71
OCENA ROZUMOWAŃ.
Wyodrębnianie przesłanek i wniosku
1. Nie wszystko, co nienaturalne, jest tym samym niemoralne, jak to usiłują wmówić wszem i
wobec strażnicy naszych sumień z kościelnej kruchty. Piramidalna bzdura! Robimy przecież
całą masę rzeczy nienaturalnych. 'Na przykład zażywamy lekarstwa, które niejednemu
uratowały życie. Zażywanie lekarstw jest oczywiście czymś nienaturalnym. Ale czy
ktokolwiek potrafi się w tym dopatrzyć czegoś niemoralnego?
2. Przeczytałem właśnie, że aż 83% kobiet, które rozwiodły się przed 25 rokiem życia,
wychodzi powtórnie za mąż w ciągu 3 lat. Więc spokojna głowa, nie masz się o co martwić.
Są duże szansę na to, że twoja pani — bez względu na to, co ci opowiada — znajdzie sobie
już wkrótce kolejnego jelenia i przestanie cię nękać. Rozwiedliście się, gdy miała równo
dwudziestkę, prawda?
3. Trzeba wreszcie postawić sprawę bez ogródek. Dokładnie jedno: albo stan gospodarki
poprawi się, albo będziemy mieć już nie kilka, lecz kilkanaście milionów bezrobotnych. Zaś
kilkanaście milionów bezrobotnych, poniżonych, bo skazanych na beznadziejną wegetację,
nie oznacza nic innego, jak wyjście narodu na ulicę. Każdy wie, że w gospodarce nic nie
drgnie na lepsze. Dzięki obłędnym koncepcjom ekonomicznym rządzącej kliki. A stąd
nieubłaganie wynika: biada temu, kto liczy na jakiś cud i na to, że obejdzie się bez ulicznych
przepychanek.
4. To zupełnie pewne, że część owych idei, które zyskują popularność — które szerzą się
lotem błyskawicy — że przynajmniej ich część nie może być słuszna. Chociaż wszyscy,
niczym małe dzieci, dajemy się im uwieść. Idee słuszne są zwykle wyrafinowane, w
przeciwieństwie do popularnych, które bardzo rzadko mają tę cechę, odwołują się natomiast
do pewnych stadnych instynktów. I do łatwowierności tłumu.
5. Jestem już kompletnie wykończony tym wszechobecnym religianctwem. Gdzie się nie
ruszyć, wszędzie religia. Tu kaznodzieja w telewizorze. W supermarkecie faceci, którzy chcą
na gwałt zbawić moją duszę. W parlamencie znów mądrale, co wiedzą najlepiej, na czym
polega wola Boga. Gdyby Bóg rzeczywiście istniał, ktoś by już do tej pory tego dowiódł.
Tymczasem nie udało się tego dokonać nikomu, l to jest właśnie najlepszy dowód, że Go nie
ma. Cała reszta to zwykłe bicie piany. Karmienie się złudzeniami, bez których prostaczkowie
nie wyobrażają sobie życia.
6. Nie ulega wątpliwości, że grypa już do nas dotarła. Jednakże pan minister zdrowia zataja
stan faktyczny. To jasne jak słońce. Kiedy wybucha epidemia grypy, w aptekach natychmiast
zaczyna brakować aspiryny i rutinoscorbinu. Przeszedłem się wczoraj do kilku aptek, i co?
Nigdzie nie mają. Tłumaczą się „chwilowymi kłopotami za zaopatrzeniem”. Chciałbym
zapytać: jak długo jeszcze urzędnicy, utrzymywani z naszych podatków, będą dezinformować
obywateli, mataczyć i rozpowszechniać jawne kłamstwa?
7. Nie rozumiem, w jaki to sposób pornografia miałaby być zamachem na kobiecą godność.
Tak mówią feministki. Muszą być chore na umyśle. Ciekawe, jak też wzięłyby się do
uzasadniania tej niedorzecznej opinii. Jeśli reguły normalnego myślenia coś jeszcze dla nich
znaczą, to powinny zauważyć, że pornografia nikomu niczego nie nakazuje. Ani też nikogo
do niczego nie przymusza. A bez jakichś nakazów i przymusu nie można mówić o zamachach
na czyjąkolwiek godność. Najwyraźniej feministkom ideologia rzuca się na głowę. Czepiają
się, czego tylko mogą. Dajmy na to nieszczęsnej pornografii.
8. Co tu długo, mleć językiem, umiarkowany despotyzm to najlepsza forma rządzenia każdą
zbiorowością. Nie ma sensu rozwodzić się nad kwestią, którą rozstrzyga sam zdrowy
rozsądek. Wystarczy popatrzeć na te niekończące się spory w sejmie. Na te głosowania, które
potem okazują się nieważne. Na te narady, komisje i superkomisje. Umiarkowany despotyzm
umożliwia szybkie podejmowanie decyzji — czyli coś, co jest dla sprawnego rządzenia

najważniejsze. A czyż najlepsza forma rządu to nie ta właśnie, która zapewnia to, co
najbardziej istotne dla jego efektywności? Ma się rozumieć, rozmaite pięknoduchy lansują
odmienne poglądy. Lecz w polityce nie ma miejsca na sentymentalizm. I na pomysły rodem z
przedszkola.
9. Nie masz zielonego pojęcia o logice. Wydaje ci się, że kończy się ona na sylogizmach.
Albo nie uważałeś na zajęciach, albo uczył cię jakiś bęcwał. Sylogizm — to ukochane
dziecko scholastyków — nie jest wcale jedynym rodzajem rozumowania dedukcyjnego.
Uprzytomnij tylko sobie, że matematyka to dyscyplina dedukcyjna. A w niej nie znajdziesz
sylogizmów, no, może gdzieś na marginesie. Są rozumowania dedukcyjne, które z sylogistyką
nie mają nic wspólnego.
10. Przedstawiciel Amnesty International sugeruje tu rzecz zupełnie niebywałą. Najwyraźniej
jego zdaniem fakt, że Wenezuelczyk czy Sudańczyk nie może nabyć pewnych artykułów,
które są powszechnie dostępne w krajach rozwiniętych, miałby być naruszeniem praw
człowieka. Proszę, by mój przedmówca się opamiętał. To są po prostu i jedynie następstwa
tego, że mieszka się w biednym kraju. A następstwa tego, że jest się obywatelem kraju
ubogiego, to w żadnym razie nie to samo, co pogwałcenie praw, które pragnęlibyśmy
przyznać każdej istocie ludzkiej. Zgłaszam stanowczy protest przeciwko takiemu absurdowi i
pomieszaniu z poplątaniem!

