Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

semestr zimowy

Seminarium 21.10.2011

NOWOCZESNE METODY I TECHNIKI
USPRAWNIANIA CHORYCH

METODY TERAPEUTYCZNE STOSOWANE W USPRAWNIANIU CHORYCH
KINEZYTERAPIA

 FIZYKOTERAPIA
 MASAŻ LECZNICZY
 MEDYCYNA MANUALNA
 TERAPIA ZAJĘCIOWA
 BALNEOTERAPIA
 NEUROPSYCHOLOGICZNA TERAPIA ZABURZEŃ JĘZYKOWYCH O

ETIOLOGII ORGANICZNEJ

 ZAOPATRZENIE ORTOPEDYCZNE
 TERAPIA SZTUKĄ I PRZEZ SZTUKĘ
 INTEGRACJA I REINTEGRACJA OSÓB

NIEPEŁNOSPRAWNYCH

KINEZYTERAPIA
kinezis - ruch, therapeia - leczenie (starogrec)

• jest podstawą rehabilitacji medycznej i obejmuje całość zagadnień związanych z

leczeniem ruchem

• jako środek leczniczy ma zdolność oddziaływania na wszystkie narządy naszego

organizmu

ze względu na sposób wykonania ćwiczenia lecznicze dzielimy na:

1) ćwiczenia bierne – wykonywane przez terapeutę bez współudziału pacjenta
2) ćwiczenia czynne – wykonywane przez pacjenta pod kierunkiem lub przy pomocy

terapeuty

3) ćwiczenia specjalne – do nich zaliczamy ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia koordynacji

ruchów, ćwiczenia rozluźniające, ćwiczenia w wodzie itp. zawierają one komponentę
ćwiczeń zarówno biernych jak i czynnych oraz wymagają jeszcze specjalnego
prowadzenia

Rodzaje ćwiczeń

 ĆWICZNIA CZYNNE ZESPOŁOWE
 ĆWICZENIA CZYNNE WOLNE
 SAMOWSPOMAGANE
 W ODCIĄŻENIU
 ĆWICZENIA BIERNE REDRESYJNE
 ĆWICZENIA W WODZIE

PODZIAŁ WYBRANYCH METOD KINEZYTERAPEUTYCZNYCH wg A.ZEMBATY

Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

2

MECHANICZNE
De Lorme’a
Mac Queena
Mc Kenzie
Klappa
Hettingera & Müller’a
Tradycyjne

NEUROFIZJOLOGICZNE
Bobath NDT
Kenny
PNF

EDUKACYJNE
Petö
Pilatesa
Sherborne
S - E - T

METODY MECHANICZNE
Zasadniczym celem wykorzystania czynnika ruchu w grupie metod mechanicznych jest
bezpośrednia, lokalna zmiana właściwości fizycznych tych tkanek narządu ruchu, które
przyczynowo lub objawowo związane są z zaburzeniem czynności organizmu

METODY NEUROFIZJOLOGICZNE
Do nauki nowych, potrzebnych wzorców ruchowych - kontrolowanych przez ośrodki korowe,
pola czuciowe, pola ruchowe oraz ośrodki scalania i integracyjne wykorzystano ( głównie)
odruchy warunkowe. W efekcie stymulacji dochodzi do hamowania odruchów patologicznych
oraz wyzwalania reakcji fizjologicznych

METODY EDUKACYJNE
Włączenie świadomości, woli i determinacji usprawnianego do mechanicznego i
neurofizjologicznego oddziaływania. Kształtowanie rozwoju intelektualnego i zachowań
społeczno - socjalnych

Metoda mechaniczna De Lorme’a

 Wysiłek dynamiczny wykonywany w trzech setach, po 10 powtórzeń w secie

Łącznie 30 powtórzeń

 set 1- 10 powtórzeń z obciążeniem 50% ciężaru max.
 set 2 -10 powtórzeń z obciążeniem 75% ciężaru max.
 set 3 -10 powtórzeń z obciążeniem 100% ciężaru max.
 przerwy wypoczynkowe po każdej serii-2 min
 trening jest wykonywany 4 razy w tygodniu

