.in. Andrzej Radziewicz i Józef

tamże, str. 103

tamże, str. 108

Dariusz Januszek, NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu, przeobrażeń od stanu wojennego do

współczesności, Uniwersytet Szczeciński 1999

Dariusz Januszek, NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…

Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim str.48, w: Narodziny III

Rzeczypospolitej Pomorze Zachodnie w latach 1988-1989, red. Małgorzata Machałek, Jan Pacholak,
Wydawnictwo „Dokument” – Oficyna Archiwum Państwowego w Szczecinie, Szczecin 2006

Józef Ignor, działacz „Solidarności” w WPKM, osoba szczególnie zasłużona dla szczecińskiej „Solidarności”,

internowany w stanie wojennym

Kowalczyk oraz Józef Ignor

. Po strajkach z roku 1988r., które w Szczecinie zakończyły się

3 września 1988r., zaczęły funkcjonować dwie struktury „Solidarności”. Jedna w postaci
powstałego z MKS Międzyzakładowego Komitetu Organizacyjnego (MKO), który
październiku 1988r. połączył się z Radą Koordynacyjną NSZZ „Solidarność” Pomorza
Zachodniego. Jej faktycznym liderem był Andrzej Milczanowski. Drugą był Tymczasowy
Zarząd Regionu (TZR) na czele z Marianem Jurczykiem oraz m.in. Grzegorzem Durskim,
Stanisławem Kocjanem, popierany przez Stanisława Wądołowskiego, wiceprzewodniczącego
Komisji Krajowej z 1981r.
6 lutego 1989r. rozpoczęły się rozmowy „okrągłego stołu”, a 29 lutego 1989r. miała miejsce
w Szczecinie wizyta Lecha Wałęsy i spotkanie z mieszkańcami miasta, w którym
uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy ludzi. TZR uchwałą z dnia 25 lutego upoważnił Stanisława
Wądołowskiego do reprezentowania TZR podczas wizyty L. Wałęsy w Szczecinie i do
„załatwienia spraw organizacyjnych”

. Następnie Marian Jurczyk, w dzień po zakończeniu

obrad „okrągłego stołu”, wystosował 6 kwietnia 1989r. List otwarty do Lecha Wałęsy, w
którym wzywał do jedności wewnątrz „Solidarności” i do wspólnych wyborów TZR z
MKO

. Jednak 8 kwietnia 1989r. Lech Wałęsa upoważnił Andrzeja Milczanowskiego i

Edwarda Radziewicza do tworzenia struktur „Solidarności” na Pomorzu Zachodnim

Tymczasem 9 kwietnia 1989r. w stanowisku TZR podpisanym przez Mariana Jurczyka
stwierdzono, że przyjmuje on „do aprobującej wiadomości, iż NSZZ „Solidarność” zostanie
zarejestrowany sądownie”, krytycznie natomiast oceniono działania organizacyjne MKO,
wskazano na konieczność przeprowadzenia wyborów związkowych „w oparciu o jednolitą i
powszechną ordynację wyborczą” oraz wezwano do zwołania Komisji Krajowej

. W

komunikacie napisano także: „w oparciu o własne dokumenty /uchwały i komunikaty/ że
TZR nigdy i w żadnej formie nie występował przeciwko obradom „Okrągłego Stołu” ani
osobiście przeciwko Lechowi Wałęsie”. Równocześnie TZR oświadczył, że „zaprasza
komisje zakładowe i komitety organizacyjne reprezentowane w MKO „Solidarność” w
Szczecinie do przeprowadzenia wspólnych wyborów…”

. Marian Jurczyk w liście do Lecha

Wałęsy z 15 kwietnia 1989r.wyrażał żal z powodu krytycznych wypowiedzi
Przewodniczącego „Solidarności” oraz wskazywał, że nie został odwołany z funkcji
przewodniczącego Zarządu Regionu i w związku z tym wyraził zdziwienie z powodu
przekazania pełnomocnictw do tworzenia „Solidarności” Andrzejowi Milczanowskiemu i
Edwardowi Radziewiczowi

. Zgodnie z Komunikatem TZR z 18 kwietnia 1989r. do Lecha

Wałęsy została wysłana delegacja TZR, która pod jego nieobecność spotkała się w dniu 16
kwietnia 1989r. z Krzysztofem Puszem

(sekretarzem przewodniczącego „Solidarności”),

przekazując mu List otwarty Mariana Jurczyka do Lecha Wałęsy i stanowisko TZR z 9
kwietnia oraz list TZR do Lecha Wałęsy z 15 kwietnia, w którym m.in. dopytywano się co
oznacza lansowana przez MKO „linia Lecha Wałęsy”

Komunikat TZR z 12 maja 1989r. wyjaśnia kulisy fiaska wspólnych wyborów w szczecińskiej
„Solidarności”. Zgodnie z treścią komunikatu 5 maja 1989r. doszło do spotkania
szczecińskich działaczy w obecności Lecha Wałęsy, a ten miał nawet podrzeć projekt
swojego oświadczenia wstrzymującego działalność TZR i drugiego popierającego działania
Andrzeja Milczanowskiego i Edwarda Radziewicza

. W dniu 8 maja w obecności Lecha

Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim…, str. 50-51

Stanowisko TZR w Szczecinie z dnia 25.02.1989r., kopia dokumentu w posiadaniu autora

List otwarty M. Jurczyka do Lecha Wałęsy z dnia 06.04.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

uchwała z dnia 25.02.1989r.

Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Wstępne stanowisko TZR w Szczecinie z dnia 9.04.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

tamże

Pismo Mariana Jurczyka do Lecha Wałęsy z dnia 15.04.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Komunikat TZR dnia 18.04.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

List TZR do Lecha Wałęsy z dnia 15.04.1989r. – kopia dokumentu w posiadaniu autora

Komunikat TZR z dnia 12.05.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Kaczyńskiego przedstawiciele MKO odmówili zawiązania wspólnej komisji wyborczej z
TZR. Warunki jakie postawili dotyczyły uznania MKO przez TZR - za jedyną strukturę
upoważniona do tworzenia „Solidarności” na Pomorzu Zachodnim i rozwiązania samego
TZR. Żądania te zostały odrzucone, a w komunikacie stwierdzono, że Marian Jurczyk nie
utracił swojego mandatu Przewodniczącego Zarządu Regionu, a struktury zakładowe
„Solidarności” zaczęły powstawać przed rejestracją Związku 17 kwietnia 1989r. i przed
wydaniem upoważnień dla przedstawicieli MKO 8 kwietnia i 8 maja 1989r.

To jednak ostatecznie przedstawiciele MKO w osobach Andrzeja Milczanowskiego, Andrzeja
Tarnowskiego i Edwarda Radziewicza otrzymały upoważnienie od Lecha Wałęsy do
tworzenia struktur „Solidarności” na Pomorzu Zachodnim

. Zgodnie z relacją A.

Milczanowskiego, w kwietniu 1989r. odbyło się w Gdańsku spotkanie przedstawicieli obu
grup w obecności Lecha Kaczyńskiego (Lecha Wałęsy wówczas nie było). Po burzliwej
dyskusji, wobec bezkompromisowego stanowiska Andrzeja Milczanowskiego oraz
argumentów, które miały paść z jego strony, że w strajku w sierpniu 1988 nie uczestniczyła
żadna z grup związanych z Marianem Jurczykiem oraz posiadania przez MKO większego
potencjału organizacyjnego niż TZR, pełnomocnictwo do tworzenia struktur w „Solidarności”
na Pomorzu Zachodnim uzyskała grupa związana z MKO (Andrzej Milczanowski, Andrzej
Tarnowski i Edward Radziewicz)

. Trzeba jednak w tym miejscu podkreślić, że niezależnie

od liczby zarejestrowanych w MKO organizacji zakładowych, z TZR związane były silne
struktury „Solidarności” m.in. w SSR Gryfia (Ryszard Śnieg), ZCh Police (Stanisław
Kocjan), FK Załom (Bronisław Sosna), Stoczni Szczecińskiej (Grzegorz Durski).
Tymczasowy Zarząd Regionu w piśmie z dnia 17 maja 1989r. podpisanym przez Mariana
Jurczyka i Stanisława Kocjana adresowanym do Lecha Wałęsy i KWW wystąpił, w oparciu o
uchwałę TZR z 13 maja 1989r., o zarejestrowanie w KKW komisji „Solidarności”
skupionych w TZR, jak stwierdzono, działających „w oparciu o statut NSZZ „Solidarność”
wraz z aneksem zarejestrowany przez Sąd Wojewódzki w Warszawie w dniu 17 kwietnia
1989r.”

. Ten gest działaczy TZR niczego już nie zmienił. MKO konsekwentnie prowadziło

działania organizacyjne, dążąc równocześnie do rozbicia i przejęcia organizacji
zarejestrowanych w TZR. Przeciw tym praktykom zaprotestował TZR w komunikacie z dnia
23 maja 1989r. podpisanym przez sekretarza TZR Stanisława Kocjana. Równocześnie w
komunikacie tym przypomniano, że TZR zgodnie z pismem dnia 17 maja 1989r., w oparciu o
swoją uchwałę z 13 maja 1989r. wystąpił o zarejestrowanie w KWW komisji
„Solidarności”

W dniach 23-25 listopada 1989r. odbył się w Szczecinie regionalny zjazd struktur
„Solidarności” zarejestrowanych w MKO z pomięciem komisji związanych z TZR. Wybrał
on władze regionalne i delegatów na zjazd krajowy. Na czele Regionu stanął wskazany przez
Andrzeja Milczanowskiego Edward Radziewicz, a jego zastępcą został Longin
Komołowski

W obliczu tej sytuacji kilkusetosobowa grupa działaczy „Solidarności” na spotkaniu, które
odbyło się we Wrocławiu wystosowała w dniu 30 listopada 1989r. list do Krajowej Komisji
Wyborczej NSZZ „Solidarność”. W piśmie tym zaprotestowano wobec sytuacji jaka miała
miejsce w Szczecinie, domagano się unieważnienia tych wyborów oraz wskazano, że brak
działań w tej sprawie winą za rozbicie struktur „Solidarności” całkowicie obciąży Krajową
Komisję Wyborczą

. Wydawało się, że ostatnim sposobem na zachowanie jedności struktur

tamże

Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim..., str.60-61

Pismo TZR do L. Wałęsy z dnia 17.05.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Komunikat TZR z dnia 23.05.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim, str.61-62

Telegram TZR do KKW z dnia 23.05.1989r. – kopia dokumentu w posiadaniu autora

„Solidarności” będzie potraktowanie II Zjazdu NSZZ „Solidarność” jako zjazdu
zjednoczeniowego. W tym duchu wystąpił do uczestników wrocławskiego spotkania Jan
Rulewski. Wskazując na swoją rozmowę z Lechem Wałęsą i słowa, które miał wypowiedzieć
Przewodniczący „Solidarności”: „ przykładem dogadania stałą się Bydgoszcz i należy to
upowszechnić” widział w tym szansę na wspólne działania osób związanych zarówno z TZR,
jak i „Solidarnością Walczącą” Kornela Morawieckiego

13 stycznia 1990r. Porozumienie na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w
NSZZ „Solidarność” w uchwale nr 4 oświadczyło, iż „nie przyjmuje do wiadomości i nie
zgadza się z decyzją o niedopuszczeniu TZR Pomorza Zachodniego do wyborów
regionalnych” stwierdzając równocześnie, że „każda grupa i struktura związkowa ma prawo
wyłonić swoich delegatów na zjazd krajowy i tylko tam może zapaść decyzja o ważności lub
nieważności mandatów”. Porozumienie potępiło także stanowisko Lecha Wałęsy w sprawie
„wycofania poza nawias Związku struktur, grup i osób dla niego niewygodnych”

Solidarność Walcząca i MRK”S”
Warto jeszcze zwrócić uwagę na dwie struktury podziemnej „Solidarności” powstałe po
wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, które znalazły się w ostrej opozycji wobec tzw.
„wałęsowskiej” „Solidarności”. Część osób je tworzących poparła w różny sposób inicjatywy,
których celem były demokratyczne wybory w„Solidarności”. Jedną z tych grup była powstała
w 1982 roku Solidarność Walcząca, której liderem był wrocławski naukowiec – dr Kornel
Morawiecki. Drugą był powstały także w 1982 roku w Warszawie Międzyzakładowy
Robotniczy Komitet „Solidarności” (MRK”S”). W obliczu przemian roku 1989 Solidarność
Walcząca głosząc, że: „nasz głęboki niepokój budzi działalność tzw. ”konstruktywnej”
opozycji skupionej w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym, oraz wokół Lecha Wałęsy i
działaczy NSZZ „S” z KKW”, uznała równocześnie za „skandal i zdradę społecznych
nadziei” działania posłów OKP, które doprowadziły do wyboru gen. Jaruzelskiego na
prezydenta PRL

. Natomiast działania gospodarcze władz zostały określone przez SW jako

prowadzące do wytworzenia „celowego bałaganu w gospodarce finansowej państwa, oraz
wywołanie głębokiej inflacji”, w której „komuniści utracili w Polsce zdolność rządzenia, tzn.
umiejętność rozwiązywania pojawiających się problemów ekonomicznych i społecznych” (1
VIII 1989r.

W oświadczeniu z 18 września 1989r., a więc już po powstaniu rządu T.

Mazowieckiego, Solidarność Walcząca deklarowała wyraźnie: „Pomysły ratowania
upadającej gospodarki przy utrzymaniu zbiurokratyzowanej władzy skazane są na
niepowodzenie. Przejmowanie zakładów pracy przez nomenklaturowe spółki jest grabieżą
majątku społecznego. Nie uznajemy takiego, które pogłębia tylko wyzysk i nieuzasadnione
różnice ekonomiczne. Będziemy wspierać strajkowy, solidarny opór wobec obniżania siły
nabywczej płac i emerytur.”

. W lutym 1990r. Solidarność Walcząca mówiła wprost: „Od

początku nie zgadzaliśmy na rządy z udziałem komunistów. Polityka rządu Premiera
Mazowieckiego budzi nasz sprzeciw (…), gospodarczy plan rządu, przyjęty pod naciskiem
banków zachodnich spycha w nędzę miliony obywateli (…), a dla ratowania Polski pilnie
potrzeba wyznaczenia bliskiego terminu wolnych wyborów (…), ustąpienia gen.
Jaruzelskiego, moralnego i materialnego rozliczenia nomenklatury, zahamowania cen na
podstawowe artykuły spożywcze, urealnienia minimalnych płac i emerytur, obniżenia
podatków(…)

Marek Zagajewski Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990, Uniwersytet

Szczeciński Katedra Filozofii Szczecin 1991, str. 118

tamże, str. 117

tamże, str. 166

tamże, str.166

tamże str.168

tamże str.169

MRK”S” Region Mazowsze w swoim oświadczeniu z czwartego października 1989r.
wyjaśnił swoje stanowisko wobec rządu T. Mazowieckiego w następujący sposób: „W dobie
wzmożonej propagandy pro-rządowej, gdy PZPR-owska Trybuna Ludu i neo-solidarnościowa
Gazeta Wyborcza usiłują przekonać społeczeństwo o tym, że obecny rząd jest ”naszym”
rządem oświadczamy: Istnieje w Londynie Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na Wychodźstwie
będący kontynuatorem Niepodległej Państwowości Polskiej (…).Rząd Polski winien być
powołany przez parlament wybrany w drodze wolnych pięcioprzymiotnikowych wyborów”

W styczniu 1990 roku działacze MRK”S” jeszcze mocniej zadeklarowali swoje stanowisko:
„Nie jesteśmy w opozycji do rządu T. Mazowieckiego (…). My tego rządu nie uznajemy,
uważając go za neo-Targowicę”

Powstanie i rejestracja NSZZ „Solidarność”- 80
Ostatecznie jednak II Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” odbył się w dniach 20-25
kwietnia 1990r. bez udziału działaczy TZR Pomorza Zachodniego. W obliczu tej sytuacji
uczestnicy Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ
„Solidarność” na spotkaniu, które odbyło się w Szczecinie 10 marca 1990r. podjęli kilka
kluczowych uchwał, które uzasadniały sens tworzenia NSZZ „Solidarność”-80. W Uchwale
nr 3 uczestnicy Porozumienia m.in. stwierdzili, że „ich wysiłki podejmowane w okresie od 10
czerwca 1989r.do 10 marca 1990r. doprowadzenia do zgody i wspólnych wyborów zostały
zignorowane odrzucone przez Lecha Wałęsę i kierownictwo jego związku”

. W tej sytuacji

uczestnicy Porozumienia z zadowoleniem i w pełni akceptują inicjatywę Tymczasowego
Zarządu Regionu Pomorza Zachodniego w zakresie odtworzenia Związku „Solidarność-80”
jako bezpośrednią kontynuację NSZZ „Solidarność” Sierpnia 1980 roku opartego na statucie
z 1980 roku zatwierdzonego przez I Zjazd, dającego faktyczne gwarancje obrony interesów
świata pracy.”

Fakt pozostawania komisji zakładowych „Solidarności” w TZR, a więc legalności ich
funkcjonowania, budził niepokój związkowców. Świadczy o tym uspokajające pismo TZR z
dnia 02.01.1990 roku podpisane przez Stanisława Kocjana

, a adresowane do komisji

zakładowych. Taki stan rzeczy, mimo posiadania lokalu i własnego pisma (Solidarność
Szczecińska), nie mógł być utrzymywany zbyt długo. W efekcie TZR podjął przygotowania
do rejestracji „Solidarności-80”.W dniu 10 lutego 1990r. w Domu Kultury „Korab” w
Szczecinie miało miejsce spotkanie delegacji komisji zakładowych Solidarności związanych z
TZR, w czasie którego podjęto szereg istotnych uchwał, w tym dotyczących m.in.
przeprowadzenia wyborów w strukturach związku i zarejestrowania „Solidarności-80”. W
Komunikacie z 14 lutego 1990r. czytamy: „Delegaci komisji zakładowych NSZZ
„Solidarność” zarejestrowanych w T.Z.R. Pomorza Zachodniego zgromadzeniu w dniu
10.II.1990r. w Domu Kultury „Korab” podjęli uchwałę w przedmiocie złożenia wniosku o
rejestrację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność-
80”obejmującego swoim działaniem obszar całego terytorium R.P.”

Wniosek z 2 marca 1990 roku o rejestrację Niezależnego Samorządnego Związku
Zawodowego „Solidarność”-80 został w dniu 9 marca 1990 roku złożony Sądzie
Wojewódzkim w Warszawie. Wśród wnioskodawców znaleźli się m.in.: Marian Jurczyk,
Stanisław Wądołowski, Stanisław Kocjan, Seweryn Jaworski, Kazimierz Świtoń.

tamże str.163

tamże str. 164

tamże str. 120

kopia dokumentu w posiadaniu autora

Komunikat TZR z 14 lutego 1990r. kopia dokumentu w posiadaniu autora

Projekt wniosku, kopia dokumentu w posiadaniu autora, sam wniosek w: Marek Zagajewski, Pęknięty

dzban…, str. 123

W dniu 27 kwietnia 1990r. obradowała Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ
Solidarność-80. Jak czytamy w Komunikacie nr 2 z 21 maja 1990r.: „w zajętym przez KKP
stanowisku w sprawie porozumienia pomiędzy KKP „S”-80 i KKW „S” stwierdzono, że
możliwość porozumienia została w sposób nieodwracalny zaprzepaszczona przez Lecha
Wałęsę i KKW. KKP uznała bezcelowość dalszych inicjatyw zjednoczeniowych na poziomie
ponadzakładowym”

. Mimo tego twardego stanowiska „Solidarność”-80 była jeszcze gotowa

do porozumienia z Lechem Wałęsą. Świadczy o tym list z 20 czerwca 1990r. Mariana
Jurczyka do Lecha Wałęsy, w którym m.in. Przewodniczący Zarządu Regionu Pomorze
Zachodnie „Solidarności”-80 napisał: „Stosownie do propozycji przekazanej nam 19 czerwca
br. za pośrednictwem Piotra Baumgarta Prezydium Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie
NSZZ wyraża zadowolenie z podjętej inicjatywy pojednania i zjednoczenia naszych sił w
działaniu na rzecz Polski i Narodu”. Równocześnie M. Jurczyk próbował ustalić czas i
miejsce ewentualnego spotkania

. Pojawiły się także inicjatywy oddolne, takie jak uchwala V

zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” ZCh Police z 20 listopada 1990r. podpisana przez
ówczesnego przewodniczącego ZKZ Kazimierza Drzazgę. Apelowano w niej do członków i
zarządów obu „Solidarności” o przekształcenie Regionalnego Zjazdu Delegatów NSZZ
Pomorza Zachodniego w Zjazd Zjednoczeniowy

Zamiast pojednania, NSZZ „Solidarność” przystąpił formalnie w dniu 27 lipca 1990r. jako
strona sporu w sprawie rejestracji Solidarności-80”. W piśmie z dnia 23 lipca 1990r. do Sądu
Wojewódzkiego w Warszawie podpisanym przez ówczesnego wiceprzewodniczącego NSZZ
„Solidarność” – Lecha Kaczyńskiego wnioskował o nieuwzględnienie i o odmowę dokonania
wpisu NSZZ „Solidarność”-80 do rejestru związków zawodowych

Postanowieniem z dnia 9 sierpnia 1990 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie odmówił rejestracji
NSZZ „Solidarność”-80

. To postanowienie Sądu Wojewódzkiego zostało zaskarżone, a 30

listopada 1990r. Komitet Rejestracyjny NSZZ „Solidarność”-80 wystąpił o zawieszenie
postępowania w tej sprawie

. Pismami z dnia 9 sierpnia 1990r. adresowanymi do marszałków

Sejmu i Senatu „Solidarność”-80 zaprotestowała wobec odmowy rejestracji Związku

. W

odpowiedzi marszałek Senatu prof. Andrzej Stelmachowski uznał odmowę rejestracji za
niesłuszną i wskazał na podjęte działania legislacyjne dotyczące działalności związkowej,
które doprowadzą do zmiany ustawy z okresu stanu wojennego

. Władze Związku wystąpiły

w tej sprawie także do Rzecznika Praw Obywatelskich. Jednak Biuro Rzecznika w piśmie z
dnia 14 sierpnia 1990r. podpisanym przez Mirosława Wyrzykowskiego uznało, że skoro
procedury i postępowanie w tej sprawie nie zostały zakończone, to nie ma potrzeby
bezpośredniej interwencji RPO

Odmowa rejestracji NSZZ „Solidarność”-80 oznaczała szereg problemów dla Związku. Jedne
z nich związane były z działaniami prowadzonymi na poziomie zakładu pracy, a inne na
szczeblu centralnym. Świadczą o tym dokumenty związkowe, w tym zarówno pisma Zarządu
Regionu Pomorze Zachodnie dotyczące np. sytuacji w Zarządzie Portu Szczecin-Świnoujście
(sierpień 1990r.), czy oświadczenie KKP w sprawie niedopuszczenia do rozmów płacowych
z dyrekcją przedstawiciela NSZZ „Solidarność”-80 w ZPC „Ursus” (marzec 1991r.

). O

odmowie prowadzenia rozmów z „Solidarnością-80 i władzami MEN mówił na posiedzeniu

Komunikat nr 2 z 21 maja 1990r., kopia dokumentu w posiadaniu autora

list z 20 czerwca 1990r. Mariana Jurczyka do Lecha Wałęsy, kopia dokumentu w posiadaniu autora

kopia dokumentu w posiadaniu autora

Marek Zagajewski, Pęknięty dzban…, str. 132

kopia dokumentu w posiadaniu autora

kopie dokumentów w posiadaniu autora

Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie Ireneusz Steć w styczniu 1991r.

Szczególnie

bulwersująca stała się sprawa odmowy formalnych rozmów z przedstawicielami NSZZ
Solidarność”-80 i uznania legalności działania Związku przez Ministra Pracy i Spraw
Społecznych Michała Boniego w marcu 1991r.

Ostatecznie postępowanie w sprawie rejestracji NSZZ „Solidarność”-80 zostało ponownie
podjęte 13 sierpnia 1991r. NSZZ „Solidarność” pismem z dnia 10 września 1991r. odstąpił
od swojego wcześniejszego stanowiska i sprzeciwu wobec rejestracji NSZZ „Solidarność”-
80. Ostatecznie postanowieniem z dnia 12 września 1991 roku Sąd Najwyższy zmienił
postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 9 sierpnia 1990 r. o odmowie
rejestracji NSZZ „Solidarność”-80

. Tym samym długa batalia o rejestrację Niezależnego

Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”-80 została zakończona.