74

Ocena przesłanek
Wskaż przesłanki, na jakie powołują się argumentujący w poniższych przykładach; jeśli
uważasz, że nie można ich zaakceptować, to sformułuj jasno swoje zastrzeżenia:
1. Kara jest zawsze czymś poniżającym i dlatego właśnie karanie nie prowadzi nigdy do
poprawy moralnej, bo poniżenie poprawę taką udaremnia.
2. Wszelkie religie są zjawiskami społecznymi, a że każde zjawisko społeczne ma swój
początek i koniec, więc dotyczy to także i tej religii, którą sam wyznajesz.
3. Tradycyjne małżeństwo powoli podupada. Wystarczy uprzytomnić sobie, że
charakterystyczną dlań więź ekonomiczną oraz podział obowiązków podkopuje coraz bardziej
powszechna praca zarobkowa kobiet, a przecież bez tego rodzaju więzi i podziału nie można
mówić o małżeństwie „tradycyjnym”.
4. Nie ma powodu, by twierdzić — i to stanowczo — że zwierzęta w ogóle nie myślą ani nie
czują. Albowiem, na jakiej właściwie podstawie utrzymujemy, że myślą i czują ludzie?
Wyłącznie na podstawie obserwacji ich zachowań. A u wielu zwierząt — mam tu na uwadze
głównie ssaki — da się spostrzec zachowania inteligentne i nacechowane wrażliwością.
5. W gruncie rzeczy żaden pedofil nie odpowiada za to, co czyni. W końcu pedofilia to po
prostu choroba psychiczna. A nie odpowiadamy za to, co robimy, jeżeli pcha nas do tego
jakieś schorzenie.
6. Po przejściu serii plag — kryzysu na giełdzie, recesji w krajach sąsiadujących, wzroście
cen ropy naftowej i katastrofalnej suszy — nadchodzą z reguły lepsze czasy. A w lepszych
czasach zwiększa się zapotrzebowanie na rozrywkę. Zatem możemy spokojnie oczekiwać, że
kina, teatry i cyrki już wkrótce przestaną świecić pustkami.
7. To jasne jak słońce, że każda osoba religijna wierzy w Boga. A czyż buddyści w Niego
wierzą? W takim razie nie są ludźmi religijnymi. I żadnym pokrętnym gadaniem tego się nie
zmieni.
8. Nikt nie powinien dokonywać ocen estetycznych w imieniu innych. Nie mogę przeto będąc
wydawcą rezygnować z opublikowania pamiętników gwiazdy filmowej, dlatego że sam
uważam je za szmirę, bo byłby to właśnie niewątpliwy przypadek ferowania oceny w imieniu
czytelników.
9. Nie sposób cynicznie głosić, jak zdarza się to rzecznikowi prasowemu rządu, że w

przemilczaniu ważnych informacji nie ma nic złego. Przemilczenia takie niczym nie różnią
się od kłamstwa, kłamstwo zaś jest złem. Bez względu na jakiekolwiek okoliczności.
10. Zrealizować da się tylko te idee, które opierają się na trafnym rozpoznaniu natury
ludzkiej. Jak świadczą o tym ostatnie dzieje, idea socjalistyczna okazała się nie do
zrealizowania. Co stanowi niezbity dowód, że tkwiły w niej jakieś fałszywe wyobrażenia o
naszej naturze.
11. Zapamiętaj sobie raz na zawsze: nigdy nie wolno oszukiwać. Bo innych należy traktować
tak, jak sami chcielibyśmy być przez nich traktowani. A nikt nie chce, by go oszukiwano.
12. Śpiewanie kolęd — pieśni jakby nie było religijnych — w sali Sejmu łamie zasadę
rozdziału Kościoła od instytucji państwowych. Jeśli zatem rzeczywiście chcemy, aby
konstytucyjny rozdział został zachowany, to winniśmy go odnieść także i do kolęd.
13. Starożytni filozofowie słusznie spostrzegli, że człowiek naprawdę mądry rozumie, iż to,
co zwiemy „losem” działa na oślep, a więc nikogo nie nagradza, nie karze i nie krzywdzi.
Wobec tego każdy, kto uważa, że spotkała go od losu jakaś krzywda, nie jest po prostu
człowiekiem naprawdę mądrym.
14. Palenie w zamkniętych pomieszczeniach z całą pewnością szkodzi zdrowiu niepalących.
A ponieważ najważniejsza funkcja prawa polega na przeciwdziałaniu temu, by jedni
wyrządzali szkodę drugim, oczywiście musi ono zakazywać kopcenia papierosów w tego
rodzaju miejscach.
15. Nie można potępiać kogoś, kto unicestwia coś, co należy tylko do niego samego. Przeto
nie można potępiać samobójcy, który odbiera sobie życie: czy jest cokolwiek — poza naszym
życiem — co tak bardzo należałoby wyłącznie do nas samych?
16. Nie ma czegoś takiego, jak klasyczny, polski inteligent. Żaden z uczestników ciągnącej
się miesiącami dysputy nie potrafił podać ani wystarczających, ani koniecznych warunków
bycia owym inteligentem.
Uważam osobiście, że jeśli nie umiemy czegoś porządnie zdefiniować, to ta rzecz
najzwyczajniej w świecie nie istnieje. Ktoś nie zgadza się z moją opinią? To poproszę o
kontrargumenty.

76
Entymematy
1. Elżbieta z pewnością chętnie zajmie się dziećmi. Jest w końcu kobietą.
2. Niektórych wykroczeń dopuszczamy się nieumyślnie. Nie ma więc potrzeby, bym dalej
dowodził, że nie wszystkie wykroczenia zasługują na karę.
3. Nie ulega kwestii, że twój kuzyn nie nadaje się na kierowcę. On zawsze w trudnych
sytuacjach popada w panikę.
4. To podręcznik uniwersytecki, zatem można rozsądnie przewidywać, czego w nim nie
będzie: anegdot, dowcipów i porad praktycznych.
5. Nie widzieliście zdarzenia na własne oczy, a w takim razie brak wam jakichkolwiek
podstaw, by uznać je za fakt.
6. W żadnym razie pielęgniarki w szpitalach branżowych nie powinny zarabiać więcej niż ich
koleżanki w szpitalach ogólnodostępnych. Wykonują przecież tę samą pracę.
7. Na dobrą sprawę nie ma takiego rzeczownika abstrakcyjnego, który nie byłby
wieloznaczny, tak więc z logicznego punktu widzenia wszystkie one są wyrażeniami
rodzącymi wyłącznie nieporozumienia.
8. Człowiek uczciwy nie może pracować w reklamie, kto bowiem w niej pracuje, ten
zawodowo łże.
9. Dyktator jest niemal z reguły kimś bezwzględnym, bo prawie każda osoba o wybujałych
ambicjach ma tę cechę.
10. Jako że firmy prywatne są najskuteczniejszym instrumentem przemian ekonomicznych,

