asystentka stomatologiczna 322[01] o1 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Agnieszka Mąkosa

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
322[01].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Katarzyna Zarębska
lekarz dentysta Alicja Jędrzejczyk

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Mąkosa

Konsultacja:
dr inż. Zbigniew Kramek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[01].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystentka
stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

Ćwiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

8
8

10
10
12

4.2. Higiena pracy

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

Ćwiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

13
13
17
18
20

4.3. Klasyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

Ćwiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

21
22
23
23
24

4.4. Zagrożenia życia i zdrowia pracowników

4.4.1

Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3 Ćwiczenia
4.4.4 Sprawdzian postępów

24
24
31
32
38

4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym

4.5.1

Materiał nauczania

4.5.2

Pytania sprawdzające

4.5.3

Ćwiczenia

4.5.4

Sprawdzian postępów

39
39
42
42
45

4.6. Środki ochrony osobistej

4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

Ćwiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

46
46
47
47
48

4.7. Pierwsza pomoc

4.7.1.

Materiał nauczania

4.7.2.

Pytania sprawdzające

4.7.3.

Ćwiczenia

4.7.4.

Sprawdzian postępów

49
49
57
57
59

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
4.8.1.

Materiał nauczania

4.8.2.

Pytania sprawdzające

4.8.3.

Ćwiczenia

4.7.4.

Sprawdzian postępów

60
60
70
70
72

5. Sprawdzian osiągnięć

6 Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w stosowaniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracy asystentki stomatologicznej.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

W podrozdziałach Materiał nauczania treści kształcenia zostały zaprezentowane

w sposób ogólny. Podany zakres wiadomości powinien być wystarczający do osiągnięcia
celów kształcenia niniejszej jednostki modułowej, ale możesz poszerzyć wiadomości
o wskazaną literaturę.

Z podrozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się przed przystąpieniem do

poznawania treści materiału, poznając wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po
przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości
do wykonywania ćwiczeń. Możesz także sprawdzić stan swojej wiedzy, która będzie Ci
potrzebna do wykonywania ćwiczeń po zapoznaniu się z materiałem nauczania.

Zamieszczone w poradniku ćwiczenia mają na celu wyrobienie nawyku rzetelności,

dokładności i systematyczności w pracy – umiejętności niezbędnych podczas pracy
w zawodzie asystentki stomatologicznej.

Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość sprawdzenia poziomu swoich postępów

odpowiadając na pytania podane w podrozdziale Sprawdzian postępów. W tym celu
powinieneś zakreślić odpowiedzi, wstawiając X w miejscu pod słowem:

TAK – jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest pozytywną,
NIE – jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest negatywną.
Zakreślenia pod NIE wskazują luki w Twojej wiedzy i zarazem informują jakich treści

jeszcze nie poznałeś. Musisz do nich powrócić.

Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomości o bezpieczeństwie w zakładzie pracy będą

stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych
wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem
zadań testowych zawierającym różnego rodzaju ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

322[01].O1

Podstawy dzia

łalności zawodowej

322[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpiecze

ństwa i higieny

pracy, ochrony

przeciwpo

żarowej

oraz ochrony

środowiska

322[01].O1.04
Nawi

ązywanie

i utrzymywanie kontaktów

ędzyludzkich

322[01].O1.02

Charakteryzowanie budowy,

fizjologii

i patologii narz

ądu żucia

322[01].O1.03

Stosowanie leków

w leczeniu chorób jamy ustnej

322[01].O1.05

Przestrzeganie przepisów

prawa i zasad ekonomiki

w ochronie zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

korzystać z technologii informacyjnej,

−

zidentyfikować stanowiska pracy asystentki stomatologicznej,

−

wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp,

−

obsłużyć urządzenia techniczne,

−

obsłużyć komputer na poziomie podstawowym,

−

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

określić wymagania nadzoru państwowego nad warunkami pracy w Polsce,

−

zastosować przepisy prawa dotyczące pracownika i pracodawcy w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

zinterpretować przepisy, regulaminy, zasady i procedury związane z bezpieczeństwem
w drodze do pracy i z pracy,