Metoda mechaniczna Mac Queena
Wysiłek dynamiczny wykonywany w 4 setach po 10 powtórzeń w secie z obciążeniem
maksymalnym Przerwy wypoczynkowe po każdej serii- 2 min. Trening wykonywany 3 razy w
tygodniu pozwala na optymalny rozwój siły i masy mięśniowej

ćwiczenia czynne z oporem:

Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

3

 techniki oparte na skurczu izotonicznym mięśni

Metoda mechaniczna Mc Kenzie
Efekt terapeutyczny zależy od dokładnej znajomości mechaniki krążka międzykręgowego
Ruch trwałego tyłoprzesunięcia jądra miażdżystego (poza fizjologiczny zakres) jest główną
przyczyną powstawania zespołów bólowych określanych jako: „bóle krzyża”, „lumbago” czy
„ischialgia” Częste zgięcia kręgosłupa, prawie zupełny brak ruchu przeprostu, siedzenie
ustawiające kręgosłup w zgięciu, powoduje dyslokację jądra w kierunku tylnym

Metoda mechaniczna Klappa
Klapp udowodnił, że przyczyną progresji bocznych
skrzywień kręgosłupa jest utrzymywanie stojącej
postawy ciała
Negatywnym następstwom pionizacji można
zapobiegać przez wykorzystanie w ćwiczeniach
pozycji klęku podpartego
Odciążenie kręgosłupa zwiększające zakres
ruchomości i zmniejszające napięcie mięśniowe
ułatwia korekcję i wspomaga układ oddechowy i krwionośny

Metoda mechaniczna Hettinger’a i Müller’a
metoda treningu oporowego oparta o skurcz izometryczny
1. opór- submaksymalny (ok.90% maks. możliwości mięśnia)
2. czas trwania napięcia (pracy) mięśnia od 5 do 6 s.,
3. czas przerwy między napięciami od 5 do 10 s.,
4. liczba powtórzeń dziennie: jedna seria z 10 powtórzeniami
w miarę przyrostu siły liczba serii może być zwiększona do
trzech w ciągu dnia
5. Liczba dni treningowych w tygodniu – 5
6. Każde napięcie ćwiczonych mięśni w serii winno być
poprzedzone pełnym rozciągnięciem ćwiczonego zespołu

Opisana forma ćwiczeń jest często mylona z pojęciem napięć
izometrycznych. Tylko praca mięśnia przeciw oporowi zewnętrznemu (submaksymalnemu),
może być uznana za ćwiczenia izometryczne. Jeżeli cała kończyna znajduje się w opatrunku
gipsowym i nie ma możliwości zastosowania oporu, a poleca się napinanie jakiegoś zespołu
dynamicznego, to wtedy ma się do czynienia z napinaniem izometrycznym. Nie daje ono
przyrostu siły, a tylko opóźnia występowanie zaników, co jest bardzo ważne dla efektów
końcowych terapii

Metody tradycyjne

- Rehabilitacja przyłóżkowa
- Sadzanie pacjenta
- Pionizacja i nauka chodu
- Ćwiczenia bierne i czynne indywidualne oraz grupowe

Metoda neurofizjologiczna NDT Bobath Neurodevelopmental treatment Uspr. zgodne z
wzorcem neurorozwojowym
Usprawnianie metodą Bobathów polega na hamowaniu patologicznych odruchów i
nieprawidłowych wzorców ruchowych oraz rozwijaniu czynności ruchowych u dzieci z m.p.dz.

Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

4

w kolejności w jakiej pojawiają się one w rozwoju dziecka zdrowego. Rozwój ruchowy dziecka
przebiega w stałej kolejności- od głowy, obręczy barkowej i kkg, przez tułów do kkd. Zanim
dziecko zacznie chodzić najpierw musi kontrolować ułożenie głowy, uzyskać podpór na kkg w
pozycji leżącej, aby przez siad, czworaki i poz. klęczną przejść do poz. stojącej