rząd musi wspierać ich rozwój.
11. Profesor Dobrowolski to znakomity znawca epoki saskiej, przeto dam głowę, że świetnie
poradzi sobie z dydaktyką.
12. Jeżeli przyjmiemy perspektywę religijną, to jednostka ludzka jest wieczna, państwa zaś, a
nawet cywilizacje trwają tylko moment. Skąd jasno wynika, że z perspektywy religijnej — w
przeciwieństwie do świeckiej — jednostka jest ważniejsza od wszelkich państw czy
cywilizacji.
13. Ceny pralek, lodówek i innego sprzętu gospodarstwa domowego w sposób nieunikniony
zaczną niebawem spadać, ponieważ rosły one nieprzerwanie od dłuższego już czasu.
14. Niejaki Kant próbował obalić tradycyjne dowody na istnienie Boga. Na pewno był ateistą.
15. Raczej trudno twierdzić, że starzenie się społeczeństw europejskich to problem błahy lub
drugorzędny. Opublikowano na ten temat wiele prac napisanych przez specjalistów od
demografii.
16. Niektóre dzieła człowieka nie przynoszą żadnego pożytku. Wystarczy uprzytomnić sobie,
że są wynalazki, które nie służą niczemu.
17. Skoro tę sukienkę nabyłaś na tak zwanej promocji w supermarkecie, można się prawie
założyć, że ma jakąś ukrytą wadę.
18. W obmawianiu bliźnich musi być jednak coś moralnie niewłaściwego. Przeważająca
większość tych, których przyłapano na obmowie, wstydzi się swego postępowania.
19. Nie istnieje coś takiego, jak bezstronna obserwacja. Wszelkie obserwowanie jest bowiem
czynnością celową — chodzi nam o znalezienie albo sprawdzenie jakiejś prawidłowości.
20. Szwedzki to język indoeuropejski, natomiast fiński nie, wolno więc z dużym
prawdopodobieństwem oczekiwać, że przeciętny Anglik będzie mieć mniej trudności z
opanowaniem szwedzkiego niż fińskiego.
21. Wolność słowa jest ostatecznie fundamentem demokracji. I dlatego nikt nie może
zabraniać dzieciom, by zabierały głos na rodzinnym forum.
22. W żadnym wypadku nie powinno się zezwalać na środki antykoncepcyjne, sztuczne
poronienia, zapłodnienie in vitro, banki spermy i inne nowoczesne „dobrodziejstwa”.
Wszystko to rozrywa przyrodzony związek między seksualizmem a rozrodczością.
23. Jeżeli uczeń jest bystry, ale leniwy, to korepetycje jedynie wzmogą w nim niechęć do
podejmowania wysiłku, a jeżeli jest tępym pracoholikiem, to zmniejszą szansę na to, by
zaczął myśleć samodzielnie. Mówiąc krótko, korepetycje zaszkodzą każdemu uczniowi.
24. Kiedy ktoś wie, że robiąc coś ryzykuje śmierć, wówczas o ile czyni to dobrowolnie,
akceptuje fakt, iż może umrzeć, z czego wynika, że alpiniści nie mają prawa twierdzić, iż
faktu tego nie akceptują.
25. Wszystkie znane społeczności przysposabiają młodych mężczyzn do wojowania i starają
się wyrobić w nich cnoty wojenne. Gdy to zważyć, wydaje się bardzo mało prawdopodobne,
aby skłonność do wojowania miała u jednej z płci charakter wrodzony.
26. U psychiatrów spostrzegamy znacznie wyższy odsetek samobójstw niż w innych grupach
zawodowych, toteż jest rzeczą oczywistą, że do tej profesji trafia więcej niż przeciętna liczba
osobników niezrównoważonych psychicznie.

78 Brak konkluzji
1. Starannie warzone piwo ma zawsze dobry smak, „Lech” zaś jest najstaranniej warzonym
piwem w Polsce.
2. Greg Marchand był jednym z tych, którzy gorąco protestowali przeciw wojnie w
Wietnamie. A okazał się wypróbowanym agentem komunistycznym. I właścicielem sklepu z
bronią.
3. Kościół to Matka, a matki się nie krytykuje.

4. Na ławach przysięgłych zasiadają ludzie. Czyli istoty z natury swej słabe, ułomne i
krótkowzroczne.
5. W większości krajów kultywuje się obecnie demokrację. I co? Planeta nasza nurza się we
krwi, gwałtach, łapownictwie, bezprawiu na niespotykaną dotychczas skalę.
6. Usługa naprawdę fachowa nie jest nigdy bezpłatna. Więc raczej nie mam wątpliwości, co
sądzić o akcji Centrum Seniora. Obwieszcza ono właśnie, że dokonuje za darmo reperacji
zegarków, telewizorów oraz wszelkich protez.
7. Bokserzy doznają często urazów i kontuzji, które mogą później skutkować w postaci
rozmaitych niedyspozycji. No, a pan dyrektor spędził ładnych parę lat na ringu.
8. Nie ma dziś rynku handlowego, którym nie władałaby niepodzielnie reklama, i tak samo
nie ma osoby, która nie widziałaby, że polityka to też rynek.
9. Wszyscy Romowie są w naszej gminie klientami opieki społecznej. Czy trzeba tu dodawać,
że — jak stwierdzono w trakcie ogólnonarodowego spisu — znaczna część owej klienteli
przeznacza zasiłki na alkohol?
10. Filip nie rozumie włoskiego ani w ząb, mimo iż zna łacinę. Kto jednak zna łacinę i jest
uzdolniony do języków obcych, musi rozumieć włoski piąte przez dziesiąte.
11. Związki zawodowe żądają wszędzie coraz większych płac za coraz mniej pracy.
Najwyraźniej nie pamiętają, że zostało nam już na początku powiedziane: w pocie czoła chleb
swój spożywać będziesz.
12. Oczywiście, kobiety są na ogół wrażliwe i opiekuńcze. Ale na tej samej zasadzie księgowi
są zazwyczaj pedantyczni, adwokaci elokwentni, mechanicy cierpliwi, aktorzy
ekshibicjonistyczni i tak dalej.
13. Denerwujesz się, bo złożyłeś aplikację o posadę w banku? Powiem krótko: albo jest ci ona
zapisana w niebie, albo nie. Jeżeli jest, to dostaniesz ją nawet wówczas, gdy nie kiwniesz
palcem w bucie. A jeżeli nie, to choćbyś się nie wiem jak starał, nic z tego nie wyjdzie.
14. Bogacze wynajmują prawników, by uporali się za nich z koszmarnym żargonem ustaw,
przepisów i rozporządzeń. Bo tylko prawnicy potrafią go rozgryźć. Zwykły, szary obywatel
nie może sobie na coś takiego pozwolić.
15. Żadna gazeta przyzwoita i obiektywna nie zamieszcza materiałów czysto sensacyjnych. A
jak powszechnie wiadomo, jedynie tego rodzaju materiały zapewniają wysoki nakład.
16. Myśl polskiej prawicy obraca się wciąż w kręgu wzniosłej, nadprzyrodzonej wspólnoty
narodu. Dzieje się to w czasie, gdy naród tkwi po uszy w przyziemności, dokonuje wyborów
podyktowanych małpim naśladownictwem, lenistwem lub doraźnym interesem, i gdy
wspólnota ulega gnilnemu rozpadowi.
17. W krajach islamu mężczyźni cieszą się posiadaniem wszelkich przywilejów seksualnych.
Przedmiotem tłumienia jest tam wyłącznie erotyzm ubezwłasnowolnionych kobiet. Gdyby
tłumienie libido miało istotnie być przyczyną wojennej agresji, jak chcą psychoanalitycy,
społeczności islamskie wyróżniałyby się w historii umiłowaniem pokoju. A nie
prowadzeniem świętych wojen.
18. Młode pokolenie Zachodu nie ma dziś pojęcia, co to głód i chłód. Nie ma też pojęcia, co
to ciężka praca od świtu do zmroku. Czym się zajmuje w wolnym czasie? Ano, walką z
dyskryminacją mniejszości, na przykład Chińczyków na Krecie. Ochroną jakichś ginących
ptaszków. Praktykowaniem dziwacznych pseudoreligii orientalnego pochodzenia. I
skierowanymi przeciw Bóg raczy wiedzieć komu demonstracjami.