Rozdział V. Działalność organizacyjna

Władze Związku
Początkowo naturalną siłą i zapleczem NSZZ „Solidarności-80” był Region Pomorze
Zachodnie. Drugim bastionem „Solidarności-80 stały się silne struktury powstałe na Górnym
Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Genezy struktur „Solidarności”-80 w regionie śląsko-
dąbrowskim należy szukać w powstałej 7 września 1989r. na spotkaniu w Dąbrowie
Górniczej Regionalnej Komisji Organizacyjnej NSZZ „Solidarność’80” ds. opracowania i
wdrożenia programu związkowego Regionu Śląsko-Dąbrowskiego. W komunikacie RKO z
dnia 7 września 1989 roku, że „obecne władze Regionu zaniedbują sprawy o podstawowym
znaczeniu dla dalszego rozwoju, a nawet istnienia NSZZ „Solidarność” na naszym terenie”

100

Protokół z posiedzenia Zarządu Regionu z 10.01.1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Oświadczenia KKP i Marian Jurczyka z 3 kwietnia 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

kopie obu dokumentów w posiadaniu autora

100

Marek Zagajewski, Pęknięty…, str. 149

Dalej „uznano , że obecne wzorce „reformatorskie” są sprzeczne z podstawowymi interesami
świata pracy”

101

.W efekcie utworzono Regionalną Komisję Organizacyjną ds. opracowania i

wdrożenia programu związkowego i jego realizacji w składzie: Marek Gabryś, Bogusław
Ziętek, Waldemar Sikora, Stanisław Szczęśniak, Tadeusz Szczepanek, Daniel Tomasz
Podrzycki, Mirosław Jaśkowski, Danuta Wysmolińska

102

. W uchwale przyjętej w Sosnowcu

w dniu 10 października 1989 roku stwierdzono m.in.: „Dostrzegając wiernopoddańcze
nastawienie obecnych krajowych i regionalnych władz związku dla roli jaką wyznaczono w
pacyfikowaniu nastrojów, chcemy wyrazić nasze najgłębsze obawy o los i ethos idei
»solidaryzmu” roku« i dalej „Związek nasz zajmuje się dzisiaj uprawianiem propagandy o
słusznej linii obecnego rządu - coraz częściej kojarzącego się społeczeństwu z podwyżkami i
pustymi sklepami – z kolejkami posępnych ludzi”. W Oświadczeniu RKO ze stycznia 1990
roku podpisanym przez Bogusława Ziętka stwierdzono jednoznacznie, że nie ma ona „nic
wspólnego z neosolidarnością zarejestrowaną przez Lecha Wałęsę w kwietniu 89r. na
podstawie koncesji politycznych uzyskanych od PZPR-u w wyniku ugody okrągłego stołu”!
Struktura Regionalnej Komisji Organizacyjnej powstała w sierpniu ub. roku, jako
alternatywa wobec samobójczej polityki realizowanej przez funkcjonariuszy związkowych
Lecha Wałęsy. RKO postanowiło kontynuować cele i zadania NSZZ „Solidarność’80”, od
których odstąpił Lech Wałęsa i jego podwładni w ich drodze do ministerialnych foteli”

103

RKO niezwykle krytycznie oceniło realizowaną politykę społeczno-gospodarczą i w tym
samym dokumencie oświadczając: „RKO sprzeciwia się reformie państwa kosztem jego
obywateli”, a RKW jako „elementem nomenklatury L. Wałęsy”, realizując politykę
»Kuroniów i Wałęsów« jest za: ubożeniem społeczeństwa, umacnianiem przewagi państwa
nad obywatelem, zaciąganiem kolejnych pożyczek, wyprzedawaniem majątku narodowego
obcemu kapitałowi, rujnowaniem biednych a wzbogacaniem zamożnych”. RKO stanowczo
potępia obecną politykę ekonomiczną Rządu - zwaną planem Balcerowicza…” Zasady
przebudowy Polski, zgodny i interesami świata pracy, określiła ośmiopunktowa rezolucja
RKO ze stycznia 1990 roku, w której stwierdzono m.in.: „nie Rząd, który jest wynikiem
politycznego kompromisu dwóch układających się stron, ale Naród winien posiadać
możliwość wypowiedzenia się w sposób bezpośredni, np. poprzez referendum o kierunkach i
kolejności podejmowanych działań…”. Równocześnie jednak wyrażano obawę, że „dalsze
prowadzenie tej dezinformacyjnej polityki, na podstawie zmanipulowanych danych
pochodzących ze źródeł rządowych, wykorzystywanie środków masowego przekazu do
tendencyjnego przedstawiania własnych opinii – jako społecznych” jest dążeniem do
„ugruntowania w świadomości Polaków przeświadczenia o »jedynie słusznej« drodze linii
rządu …”

104

Tragiczna sytuacja społeczno-gospodarcza, długotrwały spór w FSM sprawiły, że w sierpniu
1992r. „Solidarność”-80 na Śląsku proklamowała przeciw polityce rządu strajk generalny w
śląskich kopalniach. Brak jego poparcia przez Komisję Krajową, wywołał kryzys, a w końcu
protest śląskich działaczy przeciw ich zdaniem działaniom w kierunku upolitycznianiu
Związku.
Napięcie uwidoczniło się na dwudniowym posiedzeniu Komisji Krajowej we Włocławku, na
początku października 1992r., kiedy przedstawiciele śląsko-dąbrowskiej RKO, na czele z
wiceprzewodniczącym KK Danielem Podrzyckim, opuścili jej obrady już pierwszego dnia.
Przeciw postawie działaczy RKO zaprotestował Region Pomorze Zachodnie w piśmie z dnia
4 listopada 1992r. podpisanym przez B. Filarowicza

105

101

tamże, str.149

102

tamże, str.149

103

tamże, str. 154

104

tamże, str. 156

105

Kopia dokumentu w posiadaniu autora

W konsekwencji Komisja Krajowa zdecydowała się na wyrejestrowanie w grudniu 1992r.
śląskiej struktury „Solidarności”-80. W efekcie tych wydarzeń w styczniu 1993r. powstał
komitet założycielski nowego związku zawodowego, a w sierpniu 1993r. został
zarejestrowany Wolny Związek Zawodowy „Sierpień-80”, na którego czele stanął Daniel
Podrzycki

106

.. Po jego tragicznej śmierci w trakcie kampanii wyborczej w roku 2005 liderem

Sierpnia-80 został Bogusław Ziętek.
Nie oznaczało to końca napięcia, bo w marcu 1993r. Komisja Zakładowa w Szpitalu
Klinicznym nr 5 w Katowicach domagała się pozbawienia Stanisława Kocjana wszystkich
funkcji związkowych za „niegodną związkowca (…) postawę, (…) który głosuje za
przyjęciem ustawy budżetowej, skazującej wiele tysięcy ludzi na bezrobocie”

107

19 września 1993r. odbyły się wybory parlamentarne, w których „Solidarność”-80 poparła
Koalicję dla Rzeczypospolitej, której trzonem był Ruch dla Rzeczypospolitej (RdR) Jana
Olszewskiego. Natomiast działalność J. Olszewskiego jako szefa rządu i polityka społeczno-
gospodarcza jego gabinetu budziła wśród wielu związkowców skrajnie różne emocje. Lista
Koalicji, podobnie jak większość list sił centroprawicowych, nie przekroczyła progu
wyborczego, a jej kandydaci nie weszli do Sejmu, co w pewien sposób oznaczało także
porażkę linii „politycznej” forsowanej przez ówczesne władze Związku.
W listopadzie 1993r. w Regionie Śląsko-Dąbrowskim została przeprowadzona przez
przedstawicieli Komisji Zjazdowej wizytacja mająca na celu „ustalenie ilości członków
Związku w Regionie, ilości komisji zakładowych, odprowadzenie składek należnych KK”

108

W protokole z wizytacji. czytamy m.in: „Przewodniczący Zarządu Regionu Andrzej Dolniak
w obecności swoich zastępców odmówił wskazania dokumentów pozwalających stwierdzić
faktyczną ilość zarejestrowanych w Zarządzie Regionu Komisji Zakładowych oraz ilości
członków i wysokości wpłat na konto Zarządu Regionu z tytułu składek członkowskich”, a
„oświadczenie Przewodniczącego Zarządu Regionu określającego liczbę członków na 20
tysięcy mało wiarygodne”

109

. W protokole z wizytacji zapisano także, że „z rozmów z

najwyższymi władzami związku wynikał duży żal do Komisji Krajowej za jak to określono
„bezczynność, brak skuteczności i konsekwencji”, a w „wypowiedziach przebijała duża
niechęć do Komisji Krajowej co ma sugerować, że na Krajowym Zjeździe Delegatów padnie
wniosek o odwołanie KK. Dlatego też Komisja Zjazdowa powinna wziąźć pod uwagę, że
nadchodzący Zjazd Delegatów może przekształcić się w Zjazd Wyborczy i powinna
przygotować odpowiednie dokumenty”

110

. W uchwale z 5 stycznia 1994r., pod groźbą

zawieszenia struktur Regionu Śląsko-Dąbrowskiego, domagano się uporządkowania spraw
związanych z liczbą członków, delegatów i składek członkowskich

111

. Zgodnie z protokołem

„Andrzej Dolniak wyraził zaniepokojenie wiadomością jakoby WZZ Sierpień 80” zwołał
zjazd swoich delegatów w Świnoujściu w tym samym czasie co nasz Związek i w sąsiednim
domu wypoczynkowym, co może pociągnąć daleko idące reperkusje”

112

Wydarzenia jakie rozegrały się na III zjeździe „Solidarności”-80 w Świnoujściu, który odbył
się w dniach 24-25 czerwca 1994r., miały faktycznie dramatyczny przebieg, który „pociągnął

106

zob. Dariusz Januszek, NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…

107

Kopia dokumentu w posiadaniu autora

108

Protokół z wizytacji Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego„Solidarności-80 w Katowicach w dniu

30.11.1993r. podpisany przez osoby wizytujące: A. Baniszewską, P. Kacprzak, B. Filarowicza, kopia dokumentu
w posiadaniu autora

109

Protokół z wizytacji Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego„Solidarności-80 w Katowicach w dniu

30.11.1993r. podpisany przez osoby wizytujące: A. Baniszewską, P. Kacprzak, B. Filarowicza, kopia dokumentu
w posiadaniu autora

110

Protokół z wizytacji Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego„Solidarności-80 w Katowicach w dniu

30.11.1993r. Pisownia oryginalna., kopia dokumentu w posiadaniu autora

111

Uchwała KK z dnia 5 stycznia 1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

112

Protokół z wizytacji Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego„Solidarności-80 w Katowicach w dniu

30.11.1993r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

daleko idące reperkusje dla Związku”, ale scenariusz wydarzeń był inny, a jego głównym
bohaterem, nie Daniel Podrzycki, a Andrzej Dolniak. W trakcie obrad został złożony wniosek
o odwołanie Mariana Jurczyka z funkcji Przewodniczącego Komisji Krajowej. Po
opuszczeniu sali przez część delegatów, na przewodniczącego KK został wybrany Andrzej
Dolniak

113

Opis wydarzeń na Zjeździe zawierał Komunikat z dnia 27.06.1994r. Zarządu Regionu
Pomorza Północnego. Czytamy w nim, że „z uwagi na naruszenie unormowań statutowych
oraz nie wykonanie uchwał Komisji Krajowej w sprawie wyboru Delegatów przez Region
Śląsko-Dąbrowski w Katowicach, Przewodniczący Pan Marian Jurczyk w dniu 25.06.94r.
podjął decyzję o rozwiązaniu III Krajowego Zjazdu Delegatów. W wyniku tej decyzji sale
obrad opuścili delegaci wszystkich obecnych regionów /uczestniczyło 15 regionów/ za
wyjątkiem delegatów Regionu Śląsko-Dąbrowskiego. Przedstawiciele 4 kopalń tego regionu
również opuścili salę obrad opowiadając się za obecnym Przewodniczącym Związku P. M.
JURCZYKIEM.”

114

Wobec zaistniałej po zjeździe w Świnoujściu głos zabrał także Zarząd

Regionu Południowo-Wschodniego, który z kolei w swojej uchwale z dnia 30.06.1994r.
podpisanej przez Janusza Samborskiego żądał spotkania M. Jurczyka z przedstawicielami
regionów do dnia 12 lipca 1994r. dla ustalenia II tury zjazdu w Świnoujściu

115

Przeciw wyborowi A. Dolniaka zaprotestował Marian Jurczyk i część członków Komisji
Krajowej, którzy nie uznali decyzji świnoujskiego zjazdu. W oświadczeniu z dnia 27 czerwca
1994r. sygnowanym przez Prezydium KK podniesiono sprawę legalności mandatów
uczestników zjazdu, wskazano, że „udział osób, które zostały wybrane delegatami z
naruszeniem zasad wyborów, oznacza tym samym nieważność uchwał podjętych z udziałem
tych osób”, dalej stwierdzono również, że „do ważności uchwał potrzebny był udział co
najmniej połowy delegatów, a w drugim dniu zjazdu taki warunek nie został spełniony”

116

. W

kolejnych uchwałach Komisji Krajowej przyjętych w dniu 1 lipca 1994r. poparto
oświadczenie Prezydium KK

117

oraz starano się uporządkować sytuację, która powstała w

wyniku czerwcowego zjazdu (dotyczyły one m.in. regionu śląsko-dąbrowskiego, samego A.
Dolniaka, ważności III zjazdu i zwołania IV zjazdu)

118

. Decyzją Prezydium Komisji Krajowej

(M. Jurczyka) Zarząd Regionu Śląsko-Dąbrowskiego został wykreślony z rejestru struktur
regionalnych Związku

119

. Kolejne uchwały „jurczykowskiej” KK zostały podjęte na

posiedzeniu w Jastrzębiu Zdroju w dniach 7-8 października 1994r. M.in. wykluczono
wówczas ze składu Komisji Krajowej: M. Kucharskiego, R. Majdzika, Z. Półtoraka, A.
Kulika, W. Reginiewicza, J. Samborskiego, A. Dolniaka, M. Chmielewskiego, A. Kitę, J.
Żużałka, a ze składu Krajowej Komisji Rewizyjnej: A. Adamczyka, M. Cieszewskiego, A,
Palasz, U. Michalik-Kołodziejczyk

120

. Do spraw organizacyjnych wrócono także w uchwałach

KK („Jurczyka”) podjętych w Kielcach w dniu 02.02.1995r. (powstania regionu śląskiego,
sekcji branżowych)

121

. Tymczasem Andrzej Dolniak w pismach z dnia 16.09.1994r.

rozsyłanych do komisji zakładowych domagał się jednoznacznej odpowiedzi, czy brak
wykonania uchwał III Zjazdu w Świnoujściu oznacza dobrowolną rezygnację w strukturach
„Solidarności”-80

122

113

zob. Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…

114

Komunikat z dnia 27.06.1994r. Zarządu Regionu Pomorza Północnego, kopia dokumentu w posiadaniu autora

115

Uchwała z dnia 30.06.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

116

Oświadczenie z dnia 27 czerwca 1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

117

Uchwała nr 7 z dnia 1 lipca 1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

118

Uchwały nr 1,2,4,5,6,8 z dnia 1 lipca 1994r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

119

Kopia dokumentu w posiadaniu autora

120

Uchwała nr 3, kopia dokumentu w posiadaniu autora

121

Kopie dokumentów w posiadaniu autora

122

Pismo z dnia 16.09.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Działania osób skupionych wokół Mariana Jurczyka nie oznaczały, że konflikt toczy się tylko
wokół legalności decyzji zjazdu w Świnoujściu i wyboru Andrzeja Dolniaka na
Przewodniczącego Związku, ale legalności samego zjazdu. W piśmie z dnia 6 marca 1995r.
podpisanym przez Przewodniczącego Zarządu Regionu Dolny Śląsk dr. Zbigniewa Półtoraka
czytamy: „ wszystkie struktury związku, poza zrzeszonymi w regionach, które zarejestrowały
się w Sądzie Rejestrowym są nielegalne. Nie zarejestrowano bowiem Statutu, co zgodnie z
Art. 13 ustawy o związkach zawodowych oznacza, że związek istnieje, ale nie ma struktur,
ani władz” i dalej: „organizujemy Zjazd Krajowy, aby wybrać po raz pierwszy legalne władze
krajowe związku”

123

. Wprawdzie w piśmie Prokuratury Wojewódzkiej w Warszawie do

Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego „Solidarności”-80 z dnia 30 marca 1995r. czytamy:
„Odpowiadając na pismo z dnia 8 listopada 1994r. zawierające żądanie skierowania do sądu
rejestrowego wniosku w trybie art. 36 ust.1 ustawy z dnia 30 maja 1991r. o związkach
zawodowych /Dz. U. NR 55, poz. 234/ o stwierdzenie, że organ reprezentujący Niezależny
Samorządny Związek Zawodowy Solidarność-80”, poprzez funkcjonowanie bez statutu od
dnia rejestracji, tj. 12 września 1991r. prowadzi działalność sprzeczną z ustawą – uprzejmie
informuję, że brak jest podstaw z w/w wnioskiem”. W swoim uzasadnieniu Prokuratura
powołała się na wykładnię Sądu Najwyższego, który stwierdził, że „sąd rejestruje związek, a
nie jego statut”

124

Na te zarzuty odpowiedział Stanisław Kocjan w piśmie z dnia 6 kwietnia 1995r., gdzie
powołując się na tę samą wykładnię Sądu Najwyższego wskazywał, że „tylko związek
zawodowy podlega rejestracji, a nie statut”

125

. Dr Zbigniew Półtorak, odpowiadając S.

Kocjanowi, w kolejnym piśmie z dnia 11.04.1995 roku napisał wprost: „ wyjaśniam więc, że
przedmiotem sporu była odmowa Sądu rejestrowego wpisania nowych władz krajowych
związku, wybranych na Zjeździe w Świnoujściu z uwagi na brak zarejestrowania statutu. Sąd
ten nie kwestionował tym samym samego wyboru”

126

W takiej atmosferze w dniach 27-28 kwietnia 1995r. obył się zjazd w Zabrzu, podczas obrad
którego na przewodniczącego wybrano dr. Zbigniewa Półtoraka z Wrocławia. Komisja
Krajowa uchwałą z dnia 27.04.1995r. określiła ten zjazd jako zjednoczeniowy, a NSZZ
„Solidarność”-80 jako związek powstały w Sierpniu 1980r. i działający wraz ze statutem
„Solidarności”-80 zarejestrowanym w 1991r.

127

. Natomiast pozbawiony swojej funkcji

Andrzej Dolniak założył później Związek Zawodowy Liga Pracy, współpracował z
Samoobroną, był także przetrzymany w areszcie tymczasowym w związku z działaniami tzw.
mafii paliwowej na Śląsku.
Problemy w Związku doprowadziły do powstania w 1993r. z inicjatywy przewodniczącego
Zarządu Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarności-80 Seweryna Jaworskiego
Chrześcijańskiego Związku Zawodowego „Solidarność” im. Ks Jerzego Popiełuszki

128

Trwający dalej chaos pośrednio zaowocował powstaniem w 1995r. kolejnego niewielkiego
związku zawodowego pod nazwą Chrześcijański Wolny Związek Zawodowy „Sierpień-80”.,
który w Świnoujściu utworzył Stanisław Huszcza (wcześniej S. Huszcza znalazł się w grupie
tworzącej WZZ „Sierpień-80”, a następnie znalazł się w konflikcie z D. Podrzyckim)

129

Tymczasem szczecińska grupa działaczy „Solidarności”-80 starała się konsekwentnie
występować przeciw wyborowi Zbigniewa Półtoraka na szefa Związku. M.in. w piśmie
protestacyjnym z dnia 21.06.1995r. do władz Polskiego Radia podpisanym przez Stanisława

123

Pismo z dnia 6 marca 1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

124

Pismo Prokuratury Wojewódzkiej w Warszawie do Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego „Solidarności”-

80 z dnia 30 marca 1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

125

Pismo S. Kocjana z dnia 6 kwietnia 1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

126

Pismo Z. Półtoraka z dnia 11.04.1995 roku. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

127

Uchwała z dnia 27.04.1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

128

zob. Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…

129

zob. Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…

Kocjana określanie Z. Półtoraka jako Przewodniczącego „Solidaności”-80 nazwano
„konfabulacją, nie faktami”

130

. Równocześnie Komisja Krajowa kierowana przez Mariana

Jurczyka w zaleceniu Prezydium Komisji Krajowej z dnia 21.07.1995r. wyznaczyła termin
Krajowego Zjazdu Delegatów na 22-23 marca 1996r.

131

(faktycznie zjazd odbył się tydzień

później w Łukęcinie). Ostatecznie jednak Sąd Wojewódzki w Warszawie w dniu 28 lipca
1995r. wpisał Zbigniewa Półtoraka i Ryszarda Majdzika jako osoby uprawnione do
reprezentowania NSZZ „Solidarność”-80

132

. Mimo odwołania się przez grupę Mariana

Jurczyka od tego postanowienia, Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 19 marca 1996r.
uznał decyzje zjazdu w Zabrzu za zgodne z prawem

133

. Obradujący 21 marca 1996r. Zarząd

Regionu Pomorza Zachodniego dyskutował nad możliwością odwołania się od decyzji Sądu
Apelacyjnego. Szczególny niepokój w związku niejasną sytuacją prawną wyraził szef
Regionu - Bogusław Filarowicz

134

, mówiąc o rozważeniu możliwości zwołania zjazdu

zjednoczeniowego i równoczesnym dobrym przygotowaniu się do zjazdu w Łukęcinie.
Jednak większość wypowiadających się krytycznie i bez entuzjazmu odniosła do propozycji
B. Filarowicza w sprawie zjazdu zjednoczeniowego

135

Postanowienie sądowe z dnia 19 marca 1996r. oznaczało szereg problemów organizacyjno-
prawnych dla struktur skupionych wokół Marian Jurczyka. Już 20 marca 1996r. W piśmie
Komisji Krajowej podpisanym przez Stanisława Kocjana zapowiedziano zaskarżenie tej
decyzji sądu

136

. W tym samym czasie Komisja Krajowa w piśmie z dnia 28 marca 1996r.

podpisanym przez Ryszarda Majdzika poinformowała o wykluczeniu Stanisława Kocjana i
Bronisława Sosny z „Solidarności”-80

137

. Natomiast w kolejnym piśmie Stanisława Kocjana

do struktur związku z 3 kwietnia 1996r. wskazywano, że jedynym legalnym
przewodniczącym „Solidarności”-80 jest Marian Jurczyk wybrany na tę funkcję 29 marca
1996r. na zjeździe w Łukęcinie

138

. Kwestia legalności decyzji, osób oddelegowanych do pracy

związkowej, stała się także elementem wymiany pism do różnych instytucji obu zwaśnionych
grup

139

. Szczególnie długotrwała wymiana pism dotyczyła legalności działania Komisji

Zakładowej w ZCh Police w latach 1996-1999

140

Tymczasem z pismem dnia 17.06.1996r. przewodniczący Komisji Zakładowej FK Załom
Bronisława Sosna

141

do Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie wystąpił o rejestrację Zarządu

130

Pismo S. Kocjana z dnia 21.06.1995r.do władz Polskiego Radia- Kopia dokumentu w posiadaniu autora

131

Zalecenie Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 21.07.1995r. Kopia dokumentu w

posiadaniu autora

132

Kopia Postanowienia sądu w posiadaniu autora

133

Kopia Postanowienia sądu z dnia 19 marca 1996r. w posiadaniu autora

134

Bogusław Filarowicz to postać niezwykle zasłużona dla szczecińskiej „Solidarności”, a potem „Solidarności”-

80, w stanie wojennym skazany przez Sąd Wojskowy za kolportaż podziemnych pism na 4,5 roku więzienia,
potem otrzymał jeszcze wyrok 9 miesięcy za próbę buntu w zakładzie karnym, wielokrotnie represjonowany
przez władze bezpieczeństwa PRL, zmarł przedwcześnie w roku 2006r. Pośmiertnie odznaczony przez śp.
Prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

135

Protokół z posiedzenia ZR, kopia dokumentu w posiadaniu autora

136

Pismo z dnia 20 marca 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

137

Pismo z dnia 28 marca 1996r. W rejestrze sądowym początkowo „Solidarność-80 reprezentowali: M.