Metoda neurofizjologiczna Kenny
Elizabeth Kenny-pielęgniarka zajmująca się usprawnianiem
chorych z zapaleniem rogów przednich rdzenia kręgowego
Dla oceny siły mięśniowej korzystała z testu Lovetta.
Elementy Metody Kenny
1. (7-8 dni po gorączce) „kocowania”- gorące i wilgotne zawijania, okłady, oraz
parafinoterapia dla zmniejszenia dolegliwości bólowych i przeczulicy niesprawnych mięśni
2. Stymulacja mięśni (ruchy bierne połączone z drganiem i wibracją)
3. Reedukacja pojedynczych mięśni, objaśnienie choremu rodzaju i przebiegu ruchu, wskazanie
mu odpowiedzialnego za ten ruch mięśnia, ruchy bierne, dotykanie skóry nad mięśniem, ruchy
bierno-czynne i czynne
4.Objaśnianie i angażowanie chorego do wykonania ruchu
5.Ćwiczenia redresyjne („wyciągania”)
6.Nauka chodu
Kenny Nie uznawała ćwiczeń z użyciem sprzętu, ćwiczeń w wodzie, masaży, zaopatrzenia
ortop.- wszystko to obniża wartość metody dlatego jako całość należy do historii

Metoda neurofizjologiczna PNF Proprioceptive Neuromuscular Facilitation Proprioceptywne
nerwowo-mięśniowe ułatwianie
PNF powstała w Kaliforni – dr Herman Kabat. W układzie ćwiczeń stosuje się ruchy naturalne
wykonywane w czynnościach codziennych o charakterze wielopłaszczyznowym,
wieloosiowym z elementami obrotowo-skrętnymi
Podstawowe zasady metody:

- indywidualna praca fizjoterapeuty z pacjentem
- dobry kontakt z chorym podczas ćwiczeń i jego czynny udział
- Przed rozpoczęciem ruchu terapeuta wykonuje rozciągnięcie mięśni i docisk

powierzchni stawowych chorego w celu pobudzenia i nasilenia sygnalizacji
proprioreceptywnej

- Koordynacja ruchu w połączeniu z dawkowanym oporem w poszczególnych fazach

ruchu, umożliwiającym wykonanie izometrycznych i izotonicznych skurczów mięśni,
zwiększających aktywność mięśni

- Chwyt przeciwstawny do kierunku ruchu pobudzający eksteroreceptory przez dotyk i

ucisk

- Techniki mobilizujące agonistyczne mięśnie do skurczów izotonicznych i

izometrycznych zapewniają promieniowanie pobudzenia na różne synergistyczne grupy
mięśniowe, jednocześnie hamując czynność mięśni antagonistycznych

- Techniki mobilizujące mięśnie antagonistyczne na zasadzie zwrotności ciągłej. Po

wykonaniu wzorca ruchowego w jednym kierunku przechodzi się bezpośrednio do
wykonywania ruchu w kierunku przeciwnym

Metoda neurofizjologiczna Vojty
Dotyczy głównie niemowląt z grupy ryzyka jego zadaniem jest zapobieganie rozwojowi
zespołu m.p.dz. Metoda polega na proprioceptywnej stymulacji stref wyzwalania znajdujących
się na ciele niemowlęcia i wywoływaniu odpowiedzi odruchowej. Powtarzanie stymulacji w
przypadkach uszkodzenia OUN prowadzi do powstania nowych połączeń neuronalnych i
kompensacji zaburzeń. Neurostymulacja wg Vojty polega na powstawaniu odruchowego obrotu

Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

5

z pleców na brzuch i odruchowego pełzania. W czasie neurostymulacji następuje rozwój
motoryki dziecka.
Podczas terapii metodą Vojty wywołuje się zablokowany i niedostępny dla pacjenta, ale
istniejący w matrycy ontogenezy wzorzec ruchu.

Metoda edukacyjna Petö
Łączenie usprawniania ruchowego z oddziaływaniem psychopedagogicznym. Ćwiczenia
sprawności ruchowej prowadzone są równolegle z zajęciami szkolnymi, nauką mowy i
samoobsługą. Szczebelkowa budowa mebli w ośrodku prowokuje dzieci do chwytu i ułatwia
samodzielność utrzymania pozycji. Dzieci wykonując każdy ruch mówią głośno chórem,
opisują słowami jego wykonanie i liczą powoli do pięciu, utrzymując daną postawę. Wszystkie
zajęcia prowadzone są przez jedną osobę-wszechstronnie wyszkoloną. (dwuletni cykl
terapeutyczny)
Każde dziecko ma własne krzesełko, proste, drewniane, ze szczebelkowym oparciem, które
służy mu do siedzenia i chodzenia. Oprócz małych, są również krzesła z wyższymi oparciami,
które spełniają rolę drabinki podczas ćwiczeń stania lub ćwiczeń rąk.
Prycza to stół wysokości około 45cm i szerokości 60cm, którego blat wykonany jest ze
szczebelków ułatwiających dziecku chwytanie, co jest konieczne, aby nauczyło się ono wsuwać
na ławę i zsuwać oraz siedzieć samodzielnie. Każde dziecko ma swoją ławę, która w dzień
służy mu do ćwiczeń, posiłków i zajęć szkolnych, a w nocy do spania.