ROZUMOWANIA DEDUKCYJNE I NIEDEDUKCYJNE
Ocena intuicyjna
1. Bengt i Uwe są kuzynami. Ich matki to rodzone siostry.
2. Nie da się służyć Bogu i mamonie. Tak więc skoro służysz mamonie, nie służysz Bogu.
3. Leszek otrzymał obywatelstwo brytyjskie, bo urodził się na wyspie Mań, a wszystkim tam

urodzonym przyznaje się je automatycznie.
4. Wśród monografii znajdziecie na pewno jakieś prace doktorskie. Przecież niektóre
dysertacje są monografiami.
5. Autor tej odezwy jest idealistą. To, co pisze, twierdził już Platon.
6. Na stadionach pojawia się coraz więcej leworęcznych oszczepników. Widać rodzi się coraz
więcej mańkutów.
7. Próby zaprowadzenia cenzury politycznej w Hiszpanii nie są legalne, prawo bowiem do
swobody wypowiedzi zostało w ich ustawodawstwie ograniczone wyłącznie przez zakaz
rozpowszechniania treści obscenicznych.
8. Studenci rusycystyki UJ mieli szansę obejrzeć „białe noce”. Zwiedzali Petersburg w
czerwcu.
9. Umierają zawsze inni. A ponieważ nie jestem kimś innym, nie umrę.
10. Koalicja rządząca nigdy nie wypracuje sobie dobrego programu ani wyrazistych liderów.
Powstała z kilkunastu partyjek, z których każda oferowała marny program, propagowany
przez nijakiego przywódcę.
11. Ustalono, że prezes „Skórimpexu” padł ofiarą mordu z premedytacją. Zatem bez sensu
jest upierać się, że zabito go przypadkiem.
12. Co cielesne, to niedoskonałe. Przeto byty doskonałe nie mogą być stworzeniami
cielesnymi.
13. W żadnym państwie skandynawskim nie było dotąd paniki na giełdzie. Nie zdarzyło się to
w Szwecji. Ani też w Danii, Norwegii, Finlandi i czy Islandii. A czyż są jakieś inne państwa
skandynawskie?
14. Sceptyk nie wstydzi się przyznać do ignorancji. Wie, że pełna wiedza jest czymś
niemożliwym, a ci, którzy to wiedzą, nie wstydzą przyznać się do tego, że czegoś nie wiedzą.
15. Stany Zjednoczone brały już udział w kilku wojnach. Nie przyniosły im one jednak
większych strat, w takim razie nie ma powodu, by miały obawiać się katastrofy wskutek
wplątania w jakąś III wojnę światową.
16. Żadna dobrze płatna praca nie jest łatwa, z czego trudno nie wnosić, że żadna praca łatwa
nie może być dobrze płatna.
17. Ludowcy zdobyli więcej głosów niż liberałowie, ci zaś z kolei mniej niż konserwatyści,
wobec tego z trzech wymienionych ugrupowań najczęściej głosowano na ludowców.
18. Pacjentka doktor Górki musiała mieć despotycznego ojca. Jej główny r objaw to
paniczny lęk przed mężczyznami, a wiadomo, że despotyczny tatuś wywołuje zawsze u
kobiety silne obawy przed kontaktami z płcią przeciwną. .
19. Nie złapiesz sandacza, jeśli nie zarzucisz wędki o brzasku bądź o zmierzchu. Skoro więc
Grzegorz chwali się sandaczem, a siedział od popołudnia do północy w domu, niewątpliwie
zarzucił wędkę wczesnym rankiem.
20. Umysł nie jest tym samym, co mózg, ciało bowiem — mózgu nie wyłączając — jest
czymś materialnym. A przecież nic nie bywa zarazem materialne i niematerialne.
21. Zimno wywiera dobroczynny wpływ na nasz system immunologiczny. U wszystkich
osób, które codziennie zażywały kąpieli w lodowatej wodzie, zaobserwowano znaczne
wzmocnienie odporności organizmu.
22. Z góry da się przewiedzieć, że większość ofiar napadów w miastach stanowią starcy. Bo
napada się na ogół na osoby mało sprawne fizycznie.
23. Ponieważ każdy stosuje jakieś metody walki ze stresem, nie ma takiego sposobu radzenia
sobie z nim, którego by nikt nie stosował.
24. Nawet dla doświadczonego internisty wczesne stadium dyfterytu jest nieodróżnialne od
anginy, a angina od alergicznego owrzodzenia gardła, owrzodzenie zaś od wirusowego
zapalenia migdałków. Tak więc można być doświadczonym lekarzem i nie odróżnić
schorzenia numer jeden od schorzenia numer cztery.

25. Nie ma szczęścia bez wiary w Boga. Bo szczęście to pokój duszy — stan nieosiągalny,
jeśli nie spoglądamy ufnie w przyszłość. A czy potrafimy spoglądać naprawdę ufnie w
przyszłość, jeśli zarazem nie wierzymy, że Bóg istnieje?
26. W dzisiejszej globalnej wiosce o każdym sławnym człowieku słyszał każdy. Zatem nie
może być inaczej: wszyscy sławni ludzie słyszeli o sobie wzajem.
27. Załóżmy, że — jak utrzymuje mój przedmówca — znaczeniem wyrazu jest przedmiot, do
którego wyraz ów się odnosi. Założenie takie prowadzi w prostej linii do absurdu, bo wynika
zeń, że słowa, które nie odnoszą się do żadnego przedmiotu — w rodzaju np. „nic” czy „ale”
— nie mają w ogóle znaczenia.
28. Kury zapadły na coś razem ze świniami albo — w przeciwieństwie do świń, którym
wyraźnie coś dolega — są jedynie osowiałe z powodu brzydkiej pogody, lecz zdrowe.
Wszelako drób nigdy nie choruje, jeżeli nie choruje trzoda chlewna. Wobec tego kury
rzeczywiście zachorowały.