Jurczyk, S. Kocjan i S. Wądołowski, a od 1995r. zamiast Stanisława Wądołowskiego – B. Sosna - wypis z sądu z
31.08.1995r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

138

Pismo z dnia 3 kwietnia 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

139

np. pismo z dnia 18.06.1996r. w sprawie składek do ZUS S. Kocjana i M. Jurczyka, czy pismo ZR Dolny

Śląsk z 04.07.1996r. w sprawie działaczy z Wrocławia, kopie dokumentów w posiadaniu autora

140

M.in. pism obu Komisji Krajowych NSZZ „Solidarność”-80 do dyrekcji zakładu, następnie do wymiany

kolejnych dokumentów po zarejestrowaniu KNSZZ „Solidarność”-80, a zakończonego wyrejestrowaniem
Komisji Zakładowej przez KNSZZ „Solidarność”-80 w 1999r., czy wcześniej rezygnacji Stanisława Kocjana z
członkostwa w KZ i powstania drugiej komisji zakładowej, kopie dokumentów w posiadaniu autora

141

Wybitny działacz „Solidarności” w Szczecinie i szef jej struktur w FK „Załom” w Szczecinie, internowany w

stanie wojennym

Regionu w „celu zachowania podmiotowości prawnej”

142

. W dniu 19 czerwca 1996r. odbyło

się posiedzenie Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie. Na nim reprezentanci Komisji
Zakładowych w SSR Gryfia Ryszard Śnieg

143

i FK Załom (Jan Kondraciuk) poinformowali o

woli ich komisji zarejestrowania Zarządu Regionu do czasu wyjaśnienia sytuacji prawnej
Związku. O podjęciu podobnej decyzji przez komisję pracowników oświaty mówił także J.
Łuczków. Ten pomysł został także poparty przez H. Koniecznego ze Stargardu
Szczecińskiego, który zapowiedział, że w razie odmowy rejestracji Regionu – dokona
rejestracji „swojego” Podregionu. B. Sosna mówił o swojej woli dalszego działania w
„Solidarności”-80. Zarząd Regionu, przy jednym głosie sprzeciwu i jednym wstrzymującym
się przegłosował decyzję o rejestracji ZR w Sądzie Wojewódzkim w Szczecinie

144

. Powołano

także komitet rejestracyjny (B. Filarowicz, J. Różycki, P. Kacprzak) oraz wyrażono wolę
rozmów i kompromisu wewnątrz „Solidarności”-80

145

. Uchwałę o rejestracji ZR podpisali

m.in.: R. Śnieg, H. Konieczny, J. Kondraciuk, J. Łuczków, B. Warzyński, E. Hołowacz

146

Zarząd Regionu Pomorze Zachodnie NSZZ „Solidarność”-80 pismem z dnia 10 lipca 1996r.
poinformował „jurczykowską” Komisję Krajową o zarejestrowaniu w dniu 4 lipca 1996r.
Zarządu Regionu

147

. W odpowiedzi na ten krok, pismem Komisji Krajowej z dnia 10 lipca

1996r., którą podpisał Marian Jurczyk, poinformowano o wykreśleniu Zarządu Regionu
Pomorze Zachodnie NSZZ „Solidarność”-80 ze struktur Związku

148

. Równocześnie jednak,

pismem z dnia 11 lipca 1996r. Komisja Krajowa, na której czele stał dr Zbigniew Półtorak,
potwierdziła legalność struktur ZR Pomorze Zachodnie i komisji zakładowych w nim
zrzeszonych

149

. W kolejnym piśmie do komisji zakładowych i w Komunikacie, datowanych na

19 lipca 1996r., „jurczykowska” KK przypominała, że Zarząd Regionu Pomorze Zachodnie
został wykreślony z dniem 5 lipca 1996r. ze struktur „Solidarności-80”, a równocześnie został
zawiązany Tymczasowy Zarząd Regionu (m.in. z G. Durskim, T. Baranem, J. Ignorem)

150

. W

kolejnym oświadczeniu z dnia 7 sierpnia 1996r. podpisanym przez Mariana Jurczyka
działania szczecińskiego Zarządu Regionu nazwano „rozłamem”, proponując równocześnie
zarejestrowanie nowego związku pod nazwą Wolny Związek Zawodowy „Solidarność”-80

151

Na V zjeździe NSZZ „Solidarność”-80 w Jastrzębiu-Zdroju, który odbył się w dniach 24-25
października 1996 roku doszło do próby ponownej konsolidacji Solidarności-80, jednak
Marian Jurczyk na niego nie przybył. Warto tu jednak zauważyć, że delegaci komisji
zakładowych skupionych w Zarządzie Regionu Pomorza Zachodniego wzięli udział w V
zjeździe w Jastrzębiu-Zdroju (Bogusław Filarowicz został wiceprzewodniczącym Komisji
Krajowej, jej członkami zostali: J. Różycki, H. Konieczny, E. Jankowski, J. Kondraciuk, E.
Hołowacz, R. Chudzik, B. Warzyński, a J. Janc został członkiem Krajowej Komisji
Rewizyjnej)

152

Natomiast zwolennicy Mariana Jurczyka próbowali wyprzedzić wydarzenia, które rozegrały
się w Jastrzębiu-Zdroju. Na spotkaniu, które odbyło się w 6 września 1996r. w Łodzi, zapadła
decyzja o zarejestrowaniu nowego związku zawodowego

153

. Uczestnicy tego spotkania w

Uchwale nr 2 stwierdzili: „nie uznajemy za Przewodniczącego związku Zbigniewa

142

Pismo dnia 17.06.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

143

Wybitny działacz „Solidarności”, szef jej struktur w SSR „Gryfia”, internowany w stanie wojennym

144

Przebieg posiedzenia Zarządu Regionu w protokole z posiedzenia ZR z 19.06.96r. Kopia dokumentu w

posiadaniu autora

145

tamże

146

tamże

147

Pismo z dnia 10 lipca 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

148

Pismo Komisji Krajowej z dnia 10 lipca 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

149

Pismo z dnia 11 lipca 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

150

Pismo i Komunikat KK z 19 lipca 1996r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

151

Oświadczenie z dnia 7 sierpnia 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

152

Pismo Przewodniczącego ZR Pomorze Zachodnie B. Filarowicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora

153

Uchwała z dnia 6 września 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Półtoraka”, a swoje spotkanie uznali za „zebranie założycielskie Krajowego Niezależnego
Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność-80”

154

. Wśród osób tworzących komitet

założycielski znaleźli się: M. Jurczyk, G. Durski, E. Linkowski, W. Perkowski, K.
Dziubiński, E. Szczecińska. Wniosek na początku października 1996r. został złożony w
Sądzie Wojewódzkim w Warszawie

155

. W odpowiedzi na te wrześniowo-październikowe

decyzje delegaci NSZZ „Solidarność”-80 Regionu Pomorze Zachodnie w swoim stanowisku
z 3 października 1996r. podziękowali M. Jurczykowi za dotychczasową współpracę i wyrazili
ubolewanie „ że w ostatnim okresie odstąpił od swej pięknej idei tworzenia silnego
Niezależnego Związku Zawodowego „Solidarność”-80”

156

. W składzie nowego Prezydium

ZR Pomorze Zachodnie znaleźli się wówczas: B. Filarowicz, J. Różycki, B. Warzyński

157

Ostateczne rozstrzygnięcie sądowe nastąpiło dopiero w marcu 1997r. Przewodniczącym tego
związku został Marian Jurczyk. Później funkcję przewodniczącego KNSZZ „Solidarność”-80
przejął Grzegorz Durski.
Zamieszanie w strukturach związku wywołane decyzjami zjazdu w Zabrzu i w szczególności
w Jastrzębiu-Zdroju miało różne reperkusje i niosło różne problemy, w tym sprawę
rozliczenia kosztów samego zjazdu, składek członkowskich, roli i podmiotowości Regionów
oraz składu delegatów

158

Wydarzeniem, które pośrednio wywołało napięcie i różnice zdań wewnątrz „Solidarności”-
80, były wybory parlamentarne w 1997 roku. Posiedzenie Komisji Krajowej, które odbyło się
w Warszawie w dniu 12 lutego 1997 roku, przyjęło stanowisko Związku w sprawie wyborów
(pod którego uchwałami podpisał się wiceprzewodniczący KK – Wiesław Szwałek).
Większością głosów przyjęto projekt uchwały, w którym Komisja Krajowa postanowiła, że
nie uczestniczyć w kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu 1997r. a realizację preferencji
wyborczych pozostawiła do decyzji Zarządów Regionów

159

. Wykorzystując uchwałę Komisji

Krajowej Zbigniew Półtorak zaczął organizować we Wrocławiu Ruch Wyborczo-
Obywatelski Solidarności 80, próbując włączyć do niego inne Regiony Związku

160

Ostatecznie Komisja Krajowa reprezentowana przez wiceprzewodniczącego KK Janusza
Samborskiego i sekretarza KK Marka Adamczyka podpisała 12 sierpnia 1997r. porozumienie
o współpracy z Unią Pracy

161

Tymczasem Krajowa Komisja Rewizyjna NSZZ „Solidarność”-80 w uchwałach z dnia
02.06.1997r. wezwała Przewodniczącego KK do zwołania posiedzenia Komisji Krajowej w
składzie wybranym na zjeździe w Jastrzębiu-Zdroju i zwołania nadzwyczajnego Krajowego
Zjazdu Delegatów

162

. W kolejnej uchwale z dnia 18 września 1997r. KKR stwierdziła: „W

związku z brakiem realizacji przez Komisję Krajową NSZZ „Solidarność”-80 uchwały
Krajowej Komisji Rewizyjnej z dnia 02.06.1997r. dotyczącej zwołania Krajowego Zjazdu
Delegatów „Solidarność-80”, Krajowa Komisja Rewizyjna zwołuje Krajowy Zjazd

154

Uchwała nr 2 z dnia 6 września 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

155

Kopia wniosku w posiadaniu autora

156

Stanowisko Delegatów oraz informacje o zjeździe i sytuacji w Związku w Biuletyn Informacyjnym ZR PZ nr

11/35. Kopie obu dokumentów w posiadaniu autora

157

Protokół z I posiedzenia ZR z 14.10.96r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

158

M.in. Pismo Komisji Rewizyjnej KK z 9 stycznia 1997r., Pismo Z. Półtoraka z 21.03.1997r. pismo ZR

Śląsko-Dąbrowskiego z 02.04.1997r., pismo Z. Półtoraka z 23.04.1997r. i 25.05.1997r. Kopie dokumentów w
posiadaniu autora

159

Projekty uchwał nr 1 i 2 oraz uchwała KK nr 5 z 12.2.1997r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

160

Uchwała ZR DŚ z 3.04.1997r. do Zarządów Regionów i Komisji Zakładowych, podpisana przez Barbarę

Pawlak, sekretarza ZROŚ, kopia dokumentu w posiadaniu autora

161

. Porozumienie z dnia 12 sierpnia 1997r o współpracy z Unią Pracy. (porozumienie zawarte 12 sierpnia 1997

roku w Warszawie – sygnatariusze: ze Strony KK NSZZ „Solidarność”-80 wiceprzewodniczący KK Janusz
Samborski i sekretarz KK Marek Adamczyk i Unii Pracy – Ryszard Bugaj i Wojciech Borowik), kopia
dokumentu w posiadaniu autora

162

Uchwały z dnia 02.06.1997r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

Delegatów „Solidarność-80” w dniach 24 do 25 październik 1997r.”

163

. Następnie pismem z

29 września 1997r. podpisanym przez Kazimierza Chrapustę informowano, że w dniach 3-
5.10.1997r. w Dźwirzynie odbędzie posiedzenie poświęcone zjazdowi Delegatów

164

Zjazd NSZZ „Solidarność-80”, który odbył się w dniach 24-25 października 1997 roku w
Dźwirzynie, w dniu 25.10.1997r. odwołał Zbigniewa Półtoraka z funkcji przewodniczącego, a
wybrał na to stanowisko Wiesława Szwałka

165

. Komisja Krajowa wystąpiła w dniu

28.10.1997r. do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie o wykreślenie jako osób
reprezentujących Związek Z. Półtora i R. Majdzika, a w ich miejsce wpisanie Bogusława
Filarowicza, Kazimierza Chrapusty, Kazimierza Kaczyńskiego i Janusza Samborskiego

166

Postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 04.03.1998r. prawomocność
uchwał V zjazdu została potwierdzona i zgodnie z nim funkcję przewodniczącego Związku
pełnił Wiesław Szwałek, a jego zastępcami byli: Bogusław Filarowicz, Kazimierz Chrapusta,
Kazimierz Kaczyński i Janusz Samborski

167

Zjazd w Dźwirzynie nie rozstrzygnął jednak wszystkich sporów wewnątrz Osiemdziesiątki.
Mimo ponawianych prób, nie doszło bowiem do porozumienia z KNSZZ „Solidarność”-80.
W liście z dnia 15 maja 1998r. do Mariana Jurczyka podpisanym przez B. Filarowicza
czytamy: „Zarząd Regionu Pomorza Zachodniego NSZZ „Solidarność”-80 z ogromną
przykrością przyjął informację naszych przedstawicieli biorących udział w rozmowach z
reprezentantami KNSZZ „Solidarność”-80 w Szczecinie o fiasku tych rozmów (…) Panie
Marianie, dzisiaj po pomyślnym zakończeniu wszystkich spraw sądowych związanych ze
statutem i osobami reprezentującymi, NSZZ „Solidarność”-80, ten Związek, którego Pan był
założycielem, któremu poświęcił Pan tyle sił i wyrzeczeń jest znowu silny i skonsolidowany.
Jest jedynym ogólnopolskim związkiem zawodowym nie ubranym w politykę i ciemne
powiązania, broniącym interesów narodowych i polskich robotników (…) W imieniu Zarządu
Regionu Pomorza Zachodniego NSZZ „Solidarność”-80, którego był Pan pierwszym
Przewodniczącym, z upoważnienia Komisji Krajowej, której jeszcze do niedawna Pan
przewodniczył, wzywam Pana i Pańskich współpracowników do odrzucenia wszystkich
urazów i niechęci, osobistych animozji, rozdrabniania i osłabiania ruchu związkowego,
włączcie się czynnie w umacnianie NSZZ „Solidarność”-80, Związku, którego byliście
współzałożycielami (…) Oczekujemy na Pana – mamy nadzieję – konstruktywną
odpowiedź”

168

Analizując decyzje KNSZZ „Solidarność”-80 i brak porozumienia z NSZZ „Solidarność”-80
na przełomie lat dziewięćdziesiątych XX wieku i na początku XXI wieku, warto zwrócić
uwagę na ówczesną sytuację polityczną w Szczecinie. W roku 1997 Marian Jurczyk uzyskał
mandat senatorski, a w 1998r. mandat do sejmiku województwa zachodniopomorskiego z
listy Ruchu Patriotycznego „Ojczyzna” (z mandatu radnego zresztą zrezygnował). Natomiast
związany z nim i KNSZZ „Solidarność”-80 Niezależny Ruch Społeczny (NRS) uzyskał w
1998r. mandaty w szczecińskiej Radzie Miasta (m.in. mandat uzyskał Grzegorz Durski

169

który został wiceprzewodniczącym szczecińskiej Rady Miasta, a potem członkiem Zarządu
Miasta). Natomiast sam Marian Jurczyk w latach 1998-2000 był Prezydentem Szczecina (po

163

Uchwała KKR z dnia 18 września 1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

164

Pismo z dnia 29 września 1997r. Na to pismo odpowiedział wiceprzewodniczący KK R. Majdzik

stwierdzając, że K. Chrapusta jest „Przewodniczącym innego związku”, a decyzji tego zjazdu „żaden sąd nie
uzna” i zwołał posiedzenie Komisji Krajowej na 24 października 1997r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

165

Uchwała KZD o odwołaniu Półtoraka 24-25.10.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

166

Pismo z dnia 28.10.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

167

Odpis z sądu i wypis z rejestru sądowego z dnia 08.04.1998r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

168

List z 15.05.98r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

169

Grzegorz Durski, działacz „Solidarności” w Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego, uczestnik strajków w

1970, 1971, 1980 i 1981 w Stoczni Szczecińskiej, działacz podziemnego RKS, wybrany z listy NRS do Rady
Miasta Szczecina w 1998 i 2002 roku

orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego w sprawie łączenia mandatu posła i senatora z funkcją
prezydenta miasta, zrezygnował z funkcji prezydenta). W roku 2002 Marian Jurczyk został
ponownie Prezydentem Miasta Szczecina, wybranym już w wyborach bezpośrednich. Stało
się tak niezależnie od ciągnących się jego procesów lustracyjnych. Klęska M. Jurczyka
(czwarty wynik) i związanego z nim NRS-u w kolejnych wyborach w 2006 roku, wynikała
przede wszystkim ze społecznej oceny jego prezydentury, a nie historycznej oceny jego
postaci.
Zbigniew Półtorak nie chciał uznać decyzji zjazdu w Dźwirzynie i kolejnymi działaniami i
pismami starał się podważyć funkcjonowanie nowych władz Związku. Dlatego nowy
Przewodniczący KK, Wiesław Szwałek 6 marca 1999r. wystosował do niego list, w którym
m.in. czytamy: „Czas już, aby w naszym Związku zapanowała normalność, a nie ciągłe
wojny, pomówienia i niszczenie innych”

170

. Wymiana pism pomiędzy Komisją Krajową i jej

ówczesnym Przewodniczącym Wiesławem Szwałkiem trwała jednak nadal. W swoich
pismach i wystąpieniach Zbigniew Półtorak dalej nawiązywał do „spiskowych” działań B.
Filarowicza

171

, czy starał się podważać pozycję Wiesław Szwałka

172

. Komisja Krajowa już

bez dalszych dyskusji pismem z dnia 15.03.1999r. odrzuciła pomysł Z. Półtoraka zwołania
Krajowego Zjazdu Delegatów w trybie nadzwyczajnym

173

, a w końcu Komisja Zakładowa

„Solidarności”-80 Politechniki Wrocławskiej wystąpiła 25 czerwca 1999r. z „wnioskiem o
podjęcie uchwały w przedmiocie wykluczenia Pana Zbigniewa Półtoraka z członkowstwa
związku”

174

. Natomiast VIII Krajowy Zjazd Delegatów odbył się w dniach 15-17 września

1999r. w Wieleniu. Ostatecznie Zbigniew Półtorak utworzył we Wrocławiu Federację
Regionów i Komisji Zakładowych „Solidarność”-80.
Wiesław Szwałek pełnił funkcję Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-
80 do 2001 roku. w dniach 15-17 września 1999r. odbył się VIII Krajowy Zjazd Delegatów,
który odbył się w Wieleniu. Przewodniczący Komisji Krajowej Wiesław Szwałek w swoim
sprawozdaniu najwięcej miejsca poświęcił sytuacji panującej wewnątrz Związku. Stwierdził,
że „członkowie Komisji Krajowej wiele pracy i zaangażowania włożyli w zapewnienie
jedności organizacyjnej Związku, którą permanentnie nadal usiłują rozbić nieformalne grupy
pseudo działaczy związkowych”

175

. W dalszej części sprawozdania wskazał na wiele

negatywnych zjawisk i mankamentów występujących w pracy Związku, równocześnie twardo
mówiąc, że należy im się w sposób zdecydowany przeciwstawić. Wymienione przez W.
Szwałka braki–zadania stojące przed Komisją Krajową wyraźnie wskazywały na konieczność
większej profesjonalizacji Związku. Przewodniczący KK mówił także, że rodzi się „potrzeba
związku – apolitycznego, podporządkowanego obronie interesów ludzi pracy”.

176

Po jego

wystąpieniu miała miejsce bardzo ostra wymiana zdań pomiędzy delegatami

177

Podczas X Krajowego Zjazdu Delegatów, który odbył się w Pobierowie w dniach 21-22
czerwca 2001r. liderem NSZZ „Solidarność”-80 został Bogdan Warzyński ze Szczecinka.

178

W dniach 21-22.11.2002r. odbył się XI Krajowy Zjazd Delegatów w Pogorzelicy, a jedną z
ważniejszych jego uchwał było podtrzymanie decyzji Komisji Krajowej o przystąpieniu do
Forum Związków Zawodowych. Obradujący w dniach 27-28 marca 2003r. XII Krajowy

170

Pismo z dnia 6 marca 1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

171

M.in. pismo z dnia 12.03.1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

172

Pisma i wystąpienia z 12 03.1999r, 8.09.99, 02.02.2000r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

173

Pismo z dnia 15.03.1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

174

Wniosek z dnia 25 czerwca 1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

175

Sprawozdanie z działalności Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność 80” za okres od Zjazdu w Świnoujściu tj.

od 25 listopada 1998r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

176

tamże

177

Protokół VIII Krajowego Zjazdu NSZZ „Solidarność”-80, kopia dokumentu w posiadaniu autora

178

Przewodniczący KZ w Elektrotechnice S.A. „ELDA” i wiceprzewodniczący Zarządu Regionu Pomorze

Zachodnie NSZZ „Solidarność”-80. Komunikat KK z 26.06.2001r. podpisany przez wiceprzewodniczącego KK-
B. Filarowicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora

Zjazd Delegatów odrzucił m.in. propozycję J. Kondraciuka przyjęcia uchwały o głosowanie
przeciw wejściu Polski do Unii Europejskiej, podjął uchwałę w sprawie wykreślenia Regionu
Małopolska ze struktur Komisji Krajowej, a delegaci opowiedzieli się za przynależnością do
Forum Związków Zawodowych.

179

Nie zakończyło to jednak problemów wewnątrz „Solidarności”-80. Efektem kolejnego sporu
stało się powstanie NSZZ „Solidarność”-80 Małopolska, który został zarejestrowany w lipcu
2003r. Na jej czele jako przewodniczący stanął działacz z Huty im. Sendzimira,
przewodniczący Regionu Małopolska – Mieczysław Kucharski, a jego zastępcą został Jan
Kondraciuk z Tele-Foniki Kable S.A. w Szczecinie, która została wyrejestrowana ze struktur
Regionu Pomorze Zachodnie

180

Próbą konsolidacji różnych nurtów NSZZ „Solidarność”-80 miało być utworzenie w roku w
2004 NSZZ „Solidarność”-80 Konfederacja. Obecnie związek ten funkcjonuje z udziałem
KNSZZ „Solidarność”-80, którego przewodniczący Grzegorz Durski jest wiceszefem
Konfederacji i powstałego w 2006r. Ogólnopolskiego Związku Zawodowego „Solidarność”-
80 z siedzibą w Stargardzie Szczecińskim, którego założyciel Henryk Konieczny został
liderem Konfederacji.

Struktury związku

Stan struktur NSZZ „Solidarność”-80 ulegał nieustannym zmianom. Powodów tego zjawiska
było bardzo wiele. Jednym z nich była, jak np. w Szczecinie, erozja struktur tzw.
„jurczykowskiej” „Solidarności” i powstawanie z jej części tzw. „Solidarności”
„wałęsowskiej”. Spory wewnątrz samej „Solidarność”-80 owocowały wyrejestrowaniem
poszczególnych komisji zakładowych, całych regionów oraz powstaniem nowych związków
zawodowych (WZZ Sierpień’80, ChZZ „Solidarność” im. Ks. Jerzego Popiełuszki, KNSZZ
„Solidarność”-80, „Solidarność”-80 – Małopolska, „Solidarność”-80-Konfederacja). Innym
powodem było likwidowanie w III RP całych branż i bardzo wielu, zwłaszcza dużych
zakładów produkcyjnych, które były bastionami „Solidarności”

181

Przez dwadzieścia lat tzw. przemian społeczno-gospodarczych w Szczecinie z krajobrazu
miasta zniknęły praktycznie wszystkie zakłady produkcyjne (dziś w Szczecinie najwięksi
pracodawcy to Urząd Miasta i Uniwersytet Szczeciński, a największy prywatny właściciel to
jedna z sieci handlowych) – Stocznia Szczecińska, Unikon, Wiskord, Selfa, Odra, Dana,
Polmo, Huta Szczecin, Papiernia Skolwin, nastąpiła w dużym stopniu likwidacja takich
przedsiębiorstw jak FK Załom, czy PPDiUR Gryf. Musiało to doprowadzić to likwidacji
części komisji zakładowych „Solidarności”-80 zarejestrowanych w Zarządzie Regionu w
Szczecinie (np. Polmo, Huta, Stocznia, Odra) lub uniemożliwić, czy utrudnić rozwój
organizacyjny Związku.
W 1993r. Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 na posiedzeniu w Koninie w dniu
15.10.1993r. podjęła szereg istotnych uchwał organizacyjnych

182

. Dotyczy one regulaminu

179

Sprawozdanie Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-31.01.2004r.

przestawione na zjeździe w Pogorzelicy w 2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

180

Sprawozdanie Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-31.01.2004r.

przestawione na zjeździe w Pogorzelicy w 2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

181

Na przykładzie Regionu Pomorze Zachodnie można bardzo dobrze prześledzić opisane przeze mnie zjawiska.

I tak, np. w Fabryce Kabli Załom w Szczecinie Komisja Zakładowa „Solidarności” została początkowo
zarejestrowana w TZR, na którego czele stał Marian Jurczyk. Stała się ona później Komisją Zakładową
„Solidarności”-80. Następnie w FK Załom powstała Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność”. Później samo
przedsiębiorstwo uległo przekształceniom i stało się Tele-Foniką Kable S.A. jako część zakładu w Myślenicach
(właściwie dziś już z fabryki zatrudniającej kilka tysięcy pracowników, wokół której powstało całe szczecińskie
osiedle nic już nie zostało). Natomiast po przekształceniach właścicielskich w FK z NSZZ „Solidarność”
wyrosłą „Solidarność Ludzi Pracy”, a z NSZZ „Solidarność”-80 powstała „Solidarność”-80 – Małopolska.

182

Uchwały KK, kopie dokumentów w posiadaniu autora

pracy Komisji Krajowej, wysokości składek członkowskich, miejsca i terminu zjazdu
delegatów, współdziałania z MOP powołania Rady Polityczno-Społecznej Związku. W jej
skład decyzją z dnia 2.12.1993r. weszli: B. Filarowicz, J. Kondraciuk, Z. Jankowski, Z.
Janyst, B. Warzyński, M. Adamczyk, G. Durski, S. Krzakowski

183

, a jej zadaniem było

opracowanie formuły udziału Związku w wyborach samorządowych w 1994r. Równocześnie,
w związku z planowanymi rozmowami z rządem powołano następujące grupy tematyczne: do
spraw bezrobocia (B. Sosna, J. Janc, K. Macoch, G. Wojtysiak, A. Gumieny, J. Lasek), do
spraw służby zdrowia (K. Kośmider, S. Gawlik, J. Górska, W. Chruszcz, M. Adamczyk, J.
Michalak, R. Sztajer), do spraw budownictwa (J. Prandecki, J. Stępień, A. Radomski, A.
Kulik, R. Borkowski, J. Zatorski), do spraw szkolnictwa (R. Śnieg, J. Łuczków, A. Kita, J.
Jagiełło) oraz do spraw sfery budżetowej i budżetu (S. Kocjan, B. Filarowicz, J. Samborski, F.
Damasiewicz, J. Wojtyła)

184

. Do spraw organizacyjnych wrócono także w uchwałach KK

(„Jurczyka”) podjętych w Kielcach w dniu 02.02.1995r. Dotyczyły one powstania regionu
śląskiego, sekcji branżowych, wynagrodzenia pracowników etatowych.

185

Dostępność do danych dotyczących kwestii wewnątrzorganizacyjnych Związku pozwala na
pełniejsze przedstawienie jego struktury od 1996 roku. W tym czasie „Solidarność”-80 miała
liczyć 156,7 tys. członków

186

. W roku 2011, jak na oficjalnej stronie internetowej NSZZ

„Solidarności”-80, powiedział jej szef Bogdan Warzyński: „według moich danych we
wszelkich odłamach Osiemdziesiątki jest dzisiaj zrzeszonych nie więcej niż kilkadziesiąt
tysięcy członków”

187

Na dzień 30.08.1996r. NSZZ „Solidarność”-80 miała w swojej strukturze 8 Krajowych Sekcji
Branżowych (Oświaty, Budownictwa, Hutnictwa, Energetyki, Zaplecza Technicznego Kolei,
Transportu Przedsiębiorstw PKS, Przemysłu Stoczniowego, Transportu Miejskiego oraz 3
Krajowe Sekretariaty Branżowe (Odlewników, Górnictwa, Służby Zdrowia)

188

Wówczas Przewodniczącym Komisji Krajowej był Z. Półtorak. Jego zastępcami byli: K.
Kaczyński - wiceprzewodniczący ds. współpracy społeczno-związkowej, który zajmował się
kontaktami z innymi związkami zawodowymi i organizacjami społeczno-politycznymi, B.
Filarowicz - wiceprzewodniczący ds. organizacyjnych, któremu podlegały sekcje branżowe i
biuro interwencyjno-prawne, archiwum i dział informacji, R. Majdzik - wiceprzewodniczący
ds. kontaktów z instytucjami państwowymi i międzynarodowymi, któremu podlegał także
dział studiów i prognoz, dział spraw międzynarodowych, dział współpracy z sejmem,
senatem, MOP, rządem, K. Chrapusta - wiceprzewodniczący ds. szkoleń , W. Szwałek -
wiceprzewodniczący ds. ekonomicznych, któremu podlegały: dział działalności gospodarczej
oraz dział przekształceń własnościowych.