−

zastosować podstawowe zasady higieny i fizjologii oraz wymagania ergonomii,

−

rozpoznać źródła i czynniki niebezpieczne w środowisku pracy,

−

zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,

−

zastosować środki ochrony indywidualnej,

−

dobrać metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym,

−

zinterpretować

przepisy

procedury

sanitarno-epidemiologiczne

obowiązujące

w gabinecie stomatologicznym,

−

zastosować zasady obsługi, urządzeń i aparatów stomatologicznych,

−

posłużyć się podstawową terminologią z zakresu epidemiologii chorób zakaźnych,

−

zastosować zasady postępowania środkami chemicznymi,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

określić zasady udzielania pierwszej pomocy,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia,

−

zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy

jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa
w stosunku do jednego obywatela. Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest
prawo pracy. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie
bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks Pracy. Instytucjami powołanymi do nadzoru
i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy
są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna
(PIS). Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie
Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP. W zakresie działań Państwowej Inspekcji
Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy.

W miejscu pracy należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów

przeciwpożarowych. Obowiązek przestrzegania przepisów bhp spoczywa tak na pracodawcy
jak i na pracowniku.

Rozpoczynając działalność pracodawca jest obowiązany zawiadomić w terminie 30 dni od

dnia

rozpoczęcia

działalności

właściwego

państwowego

inspektora

sanitarnego

i właściwego inspektora pracy o następujących zdarzeniach:
–

o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności,

–

zmianie miejsca, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności, zwłaszcza zmianie
technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może spowodować zwiększenie
zagrożenia dla zdrowia pracowników.

Naruszenie powyższych obowiązków stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika
i zagrożone jest karą grzywny.

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa

higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [11, rozdz. X],

a w szczególności dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Podstawowe obowiązki pracodawcy

1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy

w zakładzie pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b) zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonywanie tych poleceń,

c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracownicy ci mają obowiązek:
a) współpracować ze sobą,
b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Prawa i obowiązki pracownika:

1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie spowoduje usunięcia zagrożenia

przez pracodawcę, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając
o tym niezwłocznie przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym;

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych;

–

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy;

–

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

–

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;

–

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

–

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki kierującego pracą w zakładzie pracy:

–

organizować stanowiska pracy podległych pracowników zgodnie z przepisami
i zasadami bhp,

–

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

–

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniające zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

–

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenie techniczne,
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

–

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,

–

zapewnić wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy również prawidłowe i terminowe

wypłaty wynagrodzeń, których dokonuje się co najmniej raz w miesiącu w stałym i z góry
określonym terminie [6, s. 7].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie państwowe organy nadzorują warunki pracy?
2. Jaki akt prawny reguluje kwestię bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakich czynności i zachowań niezgodnych z przepisami bhp należy unikać w miejscu

pracy?

4. Jakie są zadania pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
5. Na kim spoczywa obowiązek przestrzegania przepisów bhp?
6. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie bhp i ppoż?
7. Do czego jest zobowiązany pracodawca rozpoczynający działalność?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Karta pracy – ćwiczeń

Obowiązki pracodawcy

Obowiązki pracownika

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozróżnić obowiązki pracownika i pracodawcy,
2) przeanalizować obowiązki pracownika i pracodawcy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,
4) zaprezentować obowiązki pracownika i pracodawcy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj uważnie poniższe zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami:

P – prawda lub F – fałsz

Karta pracy – ćwiczeń

Jeżeli pracodawca nie stwarza warunków na stanowisku pracy zgodnych z przepisami bhp

i ppoż pracownik ma prawo do:

−

ucieczki z pracy__,

−

prawo oddalenia się z miejsca zagrożenia (zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego), jeżeli pomimo powstrzymania się od wykonywania pracy zagrożenie nadal
występuje __,

−

prawo powstrzymania się od wykonywania pracy – niezwłocznie zawiadamiając
przełożonego) – jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny
pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwom innym osobom __,

−

prawo do pracy bez względu na brak bezpieczeństwa pracy __.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika w miejscu pracy stosując przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,
3) przedyskutować na forum grupy swoją opinię.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Określ obowiązki pracownika i pracodawcy stawiając X w odpowiednim kwadracie.

Uzasadnij wybraną odpowiedź.

Karta pracy – ćwiczeń

Tak

Nie

1. Czy pracodawca ma obowiązki w zakresie bhp w stosunku do

pracownika?
Jakie?.......................................................................................................

...



2. Czy pracownik rozpoczynając pracę musi być zapoznany z przepisami

bhp?
Dlaczego?................................................................................................

...