Korzystając z intuicji, postaraj się uzupełnić przytoczone wypowiedzi w taki sposób, aby
przedstawiały rozumowania niezawodne:
1. Nie należy rozpowszechniać teorii, za którymi nie przemawiają poważne świadectwa
naukowe, a skoro koncepcja Danikena jest tego rodzaju teorią ...............
2. Dyktatura w Tiutiurlistanie nie upada, a zatem ............... Albowiem gdyby nie miała
żadnych zwolenników, to by upadła.
3. Ankieterzy sprawdzili, że wszyscy — co do jednego — pracownicy Ministerstwa
Transportu robią zakupy w naszym sklepie, z czego wynika, że jakaś część klientów naszego
sklepu to ...............
4. Królak zaraz pomyli się w bilansie. Przytrafia mu się to zawsze wtedy, gdy ...............
względnie coś wytrąci go z równowagi. A Królak właśnie gdzieś się śpieszy.
5. Nie można obrabować kogoś, kto nie posiada czegoś na własność. A ponieważ żaden
zmarły ................ nie jest prawdą, że ...............
6. Tartak w Lutolu wcale nie wydobywa się z kryzysu. Kiedy przedsiębiorstwo naprawdę
wychodzi z dołka, zwiększa się produkcja bądź wzrastają osiągane zyski. Tymczasem w tym
tartaku ani nie ................ ani nie ...............
7. Przyznajesz ostatecznie, że pewne utwory, choć pozbawione rymów, są jednak wierszami.
Tym samym musisz się zgodzić, że nie wszystkie
8. ................ jako że dęby rosną wyłącznie w klimacie umiarkowanym, czego się nie da
powiedzieć o klimacie Ekwadoru.
9. Nikt nie uznaje usprawiedliwień, które brzmią nieprzekonywująco, skoro więc kierownik
uznał usprawiedliwienie Magdalińskiej, widać ...............
10. Jeżeli otrzymam stypendium zagraniczne, to ............... A jeżeli poproszę o urlop
dziekański, to ............... Toteż w moim przypadku otrzymanie zagranicznego stypendium
musi oznaczać utratę miejsca w akademiku.
11. Nie ma takich polityków, którzy ............... Tych zaś, co lubią mieć władzę, nie można
darzyć pełnym zaufaniem, skąd wypływa wniosek, że ...............
12. Jeżeli ten grubas jest bratem cyklisty z jamnikiem i zarazem bratem damy w sombrero, to
cała trójka jest rodzeństwem. Przeto jeżeli grubas jest bratem cyklisty, ale nieprawda, że cała
trójka jest rodzeństwem, to ...............
13. Są wrogowie, od których nie da się uciec, jako że każdy człowiek jest w gruncie rzeczy
swoim własnym wrogiem, a nikt ...............
14. Nic dziwnego, że niektórzy terapeuci tylko wpędzają innych w depresję. Wynika to stąd
po prostu, że są wśród nich — jak we wszelkich grupach zawodowych — urodzeni
melancholicy, a melancholik ma to do siebie, że ...............
15. Wiadomo, że obrazy namalowane przez Sierowa trafiały albo do Ermitażu albo do Galerii

Tretiakowskiej, albo do prywatnej kolekcji Mistadisa w Odessie. W takim razie jeżeli ów
obraz nie pochodzi z żadnego z tych miejsc, to ...............
16. Nie jest prawdą, że istnieją jakieś hotele światowej marki, w których nie serwowano by
posiłków dla wegetarian. Innymi słowy, o dowolnym hotelu jest prawdą, że ............... bądź
nie jest hotelem światowej marki.
17. Wiele drapieżników żeruje nocą, a wszystkie zwierzęta żerujące nocą ............... Z kolei
zwierzęta o dobrym słuchu nie mają nigdy dobrego wzroku, skąd wnosimy, że wiele
drapieżników ...............
18. Ponieważ nie każda wypowiedź oznajmująca jest prawdziwa lub ................, więc muszą
być takie wypowiedzi oznajmujące, które nie są ani............... ani fałszywe.
19. Gdyby obywatelstwo rzymskie zapewniało swobody cywilne, Rzymianie cieszyliby się
wolnością religijną. Lecz wolność religijna wykluczałaby ............... Chrześcijan wszakże
prześladowano, zatem najwyraźniej ...............
20. Zdarza się, że na Bałtyku panuje sztorm, chociaż w Tatrach halny nie wieje. I zdarza się
również, że halny dobrze tam dmucha, podczas gdy na Bałtyku ani śladu sztormu. Wobec
tego wbrew opiniom różnych domorosłych meteorologów nie jest wcale tak, iż ...............
zawsze i jedynie wtedy, gdy ...............
21. Każdemu przysługuje naturalne prawo do życia, ale nie każdy ............... W takim razie
trzeba przystać na to, że ktoś, kto ma prawo do życia, może czasem nie życzyć sobie, aby mu
je przedłużano.
22. Oczywiście, że alfabety wszystkich języków europejskich są fonetyczne. Nie ma alfabetu,
który nie byłby ............... bądź ................ a przecież żaden z tych języków nie użytkuje
alfabetu obrazkowego.
23. Jeżeli moralność jest czymś absolutnym, a pewne czyny są niewątpliwym złem, to pewne
zobowiązania społeczne należałoby uznać za niemoralne. Panuje powszechna zgoda co do
tego, że ............... Jednakże nie sposób uznać jakichkolwiek zobowiązań społecznych za
niemoralne, tak więc moralność ...............
24. ............... albo też ............... Kiedy czegoś pragniemy,............... A kiedy nie pragniemy
niczego, ............... Mówiąc krótko, albo dręczy nas frustracja, albo popadamy w apatię.

87
Kontrprzykłady
Odtwórz schematy rozumowań zawartych w podanych argumentacjach, a następnie spróbuj
znaleźć kontrprzykłady wykazujące ich zawodność:
1. W dywanie są dziury, a więc w mieszkaniu muszą być mole. Kiedy w mieszkaniu są mole,
wtedy zawsze są dziury w dywanach.
2. Wszelkie większe stwory, które mogą latać, mają pióra. No, to nie opowiadajcie mi bajek,
że spory stwór z piórami nie mógłby latać.
3. Jest wielu ludzi uczciwych i jest wielu policjantów. Wykluczone, żeby nie było żadnego
uczciwego policjanta.
4. O ile obetniemy wydatki na zbrojenia, to zyskamy dodatkowe — a tak bardzo potrzebne —
fundusze na opiekę społeczną. Ale jak słyszymy, wydatków na zbrojenia nie da się
zmniejszyć, z czego wnosimy, że z funduszy nici.
5. Niektóre państwa mające parlament nie są wcale demokratyczne. Już z tego widać, że
muszą być także kraje demokratyczne bez parlamentu.
6. Chory nie przyszedł na umówioną wizytę. W takim razie pewnie myśli sobie, że jego
przypadek jest beznadziejny, bo gdy pacjent nie pojawia się, choć został zapisany, to znaczy
— jak spostrzegłem — że stracił zaufanie do lekarza lub sądzi, że nie wyzdrowieje.
7. Każdemu droga jest jego własna pomyślność, wskutek czego wszystkim droga jest

pomyślność wszystkich.
8. Jeżeli Toronto leży nad jeziorem Ontario i Ottawa również, to z Toronto można się dostać
do Ottawy wodą. Zatem jeżeli Toronto wprawdzie leży nad tym jeziorem, ale Ottawa nie, to z
Toronto nie przepłynie się do Ottawy.
9. Bez wątpienia znajdziecie między jadowitymi wężami chilijskimi i takie okazy, które
zabijają swe ofiary w ciągu kilku sekund. Każde dziecko słyszało o tym, że mnóstwo
jadowitych węży tak właśnie robi.
10. W każdej chwili istnieje możliwość, że rzucisz palenie, tak więc — co na jedno wychodzi
— istnieje możliwość, że rzucisz palenie w każdej chwili.
11. Nie sposób pomawiać wspólników firmy o to, że nie są dżentelmenami. Albowiem
dżentelmen nigdy nie kłamie dla własnej korzyści, a żaden ze wspólników nie łgał we
własnym interesie, jak o tym świadczy nagromadzony materiał dowodowy.
12. Moralność ma swój niewzruszony fundament, o ile istnieje Bóg. Bóg zaś istnieje, o ile
świat ma sens i panuje w nim jakiś porządek, a że porządek ów wprost rzuca się w oczy, nie
potrzeba nam, najmilsi, żadnych dodatkowych uzasadnień: jest nienaruszalna podstawa
wszelkiej moralności.