189

W 1998 roku według wykazu składek członkowskich uiszczanych przez Komisje Zakładowe:
84 KZ najwięcej do Komisji Krajowej wpłacały Komisje: KWK „Pniówek”, KWK
„Morcinek”, Daewoo-FSO Warszawa, KWK „JAS-MOS”, KWB Turów, FK Załom w
Szczecinie, FMS POLMO w Szczecinie, Elektrownia Dolna Odra w Gryfinie, KWK
„Marcel”, KWK „Gliwice”, Elbud „Kraków”, KWK „Rydułtowy”, KWK „Makoszowy”,
„ELDA” Szczecinek, Porty Lotnicze Warszawa

190

183

Komunikat KK z dnia z 05.01.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

184

tamże

185

Uchwały KK , kopie dokumentów w posiadaniu autora

186

Rzeczpospolita za: Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…

187

Oficjalna strona www NSZZ „Solidarność”-80

188

Opis struktury w dokumencie KK z dnia 30.08.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

189

Schemat organizacyjny KK z dnia 30.08.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

190

Sprawozdanie KK , kopia dokumentu w posiadaniu autora. Krajowy Sekretariat P.P. Porty Lotnicze powstał 5

listopada 1999r. i działa bardzo prężnie do chwili obecnej, na podstawie informacji przekazanej przez pana
Stefana Boguckiego, Przewodniczącego ZR Mazowieckiego NSZZ „Solidarność”-80, relacja w posiadaniu
autora

Według danych przedstawionych na VII Krajowym Zjeździe Delegatów w Świnoujściu, który
odbył się w dniach 22-24 listopada1998r. z 16 Regionów NSZZ „Solidarność”-80 udział
procentowy w finansowaniu Komisji Krajowej wyglądał następująco: Region Śląsko-
Dąbrowski - 45,71% składek, Region Pomorze Zachodnie- 22,50%, Region Mazowsze –
10,79%, Region Małopolski - 6,10%, Region Jeleniogórski -5,01%, Region Południowo-
Wschodni-2,51%, Region Dolny Śląsk - 2,13%, Region Płocki -1,19%, a pozostałe Regiony
(Kujawski, Pilski, Wielkopolski, Lubelski, Piotrkowski, Łódzki, Bydgoski) - poniżej 1%

191

W II połowie 1998r. zasadniczo procentowy udział regionów w finansowaniu Komisji
Krajowej nie uległ większej zmianie

192

Jak widać z powyższej charakterystyki, historycznie ukształtowany układ sił w NSZZ
„Solidarność”-80, w którym główną rolę odgrywały dwa Regiony Pomorze Zachodnie i
Śląsko-Dąbrowski, nie uległ zmianie.
W roku 1998 nastąpiła reforma administracyjna kraju, stąd podjęto działania zmierzając do
dopasowania struktury Związku do podziału administracyjnego kraju i funkcjonujących
ogniw „Solidarności”-80.
W latach 1998-1999 z 13 Regionów NSZZ „Solidarność”-80 procentowy udział uiszczanych
składek na rzecz Komisji Krajowej wyglądał następująco: Region Śląski 36,09%, Region
Pomorze Zachodnie - 27,43%, Region Mazowiecki - 14,61%, Region Dolnośląski - 7,87%,
Region Małopolski - 4,64%, Region Świętokrzyski – 2,37%, Region Gdański – 2,23%,
Region Kujawski – 1,02%, pozostałe Regiony (Mazurski, Lubelski, Łódzki, Wielkopolski) –
poniżej 1%. Natomiast w II półroczu 1999r. najwięcej wpłacił Region Pomorze Zachodnie –
31,54%, a potem Śląski-26,87%

193

. Zgodnie ze Sprawozdaniem Komisji Krajowej NSZZ

Solidarność’80 za okres 21.06.2001-20.11.2002r. przestawionym na XI Krajowych Zjeździe
Delegatów, który odbył się w Pogorzelicy w dniach 21-22 listopada 2002r. struktura NSZZ
„Solidarność”-80 obejmowała 10 Regionów: Dolnośląski (siedziba KWB Turów,
przewodniczący Franciszek Meyer), Małopolski (siedziba Kraków, przewodniczący
Mieczysław Kucharski), Kujawsko-Pomorski (siedziba Włocławek, przewodniczący Józef
Korpusiński), Mazowiecki (siedziba Warszawa, przewodniczący Stefan Bogucki),
Podkarpacki (siedziba Rzeszów, przewodniczący Janusz Samborski), Region Pomorski
(siedziba Gdynia, przewodniczący Włodzimierz Jabłoński), Śląski (siedziba Katowice,
przewodniczący Romuald Sztajer), Świętokrzyski (siedziba Kielce, przewodniczący Janusz
Lasek), Warmińsko-Mazurski (siedziba Olsztyn, przewodniczący Waldemar Kozłowski),
Zachodniopomorski (siedziba Szczecin, przewodniczący Bogusław Filarowicz). Komisja
Krajowa liczyła 40 osób, a w skład kierownictwa Związku wchodzili: przewodniczący:
Bogdan Warzyński i wiceprzewodniczący: Bogusław Filarowicz, Mieczysław Kucharski,
Janusz Jaworski, Stefan Bogucki

194

Zgodnie ze Sprawozdaniem Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za
okres 27.03.2003-31.01.2004r. przestawionym na zjeździe w Pogorzelicy w 2004r. w
strukturze NSZZ „Solidarność”-80 było 8 Regionów: Kujawsko-Pomorski (siedziba
Włocławek, przewodniczący Józef Korpusiński), Małopolski (siedziba Kraków, jako TZR,
przewodniczący Ryszard Majdzik), Mazowiecki (siedziba Warszawa, przewodniczący Stefan
Bogucki), Region Pomorski (siedziba Gdynia, przewodniczący Włodzimierz Jabłoński),
Podkarpacki (siedziba Rzeszów, przewodniczący Janusz Turko), Śląski (siedziba Katowice,
przewodniczący Romuald Sztajer), Świętokrzyski (siedziba Kielce, przewodniczący Janusz
Lasek), Zachodniopomorski (siedziba Szczecin, przewodniczący Bogusław Filarowicz) z

191

w: Uchwały i stanowiska VII KZD w Świnoujściu 22-24.11.1998r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

192

w: raport KK okres od 01.01. do 31.12.1998r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

193

w Sprawozdaniu KK z 1999r. za okres od zjazdu w 1998r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

194

Sprawozdanie Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 21.06.2001-20.11.2002r. Kopia dokumentu

w posiadaniu autora

dwoma Podregionami: Świnoujście (Stanisław Dąbrowski) i Stargard Szczeciński (Henryk
Konieczny)

195

NSZZ „Solidarność”-80 w Forum Związków Zawodowych
Kluczową sprawą dla związków zawodowych stała się w 2001 roku zmiana ustawodawstwa i
konieczność uzyskania tzw. reprezentatywności do udziału w pracach Trójstronnej Komisji
do Spraw Społeczno-Gospodarczych, zależna od liczby członków (wynosi ona 300 tys.). Była
to swego czasu próba zmonopolizowania sceny związkowej przez NSZZ Solidarność” i
OPZZ. Nie powiodła się ona, gdyż ostatecznie powstała federacyjna struktura związkowa –
Forum Związków Zawodowych

196

Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 podjęła 19 września 2002r. uchwałę o
przystąpieniu do Forum Związków Zawodowych

197

, a uchwałą Zarządu Głównego Forum z

dnia 31.09.2002r. przedstawicielem Związku stał się Bogdan Warzyński

198

. Ten stan rzeczy

potwierdziła Uchwała XI Zjazdu Delegatów w Pogorzelicy z dnia 21.11.2002r.

199

Uprawomocnienie się decyzji w sprawie rejestracji Forum Związków Zawodowych nastąpiło
19 listopada 2002r.

200

Otworzyło to przed NSZZ „Solidarność”-80 możliwość uczestniczenia

jego przedstawicieli w rozmowach rząd – pracodawcy - związki zawodowe oraz w
wojewódzkich komisjach dialogu społecznego.
Wówczas reprezentantami NSZZ „Solidarność”-80 w Komisji Trójstronnej zostali: Bogdan
Warzyński, Andrzej Szczepaniak, Henryk Bara, Edmund Jankowski, Włodzimierz
Gołaszewski, Marek Tkacz, Paweł Smaruj, Stanisław Gawlik.

201

Rozdział VI. Związek w akcji

Okres 1987-1990

Grupa Robocza Komisji Krajowej i Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia
Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”
Źródłem pierwszego po stanie wojennym strajku w roku 1988 była dramatyczna sytuacja
gospodarcza w kraju. Odradzająca się „Solidarność” stanęła w obliczu niezwykle trudnego
wyzwania, jakim było określenie działań Związku, najpierw wobec tzw. reformy
Rakowskiego-Messnera, a potem reform Balcerowicza.
W pierwszym półroczu 1989 roku rząd Rakowskiego dopuścił do zwiększenia inflacji. W
lipcu rząd próbował zamrozić ceny i płace, ale to tylko doprowadziło do zniknięcia towarów
ze sklepowych półek, dlatego że przedsiębiorstwa czekały na zapowiadane uwolnienie cen
regulowanych przez do tej pory przez państwo. Tzw. „urynkowienie cen” żywności w
sierpniu 1989 roku wywołało ogromny wzrost kosztów utrzymania. Nastąpiło katastrofalne
pogorszenie sytuacji gospodarczej objawiające się błyskawicznym wzrostem cen, pustymi
półkami sklepowymi, ucieczka od złotego i rosnącym deficytem budżetowym. Rząd T.
Mazowieckiego stanął wobec ogromnych problemów gospodarczych, do których należały
hiperinflacja, wielomiliardowe zadłużenie, niejasne stosunki własnościowe, monopol
państwowy, uwłaszczająca się na majątku narodowym partyjna nomenklatura, zdewastowane

195

Sprawozdaniem Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-

31.01.2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

196

postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 listopada 2002 roku, kopia dokumentu w posiadaniu

autora

197

Uchwała z dnia 19 września 2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

198

Uchwała z dnia 31.09.2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

199

Uchwała ZD z dnia 21.11.2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

200

Postanowienie sądu z dnia 19 listopada 2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

201

w: Sprawozdanie Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-

31.01.2004r. przedstawione na zjeździe w Pogorzelicy w 2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

środowisko naturalne, ukryte bezrobocie. Jednym z ważniejszych działań w ramach tzw.
planu Balcerowicza było wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1990 roku wprowadzenie podatku
od ponadnormatywnych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych (tzw. „popiwku”).
W tym czasie ujednolicono kurs dolara (9,5 tys. zł za 1 dolara), ograniczono dotacje do węgla
i paliw, podniesiono oprocentowanie kredytu. Stopniowo spadła inflacja, ale także nastąpił
drastyczny spadek produkcji, gwałtownie płace realne spadły i szybko rosło bezrobocie. W
wszystkie te wydarzenie prowadziły do protestów społecznych, zwłaszcza rolników (blokady
dróg). W 1990 roku rozpoczęto także proces prywatyzacji przedsiębiorstw poprzez tworzenie
jednoosobowych spółek skarbu państwa. Tym wydarzeniom towarzyszyły ogromne afery
gospodarcze, w tym rublowa, markowa, dolarowa, spirytusowa, tytoniowa, FOZZ, „ART.
B”

202

Z drugiej strony znaczenie i tempo wydarzeń politycznych rozgrywających się w Polsce i
wokół niej, zwłaszcza od roku 1986, wymagały także zajęcia stanowiska przez ludzi
„Solidarności”. W oświadczeniu z 19 grudnia 1987r. Grupa Robocza odniosła się do procesu
ujawniania partii politycznych (takich jak KPN, Solidarność Walcząca, PPN, PPS) lub
powstawania nowych. Stwierdzono w nim, że „Grupa Robocza z ogromną sympatią
obserwuje ten proces” i dalej: „Z zadowoleniem stwierdzamy, że stopień represji władz PRL
w stosunku do opozycyjnej działalności politycznej ulega zmniejszeniu. Mamy nadzieję, że
będzie tak nadal, że represje całkowicie zanikną …”. Dalej stwierdzono, że: „Grupa Robocza
uważa, że powstawanie i istnienie tych partii powoduje, że będą słabnąc oczekiwania i naciski
społeczne na NSZZ „Solidarność’, by wypowiadał się on w każdej sprawie w imieniu całej
opozycji. Sam NSZZ „Solidarność” będzie z kolei musiał coraz bardziej koncentrować się na
obronie interesów pracowniczych”. Równocześnie jednak działacze Grupy Roboczej nie
odcięli się zupełnie od idei „Solidarność” jako szerokiego ruchu społecznego pisząc: „NSZZ
„Solidarność” oczywiście nadal będzie spełniał funkcję ruchu społecznego dążącego do
naprawy wszystkiego co wadliwe w systemie posiadania środków produkcji oraz w sposobie
zarządzania i dysponowania nimi (…), a związki zawodowe mają obowiązek traktowania
swych zadań jako ponadustrojowych …”. Na końcu oświadczenia stwierdzono: „Grupa
Robocza uważa, że najwyższy czas, by NSZZ „Solidarność” jasno i uczciwie określił swój
stosunek do wszelkich partii politycznych. Uważamy, że należy wyraźnie powiedzieć, iż nie
uznajemy i nie będziemy uznawać kierowniczej roli PZPR ani jakiejkolwiek partii
politycznej”

203

. Ten zwrot nie był tylko potwierdzeniem antykomunistycznego nastawienia

członków Grupy Roboczej, a przede wszystkim niepokoju który zacznie być silnie
artykułowany w kolejnych pismach listach i oświadczeniach. Te obawy dotyczyły
ewentualnego „przejęcia” „Solidarności” przez jedną frakcję

204

. Swoją niechęć do

upolitycznia Związku i wolę tworzenia NSZZ „Solidarność”-80 wyrazili uczestnicy
Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ
„Solidarność” spotkania, które odbyło się w Szczecinie 10 marca 1990r. W Uchwale nr 4
oświadczono, że:
1) Jesteśmy Związkiem Zawodowym. Nie aspirujemy do roli programotwórczych i
współrządzących ugrupowań politycznych.

202

Sytuacja społeczno-gospodarcza w Polsce w latach 1989-1991 zob. m.in. w: Wojciech Morawski, Pełzająca

katastrofa. Gospodarka polska w latach osiemdziesiątych w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988
roku, W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 409-410, str. 415, A. Dudek Historia Polityczna Polski
1989-2005 str. 142-148

203

Marek Zagajewski Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990. Uniwersytet

Szczeciński Katedra Filozofii Szczecin 1991 str. 63

204

Por. Odpowiedź Grupy Roboczej KK Lechowi Wałęsie z dnia 27.02.1988r.- w: Pęknięty dzban, str. 68, pismo

do Lecha Wałęsy z dna 18.06.1988r.w: Pęknięty dzban str.80, projekt stanowiska GR z dnia 18.12.1988r. w:
Pęknięty dzban, str. 85, a która została określona jako „lewicowa” (pismo do Lecha Wałęsy z 18.06.1988r. w
Pęknięty dzban, str. 80) i upolitycznienia Związku (Wniosek Grupy Roboczej z 17.01.1988r. w Pęknięty dzban,
str. 64, czy Odpowiedź Grupy Roboczej KK Lechowi Wałęsie z 27.02.1988r. w: Pęknięty dzban str. 68)

2) Zdecydowanie stoimy na gruncie obrony interesów świata pracy, domagając się
poszanowania jego praw i uznania jego podmiotowości.
3) Odrzucamy próby podporządkowania „Solidarności-80” jakiemukolwiek ruchowi

politycznemu.

4) Postrzegamy „Solidarność-80” jako związkową metodę budowy wolnego,
demokratycznego i pluralistycznego społeczeństwa…”
5) Uznajemy konieczność dokonywania reform gospodarczych i politycznych lecz ich
kierunek i sposób wdrażania uzależniamy od woli i interesu społeczeństwa.”

205

Dystansując się w pewien sposób od polityki prowadzonej przez Lecha Wałęsę i KKW,
Grupa Robocza zaczęła formułować jasne i twarde stanowisko w sprawach pracowniczych,
usiłując wpłynąć na ówczesną politykę gospodarczą, najpierw władz PRL, a potem rządu
Tadeusza Mazowieckiego. Jednym z pierwszych było Stanowisko w sprawie pracy kobiet z
27 lutego 1988r. Poddano w nim zdecydowanej krytyce pozycję zawodową i społeczną
polskich kobiet w PRL, a równocześnie wezwano do „wielostronnych, zdecydowanych i
konsekwentnych działań na rzecz ochrony praw kobiety-człowieka, matki, żony i pracownika.
Wśród nich znalazły się m.in.: postulaty „zniesienia przymusu ekonomicznego pracy
zarobkowej poza domem”, „zniesienia wszelkich przejawów dyskryminacji kobiet”,
„zniesienia pracy nocnej kobiet”, „rozszerzenia zakresu stanowisk pracy chronionej dla
kobiet ciężarnych i matek karmiących”

206

Na spotkaniu Grupy Roboczej w Gdyni w dniu 18 grudnia 1988r. zostały przedstawione dwa
istotne zjawiska odnoszące się do nowych zjawisk społeczno-gospodarczych. W pierwszym z
nich, a przygotowanym przez Andrzeja i Joannę Gwiazdów, dokonując oceny ówczesnej
sytuacji społeczno-gospodarczej stwierdzono, że:
„NSZZ „Solidarność” stanął wobec nowej trudnej sytuacji. Na naszych oczach odbywa się
rozgrabianie majątku narodowego przez nomenklaturę, która z właściciela zbiorowego staje
się grupą właścicieli prywatnych. Odbywa się to przy: rosnącym wyzysku ludzi pracy i
gwałtownie obniżającym się poziomie i jakości życia, galopującej inflacji, która odbiera sens
pracy, pogłębia chaos gospodarczy, utrudnia formułowania żądań ekonomicznych, rosnącym
uzależnieniu gospodarczym od ZSRR, rabunkowej eksploatacji bogactw naturalnych i
środowiska, ogałacaniu kraju z żywności, i podstawowych towarów rynkowych a także
produktów niezbędnych do funkcjonowania przemysłu. Korzystając z nędzy i bezradności
ludzi pracy, z przywilejów, z chaosu prawnego, pod osłoną policji, rządu i komitetów partii
bogaci się nowa klasa właścicieli, spekulantów i zwykłych złodziei”. W stanowisku tym
opisano także na podział dokonujący się w samej „Solidarności” i społeczeństwie, a za
zadanie samej „Solidarności” wskazano na „skoncentrowanie całych sił na obronie interesów
ekonomicznych pracowników”

207

. W drugim, przygotowanym przez łódzkich działaczy

Grupy Roboczej (A. Słowik, J. Kropiwnicki, G. Palka), stwierdzono jasno:
„żaden autentyczny związek zawodowy na świecie nie może zgodzić się na wyrzeczenia,
które polegałyby na:
a) obniżaniu poziomu życia pracowników, emerytów i rencistów, zagrażały godnemu życiu
rodziny pracowniczej i powodowały rozszerzanie się ubóstwa
b) akceptacji warunków pracy stanowiących zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników
c) akceptacji traktowania bezrobocia jako pożądanego narzędzia dyscyplinowania
pracowników,
d) przedłużaniu jakimikolwiek metodami dnia i tygodnia roboczego oraz ograniczaniu praw
do wypoczynku,

205

Marek Zagajewski Pęknięty dzban… , str. 117

206

tamże, str. 75

207

tamże, str. 83

e) demontażu lub ograniczaniu systemu ubezpieczeń społecznych – w tym zwłaszcza praw do
dodatków rodzinnych i opiekuńczych oraz do ochrony zdrowia.”

208

Po wyborach 4 czerwca 1989r. Grupa Robocza Komisji Krajowej w kolejnych dokumentach
ustosunkowała się ponownie do sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, krytycznie oceniając
działania władz. Na spotkaniu w Łodzi w dniu 22 lipca 1989r. przyjęto Stanowisko w sprawie
celów i środków obrony interesów pracowniczych przez NSZZ „Solidarność” oraz Uchwałę w
sprawie „urynkowienia” cen żywności i rekompensaty ich wzrostu. W Stanowisku
stwierdzono m.in.: że „zadaniem każdego autentycznego związku zawodowego jest obrona
interesów pracowniczych i godności pracownika (…), a Związkowi nie wolno godzić się na
jakiekolwiek ograniczenia i wyrzeczenia które oznaczałyby zagrożenia dla zdrowia i życia
pracowników i bytu ich rodzin”

209

. Natomiast w Uchwale napisano, że: „ Tzw. urynkowienie

cen żywności i sposób rekompensowania ich wzrostu ma wszelkie cechy dotychczasowych
operacji »dochodowo-cenowych«, podejmowanych bez szerszego programu gospodarczego
otwierającego rzeczywiste perspektywy wzrostu produkcji i obniżki kosztów wytwarzania”

210

Równocześnie domagano się „bezwzględnego, całkowitego, bieżącego zrekompensowania
wzrostu cen żywności wszystkim pracownikom, emerytom i rencistom”

211

. Dokument ten

został poparty na spotkaniu uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia
Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”, które odbyło się w Szczecinie 5 sierpnia
1989r. W swojej uchwale z 5 sierpnia 1989r. uczestnicy Porozumienia wezwali Sejm i Senat,
w tym posłów i senatorów, „którzy zostali wybrani korzystając z autorytetu Solidarności do
podjęcia natychmiastowych działań politycznych mających na celu zmianę polityki
gospodarczej obecnie realizowanej przez władze PRL”

212

. Już po desygnacji Tadeusza

Mazowieckiego na szefa rządu Grupa Robocza wydała 9 września 1990r. na spotkaniu w
Katowicach kolejne oświadczenie w sprawie wzrostu cen. Wskazano w nim, że wzrost cen
nie ma związku z „żadnymi istotnymi zmianami w strukturze własnościowej i organizacyjnej
polskiej gospodarki”, a równocześnie „byłoby niepowetowaną szkodą, gdyby nadzieje
związane z powołaniem pierwszego niekomunistycznego premiera w historii PRL miały
zostać zawiedzione”

213

. To stanowisko Grupy Roboczej zostało poparte przez uczestników

Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ
„Solidarność” na spotkaniu, które odbyło się w Będzinie 9 września 1989r.

214

Równocześnie

uczestnicy Porozumienia w swoim oświadczeniu przedstawili dramatyczną sytuację
społeczno-gospodarczą kraju (drożyzna, spekulacja, wielogodzinne kolejki), wskazując przy
tym pojawienie się takich negatywnych zjawisk jak: malejącą wiarygodność związków
zawodowych, w tym również NSZZ Solidarność, zanikającą solidarność ludzi pracy, nasilenie
zjawisk egoizmu społecznego, utrzymywanie „haniebnych i nieżyciowych” przepisów prawa
pracy

215

. Sygnatariusze tego dokumentu z jednej strony zadeklarowali, że „jako Polacy

wspierać będziemy całym sercem działania prowadzące do odzyskania niepodległości
państwa, suwerenności narodu i wolności obywatelskich”

216

. Równocześnie jednak

oświadczyli: „Oczekujemy też, że rząd przez Niego (tj. Tadeusza Mazowieckiego) kierowany
stworzy i zrealizuje program takiej przebudowy naszej gospodarki, by zaczęła ona tworzyć
dobrobyt na miarę naszych możliwości – kraju bogatego w surowce i ziemię oraz
dysponującego zdolnymi, wykształconymi i przedsiębiorczymi obywatelami. Wymagać to

208

tamże, str. 85

209

tamże, str. 88

210

tamże, str. 90

211

tamże, str. 91

212

tamże, str. 106

213

tamże, str. 91-92

214

tamże, str. 106

215

tamże, str. 106

216

tamże, str. 106

będzie odejścia od prób wcielania i naprawiania komunistycznej utopii i skorzystania ze
sprawdzonych wzorców krajów zachodnich”

217

Już po powstaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego, swoje „najwyższe zaniepokojenie”
sytuacją w kraju wyraziła Grupa Robocza w oświadczeniu przyjętym w Łodzi w dniu 23
września 1989r.

218

Stwierdzono w nim m.in.: „Zaufania do rządu z pewnością nie powiększą

wypowiedzi niektórych jego członków, przejmujących nonszalancko-arogancki styl swoich
PZPR-owskich poprzedników. Dotyczy to niestety także ludzi tak zasłużonych dla opozycji
jak Jacek Kuroń.
Oczekujemy, że:
1. Premier Tadeusz Mazowiecki przywoła do porządku ministra Jacka Kuronia, który swym
zachowaniem podważa zaufanie do nowego rządu.
2. Premier Tadeusz Mazowiecki w ciągu najbliższych dwóch tygodni przedstawi
harmonogram przemian gospodarczych i towarzyszących im niezbędnych zabezpieczeń
socjalnych.
3. Rząd podejmie natychmiast interwencyjne działanie dla zapewnienia zaopatrzenia ludności
w podstawowe artykuły codziennego użytku.”

219

Wystosowano równocześnie Apel do członków i organizacji NSZZ „Solidarność”, w którym
mimo negatywnych ocen zawartych w oświadczeniu, zaapelowano „by decyzje strajkowe
podejmowane były po wyczerpaniu wszelkich innych możliwości – dopiero wówczas gdy nie
dadzą rezultatu ani negocjacje, ani pogotowie, ani strajk ostrzegawczy”

220

. Oba te dokumenty

zostały poparte przez uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia
Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” na spotkaniu, które odbyło się w
Będzinie 7 października 1989r. w Piotrkowie Trybunalskim

221

Dramatyzm ówczesnej sytuacji społeczno-gospodarczej, a z drugiej strony metody działania
rządu i próby reakcji na nią tego nurtu „Solidarności” dobrze oddaje Oświadczenie w sprawie
polityki płac Grupy Roboczej wydane w Łodzi 11 listopada 1989r.:
„ Jesteśmy w najwyższym stopniu oburzeni oświadczeniami p. min. Jacka Kuronia, w których
zakłada on konieczność uzupełniania dochodów pochodzących z pracy (najniższych płac, rent
i emerytur) świadczeniami o charakterze charytatywnym. Taka polityka jest nie do przyjęcia
jako naruszająca godność ludzi pracy i sens pracy. Płaca, nawet ta najniższa, renta, emerytura,
muszą być na takim poziomie, by wystarczały dla zapewnienia godnego życia rodzinie
pracowniczej. Praca w pełnym wymiarze godzin musi zapewnić byt temu, który ją wykonuje i
jego rodzinie”

222

Oświadczenie to zostało poparte przez uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia
Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” na spotkaniu, które odbyło się w
Bydgoszczy 18 listopada 1989r.