3. Czy istnieją instytucje bezpieczeństwa i higieny pracy?

Jeśli

tak,

jakim

celu?...........................................................................



Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w kodeksie pracy dział dotyczący bhp,
2) przeanalizować powyższe pytanie,
3) znaleźć w kodeksie pracy odpowiedzi na powyższe pytania,
4) wskazać dział, rozdział i artykuł w kodeksie pracy, gdzie znajdują się odpowiedzi na

powyższe pytania,

5) wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,
6) omówić swoje propozycje na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

komputer,

–

internet,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,

–

Kodeks pracy.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa

pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy?



2) wskazać obowiązki pracodawcy?



3) wskazać prawa pracownika?



4) scharakteryzować jak należy wykonywać pracę zgodnie z przepisami

bhp?



5) wyszukać akty prawne dotyczące bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Higiena pracy

4.2. Higiena pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Nieprzestrzeganie zasad higieny jest niebezpieczne dla zdrowia konsumentów i personelu.

Zgodnie z międzynarodowym prawem higiena to wszystkie warunki i pomiary niezbędne do
zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiednich cech produkcji na wszystkich etapach procesu jej
działania [2, s. 15–16].

Od pracowników wymaga się więc znajomości przepisów sanitarno-higienicznych oraz ich

przestrzegania w codziennej pracy. Wynika to również z zasad etyki zawodowej [2, s. 16]

Postanowienia kodeksu pracy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia pracownikom

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy to działalność
zmierzająca do ochrony pracownika przed wypadkiem. Natomiast higiena pracy obejmuje
działania chroniące pracownika przed utratą zdrowia, zwłaszcza w następstwie chorób
zawodowych [6, s. 9].

Rys. 1. Opracowanie własne na podstawie informacji [2, s. 16]

Zasady higieny dotyczą:

–

pomieszczeń,

–

innych pomieszczeń w zakładzie,

–

sprzętu, maszyn i urządzeń,

–

procesów produkcji,

–

produktów,

Higiena

w zakładzie
pracy

Higiena

personelu

Higiena

produktów

Przykłady:

– sprzątanie,

mycie,
dezynfekcja
pomieszczeń,
naczyń
urządzeń,

– zwalczanie

szkodników.

Przykłady:

– higieniczna

obróbka
nieuszkodz–
nych surowców bez
oznak zepsucia,

– dodatki

i opakowania
spełniające normy
chemiczne
i mikrobiologiczne.

Przykłady:

– higiena

osobista,

– zapobieganie

chorobom,

– dobór

i pielęgnacja
odzieży
ochronnej,
badania
lekarskie
personelu.

Higiena

produkcji

Przykłady:

– zachowanie

zasad higieny
pracy
w procesie
pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

odpadów,

–

zatrudnionego personelu,

–

zaopatrzenia w wodę.
Pracownicy zobowiązani są do przestrzegania następujących zasad:

1. Posiadania aktualnej książeczki zdrowia i zgłoszenie się na badania okresowe.
2. Osoby chore lub podejrzane o chorobę powinny być odsunięte od pracy.
3. Włosy powinny być czyste, związane, zabezpieczone nakryciem głowy.
4. Nie powinno się dotykać podczas pracy nosa, ust i uszu – jeśli to zrobimy, powinniśmy

umyć ręce w środku myjąco-dezynfekującym.

5. Jedzenie, picie, żucie gumy i palenie tytoniu podczas pracy są zabronione.
6. Odzież ochronna powinna być czysta – nie powinno się używać agrafek czy szpilek.
7. Przed wyjściem do toalety, poza teren zakładu lub miejsce sprzedaży należy zdjąć odzież

i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, np. rękawiczki jednorazowe.

8. Noszenie biżuterii jest zakazane.
9. Uczestnictwo w szkoleniach z zakresu higieny jest obowiązkowe.

Natomiast w higienie produkcji obowiązują następujące zasady:

1. Poszczególne czynności powinny być wykonywane na wydzielonych stanowiskach pracy

przy użyciu wydzielonego sprzętu.

2. Procesy produkcyjne brudne muszą być prowadzone w wydzielonych pomieszczeniach

z zachowaniem izolacji od procesów czystych.