93
F. Ocena formalna i materialna rozumowań
l. Maszyny działają według pewnych związków przyczynowych. I tak samo działają ludzie,
wobec tego ludzie to też maszyny.
2. Nie ma autorytetu państwa bez autorytetu prawa, a nie ma autorytetu prawa, jeżeli nie jest
ono jasne, stabilne i szybko egzekwowane. Przeto gdy prawo nie spełnia żadnego z tych
trzech warunków —jak w nieszczęsnej III RP — nie może być mowy o autorytecie państwa.
3. Media rozpętały bezsensowną dyskusję wokół Tryptyku Dudy-Gracza: czy aby jest to
dzieło sztuki? Oczywiście, że tak. Nikt przecież nie będzie utrzymywał, że Duda-Gracz nie
jest artystą. A dzieło sztuki to po prostu coś, co stworzył artysta.
4. W każdym zawodzie powstają swoiste pułapki. Aby sięgnąć po przykład ze szkoły; albo
nauczyciel wzmacnia rywalizacyjne nastawienia wśród uczniów, albo też nie. Jeśli zdecyduje
się na pierwszą opcję, to w klasach pojawią się konflikty, jeśli na drugą — to uczniom
zacznie brakować motywacji. Tak więc biedny belfer zostaje od początku skazany bądź na
konflikty między podopiecznymi, bądź na to, że stracą motywację do nauki.
5. Jeżeli nasze poglądy mają być spójne, a uważamy, że kradzież bywa niekiedy
dopuszczalna, to wówczas musimy zgodzić się, że czasem wolno innym okraść nas samych.
Lecz na to już nie chcemy przystać. W takim razie, jeżeli nasze poglądy mają być spójne, to
nie możemy uważać, iż są sytuacje, w których kradzież zasługuje na usprawiedliwienie.
6. Kiedy jest się ambitnym, to nigdy nie osiąga się wszystkich upragnionych celów. A wszak
życie smakuje jedynie wtedy, gdy jest się ambitnym. Skąd płynie zwykła przestroga: kiedy
osiągnie się wszystkie pożądane cele, życie przestanie smakować.
7. Nie należy lekceważyć żadnych zasad, które mogą wydawać się niepraktyczne, nie należy
bowiem nigdy lekceważyć zasad słusznych. A każda z nich może — zwłaszcza na pierwszy
rzut oka — sprawiać wrażenie niepraktycznej.
8. Materie nietknięte wysiłkiem człowieka — las, jezioro czy ziemia w stanie naturalnym —
nie powinny należeć do nikogo, stanowić czyjejkolwiek własności. Tedy jeśli ktoś wkłada
swój trud w takową materię i udoskonala ją pracą rąk i umysłu, to powinna ona należeć do
niego i tylko do niego.
9. O ukochaną osobę trzeba stale zabiegać. Ponieważ bądź mamy jakichś rywali o jej
względy, bądź też chwilowo ich nie mamy. Gdy mamy, musimy o ową osobę zabiegać, aby
przedkładała nas nad innych, gdy zaś nie mamy, również musimy, aby rywale szybko się nie

objawili.
10. Nie wszyscy, którzy wierzą w prawdy obiektywne, absolutyzują po prostu przekonania
dominujące we własnym kręgu kulturowym. Weźmy Martina Luthera Kinga: wierzył w
prawdy obiektywne. Uważał na przykład, że rasizm to ewidentne zło, bez względu na
okoliczności. Ale uważając tak, sprzeciwiał się temu, co na ogół sądzono w jego kulturze. A
kto sprzeciwia się przekonaniom dominującym we własnym kręgu kulturowym, ten ich z
pewnością nie absolutyzuje.
11. Takie rozumowanie, w którym wniosek wykracza poza to, co głosi się w przesłankach,
jest rozumowaniem zawodnym; z kolei takie rozumowanie, w którym wniosek nie wykracza
poza przesłanki, nie wnosi do naszej wiedzy nic nowego. Zatem w sumie rozumowanie jest
albo zawodne, albo w niczym nie poszerza tego, co już wiemy.
12. Czyny ludzkie są zawsze z gruntu samolubne. A jeśli są samolubne, to wszelkie nakazy,
które wymagają, byśmy postępowali niesamolubnie, nie mogą być skuteczne. Jednakże nie
znajdzie się ani jednej normy ; moralnej, która by nie była właśnie tego rodzaju nakazem.
Toteż ' wszelkie normy moralne są przysłowiowym wołaniem na puszczy.
13. Nieprawda, że ktokolwiek woli nie istnieć, niż istnieć ciągle cierpiąc. Bo rozważmy to
krok po kroku: jeżeli ktoś woli coś od czegoś, to tym samym coś wybiera. Tymczasem nikt
nie ma najmniejszego wyobrażenia o nieistnieniu. A jeżeli wybieramy coś, o czym nie mamy
żadnego wyobrażenia, to wówczas wybór jest iluzoryczny —w rzeczywistości nie
dokonujemy żadnego wyboru.
14. Twierdzenia nie są względem siebie sprzeczne, jeżeli występują w nich terminy
równobrzmiące, lecz nierównoznaczne. Niektóre twierdzenia teologów i niektóre twierdzenia
przyrodoznawców wzajem sobie przeczą. W takim razie w niektórych twierdzeniach
teologów i niektórych twierdzeniach przyrodoznawców występują terminy równobrzmiące i
zarazem równoznaczne.

96 Rozumowania mętne
1. Lokalna prasa podaje, że Czarna Struga zapaliła się od nadbrzeżnego ogniska.
Najwyraźniej nie płynie nią czysta woda.
2. Skoro nasz pacjent narzeka na stały brak apetytu, stawiamy diagnozę następującą: to jakieś
zaburzenia trawienne.
3. Miguel bynajmniej nie wypiera się romansu z Margaritą. Wobec tego nie może być
prawdą, że nic ich nie łączyło.
4. Istnieje bardzo wiele religii. Lecz wszystkie one są wyrazem wiary w Boga. W takim razie
ludzie powinni się wreszcie nauczyć, jak żyć ze sobą bez ciągłych konfliktów.
5. Sangwinik nie jest ani cierpliwy, ani wytrwały, więc nie ma co szukać sangiwiników
między zegarmistrzami. Czy na przykład jubilerami.
6. Prześladowania, których ofiarą padli w XVIII wieku mieszkańcy Cluj, miały
przypuszczalnie podłoże etniczne, bo cechowała je szczególna zawziętość.
7. Albo nie dostrzegasz swej omyłki, albo nie chcesz się do niej przyznać. Zatem nie
zastanowiłeś się dostatecznie, względnie nie jesteś uczciwy.
8. To wierutna bzdura, że panaceum na większość problemów stanowi edukacja. Gołym
okiem widać, jak to wysoki poziom wykształcenia nie chroni nawet wybitnych umysłów od
różnorakich aberracji.
9. To wierszydło jest czułostkowe, z czego wnoszę, że spłodziła je kobieta.
10. Niektóre wnioskowania dedukcyjne kończą się fałszywymi konkluzjami, toteż muszą
wychodzić od fałszywych przesłanek.
11. Niemcy ponoszą odpowiedzialność za wybuch II wojny światowej, za jej przebieg i za jej
skutki, z przesiedleniami włącznie. Ostatecznie Hitler nie był samotnym psychopatą — przez
cały czas cieszył się entuzjastycznym poparciem swego narodu.