223

Ponownie w sposób dramatyczny wypowiedzieli się uczestnicy Porozumienia na Rzecz
Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” w dniu 13 stycznia
1990r. na spotkaniu, które odbyło się we Wrocławiu. W Uchwale nr 3 stwierdzono, że
program gospodarczy rządu jest antymotywacyjny, a „nomenklatura bogaci się kosztem
nędzy reszty” społeczeństwa, domagano się rekompensaty spadku realnych dochodów
pracowników i emerytów, specjalnej osłony dla rodzin wielodzietnych i osób najuboższych
oraz zmiany polityki wobec rolników”

224

217

tamże, str. 106

218

tamże, str. 92

219

tamże, str. 92-93

220

tamże, str. 93

221

tamże, str. 93

222

tamże, str. 94

223

tamże, str. 85

224

tamże, str. 116

NSZZ „Solidarność”-80
Powstająca w roku 1990 „Solidarność”-80 stanęła w obliczu dramatycznej sytuacji społeczno-
gospodarczej, działań rządu T. Mazowieckiego i skutków tzw. planu Balcerowicza.
Równocześnie ważnym wydarzeniem politycznym końca roku 1990 stały się wybory
prezydenckie.
Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”-80 w oświadczeniu przyjętym 8
września 1990 roku w Olsztynie, a powstałym na rocznicę szczecińskiego Sierpnia 1980,
sformułowała hasło „Nowej Umowy Społecznej” w postaci 19 postulatów

225

. Faktycznie

więc, w kilkanaście miesięcy, które minęły od przełomu roku 1989 „Solidarność”-80
dokonała w wyrazisty sposób jego podsumowania. Warto przyjrzeć się bliżej tamtym
postulatom, dobrze oddającym nie tylko ducha tamtego okresu historii, ale także ukazującym
powody pogłębiającego się rozłamu w ruchu „Solidarności”. W pierwszym z nich domagano
się, by kontraktowy parlament nie przyjmował nowej konstytucji, a w drugim żądano pilnego
przeprowadzenia w pełni demokratycznych wyborów prezydenckich i parlamentarnych. Dwa
ostatnie postulaty, które też można określić jako polityczne, dotyczyły szybkiego podziału
majątku RSW „Prasa-Książka-Ruch” oraz CRZZ i PZPR „między istniejące siły społeczno-
polityczne” oraz odwołania ówczesnego kierownictwa radia i telewizji oraz „ustanowienia w
jak najkrótszym czasie w pełni pluralistycznego społecznego nadzoru nad funkcjonowaniem
tych ważnych dla rozwoju demokracji środków przekazu”

226

. Po roku funkcjonowania w

nowej rzeczywistości, liderzy „Solidarności”-80 nie mieli więc złudzeń, że akurat monopol
tylko jednych sił ideowo-politycznych w sferze środków masowego przekazu, zaważy na
przyszłym kształcie III RP.
Kolejne postulaty wynikały w pewien sposób z sytuacji prawnej w jakiej znalazła się sama
„Solidarność”-80 i dotyczyły: „pełnego respektowania pluralizmu związkowego i
politycznego”, w tym jako jedynego warunku posiadania przez nie osobowości prawnej,
„zgłoszenia ich do rejestru państwowego dla celów ewidencyjnych” oraz „zaprzestania
szykan w stosunku do niezależnych związków zawodowych”

227

Wśród haseł o charakterze historycznym, ale też moralno-prawnym, które łączyły się z
rozliczeniami z PRL-owską przeszłością, znalazły się żądania uznania ustawy o związkach
zawodowych z 1982r. za nieważną, przywrócenia do pracy osób zwolnionych za działalność
związkową „od 13 grudnia 1982 roku do chwili obecnej niezależnie od przyczyn formalnych
oraz pełnego moralnego i materialnego zadość uczynienia wyrządzonych im krzywd”, zwrotu
organizacjom związkowym i stowarzyszeniom twórczym mienia zagarniętego w okresie stanu
wojennego, „osądzenia winnych za masakry w kopalni „Wujek” i Lubiniu oraz zabójstw na
tle politycznym – między innymi księży katolickich” oraz zwrócenia Kościołowi majątku
Caritasu

228

Domagano się także „bezwzględnego konsultowania projektów regulacji prawnych z
organizacjami zawodowymi i politycznymi” i „niezwłocznej zmiany ustawy o zwolnieniach
grupowych w kierunku zwiększenia wpływu związków zawodowych na politykę zatrudnienia
w zakładach pracy”. Wśród postulatów społeczno-gospodarczych znalazły się żądania i hasła
szybkiego przedstawienia przez rząd programu walki z bezrobociem, zniesienia ustawy o
prywatyzacji przedsiębiorstw i wprowadzenia powszechnego akcjonariatu pracowniczego,
„natychmiastowego zniesienia ograniczeń w zakresie kształtowania wynagrodzenia za pracę i
umożliwienia kształtowania regulacji płac w zależności od sytuacji ekonomicznej zakładu

225

. Nowa Umowa Społeczna, Szczecin, 30.08.1990 i Oświadczenie KKP z dnia 8 września 1990 roku, Olsztyn,

kopie dokumentów w posiadaniu autora

226

tamże

227

tamże

228

tamże

pracy”, czy „stworzenia systemu dogodnego kredytu na uruchomienie indywidualnej drobnej
wytwórczości, przetwórstwa i usług w mieście i na wsi”

229

Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”-80 na posiedzeniu, które odbyło
się w dniu 12 października 1990r. Stargardzie Szczecińskim, podjęła szereg istotnych uchwał.
KKP krytycznie wyraziła się w sprawie kandydatur T. Mazowieckiego i L. Wałęsy „z tego
powodu, iż żadem z w/w kandydatów nie stwarza przesłanek osobowych i programowych
poręczających ludziom pracy poprawę bytu w najbliższej przyszłości, a także nie jest wolny
od niedemokratycznych powiązań i układów z »okresu Magdalenki« i »okrągłego stołu«”

230

Równocześnie KKP wyraziła „nadzieję, że kandydaci na urząd Prezydenta RP p.p. Leszek
Moczulski, Kornel Morawiecki, Władysław Siła-Nowicki, reprezentujący polskie partie
niepodległościowe, potrafią uzyskać konsensus polityczny i wysunąć wspólnego kandydata
na urząd Prezydenta, mającego w swoim programie zapewnienie realizacji nadrzędnych
interesów Narodu i Państwa Polskiego, jego pomyślny rozwój gospodarczy jak i obronę
podstawowych interesów świata pracy” oraz „udzielić w przyszłości poparcia kandydatowi,
którego osoba i program będą odpowiadać wymienionym (…) warunkom”

231

. Zajęciu

jednoznacznego stanowiska w sprawie poparcia kandydatury na urząd Prezydenta PR
sprzeciwił Regionalny Komitet Organizacyjny Regionu Śląsko-Dąbrowskiego w specjalnym
telefonogramie podpisanym przez Bogusława Ziętka

232

. Ostatecznie w drugiej turze wyborów

prezydenckich znaleźli się L. Wałęsa i S. Tymiński, a nie kandydaci, których poparcie
rozważała KKP. W oświadczeniu z dnia 5 grudnia 1990 roku M. Jurczyk dla środków
masowego przekazu dementował informację jakoby popierał kandydaturę Stanisława
Tymińskiego i stwierdzał dalej, że nie zamierza wypowiadać się publicznie na ten temat

233

Ten okres charakteryzował się z jednej strony wręcz dramatyczną sytuacją społeczną i
gospodarczą, a z drugiej rozpostarciem tzw. „parasola ochronnego” przez NSZZ
„Solidarność” nad działaniami rządu Tadeusza Mazowieckiego. Działacze Grupy Roboczej
Komisji Krajowej i uczestnicy Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych
Wyborów w NSZZ „Solidarność”, będąc wiernymi ideałom Sierpnia’80 i występując w
obronie interesów świata pracy, zajęli krytyczne i negatywne stanowisko wobec działań
gospodarczych ostatnich rządów komunistycznych i tzw. pierwszego „niekomunistycznego”
rządu. Także krytycznie do działań rządu T. Mazowieckiego odniosły się władze
„Solidarności”-80. Tworząc program Nowej Umowy Społecznej sformułowano własne
postulaty i żądania dotyczące sfery gospodarczej, podkreślono rolę autentycznego pluralizmu
w sferze społecznej i politycznej oraz środków masowego przekazu dla rozwoju demokracji
w Polsce, nawiązano także do braku rozliczeń z przeszłością PRL.
Społeczeństwo zresztą oceniło jednoznacznie politykę T. Mazowieckiego w wyborach
prezydenckich w roku 1990, kiedy przegrał on wyborczą rywalizację nie tylko z Lechem
Wałęsą, ale także ze „Stanem” Tymińskim. Równocześnie taki wynik wyborów wskazywał,
że nadal znaczna część społeczeństwa duże nadzieje pokładała w ruchu „Solidarność”.

NSZZ „Solidarność”-80 wobec rządów postsolidarnościowych 1991-1993

Sytuacja polityczna w Polsce w latach 1991-1993. W dniu 27 maja 1990 roku odbyły się w
Polsce przy zaledwie 42% frekwencji wybory samorządowe. Pokazały one słabość
ugrupowań postkomunistycznych, ale także narastające rozczarowanie społeczeństwa

229

tamże

230

Uchwała z dnia 12 października 1990r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

231

tamże

232

Telefonogram podpisany przez Bogusława Ziętka 12.10.1990, g.12.20, kopia dokumentu w posiadaniu autora

233

Oświadczenie z dnia 5 grudnia 1990 roku, kopia dokumentu w posiadaniu autora

sposobem przeprowadzania zmian w Polsce. Równocześnie w OKP zaczęły narastać spory
polityczne. W maju 1990 roku powstało z inicjatywy Jarosława Kaczyńskiego Porozumienie
Centrum, a jego lider rzucił hasło „przyspieszenia”, a jego wyrazem miały być wolne wybory
prezydenckie i odsunięcie gen. Jaruzelskiego. Dalsze spory w OKP doprowadziły do rozłamu
(tzw. „wojna na górze”) i powstania Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna (ROAD).
ROAD ogłosił poparcie dla Tadeusza mazowieckiego w nadchodzących wyborach
prezydenckich. W pierwszej turze tych wyborów, która odbyła się 25 listopada 1990 roku,
Lech Wałęsa otrzymał ok. 40% głosów, a Tadeusz Mazowiecki zaledwie 18% głosów. T.
Mazowieckiego wyprzedził Stanisław Tymiński uzyskując 23% głosów. W drugiej turze
wyborów prowadzonej 9 grudnia 1990 roku wygrał Lech Wałęsa uzyskując 74% głosów. Po
przegranych wyborach T. Mazowiecki złożył rezygnację z funkcji szefa rządu, a Lech
Wałęsa powierzył funkcję premiera Janowi Krzysztofowi Bieleckiemu z KL-D (rząd powstał
12 stycznia 1991r.). W gabinecie J.K. Bieleckiego wicepremierem i ministrem finansów
został Leszek Balcerowicz , a ministrem pracy Michał Boni

234

W dniu 27 października 1991 roku zostały przeprowadzone pierwsze w pełni wolne wybory
parlamentarne po 1989 roku. Najwięcej głosów uzyskała w nich Unia Demokratyczna (UD) -
12,3% i Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) – 12%, a następnie Wyborcza Akcja
Katolicka (WAK, oparta głównie o ZChN), PSL, Porozumienie Obywatelskie Centrum
(głównie Porozumienie Centrum – PC), Konfederacja Polski Niepodległej (KPN), Kongres
Liberalno-Demokratyczny (KL-D), Porozumienie Ludowe, „Solidarność” oraz Polska Partia
Przyjaciół Piwa, Partia X, Unia Polityki Realnej (UPR), Mniejszość Niemiecka

235

Początkowo prezydent Lech Wałęsa powierzył misję tworzenia rządu Bronisławowi
Geremkowi, ale ponieważ nie udało mu się utworzyć rządu, ostatecznie 23 grudnia 1991 roku
powstał rząd Jana Olszewskiego. Był on faktycznie rządem mniejszościowym, opartym
przede wszystkim o PC i ZChN, ale popieranym w wielu głosowaniach przez KPN. Rządem
ten szybko znalazł się w konflikcie z prezydentem Wałęsą w sprawach armii, stosunku do
komunistycznej przeszłości oraz Rosji. 28 maja 1992 roku Sejm przyjął uchwałę o ujawnieniu
dawnych współpracowników Urzędu Bezpieczeństwa, Informacji Wojskowej i Służby
Bezpieczeństwa piastujących wysokie stanowiska państwowe. 4 czerwca 1992 roku minister
spraw wewnętrznych Antoni Macierewicz przedstawił listę osób figurujących w archiwach
służb specjalnych PRL jako tajni współpracownicy (tzw. „lista Macierewicza”). Znalazło się
na niej wielu ówczesnych posłów i politycznych liderów na czele z prezydentem Lechem
Wałęsą. W efekcie tzw. „nocy teczek” (4/5 czerwca 1992r.) rząd Jana Olszewskiego został
obalony, a na premiera został desygnowany Waldemar Pawlak z PSL. Ostatecznie jednak 11
lipca 1992 roku powstał rząd Hanny Suchockiej popierany m.in. przez UD, PL, ZChN, KL-D
i „Solidarność”. Natomiast odsunięty od władzy Jan Olszewski utworzył swoje ugrupowanie
polityczne – Ruch dla Rzeczpospolitej (RdR). W tym okresie została uchwalona tzw. Mała
Konstytucja (17 października 1992r.) i i została przyjęta przez Sejm w dniu 7 stycznia 1993
roku ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży.
Narastające protesty społeczne sprawiły, że w NSZZ „Solidarność” przeważyło w końcu
przekonanie o konieczności zwinięcia „parasola ochronnego” nad rządem. W efekcie
przedstawiciel „Solidarności” – poseł Alojzy Pietrzyk złożył wniosek o wotum nieufności dla
rządu Hanny Suchockiej. Został on przegłosowany 28 maja 1993 roku, a rządowi zabrakło
jednego głosu poparcia. W rezultacie prezydent Lech Wałęsa rozwiązał parlament w dniu 1
czerwca 1993r. i zarządził nowe wybory parlamentarne

236

234

Sytuacja polityczna w Polsce w latach 1990-1991, wyniki wyborów prezydenckich i ich skutki, zob. m.in. w:

W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 410-412 i str. 415, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-
2005 str. 108-138

235

Wyniki wyborów: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 417, A. Dudek Historia Polityczna Polski

1989-2005 str. 167-172,

Sytuacja społeczno-gospodarcza. Zwycięstwo Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich,
upadek rządu Tadeusza Mazowieckiego i powstanie gabinetu Jana Krzysztofa Bieleckiego, a
następnie jego dymisja po wyborach 1991 roku nie oznaczały końca neoliberalnej polityki
Leszka Balcerowicza. Po upadku rządu Jana Olszewskiego, jej kontynuatorem był gabinet
Hanny Suchockiej.
W 1992 roku bezrobocie przekroczyło w niektórych regionach kraju 20%, spadek produkcji
rolniczej wyniósł 12%, a w ustawie budżetowej przyjętej w czerwcu 1992r. wprowadzono
liczne cięcia w wydatkach na oświatę, służbę zdrowia i cele społeczne

237

. W 1993 roku

wprowadzono podatek od osób fizycznych, a następnie podatek VAT. Z tragiczną sytuacją
gospodarczą łączyła się także narastająca fala protestów społecznych. W 1990 roku w Polsce
miano przeprowadzić 250 strajków, w roku 1991 już 305, ale apogeum społecznych
protestów nastąpiło w latach 1992-1993, gdy w roku 1992 miano przeprowadzić 6331, a w
roku 1993 – 7743 strajki

238

Działalność Związku. W takiej sytuacji powstał w styczniu 1991r. w szczecińskiej Fabryce
Mechanizmów Samochodowych POLMO Międzyzakładowy Komitet Protestacyjny NSZZ
„Solidarność”-80. Został on m.in. poparty przez komisje zakładowe SSR „Gryfia” i ZCh
„Police”, a następnie przez. przez Zarząd Regionu Pomorza Zachodniego, który w uchwale z
dnia z 14 maja 1991r. wyraził sprzeciw wobec polityki gospodarczej rządu i zapowiedział
podjęcie akcji protestacyjnych na dzień 22.05.1991r.

239

Warto równocześnie zwrócić uwagę na różnice stanowisk pomiędzy Osiemdziesiątką, a
NSZZ „Solidarność” tzw. parasol ochronny jaki roztoczyła nad tzw. „naszymi rządami
„Solidarność”

240

31 maja 1991r. KKP NSZZ „Solidarność”-80 wystosowała do premiera ówczesnego rządu
Jana Krzysztofa Bieleckiego „zdecydowany protest przeciwko aktualnej linii polityki
gospodarczej i społecznej”

241

jego gabinetu. Władze „Solidarności”-80 pisały m.in. „obrany

bez akceptacji społeczeństwa kształt reform gospodarczych realizowanych przez rząd
Premiera Mazowieckiego i kontynuowany bez zmian przez obecny rząd, uderza głównie w
ludzi pracy i polską rodzinę”

242

. KKP zaprotestowała przeciwko tzw. „popiwkowi” (czyli

podatkowi od wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych), nierównemu
opodatkowaniu przedsiębiorstw i ich niszczeniu przez „administracyjnie narzuconą,
chaotyczną i nieprzygotowana prywatyzację”, tolerancji dla takich „niespotykanej w dziejach
Polski skali”, zjawisk jak „grabież majątku narodowego ze strony spółek nomenklaturowych
na drodze patologicznych układów i powiązań z administracją centralną i terenową” , a „na
ten stan rzeczy nakłada się nieodpowiedzialna polityka (…) i tworzy sprzyjające warunki dla

236

Sytuacja polityczna w Polsce w latach 1991-1993 zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 418-

420, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 181-255

237

Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914-1997, PWN Warszawa 1998, str. 425

238

Jarosław Urbański w: „Anatomia protestów pracowniczych”, strona internetowa Ogólnopolskiego Związku

Zawodowego Inicjatywa Pracownicza

239

Uchwała ZR Pomorza Zachodniego z dnia z 14 maja 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

240

Najlepiej tę ideę wyraża stanowisko związków zawodowych (w tym „Solidarności”) w ZCh „Police” z dnia 1

lutego 1991r., które zaprotestowały przeciw „uzurpowaniu sobie prawa przez NSZZ „Solidarność”-80 do
występowania w imieniu całej załogi” (stanowisko NSZZ Pracowników Z.Ch. „POLICE” – Jan Wiliński,
Zw.Zaw. Inżynierów i Techników przy Z.Ch „POLICE”- mgr inż. Lechosław Czyż, ZKZ NSZZ „Solidarność” –
Kazimierz Drzazga). Idea tzw. „parasola ochronnego” szczególnie dobrze jest widoczna w dalszej części tego
oświadczenia, w którym czytamy: „Uważamy, że metody stosowane przez „Solidarność”-80 nie odpowiadają
obecnej sytuacji politycznej, obowiązującemu prawu i podstawowym normom moralnym. Obecna władza jest
suwerenną i wybrana przez Naród. Nie możemy więc stosować metod destrukcyjnych i burzących to państwo”,
kopia dokumentu w posiadaniu autora

241

Pismo KKP NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 31 maja 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

242

tamże

coraz to nowych afer w rodzaju ‘alkoholowej”, tytoniowej, paliwowej itp.”

243

. Związkowcy z

„Solidarności”-80 pisali dalej: „stwierdzamy z goryczą i najwyższym zaniepokojeniem, że
realizowana przez Pański rząd polityka, nie tyko nie opiera się na poprawnej analizie
autentycznych potrzeb i możliwości kraju, ale też nie ma nic wspólnego z poprawnie
pojmowanym interesem pracowniczym, a tym samym z etosem „Solidarności”

244

KKP NSZZ „Solidarność”-80 w kolejnej uchwale z 15 czerwca 1991r. wyraziła „ostry protest
z powodu mnożących się afer oraz inicjatyw gospodarczych wątpliwego pochodzenia w
oparciu o kapitały z niewiadomych źródeł. Coraz powszechniejsze staje się zbijanie fortun
poprzez nieuczciwość, korupcję, przez utrzymywane wciąż luki prawne oraz brak służb
wyspecjalizowanych w ściganiu przestępstw gospodarczych”

245

. Na tym samym posiedzeniu,

które odbyło się w Warszawie KPP wyraziła zdecydowany protest wobec skutków
drastycznej podwyżki cen nośników energii

246

, udzieliła poparcia protestowi nauczycieli,

domagając się równocześnie ustąpienia ministra edukacji Roberta Głębockiego

247

, domagała

się podjęcia przez państwo walki z bezrobociem wśród młodzieży

248

. KKP zaprotestowała

także przeciw sposobowi prowadzonej prywatyzacji, stwierdzając, że prywatyzacja
gospodarki państwowej nie może polegać na wywłaszczaniu pracowników z należnej im
części majątku narodowego, wytworzonego głównie dzięki wieloletniemu marnemu
wynagradzaniu za pracę, stąd zubożeniu pracowników, pogłębionemu przez ciągłe
manipulacje cenowo-dochodowe ostatnich lat i miesięcy. Nie do przyjęcia jest praktyka
przekształcania przedsiębiorstw w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa wbrew woli załóg
umożliwiająca wąskim elitom zagarnianie majątku przedsiębiorstw a także całkowite
ubezwłasnowolnienie załogi przez brak rzetelnego ustawodawstwa o związkach zawodowych
i samorządzie załogi”

249

Kolejnym istotnym dokumentem, w którym została zawarta diagnoza ówczesnej sytuacji w
Polsce, był list KKP podpisany przez M. Jurczyka, K. Kocjana i S. Jaworskiego wysłany do
papieża w czerwcu 1991 roku z okazji pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Treść tego
dokumentu pokazuje nie tylko dramatyczny obraz sytuacji w Polsce, ale także ideowy
fundament, związany ze społeczną nauką Kościoła, do którego odwoływała się wówczas
„Solidarność”-80.
W liście tym KKP NSZZ „Solidarność”-80 m.in. stwierdziła wprost: „postępowanie (…)
rządów (…) Pana Premiera Mazowieckiego jak i Pana Premiera Bieleckiego nie są zbieżne z
Twoją nauką oraz z wartościami „SOLIDARNOŚCI”, które nakazują łączyć i zjednywać
wokół szlachetnych celów i dla dobra wspólnego, nie zaś dzielić i spychać na margines tak
wielu”. Liderzy „Solidarności”-80 stwierdzali także: „coraz więcej ludzi żyje w Polsce w
tragicznych warunkach, bez dostatecznych środków utrzymania dla siebie i rodziny”, a „ci
którzy doprowadzili Polskę do tragicznej sytuacji gospodarczej, dziś bogacą się na ludzkiej
tragedii (…), cynicznie wykorzystują rozliczne luki prawne dla oszustwa i kanciarstwa”.
Przywódcy Osiemdziesiątki pisali dalej: „ Najukochańszy Ojcze Święty, Ty wiesz, że solą tej
ziemi są i zawsze pozostaną ludzie uczciwej i rzetelnej pracy, Polacy godzący codzienny trud
w pracy dla Polski z gotowością ofiary dla ojczyzny (…). Podobnie jak w sierpniu 1980 roku

243

tamże

244

tamże

245

Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. nt. stanu prawnego w gospodarce, kopia

dokumentu w posiadaniu autora

246

Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. - uchwała w sprawie odpowiedzialności

rządu za podwyżki cen i ubożenie ludności, kopia dokumentu w posiadaniu autora

247

Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. -uchwała w sprawie protestu nauczycieli,

kopia dokumentu w posiadaniu autora

248

Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. - uchwała w sprawie obowiązku państwa

stworzenia warunków do pracy dla młodzieży, kopia dokumentu w posiadaniu autora

249

Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. uchwała w sprawie warunków przekształceń

własnościowych, kopia dokumentu w posiadaniu autora

domagamy się jednak by była to praca sensowna i mądrze zorganizowana. Praca , której
owoce nie będą znowu rozkradane przez stare i nowe elity, ale będą nareszcie spożytkowane
przez naród”. Obrazu tej ponurej diagnozy dopełniały słowa odnoszące się do papieskiego
nauczania, w tym poszanowania godności pracy i dominacji pracy nad kapitałem: „Wiemy, że
wskazania te przemilcza się w państwowych środkach masowego przekazu, które znowu jak
dawniej głoszą pochwałę »jedynie słusznej drogi«, którą ma być według elit neoliberalnych
«wolna i nieskrępowana gra sił rynkowych». Wiemy, że w imię iluzorycznego otwarcia
Polski na Europę, niszczy się resztki jej siły gospodarczej i celowo pozwala na gangsterskie
wręcz postępowanie obcego kapitału, dążącego do wyrugowania polskich przedsiębiorstw z
rynków zagranicznych”

250

Równocześnie działacze Związku deklarowali: „Zapewniamy Cię o naszej wierności Tobie i
Kościołowi w Polsce tak niesprawiedliwie i kłamliwie obecnie już znowu atakowanemu.
Dziękujemy Ci za Twoje wspaniałe, otwierające nowe horyzonty encykliki społeczne,
poświęcone etosowi pracy człowieczej. „Solidarność”-80, tak wierna Bogu i Ojczyźnie,
pragnie być siłą społeczną, która dostrzegając ich historyczny wymiar i nowy fundament w
nich zawarty pod przyszłe stosunki społeczne w świecie, pragnie ich pełnej realizacji zarówno
w sferze działalności związkowej jak i w trybie nowatorskich rozwiązań państwowych”

251

10 października 1991r. KKP zaprotestowała przeciw decyzji ministra pracy Michała Boniego
reformującej system świadczeń socjalnych, „pozbawiającej tysiące polskich rodzin kolejnego
świadczenia socjalnego jakim jest zasiłek rodzinny”

252

, a w uchwale podjętej dzień później

poparła protest rolników prowadzony pod budynkiem Sejmu

253

Natomiast w uchwale podjętej 12 października 1991r. domagała się pociągnięcia do
odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej osób odpowiedzialnych za „zapoczątkowany
przed rozmowami „okrągłego stołu” i pogłębiony po „okrągłym stole” kryzys gospodarczy i
społeczny w Rzeczypospolitej Polskiej, za „umyślną dewastację środowiska przyrodniczego”
oraz za afery

254

Druga połowa roku 1991 przyniosła istotne wydarzenie polityczne, jakim były pierwsze
wolne i demokratyczne wybory do sejmu, które odbyły się 27 października 1991 roku. W
Szczecinie NSZZ „Solidarność”-80 wystawił własną listę do Sejmu, która uzyskała 12.769
głosów

255

. Dzięki ówczesnej ordynacji wyborczej, która nie przewidywała ogólnokrajowych

progów wyborczych, posłem „Solidarności”-80 został Stanisław Kocjan

256

. Także w wyniku

tych wyborów, posłem z listy Wyborczej Akcji Katolickiej (a właściwie ZChN) w okręgu
szczecińskim został Stanisław Wądołowski

257

, wcześniej bardzo blisko związany z

„Solidarnością”-80. Zjednoczenie Chrześcijańsko Narodowe wspierało najpierw rząd Jana
Olszewskiego, a potem gabinet Hanny Suchockiej.