Metoda edukacyjna Pilatesa
Obecnie ćwiczenia te są bardzo popularne w klubach fitness Pierwotnie była to ( i jest do chwili
obecnej ) metoda terapeutyczna. Technika Pilatesa jest określana jako gimnastyka rozumna.
Wymaga ona niezwykłej współpracy umysłu i ciała, co zbliża do całościowania – typowego dla
dalekowschodnich technik medytacji i ruchu. Jedną z zasad jest rozpoczynanie ćwiczenia od
centrum do obwodu. Najpierw pojawia się napięcie lokalnych głębokich mięśni stabilizujących,
a dopiero w drugiej kolejności ruch jest rozpoczynany i prowadzony przez mięśnie
powierzchowne

Metoda ćwiczeń Josepha H. Pilatesa ćwiczenia na przyrządach ze sprężynami
Wyróżnikami metody Pilatesa są

- Koncentracja – skupienie się na wykonywanym zadaniu ruchowym, stałe

uświadamianie zmian zachodzących w organizmie

- Kontrola – utrzymywanie stanu równowagi pomiędzy antagonistycznymi grupami

mięśniowymi gwarantujące poprawność wykonywanego ruchu (pełna koncentracja)

- Ześrodkowanie (centrowanie) – rozpoczynanie każdego zadania ruchowego od napięcia

mięśni stabilizujących odcinek lędźwiowy kręgosłupa (tzw. mięśnie obręczy siły)

- Oddychanie – wykonywanie poszczególnych faz ćwiczenia z odpowiednim rytmem

oddechowym

- Przepływ (promieniowanie) – płynne, stopniowe przechodzenie jednego ćwiczenia w

drugie

- Precyzja – każdy ruch musi być wykonany w możliwie dokładny, poprawny i

ergonomiczny sposób

- Wytrzymałość – nie stosuje się dużej liczby powtórzeń, utrudnienie polega na

wydłużeniu czasu utrzymania pozycji końcowej czy zwiększania dźwigni działania siły.
Te same ćwiczenia w warunkach ułatwienia stosuje się u osób chorych

- Rozluźnienie – nauka relaksacji

Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

6

Metoda edukacyjna S – E – T (Sling Exercise Therapy) Terapia przez ćwiczenia w odciążeniu.
Opracowana w latach 90-tych w Norwegii, przez Käre Mosberga współtwórcę urządzenia
TerapiMaster

Terapia wyróżnia w dysfunkcjach narządu ruchu dwa okresy:

 Okres ostry – działania przeciwbólowe, rozluźniające, zapobieganie atrofii mięśni,

zwiększanie zakresu ruchu. Stosuje się zasadę „idea trzeciej ręki” odciążająca podczas
ćwiczeń

 Okres przewlekły – osłabienie mięśni stabilizujących jest przyczyną wtórnych

dolegliwości bólowych. Ćwiczenia dostosowywane indywidualnie, duży wysiłek bez
odczuć bólowych

Metoda edukacyjna Sherbone
Weronika Sherbone opracowała dla rodziców i terapeutów
program aktywności ruchowej dzieci – ćwiczenia odbywają się na podłodze przy muzyce ,
która pomaga przezwyciężyć dzieciom nieśmiałość względem obcych
W metodzie ruchu rozwijającego odpowiednio dawkowana aktywność motoryczna umożliwia:

- poznanie własnego ciała
- poznanie otoczenia
- współpracę z drugą osobą oraz działania grupowe

Do najważniejszych reguł ćwiczeń należą zasady:

- dobrowolności (nigdy nikogo nie można zmuszać do uczestnictwa w zajęciach)
- nawiązania kontaktu z każdym dzieckiem
- aktywnego uczestniczenia osoby prowadzącej w każdym ćwiczeniu
- wszechstronności
- umożliwienia twórczego działania
- unikania rywalizacji
- przemienności ćwiczeń ( dynamiczne a następnie rozluźniające )
- stopniowania doświadczeń społecznych
- nagradzania wysiłku, a nie efektu

Ruch rozwijający jest metodą niewerbalną – poprawia komunikację dziecka z otoczeniem
poprzez język „ciała i ruchu”, co wobec słabego rozwoju mowy u dzieci z zaburzeniami
rozwoju pozwala im być lepiej rozumianymi przez otoczenie.

FIZYKOTERAPIA

Fizykoterapia wykorzystuje występujące w przyrodzie naturalne czynniki fizyczne, termiczne,
promieniowanie słońca oraz urządzenia wytwarzające energię cieplną, promieniowanie
świetlne nadfioletowe, podczerwone, laserowe, prądy małej, średniej, wielkiej częstotliwości i
ultradźwięki
Światłolecznictwo-wykorzystuje się promieniowanie podczerwone, widzialne oraz
nadfioletowe Podczerwone stosuje się w leczeniu przewlekłych i podostrych stanów zapalnych
,zespołów bólowych oraz jako zabieg wstępny przed masażem, redresjami, elektroterapią
Światłolecznictwo

 terapia światłem spolaryzowanym stanowi metodę uzupełniającą w leczeniu:

- bólu,
- obrzęku,
- stanu zapalnego,
- przyśpiesza gojenie ran

Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

7

Lasery emitujące promieniowanie o małej mocy znalazły zastosowanie w biostymulacji.
Działanie biostymulacyjne wyraża się poprawą ukrwienia i odżywienia tkanek, pobudzeniem
regeneracji komórek i naczyń krwionośnych, działa również przeciwbólowo, przeciwzapalnie i
przeciwobrzękowo

Nowoczesna Laseroterapia MLS Therapy, HILT Therapy

Elektroterapia – dział lecznictwa, w którym wykorzystuje się do celów leczniczych prąd stały
oraz prądy impulsowe małej i średniej częstotliwości
- galwanizacja
- jonoforeza
- prądy diadynamiczne
- stymulacja przeciwbólowa TENS
- prądy interferencyjne
- elektrostymulacje motoryczne

Elektroterapia – kąpiele elektryczno-wodne
Zabiegi elektrolecznicze, w których część lub całe ciało znajduje się w kąpieli wodnej i
poddane zostaje działaniu prądu stałego

Drgania elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości Terapia polem impulsowym wykazuje
wybitne działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwobrzękowe, przyspiesza
wchłanianie się krwiaków
Pola magnetyczne małej częstotliwości Ponieważ pole magnetyczne przenika przez wszystkie
materiały, pacjent nie musi się rozbierać. Pacjent powinien zdjąć zegarek oraz odłożyć
wszelkiego rodzaju karty magnetyczne

Ultradźwięki to drgania mechaniczne o częstotliwości przekraczającej granicę słyszalności
ucha ludzkiego W wyniku zmian zyskujemy biologiczne odczyny powodujące działanie
przeciwbólowe, przyspieszenie wchłaniania tkankowego, hamowanie układu współczulnego,
zmniejszenie napięcia mięśniowego

 FONOFOREZA
 ELEKTROFONOFOREZA

Terapia energotonowa jest to nowa forma elektroterapii

 Różnice dotyczą dwóch głównych mechanizmów działania terapii energotonowej:
 Po pierwsze wprowadza energię do ciała podwyższając potencjał energetyczny

komórki.