12. Można bez trudu wykazać, że paragraf zakazujący obrażania uczuć religijnych narusza
elementarnie pojętą zasadę równości wobec prawa. Jeśliby bowiem nie naruszał, to pod
uwagę byłyby brane również uczucia niewierzących.
13. Oczywiście, kwestie gustu są subiektywne. Ale nikt o nich nie debatuje. Debatujemy
natomiast o kwestiach moralnych, co świadczy o tym, że nie są one czymś subiektywnym.
14. To niemal praktycznie pewne, że nie znajdziesz wydawcy. Nie wyrobiłeś sobie jeszcze
nazwiska, a napisałeś kawałek trudnej i ambitnej prozy.
15. Kara jest jednak dobrym środkiem zapobiegawczym. Kierowca zwalnia na widok znaku
ograniczającego prędkość nie wtedy, gdy wie, że policjant mu co najwyżej pogrozi palcem,
lecz wtedy, gdy wie, że wlepi mu za to potężny mandat.
16. Rzecz zaskakująca: w Europie Zachodniej z żebractwa utrzymuje się od kilku do
kilkunastu procent obywateli w wieku produkcyjnym. Jeśli tak, to w Europie Wschodniej owe
odsetki muszą być znacznie wyższe.
17. Zwroty „x jest słuszne”, „x jest naganne” znaczą zupełnie co innego niż „x jest
aprobowane w moim społeczeństwie”, „x jest potępiane w moim społeczeństwie”. Czy trzeba
lepszego dowodu na to, że teoria relatywizmu kulturowego opiera się na fałszywej tezie?
18. Ponieważ rozum sam przez się nie może nigdy wywołać żadnego pragnienia ani dać
początku aktowi woli, przeto wyprowadzam wniosek, że ta władza umysłu nie jest również
zdolna zapobiec aktowi woli ani walczyć z jakimś pożądaniem.
19. Heroizm objawia się w sytuacjach granicznych: gdy stajemy oko w oko ze śmiercią,
własną lub cudzą. Tym samym trwały pokój i dostatek ograbia nas z szansy na pokazanie cnót
heroicznych.
20. Nie rozumiem, dlaczego nikt nie postuluje, by wszelkie grzywny zastąpić odpowiednią
porcją aresztu. Sprawa jest ewidentna: 500 złotych oznacza co innego dla biedaka, a co
innego dal bogacza. Bogacz nawet takiej sumy nie odczuje.

101 Błędy w rozumowaniach subiektywnie pewnych.
Nazwij błędy, jakie da się wykryć w przytoczonych argumentacjach:
1. Powiedziałeś, że dziewczyna Artura ma ładną buzię. No, to jak możesz teraz mówić, że nie
ma ładnego nosa?
2. Oczywiście, że młoda dama, z którą mieszkam, to moja bratanica. Przecież jestem jej
stryjem!
3. Jeżeli pacjentowi zapisano chininę, to musi on cierpieć na malarię, bo ten lek stosuje się
zawsze przy malarii.
4. W żaden sposób walizka Piotrusia nie może być ciężka. Wkładałam do niej same lekkie
rzeczy.
5. Mężczyźni tworzą wprawdzie dzieła sztuki, doktryny filozoficzne, teorie naukowe, ale to
kobiety tworzą nowych ludzi, nosząc ich w swoim łonie, wydając na świat i piastując w
formującym okresie życia. Istocie zaś ludzkiej przyznajemy najwyższą wartość. Z czego
wynika, że jako twórcy my, kobiety, prześcigamy mężczyzn.
6. Bez wątpienia nie jesteś tym, kim ja jestem. A skoro ja jestem kompletnym idiotą, to
wykluczone, byś był nim ty.
7. Jeżeli doszłoby do powszechnej zgody w ocenie przynajmniej niektórych czynów, to
istniałyby absolutne normy moralne. Lecz zgody takiej nie ma i tym samym nie ma żadnych
podstaw, by utrzymywać, że owe normy jednak istnieją.
8. Każdy duchowny składa śluby ubóstwa, a więc Kościół powinien być ubogi.
9. Gdy pozwolimy rządowi w pełni kontrolować służbę zdrowia, biurokracja rozrośnie się
jeszcze bardziej, gdy zaś uwolnimy lekarzy od jakichkolwiek ingerencji państwowych,
zaczniemy być przez nich postrzegani jako worki z pieniędzmi. Słowem, czeka nas albo
użeranie się z urzędasami, albo bezlitosna eksploatacja finansowa.

10. Samobójca to osobnik chory psychicznie. Wszak trzeba mieć źle w głowie, żeby targać się
na własne życie.
11. Ponieważ teksty pisane przez specjalistów są niezrozumiałe dla przeciętnego czytelnika, z
pewnością zrozumie on teksty, których nie napiszą specjaliści.
12. Korki na jezdniach spowodowane przez obniżkę cła na importowane wozy? To jakaś
bzdura. Każdy wie, że korki powoduje zawsze zbyt duża liczba samochodów.
13. Nie sposób serio twierdzić, że fabuła tego filmu jest nieprawdopodobna, gdyż nie sposób
wskazać w niej choćby jednego epizodu, który nie mógłby się zdarzyć.
14. Cyrkonie muszą być kamieniami szlachetnymi — są piekielnie drogie, tak jak wszystkie
kamienie szlachetne.
15. Nie ma sensu gorszyć się hazardem. Albowiem, czyż warto bulwersować się czymś, co
zostało po prostu wpisane w nasze życie? Uprawiamy hazard decydując się na małżeństwo.
Podpisując umowę o pracę. Kupując działkę budowlaną. Albo na przykład jadąc szosą na
trasie Warszawa-Kutno, zwłaszcza w okolicach Błonia.
16. Na dłuższą metę nie uniknie się wojny. Jeśli nasz naród okaże się militarnie silny, to
zechce pokazać swą moc, atakując innych, ale jeśli okaże się słaby, to prędzej czy później
skusi sąsiadów do napaści.
17. Kto rysuje i maluje, ten talentu nie marnuje. Czyli kto talentu nie marnuje, ten rysuje i
maluje.
18. Jeżeli twój namiot przecieka, to budzisz się rano w mokrym śpiworze. Nie przecieka?
Zatem śpiwór nie ma prawa być mokry.
19. Chór nigdy nie zabrzmi donośniej od organów, skoro składają się nań ludzkie głosy, a
żaden głos ludzki nie potrafi tego dokonać.
20. Nieprawda, że bezwzględny zakaz przerywania ciąży przyniesie skutek w postaci dużej
liczby niechcianych dzieci. Popatrzmy tylko na kolejki do adopcji — czy ktoś odważy się
rzec, że gdzieś rodzą się niechciane dzieci?
21. Świadek Bentkowski nie złożył fałszywych zeznań, ponieważ to inni świadkowie
skłamali, a nie on.
22. NaCl rozpala się jaskrawożółtym płomieniem, co właśnie obserwujemy w przypadku
badanej substancji, więc nie ulega wątpliwości, że mamy do czynienia z chlorkiem sodu.
23. Domniemana równość ludzi, o której w kółko prawią liberałowie i socjaliści, stanowi
wzorcowy przykład całkowicie bezpodstawnego dogmatu. Wystarczy na chwilę wyzwolić się
z tyranii słów, by szybko spostrzec, że nie jesteśmy równi: różnimy się uzdolnieniami,
charakterami, temperamentem, siłą fizyczną, a nawet czymś, co dawni medycy trafnie
określali jako poziom witalności.
24. Istnieje jednak jakaś egzystencja po śmierci, czego najlepiej dowodzą tablice ouija,
przekazujące komunikaty od dusz tych, którzy odeszli.
25. Jasne, że niektórymi kwiatkami w doniczkach można się poważnie zatruć. Jak wiadomo,
część roślin wytwarza groźne związki toksyczne.
26. To prawda, że podlegamy licznym uwarunkowaniom. Lecz mimo to przysługuje nam
wolna wola. Przecież ostatecznie nie wszystkie nasze działania są z góry zdeterminowane.