250

List KKP NSZZ „Solidarność”-80 podpisany przez M. Jurczyka, K. Kocjana i S. Jaworskiego i wysłany do

papieża w czerwcu 1991 roku z okazji pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. (KKP NSZZ „Solidarność”-80,
Szczecin, czerwiec 1991r.), kopia dokumentu w posiadaniu autora

251

tamże

252

Uchwała NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 10 października 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

253

Uchwała NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 11 października 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

254

Uchwała NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 12 października 1991r. w sprawie odpowiedzialności konstytucyjne i

karnej, kopia dokumentu w posiadaniu autora

255

Dane PKW

256

Stanisław Kocjan, działacz „Solidarności” w ZCh „Police”, kierował strajkiem w tych Zakładach w roku

1980, internowany w stanie wojennym, był posłem na Sejm RP w latach 1991-1993, odznaczony Krzyżem
Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski

257

Stanisław Wądołowski, wybitny działacz „Solidarności” w Szczecinie, uczestnik Grudnia’70 i strajku

sierpniowego, wiceprzewodniczący ZR Pomorze Zachodnie i wiceprzewodniczący KK „Solidarności”, potem
działacz ZChN, wybrany dwukrotnie posłem (z listy WAK, a potem AWS), odznaczony Krzyżem Oficerskim
Orderu Odrodzenia Polski

Już po powstaniu rządu Jana Olszewskiego „Solidarność”-80 w petycji z dnia 16 stycznia
1992 roku stwierdzała: „Mamy świadomość, że to nie Rząd Pana Premiera tę szokującą
podwyżkę przygotował (tj. podwyżkę cen nośników energii), lecz ciąży na nim
odpowiedzialność za sposób jej wprowadzenia, który podważa naszą wiarę w skuteczne,
prospołeczne przyszłe jego poczynania”

258

. Równocześnie wskazując na niezwykle

negatywne skutki dotychczasowej polityki, zwłaszcza w dziedzinie prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych oraz zjawisko „lawinowo narastającej korupcji”,
„Solidarność”-80 żądała „reformy państwa i jego aparatu administracyjnego, która
podporządkuje cele gospodarcze, nadrzędnym racjom społecznym”. Miesiąc później
„Solidarność”-80 wezwała w Szczecinie do marszu protestacyjnego przeciw „masowemu
bezrobociu, spychaniu milionów ludzi na margines życia, przeciwko ruinie ochrony zdrowia,
oświaty i rolnictwa”.

259

Kolejnym krokiem była uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 z 22 lutego 1992 roku, w
której „Założenia polityki społeczno-gospodarczej na rok 1992r. rządu J. Olszewskiego
uznała za „niesatysfakcjonujące”

260

. Natomiast władze NSZZ „Solidarność”-80 w dniu 24

lutego 1992r. przedstawiły swoje „Propozycje dla rządu – zarys tez gospodarczych”

261

Analiza sytuacji gospodarczej w Polsce została przedstawiona na II zjeździe NSZZ
„Solidarność”-80, który odbywał się w Chorzowie w dniach 21-22 marca 1992r. Referat
programowy wygłosił wówczas przewodniczący NSZZ „Solidarność”-80 Marian Jurczyk. W
swoim wystąpieniu w dniu 21 marca 1992r. powrócił on do genezy „Solidarności”-80,
nawiązał do sierpniowego strajku 1980 roku, ale także do rozmów „okrągłego stołu”, do - jak
to określił - zdominowaniu „za przyzwoleniem Wałęsy” kierownictwa „Solidarności” przez
tzw. „lewicę laicką”, o złamaniu demokratycznych zasad wewnątrz Związku i „oklaskiwaniu”
przez Wałęsę „neoliberalnych” reform rządów T. Mazowieckiego i J.K. Bieleckiego

262

Przede wszystkim jednak Przewodniczący NSZZ „Solidarność”-80 skupił się na analizie
ówczesnej sytuacji społecznej, gospodarczej i politycznej Polski i działaniach potrzebnych do
jej zmiany. Jako priorytet, na pierwszym miejscu wskazał zawarcie nowej umowy społecznej,
która określiłaby głównie kierunki działań gospodarczych. Wśród następnych działań
wymienił m.in.: kwestię prywatyzacji i jej procedur, minimum socjalnego, systemu
wynagrodzeń, jak to określił „destalinizację” aparatu administracyjnego, konieczność
renegocjacji i redukcję zadłużenia zagranicznego, uruchomienia systemu interwencjonizmu
państwowego w gospodarce, zmianę polityki rolnej państwa

263

Dotychczasowe rządy T. Mazowieckiego i J. K. Bieleckiego zostały określone jako
„nieodpowiedzialne i destrukcyjne dla Polski, które „skompromitowały imię Solidarności”

264

Winne tej sytuacji były „nowe elity, które wyłoniły się i w latach 1989/91 mogły działać, jak
za niesławnych czasów PRL, całkowicie poza kontrolą społeczną”, a „w pomysłach
narzucania Polsce, nie przystających w ogóle do naszych potrzeb i możliwości, rozwiązań
społeczno-gospodarczych” rolę wiodącą odegrali „neoliberałowie i inne ośrodki
opiniotwórcze skupione wokół Unii Demokratycznej, nadając sobie samym miano elit
intelektualnych kraju”

265

258

Petycja z dnia 16 stycznia 1992 roku podpisana za „Solidarność”-80 przez Mariana Jurczyka, kopia

dokumentu w posiadaniu autora

259

Ulotka sygnowana przez KKP NSZZ „Solidarność”-80 z 16.02.1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

260

Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 z 22 lutego 1992 roku, kopia dokumentu w posiadaniu autora

261

„Propozycje dla rządu – zarys tez gospodarczych” w przemówieniu M. Jurczyka z 24 lutego 1992r. Kopia

dokumentu w posiadaniu autora

262

Referat programowy wygłoszony przez przewodniczącego NSZZ „Solidarność”-80 Mariana Jurczyka na II

zjeździe NSZZ „Solidarność”-80, który odbywał się w Chorzowie w dniach 21-22 marca 1992r. Kopia
dokumentu w posiadaniu autora

263

tamże

264

tamże

265

tamże

Poświęcając wiele miejsca sytuacji gospodarczej kraju, Marian Jurczyk w sposób szczególny
zwrócił uwagę na sposób prywatyzacji, który opisał w następujący sposób: „z premedytacją
stworzono nierównoprawny system opodatkowania przedsiębiorstw, preferując w sposób
zupełnie bezsensowny przedsiębiorstwa prywatne i wymuszając, na drodze niespotykanej w
świecie skali opodatkowania oraz lichwiarskiego kredytu, upadłość przedsiębiorstw
państwowych i to nawet tych, których portfele zamówień eksportowych były pełne od
dłuższego czasu, gwarantując zbyt na wiele lat naprzód”

266

. Przewodniczący Związku dokonał

także oceny polityki państw zachodnich wobec Polski stwierdzając, że „zdaniem decydentów
stamtąd, powinniśmy stać się miejscem nieograniczonego składowania odpadów i
ewentualnie rezerwuarem taniej siły roboczej”, wzywając równocześnie by „skończyć ze
złudzeniami w stosunku do Zachodu”

267

W swoim wystąpieniu Marian Jurczyk także wyraźnie określił tożsamość „Solidarności”-80
mówiąc: „Rodowód Solidarności jest niepodważalnie chrześcijański. Prawdę tę próbuje się
już wymazać ze społecznej świadomości. Wszelkie rozwiązania systemowe i prawno-
ustrojowe do których powinniśmy w Polsce podążać zasadzać się winny na społecznej nauce
Kościoła”

268

Jednak gabinet Jana Olszewskiego upadł po słynnej „nocy teczek” 4 czerwca 1992 roku, a w
pierwszej połowie lipca 1992r. powstał gabinet Hanny Suchockiej. Już 21 lipca 1992r. w
ulotce Komisji Krajowej, gdzie niezwykle krytycznie oceniono dotychczasowe działania
władz (opis sytuacji społeczno-gospodarczej kraju nawiązywał do uchwały programowej II
Krajowego Zjazdu Delegatów), żądano nowego kontraktu społecznego, rozmów
„Solidarności”-80 z rządem i nowych wyborów do parlamentu

269

. Kolejnym krokiem była

podjęta w Katowicach w dniu 28 lipca 1992r. uchwała Komisji Krajowej NSZZ
„Solidarność”-80, w której wezwano rząd do „natychmiastowego cofnięcia decyzji o
podwyżkach cen nośników energii”, grożąc równocześnie podjęciem ogólnokrajowej akcji
strajkowej

270

. W drugiej uchwale z tego posiedzenia, Komisja Krajowa sformułowała

ośmiopunktowy program rozmów z rządem (m.in. dotyczących bezrobocia, prywatyzacji,
polityki socjalnej i rodzinnej, przebudowy systemu finansów państwa, ochrony rynku
wewnętrznego, ochrony zdrowia) żądając ustosunkowania się władz tych postulatów do dnia
31 lipca 1992r.

271

Lato 1992 roku przyniosło szereg akcji protestacyjnych organizowanych lub popieranych
przez różne związki zawodowe, ale bez poparcia NSZZ „Solidarność”. W tych akcjach wzięły
udział m.in. „Solidarność”-80, OPZZ i „Samoobrona”. 10 sierpnia 1992 roku ukonstytuował
się w FSM SA w Tychach Międzyzwiązkowy Komitet Negocjacyjno-Strajkowy. Utworzyło
go osiem central związkowych z udziałem m.in. „Solidarności”-80, OPZZ, „Samoobrony”,
ZZG, FZZG. Sformułował on listę 21 postulatów, która m.in. zawierała hasła podjęcia przez
władze walki z bezrobociem, „odstąpienia od chaotycznej i złodziejskiej prywatyzacji”,
natychmiastowej likwidacji „popiwku”, zmiany polityki kredytowej, ochrony rynku
wewnętrznego oraz „pociągnięcia do odpowiedzialności karnej winnych zrujnowania
gospodarki polskiej”

272

266

tamże

267

tamże

268

tamże

269

Ulotka Komisji Krajowej z 21 lipca 1992r. zatytułowana „Do pracowników! Do bezrobotnych! Do emerytów

i rencistów! Do młodzieży!” podpisana przez M. Jurczyka, kopia dokumentu w posiadaniu autora

270

Uchwała Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 28 lipca 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu

autora

271

Uchwała Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 28 lipca 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu

autora

272

Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 w uchwałach z 13 sierpnia 1992r. powołała zespół
upoważniony do rozmów z rządem w ramach Międzyzwiązkowego Komitetu Negocjacyjno-
Strajkowego w składzie M. Jurczyk, B. Sosna i D. Podrzycki i rozpoczęła przygotowania do
podjęcia akcji strajkowej oraz broniąc postulatów pracowników FSM Tychy i KGHM „Polska
Miedź”

273

. Równocześnie według różnych szacunków strajk na Śląsku objął jedną trzecią

kopalń. Postawa „Solidarności”, odżegnującej się od strajków, sprawiła że jej struktury w
kopalniach przeżyły kryzys. M.in. skutkiem tego było powstanie związanego z KPN Związku
Zawodowego „Kontra”. Równocześnie jednak działania Komisji Krajowej NSZZ
„Solidarnośc”-80 zostały uznane przez część działaczy Związku, na czele z Danielem
Podrzyckim, za nieefektywne.

274

W efekcie tej krytycznej oceny, związani z nim działacze z

Górnego Śląska, opuścili obrady Komisji Krajowej, które odbywały się 2 października we
Włocławku. Wydarzenia te zapoczątkowały rozłam w „Solidarności”-80, w wyniku którego
najpierw powstał Wolny Związek Zawodowy „Sierpień-80”, a później nastąpił długotrwały
kryzys przywództwa Osiemdziesiątki
Z drugiej strony historyczny, trwający aż 56 dni strajk w FSM w Tychach zakończył się 16
września 1992r. sukcesem strajkujących, jakim była podwyżka płac. Zakończył się także
strajk w KGHM Polska Miedź SA. W takiej sytuacji odbyło się we Włocławku w dniach 2-3
października 1992r. posiedzenie Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80. W trakcie tego
posiedzenia podjęto kilka uchwał i Stanowisko Krajowej Komisji NSZZ „Solidarność”-80 w
sprawie „Paktu o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształceń”. Komisja Krajowa
NSZZ „Solidarność”-80 zwróciła się do wszystkich central związkowych „aby przystąpiły do
stołu obrad nad propozycja rządową dotyczącą »paktu o przedsiębiorstwie państwowym«
oraz stwierdziła, że „ze względu na (…) wyczerpanie się formuły funkcjonowania
Międzyzwiązkowego Komitetu Negocjacyjno-Strajkowego, Komisja Krajowa postanawia
wycofać się w tej nowej sytuacji społeczno-politycznej z tegoż Komitetu, aby stworzyć
warunki rozmów dla wszystkich central związkowych”

275

. Natomiast w stanowisku w sprawie

„Paktu o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształceń” Komisja Krajowa
oświadczyła: „Proponowany przez Rząd »Pakt o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie
przekształceń« nie wprowadza istotnych zmian do dotychczasowej polityki społecznej i
gospodarczej Rządu”

276

. Władze Związku podtrzymały swoje krytyczne stanowisko dotyczące

poprzednich ekip rządowych, zwłaszcza wprowadzenia tzw. „popiwku”, czy masowego
bezrobocia, czy bankructwa przedsiębiorstw. Równocześnie KK zaproponowała podjęcie
negocjacji „na kanwie 21 Postulatów Tyskich”, podpisanie „nowej umowy społecznej” oraz
poszukiwanie „tzw. Trzeciej Drogi, dla której ideową podbudową są wielkie encykliki
społeczne Jana Pawła II”

277

Jednak już 14 października KK wydała oświadczenie, w którym stwierdzono: „Stanowisko
Rządu zaprezentowane przez Wiceministra Pracy i Polityki Socjalnej A. Bączkowskiego,
który w dniu 12.X.br. poinformował opinię publiczną, że Rząd nie zamierza dyskutować z
NSZZ „Solidarność”-80 założeń polityki społeczno-gospodarczej stawia naszą Centralę
Związkową w takim położeniu, iż nie może ona kontynuować rozmów z Rządem na
podyktowanych warunkach” Równocześnie, w tym samym dokumencie, Komisja Krajowa
oświadczyła: „Zaproponowane przez Rząd » założenia polityki społeczno-gospodarczej na
rok 1993 « nie mogą być zaakceptowane przez NSZZ „Solidarność”-80”

278

273

Trzy uchwały Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia z 13 sierpnia 1992r. Kopia dokumentu w

posiadaniu autora

274

Zob. Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…

275

Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 02.10.92r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

276

Stanowisko KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 02.10.92r. w sprawie „Paktu o przedsiębiorstwie

państwowym w trakcie przekształceń”, kopia dokumentu w posiadaniu autora

277

Stanowisko KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 02.10.92r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

278

Oświadczenie KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 14.10.1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

W Komunikacie z dnia 29 października 1992r. Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80
uzasadniła fakt, odmowy udziału w rozmowach plenarnych z rządem na temat paktu o
przedsiębiorstwie państwowym. Propozycje rządu uznano za „niezborne”, podporządkowane
założeniom polityki społeczno-gospodarczej na rok 1993, „które z powodów ideologicznych
zmierzają do zniszczenia tych przedsiębiorstw tylko z tego powodu, że są państwowe”

279

Wskazano także na cel działań rządu: „Jest nim mianowicie stworzenie owej klasy
pseudomenadżerów, mających zarządzać tzw. funduszami prywatyzowanych przedsiębiorstw.
Będzie to nowa elita majątkowa w RP, dyletancka, ale wyposażona we wszelkie atrybuty
władzy nad przedsiębiorstwami. Jej uwłaszczenie nastąpi w oczywisty sposób, kosztem
świata pracy i kosztem gospodarki narodowej. Dobór tej elity nastąpi natomiast według
politycznych sympatii i kumoterskich układów prominentów, partii politycznych tworzących
skład obecnego rządu.”

280

Równocześnie Komisja Krajowa stwierdziła: „Rząd Pani Premier

Suchockiej, który demonstruje na zewnątrz pogłębione stosunki z Kościołem Katolickim,
ignoruje w istocie w całości społeczna naukę Kościoła, a w szczególności Wielkie Encykliki
Społeczne ostatnich Papieży”

281

16 listopada 1992r. Komisja Krajowa wystąpiła z „Listem otwartym do ludzi pracy”.
Opisując w nim dramatyczną sytuację Państwa i Narodu „Solidarność”-80” wezwała do
poparcia ogólnokrajowego protestu przeciw „ubożeniu społeczeństwa, „chaotycznej i
złodziejskiej prywatyzacji” i przejęciu władzy nad Polską „przez obce – niepolskie siły
polityczne i grupy kapitału zagranicznego”

282

Obradująca we Wrocławiu Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 uchwałą z dnia 12
grudnia 1992r., a „mając na uwadze katastrofalną sytuację kraju ,wynikającą z błędnej
polityki gospodarczej” wezwała „ludzi świata pracy do przygotowań do strajku generalnego”
i udzieliła pełnomocnictw Prezydium do ustalenia jego terminu

283

. Natomiast w „Apelu do

związkowców” Komisja Krajowa zwróciła się do wszystkich związkowców o jednoczenie
się, stwierdzając przy tym, że „ma przy tym świadomość, że nasi koledzy z „Solidarności”
wprowadzeni w błąd popierali plan Balcerowicza, który był antysolidarnościowy i
antyspołeczny”

284

Wprawdzie w grudniu 1992 r. do strajków w Polsce przystąpiły struktury NSZZ
„Solidarność”, ale już w lutym 1993r. NSZZ „Solidarność” i OPZZ podpisały pakt o
przedsiębiorstwie państwowym. Jednak już miesiąc później coraz bardziej było widoczne
przesilenie polityczne i stopniowa utrata poparcia w Sejmie dla działań rządu Hanny
Suchockiej, gdy „Solidarność” przeprowadziła kolejne akcje protestacyjne, a 5 maja 1994r.
miał miejsce strajk sfery budżetowej. Kres działaniom tego rządu położył wniosek o wotum
nieufności złożony Alojzego Pietrzyka w imieniu „Solidarności” (przegłosowany 28 maja
1993r.).
To oznaczało nową sytuację polityczną i stawiało Związek wobec trudnych decyzji
związanych z nadchodzącą kampanią wyborczą. W uchwale z dnia 29 czerwca 1993r.
Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 zadeklarowała „przystąpienie NSZZ
„Solidarność”-80 w wyborach do Sejmu i Senatu w 1993r. z polskim Stronnictwem
Ludowym”

285

. Powołano sztab wyborczy z udziałem Mariana Jurczyka, Romualda Sztajera,

279

Komunikat Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 29 października 1992r. Kopia dokumentu w

posiadaniu autora

280

tamże

281

tamże

282

„List otwarty do ludzi pracy” KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 16.11.1992r. Kopia dokumentu w

posiadaniu autora

283

Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 12 grudnia 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

284

„Apel do związkowców” KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 12 grudnia 1992r. Kopia dokumentu w

posiadaniu autora

285

Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 29 czerwca 1993r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Marka Bieńkowskiego, Bogusława Filarowicza, Stanisława Kocjana, Ryszarda Śniega, Lecha
Wydrzyńskiego

286

Ostatecznie jednak NSZZ „Solidarność”-80 poparła utworzony przez Jana Olszewskiego
Ruch dla Rzeczypospolitej (RdR) w ramach. Tezy programu wyborczego „Solidarności”-80
znalazły się m.in. w ulotce wyborczej z dnia 21 sierpnia 1993r. podpisanej za Komisję
Krajową przez Mariana Jurczyka. Wskazano w niej siedem głównych problemów społeczno-
gospodarczych współczesnej Polski, a wśród nich: bezrobocie, „upadek i niszczenie polskiej
kultury oświaty, nauki oraz państwowej służby zdrowia”, „likwidacja opieki socjalnej
państwa”, „groźba utraty niepodległości”, „chaotyczna i złodziejska prywatyzacja”,
„destrukcja finansów Polski”

287

. Równocześnie wezwano, by poprzeć „polityków prawych i

wiarygodnych, skupionych wokół mec. Jana Olszewskiego, któremu „siły
postkomunistyczne połączone z nowymi elitami kapitału władzy mając na uwadze interesy
własne i obcych ośrodków dyspozycyjnych, działających na szkodę Polski – uniemożliwiły
realizację programu politycznego i gospodarczego służącego dobru Polski i mającego
podstawy wydobycia kraju z recesji”

288

Wybory, które odbyły się 19 września 1993r. wygrały siły postkomunistyczne – SLD i PSL, a
partie związane z tzw. prawicą doznały klęski. Do Sejmu weszła tylko radykalna i
antykomunistyczna Konfederacja Polski Niepodległej (KPN) i stworzony przez L. Wałęsę
Bezpartyjny Blok Wspierania Reform (BBWR) oraz liberalna Unia Demokratyczna (UD). Do
Sejmu natomiast nie dostali się kandydaci z listy Koalicji dla Rzeczypospolitej.

Działania kolejnych rządów postsolidarnościowych: T. Mazowieckiego, J. K. Bieleckiego, J.
Olszewskiego i H. Suchockiej zakończyły się klęską sił centroprawicowych w wyborach roku
1993. Lata 1992-1993 charakteryzowały się dramatyczną sytuacją społeczno-gospodarczą i
największą liczbą protestów społecznych w pierwszym dwudziestoleciu III RP. Wymusiło to
na NSZZ „Solidarność” konieczność zwinięcia „parasola ochronnego” nad tzw. „naszymi
rządami”. To właśnie poseł „Solidarności” złożył wniosek o wotum nieufności wobec rządu
Hanny Suchockiej. Ocena tego okresu dokonana przez Polaków w wyborach 1993 roku była
dla tzw. sił postsolidarnościowych i samej „Solidarności” miażdżąca, gdyż w większości nie
przekroczyły one progu wyborczego i znalazły się poza Sejmem. Przyniosły natomiast
zwycięstwo siłom postkomunistycznym, zaledwie w kilka lat po oddaniu władzy przez PZPR,
skompromitowaną kilkudziesięcioma latami nieudolnych, brutalnych i niesuwerennych
rządów.
Natomiast NSZZ „Solidarność”-80 prowadziła w tym czasie konsekwentne działania,
odrzucając plan Balcerowicza i stając jako związek zawodowy po stronie świata pracy.
Prezentując radykalny program społeczno-gospodarczy, równocześnie w swoich postulatach
Związek odwoływał się do encyklik Jana Pawła II i społecznej nauki Kościoła oraz do haseł
suwerennej i silnej Polski. Jednak skala napięć społecznych, ogromnego rozgoryczenia i
rosnącego radykalizmu oraz odrzucenia przez część społeczeństwa ówczesnych elit dotknęła
w końcu samą Osiemdziesiątkę. Wyrazem tego był rozłam i powstanie WZZ Sierpień-80 oraz
napięcie wewnątrz Związku, które w późniejszym okresie zachwieje jego dotychczasowym
przywództwem. Ówczesnemu kierownictwu NSZZ „Solidarność”-80 nie pomogło także
zaangażowanie się w akcję polityczną, jaką były wybory parlamentarne w 1993 roku.
Marian Jurczyk poparł listę Koalicji dla Rzeczypospolitej byłego premiera Jana
Olszewskiego, która surowo została oceniona przez „solidarnościowych” wyborców, poniosła
polityczną klęskę i nie przekroczyła wyborczego progu.