 Po drugie wprawia struktury komórkowe w oscylacje w celu normalizacji metabolizmu

Termoterapia jedna z najstarszych metod leczenia fizykalnego, wykorzystuje zabiegi
ciepłolecznicze, jak i zabiegi oziębiania. Temperatura ustroju utrzymywana jest dzięki
mechanizmom regulacji chemicznej i fizycznej. Chemiczna dotyczy sterowania przemianą
materii Fizyczna dotyczy kontroli oddawania ciepła drogą przewodzenia, promieniowania i
parowania, głównie przez skórę, z powietrzem wydechowym, moczem i kałem

Zabiegi ciepłolecznicze :
- gorące powietrze

 łaźnia sucha szafkowa
 łaźnia rzymska
 sauna ( nieznaczna wilgotność )

Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

8

- zabiegi parafinowe

- okłady z parafango mieszanina sproszkowanej parafiny i fango

Fango wulkaniczne osady stosowane w formie zimnych i ciepłych i gorących okładów.
Działają w sposób relaksujący i łagodzą bóle reumatyczne. Jest to błoto ze składnikami
mineralnymi. Wydobywany jest z naturalnych źródeł termicznych. Fangiem może być też tuf
bazaltowy. Fango topnieje w temperaturze 60 - 70 st. C, a tężeje w temp. 50 st. C

Tufy są skałami o dużej porowatości, mogą mieć równoległą teksturę odpowiadającą etapom
sedymentacji materiału skalnego. Polsce tufy występują w obszarach dawnej aktywności
wulkanicznej; spotykane są przede wszystkim w Sudetach

Sauna fińska ( sucha) temp. 85-110ºC, wilgotność 5-10%,
Sauna rzymska (parowa) 40-50°C , wilgotność do 100%

Krioterapia – zabiegi można wykonywać miejscowo przez nadmuchiwanie pojedynczych
stawów lub ogólnie w kriokomorze lub kriosaunie. Krioterapia stanowi leczenie uzupełniające
chorób narządu ruchu ( reumatyczne ) oraz chorób układu nerwowego, często poprzedza
leczenie ruchem

Krioterapia miejscowa :temperatura strumienia gazu: -160°C (przy wylocie dyszy)
Kriokomora max 3min. od -100°C do -160°C
podłoga Kriokomory jest na poziomie posadzki pomieszczenia w którym urządzenie jest
zainstalowane, maski zabezpieczające drogi oddechowe przed oddziaływaniem zimnego gazu.

MASAŻ –wyróżnia się dwa podstawowe sposoby
wykonania: ręczny oraz mechaniczny. Ręczny określa się również jako klasyczny – wykonuje
się:

 wyłącznie za pomocą rąk na
 obnażonym ciele masowanego
 przy jego biernym zachowaniu

Masaż mechaniczny wykonywany jest z użyciem urządzeń np. podwodny podciśnieniowy,
wibracyjny
Masaż oddziałuje poprzez mechanizmy neurohormonalne na cały organizm

Masaż pneumatyczny kończyn BOA
- jest to wykonywany za pomocą specjalnych pneumatycznych mankietów masaż
automatyczny. Zmieniając kolejność, cykle i stopień napełnienia poszczególnych komór
mankietu możemy uzyskać różne efekty terapeutyczne.
• masaż pneumatyczny zwalczający cellulit
• masaż odchudzający
• masaż limfatyczny
• masaż profilaktyczny w niewydolności żylnej kończyn dolnych

MEDYCYNA MANUALNA

Obejmuje różne rodzaje zabiegów i procedur leczniczych
 wykonywanych przez terapeutę bezpośrednio rękami,
 mających na celu bezpośrednie lub pośrednie usunięcie
 stwierdzanych zaburzeń czynnościowych

Rehabilitacja psychospołeczna

Zdrowie Publiczne II rok II stopnia

2011/2012

9

TERAPIA ZAJĘCIOWA
wpływa normalizująco na zaburzone funkcje dzięki walorom mobilizującym lub
uspokajającym chorego. Ułatwia poprzez realnie wykonywane czynności nawiązanie kontaktu
z otoczeniem, przyczynia się do lepszej adaptacji i umożliwia powrót do życia we własnym
środowisku

BALNEOTERAPIA jest działem lecznictwa, w którym wykorzystuje się naturalne tworzywa
lecznicze: wody lecznicze, peloidy ( torfy ), oraz gazy lecznicze występujące w niektórych
źródłach wód leczniczych.

LECZNICZE WODY MINERALNE
KĄPIELE LECZNICZE
PELOIDOTERAPIA ( borowina )
KLIMATOTERAPIA
HYDROTERAPIA