107 Rozumowania uprawdopodobniające
1. Boleś chodzi stale z podpuchniętymi oczami, wiec może być chory na nerki, bo to dość
częsty symptom tego, że coś jest nie w porządku z nerkami, u ludzi w młodym wieku.
2. Nikt poza Francuzami nie lubi jeść karczochów. Żaden z moich znajomych nie bierze ich
do ust.

3. Stal Mielec przegrała wszystkie mecze w ciągu ostatnich dwóch sezonów. W takim razie
przypuszczalnie przegra i jutrzejszy.
4. Ile razy w Prowansji wieje mistral, a w Alpach fen, tyle razy mieszkańcy Belgii, Holandii,
a nawet Szwecji, narzekają na złe samopoczucie. Czy to nie dziwne, że ciepły wiatr
oddziaływuje na taką odległość?
5. Sierżant Beth McLaughlin musi być mężczyzną, skoro w dokumentach pisze, że owa osoba
ukończyła Akademię Wojskową w West Point w latach osiemdziesiątych, kiedy
przyjmowano tam najwyżej jedną czy dwie studentki.
6. Nie ulega wątpliwości, że naszemu krajowi wyjdzie na dobre wstąpienie do Unii. Przecież
każdy z krajów członkowskich ma się dziś lepiej niż przedtem.
7. Stryj Albin za poradą zamieszczoną w „Działkowiczu” posadził swoje pomidory na
wetkniętych w ziemię kromkach chleba razowego. No i zebrał dwukrotnie większe plony niż
ubiegłego lata. Wobec tego jest więcej niż prawdopodobne, że chleb razowy zawiera jakiś
element, który wpływa stymulujące na warzywa z rodziny psiankowatych.
8. Stwierdziliśmy jednoznacznie, że przewlekły alkoholizm chodzi w parze z wysokim
stopniem nadpobudliwości, skąd wynika, że i ten nałóg rujnuje system nerwowy.
9. Nie zaczepiaj teraz Michalika — jest zapewne bardzo zmęczony. Siedział za kółkiem przez
12 godzin bez chwili przerwy i to na zatłoczonej autostradzie.
10. Chłopi polscy wciąż przejawiają wyraźną tendencję do społecznego izolacjonizmu. Po
przejściu na emeryturę przenieśliśmy się do letniego domu na wsi i nie przypominamy sobie,
by ktokolwiek z sąsiadów zaprosił nas na wesele, chrzciny czy imieniny.
11. Nigdy nie uwierzę, że ten facet może być rzeźnikiem — coś ty, takie chuchro w
okularach, pod krawatem, z książkami pod pachą?
12. Nie ma sensu zapisywać się na bezpłatny kurs komputerowy. Prawie wszyscy, którzy
odbyli kurs fotograficzny oferowany przez tę samą organizację pozarządową, podali w
ankiecie, że nie pomógł im on wcale w znalezieniu pracy.
13. Piesi są narażeni na znacznie większe ryzyko niż nietrzeźwi kierowcy. Wystarczy
odwołać się do statystyki: w tym roku zginęło już na jezdniach 1394 pieszych i zaledwie 251
nietrzeźwych kierowców.
14. Po konferencji w Wersalu doszło w Niemczech do głębokiego kryzysu ekonomicznego i
wkrótce narodził się tam ruch narodowo-socjalistyczny. Co zważywszy, nie da się jednak
wykluczyć — wbrew opinii czołowych historyków — iż warunki traktatu wersalskiego w
jakiś sposób przyczyniły się do powstania nazizmu.
15. Jeżeli Leszek poddał się badaniom w trzech różnych laboratoriach i żadne z nich nie
wykazało podwyższonego poziomu glukozy we krwi, to nasuwa się wniosek dość oczywisty:
chyba pomylił się konował, który od razu postawił diagnozę i zawyrokował cukrzycę.
16. Najniższy wskaźnik dzietności mają kobiety z wyższym wykształceniem. Wobec tego
rozsądna polityka demograficzna winna zacząć się od ograniczenia im dostępu na uczelnie.
17. To całkiem możliwe, że rośliny pokojowe potrafią wyczuć śmierć właścicieli. Ciągle się
słyszy o takich przypadkach: palma, która nagle usycha po odejściu cioci, fiołek afrykański,
który zrzucił liście, gdy zabrany do szpitala listonosz wyzionął ducha...
18. Głównym czynnikiem nerwicogennym są obecnie, po upadku komunizmu, permanentne
kłopoty finansowe. Opieram się tu na obszernych danych — zgromadziłem je jako wieloletni,
zaharowany i kiepsko opłacany terapeuta w Wojewódzkiej Poradni Psychiatrycznej.
19. Moja wnuczka, uczennica liceum, nabyła Pana książkę Seks dla nastolatków — jak się z
nim uporać? Miesiąc później zaszła w ciążę. Chciałabym wiedzieć, po co pisze Pan książki,
które dają tak opłakane skutki?
20. Ponieważ ostatniego wilka zabito na Pomorzu ponad czterdzieści lat temu, więc wolno
uznać, że jest to gatunek praktycznie tam wyginiony.
21. Wysłaliśmy po porcji naszych nowych kapsułek 100 osobom wybranym losowo

spomiędzy pacjentów, którzy uskarżali się na uporczywe bóle głowy. Eksperyment zakończył
się pełnym sukcesem: wszyscy nam odpowiedzieli, że ból ustąpił po 24 godzinach.
22. Zadufanie we własną przewagę technologiczną i kulturową sprawia, że Europa nie obawia
się inwazji barbarzyńców. Ale historia cywilizacji zna dziesiątki przykładów podobnych
złudzeń. Attyla i tym razem zdobędzie Rzym, to pewne, pytanie tylko, za jaką cenę?