286

Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 29 czerwca 1993r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

287

Ulotka wyborcza z dnia 21 sierpnia 1993r. podpisana za Komisję Krajową przez Mariana Jurczyka, kopia

dokumentu w posiadaniu autora

288

tamże

Rządy postkomunistów 1993-1997

Sytuacja społeczno-polityczna w kraju. Wybory parlamentarne, które odbyły się 19
września 1993 roku według zasad nowej ordynacji wyborczej, przyniosły klęskę
postsolidarnościowej prawicy (do Sejmu weszły jedynie opozycyjna i radykalna KPN oraz
wałęsowski BBWR ), a do parlamentu dostały się jeszcze Unia Demokratyczna i Unia Pracy.
Wybory wygrały partie postkomunistyczne SLD (20, 41% głosów) i PSL (15,4% głosów)

289

tworząc koalicję, która przetrwała przez całą kadencję Sejmu. W listopadzie 1993r. powstał

rząd Waldemara Pawlaka, który przetrwał do końca lutego 1995r. W marcu 1995r. został
powołany gabinet Józefa Oleksego. Jednak po oskarżeniach ze strony ministra spraw
wewnętrznych Andrzeja Milczanowskiego, w styczniu 1996r. Józef Oleksy podał się do
dymisji. W lutym 1996 powstał z kolei rząd Włodzimierza Cimoszewicza. W tym czasie
nastąpiły także dość istotne zmiany na scenie politycznej w Polsce. W 1994r. z połączenia
Unii Demokratycznej i Kongresu Liberalno-Demokratycznego powstała Unia Wolności
(UW), Jan Olszewski po wyborach prezydenckich w 1995r. powołał do życia Ruch
Odbudowy Polski (ROP), a w 1996r. powstała Akcja Wyborcza Solidarność (AWS).
1 stycznia 1995 roku nastąpiła denominacja polskiej waluty. Jednak szczególnie
dramatycznym wydarzeniem politycznym okazały się wybory prezydenckie przeprowadzone
w 1995roku. 5 listopada 1995r. odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich, w której
lider SLD Aleksander Kwaśniewski uzyskał 35,1%, a Lech Wałęsa 33,1% głosów. Natomiast
w drugiej turze A. Kwaśniewski pokonał byłego przewodniczącego „Solidarności” uzyskując
51,7% głosów i zostając prezydentem RP.

290

18 lutego 1996 roku zostało przeprowadzone referendum uwłaszczeniowe. W referendum
wyborcy odpowiadali na pięć pytań, w tym na cztery tzw. „sejmowe” (forsowane przez SLD)
i jedno tzw. „prezydenckie” (Lecha Wałęsy). Zgodnie z wezwaniem partii prawicowych
większość wyborców głosowała 4x Tak i 1x Nie (70% głosów na „Nie” na pytanie w sprawie
prywatyzacji w ramach NFI). Jednak do ważności referendum frekwencja powinna wynieść
ponad 50% uprawnionych do głosowania. Ostatecznie wyniosła jednak tylko 32,4%, a więc
referendum nie było ważne. Frustrację zwolenników prawicy powiększyła z kolei sprawa
referendum w sprawie krytycznie przez nich ocenianej nowej konstytucji uchwalonej w
kwietniu 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe. Wprawdzie poparło ją w referendum
53% głosujących, a 46% było przeciw, ale przy frekwencji wynoszącej zaledwie 45%. Jednak
w przypadku referendum konstytucyjnego ustawa konstytucyjna nie przewidywała dla jego
ważności udziału w nim ponad 50% uprawnionych do głosowania.
W roku 1993 roku główny związkowy antagonista, spychanej od początku swojego istnienia
na margines życia społecznego „Solidarności”-80, czyli NSZZ „Solidarność” poniósł
wyborczą klęskę i znalazł się w opozycji. Z drugiej strony rok 1994 przyniósł wielką
związkową ofensywę i akcje protestacyjne milczącej dotąd „Solidarności”. Wprawdzie liczba
strajków w roku 1994 była zdecydowanie mniejsza niż w latach 1992-1993 i wyniosła 429 (w
kolejnych latach 1995 – 42 strajki, a w roku 1996 – 21 strajków)

291

, ale „Solidarność” oprócz

akcji strajkowych (w lutym i kwietniu 1994r.) przeprowadziła także manifestacje
antyrządowe (wielkie manifestacje w Warszawie 9 lutego i 27 maja oraz w 1994 roku 24
września 1994r. w Katowicach)

292

289

Wyniki wyborów w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 428-429, A. Dudek Historia Polityczna

Polski 1989-2005 str. 257

290

Wyniki wyborów w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 434-435, A. Dudek Historia Polityczna

Polski 1989-2005 str. 321-329

291

Jarosław Urbański w: „Anatomia protestów pracowniczych”, strona internetowa Ogólnopolskiego Związku

Zawodowego Inicjatywa Pracownicza

292

Por. W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 432-433, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005

str. 301, J. Urbański w: „Anatomia protestów pracowniczych”

Natomiast zaproszenie z dnia 28 października 1993r. wystosowane przez ówczesnego
ministra pracy i polityki socjalnej Leszka Millera do Komisji Krajowej Związku, a dotyczące
spotkania z Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”-80, zdawało się otwierać nową sytuację
w relacjach związki zawodowe-rząd

293

. Jednak szybko nastąpiło rozczarowanie polityką

nowego rządu i znalazło swoje odbicie w piśmie Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie do
premiera Waldemara Pawlaka z 26 listopada 1993r. podpisanym przez Bogusława
Filarowicza. Zarząd Regionu wyraził w nim swój sprzeciw „wobec godzącej w elementarne
podstawy bytu narodu, polityce ciągłego podwyższania cen”

294

. Równocześnie związkowcy z

„Solidarności”-80 pisali: „przestrzegamy koalicję rządzącą i Rząd RP przed skutkami
kontynuacji rządzenia krajem wbrew narodowi. Uprzedzamy, że jeżeli ten sposób traktowania
ludzi pracy i związków zawodowych nie zmieni się, doprowadzimy do powszechnego
protestu zarówno w zakładach pracy, jak i na ulicach”

295

. Natomiast w uchwale z dnia 5

stycznia 1994r. przeciw „drastycznym podwyżkom cen” zaprotestowała Komisja Krajowa
NSZZ „Solidarność”-80, stwierdzając że „dalsze obniżanie poziomu życia ludzi Komisja
Krajowa odczyta jako prowokację wobec społeczeństwa i zachętę do próby sił” i
oświadczając, że jeśli „żądania „Solidarność”-80 nie zostaną uwzględnione, Związek
przystąpi do szerokiej akcji protestacyjnej i związkowej”

296

W dniach 28-29 marca 1994r. odbyło się spotkanie ekspertów rządowych i NSZZ
„Solidarność”-80. Zgodne z Informacją z tego spotkania eksperci „Solidarności”-80
przedstawili 19 problemów do dyskusji. Obejmowały one m.in.: bezrobocie, poziom
wynagrodzeń, podział dochodu narodowego, system podatkowy, równoprawne traktowanie
podmiotów gospodarczych, przywrócenie monopolu państwa w obszarze dystrybucji
hurtowej alkoholu, tytoniu, paliw, przebudowa systemu bankowego, zmiana systemu
prywatyzacji i „porzucenie doktryny neo-liberalnej”, oddłużenie przedsiębiorstw
państwowych, przyjęcie tzw. „Paktu dla Śląska”

297

. Do tych haseł można dodać także

postulaty Komisji Krajowej sformułowane w takie jak „wyeliminowanie drastycznych
nierówności społecznych powstałych w wyniku transformacji”, czy „wyeliminowanie
aferowej prywatyzacji typu „BANK ŚLĄSKI”, czy STOCZNIA SZCZECIŃSKA”

298

Inny problem, przed którym stanęły władze Związku to wybory Prezydenta RP w 1995 roku.
W Stanowisku podjętym w dniu 15 grudnia 1994r. w Katowicach Komisja Krajowa wyraziła
pogląd, że „obecny Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie spełnił w stopniu dostatecznym
oczekiwań obywateli co do poprawy warunków ich życia”, „działania Lecha Wałęsy
potwierdzają jego filozofię o dopuszczalności funkcjonowania na ”granicy prawa” co
wzbudzać musi niepokój o przyszłość kraju”, a utworzenie przez niego BBWR nazwano
„zwyczajnym niewypałem”

299

. Jednak w tym Stanowisku nie wskazano nazwiska kandydata,

którego poprze NSZZ „Solidarność”-80. Ostatecznie Marian Jurczyk w swoim oświadczeniu
poparł Jana Olszewskiego

300

, a struktury Osiemdziesiątki związane z Jurczykiem wezwały

komisje zakładowe do zaangażowania się w jego kampanię wyborczą.

301

293

Kopia dokumentu w posiadaniu autora

294

Pismo Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie do premiera Waldemara Pawlaka z 26 listopada 1993r. Kopia

dokumentu w posiadaniu autora

295

tamże

296

Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 05.01.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

297

Informacja o spotkaniu zespołu ekspertów rządowych i NSZZ „Solidarność”-80 z 29.03.1994r. Kopia

dokumentu w posiadaniu autora

298

Postulaty KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia sformułowane w KWK „Piast” 8 kwietnia 1994r. Kopia

dokumentu w posiadaniu autora

299

Stanowisko w sprawie wyboru Prezydenta RP, kopia dokumentu w posiadaniu autora

300

Stanowisko w sprawie wyboru Prezydenta RP, kopia dokumentu w posiadaniu autora

301

Pismo J. Różyckiego jako Wiceprzewodniczącego KK z dnia 19.10.1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu

autora

NSZZ „Solidarność”-80 NSZZ „Solidarność”-80 negatywnie oceniała politykę społeczno-
gospodarczą kolejnych gabinetów w latach 1993-1997. Po wyborze Aleksandra
Kwaśniewskiego na urząd Prezydenta RP Przewodniczący Komisji Krajowej NSZZ
„Solidarność”-80 dr Zbigniew Półtorak wezwał nowego prezydenta do tego, by „wpłynął na
swoich kolegów, żeby zmienili politykę gospodarczą”.

302

Z kolei w pismach do Premiera

Włodzimierza Cimoszewicza wysłanych w imieniu Komisji Krajowej wnosił o likwidację
„formuły Zarządców Komisarycznych” i „wyzwolenie mechanizmów kontrolnych w
przedsiębiorstwach państwowych i spółkach Skarbu Państwa” oraz uznawał podwyżki płac w
sferze budżetowej „za nadmiernie zaniżone w stosunku do wzrostu kosztów utrzymania”.

303

Przewodniczący KK NSZZ „Solidarność”-80 dr Zbigniew Półtorak w imieniu Komisji
Krajowej w piśmie z dnia 8 sierpnia 1996r. adresowanym do ministra pracy i polityki
socjalnej Andrzeja Bączkowskiego odrzucił proponowaną przez rząd propozycję
prognozowanego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej

304

. Natomiast już 12

sierpnia w piśmie do Prezesa Rady Ministrów Włodzimierza Cimoszewicza zwrócił się o
odwołanie ówczesnego ministra pracy i polityki socjalnej Andrzeja Bączkowskiego „z uwagi
na błędną i prowadzona od kilku lat politykę ustalania wynagrodzeń i płacy minimalnej, które
utrzymywane na niskim poziomie prowadziły i prowadzą do zubożenia społeczeństwa i strat
państwa poprzez niższe wpływy do budżetu z tytułu podatku dochodowego i składek ZUS-u
oraz nieprawna odmowę wypłaty waloryzacji rent i emerytur za IV kwartał ubiegłego roku,
co potwierdził Trybunał Konstytucyjny”.

305

Z kolei 14 września 1996r. Komisja Krajowa udzieliła pełnomocnictw Zarządowi Regionu
Śląsko-Dąbrowskiemu do ewentualnego przeprowadzenia strajku generalnego „ w przypadku
dalszych decyzji rządowych o likwidacji kolejnych Kopalń Węgla Kamiennego w ramach
realizacji programu dostosowawczego do Unii Europejskiej zakładającej ograniczenie
produkcji przemysłowej w Polsce”.

306

Ta krytyczna wobec posunięć gospodarczych kolejnych gabinetów koalicji SLD-PSL linia
działań związkowych, znalazła swoje odbicie w Uchwale Generalnej V Krajowego Zjazdu
Delegatów NSZZ „Solidarność”-80, który odbył się w dniach 24-25 października w
Jastrzębiu-Zdroju. M.in. w postulatach „do pozytywnego programu gospodarczego dla
Polski” zwrócono uwagę na „zabezpieczenie suwerenności narodu polskiego między innymi
w trybie zabezpieczenia prawa Rządu do emisji „kredytu” przeznaczonego na produktywne
inwestycje”, konieczność zmiany polityki kredytowej państwa, nową politykę finansowania
badań naukowych, na dokonanie zmiany polityki prywatyzacji przedsiębiorstw, czy na
poparcia dla rodzimej produkcji

307

Warto też zwrócić uwagę na pismo Bogdana Filarowicza do premiera W. Cimoszewicza z
dnia 11 czerwca 1996r. dobrze oddające atmosferę tamtego okresu historii i „dziwny”
stosunek rządów SLD do związków zawodowych. Przewodniczący Regionu Pomorze
Zachodnie pisał w nim o zaniepokojeniu jakie wywołało ujawnione pismo szefa UOP płk.
Andrzeja Kapkowsiego dotyczące „monitorowania wszelkich zagrożeń związanych z
niepokojami społecznymi i akcjami strajkowymi”, stwierdzając, że „działania podjęte przez
MSW to powrót do czasów, gdy w zakładach funkcjonowała SB”.

308

302

Pismo Z. Półtoraka z dnia 22.02.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

303

Pisma z dnia 08.05.1996r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

304

Pismo KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 8 sierpnia 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

305

Pismo KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia z 12 sierpnia 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

306

Pismo KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 14.09.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

307

Uchwała Generalna V Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”-80, 24-25.10.1996r. Kopia

dokumentu w posiadaniu autora

308

Pismo Przewodniczącego ZR PZ z dnia 11.06.1996r. do Prezesa Rady Ministrów Włodzimierza

Cimoszewicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora

Wydarzeniem, które pośrednio wywołało napięcie i różnice zdań wewnątrz „Solidarności”-
80, były wybory parlamentarne w roku 1997. Posiedzenie Komisji Krajowej, które odbyło się
w Warszawie w dniu 12 lutego 1997 roku, a pod którego uchwałami podpisał się
wiceprzewodniczący KK – Wiesław Szwałek, przyjęło stanowisko Związku w sprawie
wyborów. Komisja Krajowa odrzuciła zarówno projekt uchwały, który zakładał tworzenie
Obywatelskiego Ruchu Wyborczego „Solidarności”-80, jak i podjęcie rozmów z „bliskimi
programowo partiami politycznymi” i ewentualnego poparcia wybranej partii politycznej.
Większością głosów przyjęto projekt uchwały, w którym „Komisja Krajowa postanawia nie
uczestniczyć w kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu 1997r. pozostawić realizacje
preferencji wyborczej do decyzji Zarządów Regionów”

309

. Wykorzystując uchwałę Komisji

Krajowej Zbigniew Półtorak zaczął organizować we Wrocławiu Ruch Wyborczo-
Obywatelski Solidarności 80, próbując włączyć do niego inne Regiony Związku

310

. Swoją

misję dr

Zbigniew Półtorak opisał w piśmie z dnia 4.05.1997r.

311

Kolejnym krokiem Z.

Półtoraka była datowana na 7 maja 1997 roku Deklaracja powołania Ruchu Wyborczego
„Solidarność 80”.

312

. W następnych pismach Z. Półtorak zwracał się do parlamentarzystów w

sprawie majątków związków zawodowych utraconego po wprowadzeniu stanu wojennego w
Polsce

313

, do premiera Cimoszewicza w sprawie ustawy lustracyjnej

314

, a potem jeszcze w

sprawie skutków powodzi

315

. W tej ostatnie sprawie apelował także do Prezydenta RP A.

Kwaśniewskiego o wprowadzenie stanu wyjątkowego

316

Ostatecznie jednak Komisja Krajowa reprezentowana przez wiceprzewodniczącego KK
Janusza Samborskiego i sekretarza KK Marka Adamczyka podpisała 12 sierpnia 1997r.
porozumienie o współpracy z Unią Pracy

317

W 1993 NSZZ „Solidarność” zapłacił wysoką cenę za utrzymywanie tzw. „parasola
ochronnego” nad tzw. „naszymi” rządami. Natomiast w 1997 roku wyborcy ponownie z
nadzieją zwrócili się ku „Solidarności”, obdarzając zaufaniem Akcję Wyborczą Solidarność.
Z kolei dla NSZZ „Solidarność”-80 okres rządów SLD-PSL okazał się szczególnie trudny,
przede wszystkim jednak ze względu na spory wewnętrzne dotyczące przywództwa Związku.
Pod względem programowym NSZZ „Solidarność”-80 pozostał krytyczny wobec liberalnej
polityki ekonomicznej kolejnych rządów, konsekwentnie stając w obronie poziomu życia
świata pracy i sprzeciwiając się przerzucaniu na jego barki kosztów zachodzących w Polsce
przemian. Natomiast jednym z czynników, który doprowadził do różnic zdań wewnątrz
Związku były kwestie polityczne, w tym decyzje dotyczące postawy NSZZ „Solidarność”-80
w wyborach parlamentarnych w latach 1993 i 1997.

Rządy AWS i Unii Wolności 1997-2001

309

Projekty uchwał nr 1 i 2 oraz uchwała KK nr 5 z dnia 12.2.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

310

Uchwała ZR Dolny Śląsk z dnia 03.04.1997r. podpisana przez sekretarza ZR p. B. Pawlak , kopia dokumentu

w posiadaniu autora

311

Występując jako Przewodniczący Komisji Krajowej „Solidarności”-80 pisał: „Polacy prosili mnie, abym

stanął na czele obrony interesu narodowego i Ruchu Wyborczego Solidarności 80. Otrzymałem w tym celu
pełnomocnictwo Zarządu Regionu Dolny Śląsk, abym mógł stanąć na jego czele jako Przewodniczący, nie
kandydując nigdzie. Ja Im tego, ani Polsce nie mogłem odmówić”. W piśmie tym pisał zresztą zarówno o
sytuacji społeczno-gospodarczej Polski, jak i wewnętrznych problemach „Solidarności-80, w tym o legalności
zjazdu w Zabrzu i swoich „problemach z Panem Filarowiczem”, kopia dokumentu w posiadaniu autora

312

Kopia dokumentu w posiadaniu autora

313

Pismo z dnia 19.05.1997r. do Senatu RP, kopia dokumentu w posiadaniu autora

314

Pismo z dnia 22.05.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

315

pismo z dnia 10.05.1997r. do Prezesa Rady Ministrów Włodzimierza Cimoszewicza, kopia dokumentu w

posiadaniu autora

316

Pismo z dnia 21.07.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

317

Strony porozumienia w art. 8 zobowiązywały się do ścisłej współpracy i wzajemnego wspierania w wyborach

parlamentarnych, samorządowych i przedstawicielskich, kopia dokumentu w posiadaniu autora

Sytuacja społeczno-polityczna w Polsce. 21 września 1997 roku odbyły się wybory
parlamentarne, które wygrała Akcja Wyborcza Solidarność uzyskując 33,83% głosów. W
sumie w wyniku wyborów AWS uzyskała 201 mandatów, SLD 164 mandaty, PSL 27
mandatów, Ruch Odbudowy Polski (ROP) – 6 mandatów, Unia Wolności - 60 mandatów

318

Taka sytuacja dawała możliwość utworzenia antyliberalnej koalicji AWS-ROP-PSL, która
miałaby niewielka większość ponad bezwzględną większość 231 mandatów. Jednak w sejmie
powstała koalicja AWS z liberalną Unia Wolności, której liderem był Leszek Balcerowicz. W
efekcie w rządzie Jerzego Buzka symbol tzw. reform przeprowadzanych po 1989 roku został
wicepremierem i ministrem finansów. Taki rozwój wydarzeń musiał budzić niepokój, ale też
wydawało się nieprawdopodobne, żeby NSZZ „Solidarność” nie wyciągnął żadnej lekcji z lat
1989-1993 i swojej klęski wyborczej w roku 1993.
Rząd Jerzego Buzka przeprowadził cztery wielkie reformy: oświaty, emerytalną, służby
zdrowia oraz administracyjną. W tym czasie została uchwalona także ustawa lustracyjna, a
Polska została przyjęta do NATO. Jednak już wybory prezydenckie w 2000 roku pokazały
ogromne rozczarowanie Polaków rządami koalicji AWS-UW i jej reformatorskim zapałem.
Już w pierwszej turze, która odbyła się 8 października 2000r. wygrał Aleksander
Kwaśniewski, a klęskę poniósł lider AWS Marian Krzaklewski. Jedną z istotnych zmian na
scenie politycznej było powstanie Platformy Obywatelskiej, bazującej na stosunkowo niezłym
wyniku wyborczym Andrzeja Olechowskiego w wyborach prezydenckich oraz korzystającej z
erozji Unii Wolności.
Miesiąc po wyborach parlamentarnych nastąpiły zmiany w „Solidarności”-80 i na czele
Komisji Krajowej stanął Wiesław Szwałek. W tej nowej sytuacji NSZZ „Solidarność”-80
podjął próbę współpracy z nowym rządem, tym bardziej, że ministrem pracy i polityki
socjalnej oraz wicepremierem został działacz „Solidarności”, szczególnie znany w Szczecinie
– Longin Komołowski.
Jeszcze w czerwcu 1998 roku Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 wyrażała
zadowolenie z majowego spotkania z wicepremierem L. Komołowskim, widząc możliwość
współpracy z Ruchem Społecznym (RS AWS) i reprezentowanym przez niego rządem.
Równocześnie jednak wyraziła niepokój z powodu pominięcia przez wiceminister MiPS E.
Lewicką NSZZ „Solidarność”-80 w zaproszeniu na rozmowy dotyczące przywilejów
branżowych i emerytur

319

Jednak Osiemdziesiątka szybko została polityką rządu zmuszona do poszukiwania nowych
sojuszników wobec ekonomicznych działań gabinetu Jerzego Buzka. W wydanym 9 lipca
1998 roku Oświadczeniu podpisanym przez lidera NSZZ „Solidarność”-80 Wiesława Szwałka
– przewodniczącego Związku Zawodowego „Kontra” informowano o nawiązaniu bliskiej
współpracy przez obie centrale związkowe. Równocześnie podkreślono w nim, że „mimo
wielości Związków Zawodowych interesy pracownicze nie są w pełni zabezpieczane, gdyż
organizacje te są w większości zdominowane przez polityków realizujących partykularne cele
swoich ugrupowań, które będąc u władzy w różnych okresach nie rozwiązały problemów
pracowników najemnych”

320

. Warto zwrócić uwagę na to oświadczenie, gdyż wcześniej ZZ

„Kontra” i jej polityczny partner, kierowana przez A. Słomkę Konfederacja Polski
Niepodległej – Obóz Patriotyczny (KPN-OP) były częścią AWS, od której jednak po
zawarciu koalicji z UW zaczęły się dystansować.
W dniach 15-17 września 1999 roku odbył się VIII Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ
„Solidarność”-80 w Wieleniu. Stanowisko Związku i ocena sytuacji, przede wszystkim

318

Wyniki wyborów w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 438-439, A. Dudek Historia Polityczna

Polski 1989-2005 str. 351-352

319

Pismo z dnia 29.06.1998r.podpisane przez B. Filarowicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora

320

Oświadczenie z dnia 9 lipca 1998 roku, kopia dokumentu w posiadaniu autora

związkowej, została przedstawiona przez przewodniczącego Wiesława Szwałka w
sprawozdaniu z działalności Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 tj. od listopada
1998r. W. Szwałek jasno powiedział, że „Solidarność”-80 pozostała „wierna wskazaniom
ideowo-moralnym i społecznym II Krajowego Zjazdu Delegatów w Chorzowie z marca 1992
roku”

321

. Dalej stwierdził, że „Komisja Krajowa poszukiwała również na płaszczyźnie

kontaktów z innymi centralami związkowymi możliwości wspólnego (…) oddziaływania w
sferze obrony interesów pracowniczych”, ale „obecny rząd uchyla się od plenarnych rozmów
z NSZZ „Solidarność”-80”, a próby doprowadzenia do spotkania z liderem AWS Marianem
Krzaklewskim się nie udały

322

. Na zakończenie obrad delegaci wydali oświadczenie, w

którym stwierdzili, że „sytuacja społeczna kraju, niekompetentny sposób rządzenia,
pogarszające się warunki życia Polaków w mieście i na wsi, ciągłe ograniczanie uprawnień
pracowniczych i swobód obywatelskich, upoważnia wszystkich członków Niezależnego
Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność 80” , do protestacyjnego wyrażenia
swego niezadowolenia wobec naczelnych organów państwa

323

. W Uchwale Generalnej Zjazd

poparł ogólnokrajowy protest związków zawodowych organizowany w dniu 24 września
1999r.

324

W dalszych działaniach „Solidarność”-80 podejmowała walkę w obronie interesów

pracowniczych, jak np. w sprawie najniższego wynagrodzenia.

325

W latach 1997-2001 NSZZ „Solidarność”-80 konsekwentnie dalej występował w obronie
interesów pracowniczych, a dialog z rządem którego główną siłą był NSZZ „Solidarność”
okazał się praktycznie niemożliwy. Mimo pewnych zawirowań, także sytuacja wewnątrz
NSZZ „Solidarność”-80 zaczęła się powoli stabilizować, a w dokumentach i dyskusjach
zaczyna pojawiać się mocno akcentowana potrzeba apolityczności i profesjonalizacji działań
związkowych.
Natomiast partie tworzące gabinet Jerzego Buzka zapłaciły politycznie wysoką cenę za swoje,
w ocenie społecznej, nieudolne rządy. W wyborach do parlamentu, które odbyły się 2001
roku Unia Wolności nie przekroczyła pięcioprocentowego progu wyborczego dla partii
politycznych i nie weszła do Sejmu. Podobnie RS AWS , występujący jako Akcja Wyborcza
Solidarność Prawicy, nie przekroczył progu wyborczego dla koalicji i znalazł się poza
Sejmem.

Rządy koalicji SLD-UP 2001-2005

W wyborach do parlamentu, które odbyły się 23 września 2001 roku Unia Wolności uzyskała
3,1% głosów i nie weszła do Sejmu. Podobnie RS AWS (jako Akcja Wyborcza Solidarność
Prawicy), który uzyskał 5,6% głosów i nie przekroczył progu wyborczego dla koalicji i
znalazł się poza Sejmem. W wyborach 2001 roku zwyciężyła koalicja SLD-UP uzyskując
41,04%. W tych wyborach PSL uzyskało 8,98% głosów, Samoobrona RP – 10,2%, Platforma
Obywatelska – 12,68% i Prawo i Sprawiedliwość – 9,0% głosów

326

Po wyborach, w październiku 2005 roku powstał rząd Leszka Millera, który przetrwał do
maja 2004r. Następnie powstał gabinet Marka Belki, który mimo różnych zmian, jako rząd
mniejszościowy, dotrwał do końca kadencji Sejmu w 2005 roku. W tym okresie szczególnie
istotną sprawą, budzącą wiele emocji i kontrowersji było wejście Polski do Unii Europejskiej

321

Sprawozdanie z działalności Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80, kopia dokumentu w posiadaniu

autora

322

tamże

323

Oświadczenie Delegatów VIII Krajowego Zjazdu NSZZ „Solidarność 80” Wieleń dnia 17.09.1999r. Kopia

dokumentu w posiadaniu autora

324

Uchwała Generalna 17.09.1999r. VIII Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”-80 w Wieleniu,

kopia dokumentu w posiadaniu autora

325

Protest KK wobec wypowiedzi wiceministra pracy Piotra Kołodziejczyka wyrażony w piśmie z dnia

21.10.1994r..do Premiera Rządu RP Jerzego Buzka, kopia dokumentu w posiadaniu autora

326

Wyniki wyborów w: A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 414-415

(co ostatecznie nastąpiło 1 maja 2004r.). Równocześnie jednak rządom Leszka Millera i SLD
towarzyszyło szereg afer, w tym najgłośniejsze to afera Rywina i afera starachowicka.
Program Związku
W tym samym niemal czasie, jak upadek rządu AWS, nastąpiła zmiana przewodniczącego
NSZZ „Solidarność”-80 i na czele Osiemdziesiątki stał już nowy lider – Bogdan Warzyński.
Występując na XI Sprawozdawczym Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność”-80
Przewodniczący Komisji Krajowej wiele miejsca poświęcił sytuacji wewnątrz związku i jego
funkcjonowaniu. Zwrócił także uwagę na porozumienie podpisane z współrządzącą krajem
Unią Pracy. Jednak najwięcej miejsca, poza sprawami organizacyjnymi, poświęcił na
omówienie, kluczowej z punktu widzenia pracy związku, sprawie wejścia NSZZ
„Solidarność”-80 do Forum Związków Zawodowych i uzyskanie w ten sposób tzw.
reprezentatywności

327

Obradujący w roku 2003 XII Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”-80 w przyjętym
stanowisku dokonał oceny sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Według działaczy Związku
charakteryzowało ją: „słabość struktur państwa granicząca z bezradnością, narastające
bezrobocie, które niepokojąco zbliża się do granicy akceptowanej społecznie, malejąca
atrakcyjność inwestycyjna kraju, rozrost szarej strefy oraz fatalny stan finansów państwa,
który grozi rychłym bankructwem wszystkich obywateli to według naszej oceny diagnoza
stanu państwa”

328

. Związkowcy z Osiemdziesiątki za najważniejszą i najpilniejszą kwestię

uznali „naprawę finansów publicznych, która jest kluczem pod podjęcia zdecydowanej walki
z bezrobociem”, wskazując równocześnie na „spadek wiarygodności i zaufania społeczeństwa
do elit politycznych i ich mocy sprawczej”

329

W marcu 2004 roku obradował w Pogorzelicy XIII Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ
„Solidarność”-80. Przyjął on niezwykle ważną Uchwałę Programową określając na nowo, w
sposób niezwykle precyzyjny, tożsamość, rolę i zadania oraz miejsce NSZZ „Solidarność”-80
w życiu społecznym Polski. Najlepiej formułę działania Związku określa preambuła do
przyjętej wówczas Uchwały Programowej, którą warto przytoczyć w całości:
„Podpisanie w dniu 30 sierpnia 1980 roku Porozumienia Szczecińskiego oraz 31 sierpnia
Porozumienia Gdańskiego dało początek procesowi tworzenia niezależnego ruchu
związkowego Solidarność. Porozumienia zwarte w ramach „okrągłego stołu” z roku 1989,
wypaczyły ideę Solidarności oraz spowodowały umieszczenie przy nazwie naszego Związku
liczebnika 80 symbolizującego protest społeczny w sierpnia 1980 roku, czym podkreślamy
nasze korzenie oraz przywiązanie do wartości niepodległościowych i solidaryzmu
społecznego.
NSZZ Solidarnośc-80 od początku swego istnienia ma na celu tworzenie nowego ładu
społeczno-ekonomicznego, w której najważniejszą wartością jest Człowiek. Pozostając
spadkobiercą ideałów protestu społecznego z roku 1980, Niezależny Samorządny Związek
Zawodowy Solidarność-80, za nadrzędny cel stawia sobie obronę interesów pracowników,
realizację ich potrzeb materialnych i kulturalnych oraz dążenie do prawdy przy zachowaniu
pełnego szacunku dla ludzkiej godności, wolności i patriotycznej postawy. Te wartości
będziemy pielęgnować, krzewić i w oparciu o nie będziemy działać.”

330

Uchwała Programowa zawierała także diagnozę sytuacji społeczno-politycznej w Polsce:
„Środowiska liberalne, dominujące w polskim życiu politycznym oraz będące w ich
dyspozycji media, prowadzą ciągłą kampanię anty pracowniczą i anty związkową, inspirując
coraz większą ilość pracodawców do dążenia do maksymalizacji zysków, kosztem

327

Charakterystyka sytuacji w Związku i w kraju w: Sprawozdanie Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 za

okres 21.06.2001-20.11.2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

328

Stanowisko KZD z 2003r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

329

tamże

330

Uchwała Programowa, marzec 2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

zatrudnionych, co przejawia się łamaniem prawa i nie wypłacaniem należnych świadczeń i
wynagrodzeń za pracę”.

331

Nie sposób nie przytoczyć jeszcze kilku fragmentów tej kluczowej Uchwały. Znalazły się w
niej wątki nawiązujące ponownie do tych, szczególnie mocno akcentowanych w pierwszym
okresie funkcjonowania Osiemdziesiątki: „Statut NSZZ Solidarnośc-80 stanowi, że »celem
Związku jest ochrona pracy, godności oraz interesów członków Związku i ich rodzin«. Zapis
ten ma swój archetyp w encyklice papieża Leona XIII (1891 rok) Rerum Novarum, po raz
pierwszy formułującą naukę społeczną Kościoła (…)”.

332

Uchwała określiła także bardzo jasno stosunek NSZZ „Solidarność”-80 do polityki: „Związek
jest organizacją pracowniczą i odcina się od »polityki« w znaczeniu, jakie się dzisiaj nadaje
temu słowu. Statut Związku zakazuje łączenia funkcji związkowych z funkcjami działaczy
politycznych. NSZZ Solidarnośc-80 nie walczy o władzę – a tym samym nie ma charakteru
partii politycznej. Walczy natomiast o zabezpieczenie słusznych uprawnień ludzi pracy i ich
rodzin”.

333

Ku przyszłości

Miejsce NSZZ „Solidarność”-80 jako związku zawodowego odwołującego się do dziedzictwa
Sierpnia’80 i siły społecznej zdecydowanie opowiadającej się po stronie świata pracy,
wyznaczyły w sposób szczególny uchwały II Zjazdu w Chorzowie i Uchwała Programowa
XIII KZD, który odbył się w 2004 roku w Pogorzelicy. Upływ czasu nie zmienił głównych
haseł programowych Związku, takich jak obrona interesów pracowniczych, czy dążenie do
wolności i prawdy w życiu społecznym oraz zasad jego działania, niezależnie od panującego
w Polsce układu politycznego. Natomiast ciągle istnieje konieczność dostosowania ich do
aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej kraju.
Projekt tez programowych NSZZ „Solidarność”-80 przygotowany w 2011 roku przez nowego
Przewodniczącego Związku Janusza Jaworskiego

334

jednoznacznie nawiązuje do

historycznych idei Osiemdziesiątki, takich jak wolność i patriotyzm, czy ochrona praw
pracowniczych i godność pracy. Równocześnie jest konkretną odpowiedzią na aktualne
problemy polskiego świata pracy, odwołując się do norm prawnych już dawno przyjętych i
stosowanych w tzw. „starej” Europie.
W obliczu światowego kryzysu gospodarczego NSZZ „Solidarność”-80 uznaje, że
najważniejszym polskim problem społecznym jest bezrobocie, zwłaszcza wśród ludzi
młodych, a walka z nim musi opierać o konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy
Dotyczy to w szczególności: Konwencji nr 122 MOP w sprawie polityki zatrudnienia,
Konwencji nr 102 dotyczącej właściwych świadczeń z tytułu bezrobocia, Konwencji nr 131 w
sprawie płacy minimalnej, tak aby płaca ta wynosiła 50% przeciętnego wynagrodzenia.

NSZZ „Solidarność”-80 opowiada się także za jak najszybszym ratyfikowaniem przez Polskę
Europejskiej Karty Społecznej wraz z protokołem dodatkowym dotyczącym skarg
zbiorowych, gdyż jej przyjęcie zdaniem Związku zapewni:
- prawo do godziwego wynagrodzenia (art.4 ust.1)
- prawo do ochrony socjalnej osób w podeszłym wieku, w tym opieki medycznej i usług
opiekuńczych (art. 23)
- dzieciom i młodocianym prawo do ochrony socjalnej, zwłaszcza przed przemocą i
wyzyskiem (art. 17)

331

tamże

332

tamże

333

tamże

334

Kopia dokumentu w posiadaniu autora

- skuteczne wykorzystanie prawa pracowników obojga płci do równości szans i równego
traktowania oraz dostępu do usług instytucji wspierających (art. 27)
- skuteczne wykorzystanie prawa do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją (art. 30)
- pomoc oraz opiekę w wypadku choroby dla osób, które są niezdolne do zapewnienia sobie
środków na leczenie i opiekę

NSZZ „Solidarność”-80 będzie także konsekwentnie wspierać budowę społeczeństwa
obywatelskiego, opartego o dialog społeczny i współpracę organizacji pozarządowych, w tym
związków zawodowych. Związek będzie zdecydowanie domagał się z jednej strony
poszanowania istniejących już praw pracowniczych i obywatelskich, a równocześnie
opowiada się za tworzeniem w Polsce prawa odpowiadającego potrzebom nowoczesnego
dialogu społecznego.

Posłowie

NSZZ ”Solidarność”-80. Ostatnie pięć lat.
Okres po roku 2005 aż do roku 2011 r. jest NSZZ ”Solidarność”-80 czasem kontynuacji
programu nakreślonego w uchwale programowej XIII Krajowego Zjazdu Delegatów w 2004r.
w Pogorzelicy. Związek ugruntował swoją pozycję w szeregach Forum Związków
Zawodowych, stając się jedną z głównych jego sił napędowych. Obecne władze związku, w
szczególności członkowie Komisji Krajowej, sprawują bardzo ważne funkcje w gremiach
struktur terenowych (wojewódzkich) Forum Związków Zawodowych, jak i również na
szczeblu krajowym Forum.
Jako organizacja z korzeniami z roku 80-tego związek pozostał i pozostaje w dalszym ciągu
jednym z wiodących na mapie związkowej w Polsce. Wybudowana niezachwiana pozycja w
zakładach pracy, jak i poza nimi jest odzwierciedleniem nurtu ”Solidarności”-80 przyjętego w
uchwale z roku 2004, a przede wszystkim prestiż i wizerunek wskutek danego zaufania świata
pracy. Pełnoprawne partnerstwo w pracach komisji trójstronnych niemalże w każdej
dziedzinie stawia „Osiemdziesiątkę” na jednym z pierwszych miejsc wśród partnerów
najbardziej zaangażowanych w interesy pracownicze.
Wdrażając program, szczególny nacisk stawiano na macierzyste zakłady pracy, w których
NSZZ ”Solidarność”-80 z racji reprezentatywności winien bezwzględnie uczestniczyć w
każdych pracach nad tworzeniem wewnątrzzakładowych uregulowań, a w szczególności
dążyć do zawierania zakładowych układów zbiorowych pracy. Poprzez reprezentatywność
ponadzakładową również w obrębie całego regionu oraz kraju. Obok założeń programowych
szczególną uwagę skupiono na kreowaniu wizerunku związku. Decyzjami Komisji Krajowej
w obecnej kadencji zobowiązano zarządy regionów, jak i samą Komisję Krajową do udziału
w każdej manifestacji wespół z innymi centralami związkowymi w kraju o zasięgu zarówno
wojewódzkim, jak i krajowym na rzecz poprawy warunków pracy i płacy, w obronie praw
związkowych i pracowniczych w Polsce.
Szczególne zaangażowanie uwidoczniło się w propagowaniu wizerunku „Osiemdziesiątki” w
kontekście obchodzenia rocznic państwowych, związkowych, w wielu przypadkach
współpatronując im. Ogromnym uznaniem cieszy objęcie przez NSZZ ”Solidarność”-80
patronatem corocznych obchodów tragicznej śmierci bł. księdza Jerzego Popiełuszki we
Włocławku poprzez między innymi ścisłą współpracę z tamtejszym zakonem Braci
Pocieszycieli z Getsemani, mającymi za siedzibę swoją nowo wybudowaną świątynię pod

wezwaniem Matki Bożej Fatimskiej, nieopodal tamy na Wiśle, w miejscu śmierci bł. Jerzego
Popiełuszki.
Miniona pięciolatka była także okresem stabilności wewnątrzzwiązkowej. Jasno określony
program działania powoduje konsolidację związku w stopniu zadowalającym i chęć do
dalszej pracy oraz służenia pomocą najbardziej potrzebującym. W międzyczasie dokonane
zmiany w statucie na XVII Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ ”Solidarność”-80 w
Pogorzelicy w 2007 r. w sposób czytelny określiły podmiotowość wszystkich struktur
(szczebli) związkowych. Wykreślono między innymi szczeble pośrednie pomiędzy
organizacjami zakładowymi (międzyzakładowymi) a zarządami regionów – dotyczy tzw.
podregionów, uzależniając wszystkie struktury szczebla zakładowego i międzyzakładowego
jednemu organowi, czyli zarządom regionów. Ułatwiło to współpracę na tej płaszczyźnie, co
w dużym stopniu poprawiło relatywność stosunków pomiędzy strukturami najniższego
szczebla a ich organami rejestrowymi.
Względna bezkonfliktowość spowodowała powrót do idei powolnego jednoczenia wszelkich
odłamów „Osiemdziesiątki”. Za sprawą Przewodniczącego Komisji Krajowej Bogdana
Warzyńskiego podjęto pierwsze kroki zmierzające ku konsolidacji związku. W chwili obecnej
podjęto także rozważania dotyczące dokonania zmian statutowych, przyporządkowując jego
treść do obecnych realiów.

Niestety, w minionej pięciolatce związek także musiał stykać się – to już się stało normą w
Polsce – ze skutkami zmian politycznych, na gruncie których jednym ze sztandarowych celów
ekip rządzących była walka ze związkami zawodowymi, pomniejszanie ich roli w
społeczeństwie polskim. Stając w szranki z pracodawcami, związek nie odchodził od
rozwiązań ostatecznych. Spory zbiorowe, akcje strajkowe, publiczne wystąpienia to wciąż
jeszcze silne atrybuty w walce przeciwko nieuczciwości, nieprawości pseudopracodawców,
jak i rządzących. Postępująca liberalizacja aktów prawnych niestety powoduje i będzie w
dalszym ciągu powodować negatywne skutki dla świata pracy.
W minionym okresie nie obyło się również bez smutnych wydarzeń. W kwietniu 2006 roku
związek ”Solidarność”-80, pogrążony w smutku, żegnał jednego z pierwszych, którzy kładli
podwaliny pod rejestrację związku, a swoją pracą, zaangażowaniem zapisał się na stałe na
kartach historii NSZZ ”Solidarność”-80. Bogusław Filarowicz w stanie wojennym
inwigilowany, internowany, wielokrotnie więziony za działalność związkową przez Służbę
Bezpieczeństwa. Osoba przeogromnie zasłużona dla ”Solidarności”-80. W chwili śmierci
Wiceprzewodniczący Komisji Krajowej i Przewodniczący Zarządu Regionu
Zachodniopomorskiego NSZZ ”Solidarność”-80.
Kolejnym ciosem była w grudniu 2007 r. przegrana walka z ciężką chorobą przez
Przewodniczącego Zarządu Regionu Śląskiego NSZZ ”Solidarność”-80, członka Prezydium
Komisji Krajowej – Romualda Sztajera. Człowieka niemniej zasłużonego, oddanego sercem i
duszą w sprawy NSZZ ”Solidarność”-80.
W październiku 2011 r. w składzie Komisji Krajowej znajdowali się Janusz Jaworski –
Przewodniczący (ze względów osobistych i zdrowotnych rezygnację złożył Przewodniczący
Bogdan Warzyński), Wojciech Osman – Wiceprzewodniczący, Bernard Cieślik –
Wiceprzewodniczący, Józef Korpusiński – skarbnik przylegają zarządy regionów:
Dolnośląski – Przew. Henryk Frątczak, Kujawsko-Pomorski – Przew. Józef Korpusiński,
Małopolski – Przew. Ryszard Majdzik, Mazowiecki – Przew. Stefan Bogucki, Podkarpacki –
Przew. Marek Gołda, Pomorski – Przew. Andrzej Terbak, Śląski – Przew. Janusz Jaworski,
Świętokrzyski – Przew. Janusz Lasek, Warmińsko-Mazurski – Przew. Grzegorz Paciulan,
Zachodniopomorski – Przew. Wojciech Osman.

Wojciech Osman

Zakończenie

Powstała w Sierpniu 1980 roku „Solidarność” była masowym, wielonurtowym ruchem
społecznym, stawiającym sobie za cel upodmiotowienie społeczeństwa i odzyskanie przez
Polskę suwerennego bytu państwowego. Jej podział jaki dokonał się w 1989 roku był
skutkiem próby zdominowania kierownictwa Związku przez osoby określane przez swoich
adwersarzy jako „lewica”. Ostatecznie grupa ta poparła liberalny model gospodarczy,
dystansując się równocześnie od polskiej tradycji na rzecz swoiście rozumianego „postępu”,
odrzucając przy tym pełne rozliczenie się z komunistyczną przeszłością kraju. Określiło to
miejsce „Solidarności”-80 jako opozycyjnego związku zawodowego, odwołującego się
zarówno do polskiego patriotyzmu, jak i do społecznej nauki Kościoła. Przemiany w Polsce
wprowadzane po 1989 roku wymagały całkowitej przebudowy państwa. Dokonały się one w
ramach bezwzględnie realizowanej doktryny neoliberalnej, której symbolem był tzw. „plan
Balcerowicza”, równocześnie przy zachowaniu aparatu biurokratycznego z czasów PRL.
Warto w tym miejscu zacytować niezwykle szczerą i brutalną wypowiedź profesor socjologii,
a od 2009 roku europosłanki PO Leny Kolarskiej-Bobińskiej dotyczącej tzw. polskiej
transformacji: „Można (…) sformułować tezę, że politycy, wprowadzając nowy system
gospodarczy, byli wręcz zainteresowani niską aktywnością społeczeństwa. Obawiali się
bowiem jego reakcji na początkowy spadek poziomu życia wielu grup, wzrost nierówności
społecznych oraz bezrobocie. (…). Niska aktywność społeczna i polityczna ludzi ułatwiała
wedle polityków wprowadzenie gospodarki rynkowej. (…) Reformy rynkowe zostały
uzgodnione przez elity antykomunistyczne i te wywodzące się z dawnego systemu, a
następnie wprowadzone przy aprobacie różnych międzynarodowych instytucji. Również inne
reformy – m.in. terytorialna, ubezpieczeń społecznych czy edukacji – nie były konsultowane
w Polsce w istotnym stopniu ze społeczeństwem. Wyborcy po prostu głosowali raz na cztery
lata, odrzucając kolejne ekipy wprowadzające zmiany”.

335

Ten opisany tu model zmiany, popierany przez dużą część tzw. elit, cieszący się poparciem
większości mediów, a w okresie lat 1989-1993 i 1997-2001 realizowany z poparciem NSZZ
„Solidarność”, postawił „Solidarność”-80 w szczególnie trudnej sytuacji. Niezależnie bowiem
od przyjętej taktyki, zawirowań dotyczących samego przywództwa Związku, Osiemdziesiątka
stawała się w końcu przeciwnikiem zarówno dla rządów postsolidarnościowych, jak i
postkomunistycznych, realizujących te same, liberalne koncepcje gospodarcze i społeczne.

335

Wypowiedź w dodatku Europa do Dziennika, 04.04.2007r. za: Andrzej Zybertowicz, Socjologowie w

pułapce, Rzeczpospolita, Plus-Minus, 25-26 września 2010 str. P2-P3.

Tworzyło to sytuację, w której Związek musiał występować wobec siły całego aparatu
państwa i wspierających władzę środków masowego przekazu.
Próbując analizować działania NSZZ „Solidarność”-80 w pierwszych piętnastu latach III RP,
nie można pominąć kontekstu społecznego-polityczno tego okresu najnowszej historii Polski.
Wewnętrzne zawirowania w „Solidarności”-80, podziały i walka o przywództwo Związku
były bowiem odzwierciedleniem ówczesnego stanu świadomości społecznej. Warto
zauważyć, że w tym samym okresie zniknęły z polskiej sceny politycznej takie siły jak Unia
Wolności, Ruch Odbudowy Polski, Kongres Liberalno-Demokratyczny, ZChN, KPN,
BBWR, czy AWS, a nazw wszystkich partii tego okresu i podziałów które się w nich
dokonały mało kto już dziś pamięta. Natomiast NSZZ „Solidarność”-80, mimo wewnętrznych
problemów, przetrwał dwadzieścia lat III RP, tworząc jeden z głównych nurtów ruchu
związkowego w Polsce. Równocześnie Osiemdziesiątka odrzuciła pokusę działań
politycznych, za główny cel stawiając sobie obronę interesów ludzi pracy poprzez działania
typowo związkowe. NSZZ „Solidarność”-80 wierny ideałom Sierpnia’80, nie pozostał jednak
obojętny wobec nadrzędnego celu społecznych protestów lat osiemdziesiątych, jakim była,
jest i będzie wolna, sprawiedliwa, demokratyczna i suwerenna Polska.
Bibliografia

Opracowania
Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914-1997, PWN Warszawa 1998
Antoni Dudek, Historia Polityczna Polski 1989-2005, Wydawnictwo Acana, Kraków 2007
Jerzy Holzer, „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia, Instytut literacki, Paryż 1984
Timothy Garton Ash, Polska rewolucja. Solidarność 1980-1981, Res Publica, Warszawa
1990
Adam Dziurak, Marek Gałęziowski, Łukasz Kamiński, Filip Musiał Od niepodległości do
niepodległości. Historia Polski 1918-1989, IPN, Warszawa 2010
Red. Antoni Dudek, Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003
Dariusz Januszek, NSZZ „Solidarność” – Problematyka rozłamu, przeobrażeń i przekształceń
od stanu wojennego od współczesności praca magisterska powstała pod kierunkiem prof.
Mariana Grzędy w Instytucie Filozofii i Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego w 1999r.
Źródła
Marek Zagajewski, Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990,
Uniwersytet Szczeciński Katedra Filozofii, Szczecin 1991
Materiały z sesji naukowych
Narodziny III Rzeczypospolitej Pomorze Zachodnie w latach 1988-1989, Materiały z sesji
naukowej (red. Małgorzata Machałek, Jan Pacholak, Wydawnictwo „Dokument” – Oficyna
Archiwum Państwowego w Szczecinie, Szczecin 2006
W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku, Europejskie Centrum Solidarności,
Gdańsk, 2009. Materiały z konferencji zorganizowanej w Gdańsku, 25 listopada 2008 roku
przez Wydział Muzealno-Archiwalny i Bibliotekę Europejskiego Centrum Solidarności
(opieka naukowa prof. dr hab. Andrzej Friszke)
Stan wojenny w skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z
sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut
Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe w Szczecinie i Instytut
Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod redakcją
Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka, Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005
Prasa
Ryszard Jerzy Kukliński, Raport z osaczonego kraju, Gazeta Polska, 15.12.1994r.
Piotr Bączek, Jak majstrowano okrągły stół, Gazeta Polska, 27.07.1995r.

Jan Maria Jackowski, Wybory 4 czerwca 1989 – zwycięstwo kontrolowane, Nasz Dziennik,
04.06.2009r.
Lech Kowalski, Jak przygotowywano stan wojenny, Gazeta Polska, 31.08.1995r.
Dodatki specjalne
Sierpień’80. Rzeczpospolita, sierpień 2005r.
Narodziny Solidarności. Opowieść o polskim Sierpniu, Gazeta Wyborcza 2005r.
25 rocznica Sierpnia’80, Głos Szczeciński, 30.08.2005r.
Czas Polski Solidarnej, Nasz Dziennik, 31.08.2010r.
Solidarność 1980-2000, Nasz Dziennik, 31.08.2000r.
Lubelski Lipiec’80, Gazeta Wyborcza, 13.07.2005r.
Zaczęło się w Gdańsku. Solidarność 1980-2005, Gazeta Wyborcza, 21.06.2005r.
Szczeciński Sierpień, Gazeta Wyborcza Szczecin, 30.08.2005r.
„Żeby Polska była Polską”. 25-lecie NSZZ „Solidarność”, Nasz Dziennik, 30.08.2005r.
Sierpień’80. Reżym i naród, Rzeczpospolita, 31.08.2010r.
Stan wojenny, Nasz Dziennik, 13.12.2001r.
20 lata temu. Stan wojenny, Głos Szczeciński, 13.12.2001r.
Gazeta na Okrągły Stół, Gazeta Wyborcza, 04.04.2006

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kowal Prawdziwa historia (80)
Film Sound History 80 s
historia wychowania 80-88, 80
Historia myśli socjologicznej pytania 80 84
historia designu w pigulce lata 80 piotr wisniewski
Lindow, rec Historia Norwegie, Speculum, 80 (2005), 4
historia designu w pigulce lata 80 piotr wisniewski
Historia książki 4
Krótka historia szatana
Historia Papieru
modul I historia strategii2002
Historia turystyki na Swiecie i w Polsce cz 4
Historia elektroniki
plik (80) ppt
Historia książki
historia administracji absolutyzm oświecony

więcej podobnych podstron