3. Nie wolno używać tego samego sprzętu wielokrotnie do różnych działań.
4. Odpadki organiczne i śmieci należy segregować zgodnie z ich rodzajem. Jak najszybciej

należy je usuwać poza teren zakładu [7, s. 24].
Pomieszczenia, związane są z produkcją, powinny spełniać wymagania sanitarno-

higieniczne, które dotyczą:
–

właściwego rozplanowania pomieszczeń – bardzo ważne jest, aby drogi „brudne” nie
krzyżowały się z „czystymi”,

–

materiałów konstrukcyjnych, stosowanych w zakładzie,

–

wysokości pomieszczeń,

–

rodzaju powierzchni ścian i posadzek,

–

konstrukcji okien,

–

instalacji elektrycznej,

–

wentylacji,

–

oświetlenia,

–

rodzaju i temperatury wody cieplnej i zimnej,

–

pomieszczeń do usuwania odpadów,

–

ochrony środowiska,

–

dróg transportu,

–

dojazdu do lokalu,

–

utrzymania czystości.
Sprzątanie to podstawowy zabieg, w czasie którego usuwa się mechanicznie

z powierzchni różne zanieczyszczenia, wśród nich drobnoustroje [2, s. 25].

Duże znaczenie w higienie pomieszczeń ma sprzątanie codzienne obejmujące czynności

porządkowe wykonane pod koniec dnia pracy i po każdej zmianie. Są to:
–

mycie powierzchni stołów, blatów,

–

mycie maszyn, urządzeń, drobnego sprzętu,

–

porządkowanie pomieszczeń i stanowisk pracy,

–

usuwanie z pomieszczeń resztek produkcyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

mycie i dezynfekcja pojemników na odpadki,

–

mycie urządzeń sanitarnych,

–

wietrzenie pomieszczeń produkcyjnych,

–

sprzątanie pomieszczeń konsumenckich,

–

sprzątanie całego otoczenia zakładu [2, s. 25].
Wyposażenie techniczne każdego zakładu powinno być tak zaprojektowane, aby

zapewniało:
–

wysoką jakość powierzchni procesu pracy,

–

dobór odpowiednich połączeń i uszczelnień,

–

odpowiedni sposób ustawienia i mocowania do podłoża,

–

łatwość mycia.
Proces mycia i dezynfekcji ma decydujące znaczenie w higienie produkcji. Zapewnia

przyjemne i bezpieczne warunki pracy, mogące przyciągać gryzonie i inne szkodniki,
zapobiega awariom, korzystnie działa na klientów [2, s. 28].

Skuteczne przeciwdziałanie zagrożeniom zdrowia i życia ludności, charakterystycznym dla

współczesnej cywilizacji jest możliwe jedynie przy szerokim zaangażowaniu społecznym.
Przeciwdziałanie obecnym zagrożeniom zdrowotnym wymaga bowiem zbiorowego wysiłku,
np. w celu ochrony środowiska. Niezwykle ważne jest także, kształtowanie pożądanych
nawyków zdrowotnych w społeczeństwie. Postęp cywilizacji i wzrost dobrobytu mogą bowiem
stać się czynnikiem działającym destruktywnie na nasze zdrowie, o czym świadczą przykłady z
wielu krajów wysoko rozwiniętych, w których pojawiają się niekorzystne zmiany w sposobie
życia mieszkańców, sprzyjające upowszechnienie się tzw. chorób cywilizacyjnych. Do zmian
takich

należy

np.

zmniejszona

aktywność

ruchowa,

nieprawidłowe

odżywianie,

rozpowszechnienie palenia tytoniu czy nadmierne obciążenie neuropsychiczne.

Działanie prowadzące do zapobiegania chorobom i wzmacniania zdrowia można podzielić

na trzy grupy:
–

kształtowanie optymalnych dla życia i rozwoju człowieka warunków środowiska
materialnego i społecznego,

–

rozwijanie kultury zdrowotnej społeczeństwa,

–

rozwijanie profilaktycznej działalności służby zdrowia.
W ogólnym zarysie zapobiegania zakażeniom bardzo duże znaczenie ma higiena trybu

życia.

Na pojęcie higienicznego trybu życia składają się różnorodne uświadomione

i nieuświadomione zachowania człowieka, które mają wpływ na zapobieganie chorobom
i polepszanie zdrowia. Prowadzenie higienicznego trybu życia to nie tylko przestrzeganie
zbioru ścisłych reguł. Musi iść z nim w parze daleko idąca indywidualizacja, ponieważ nie ma
jednego wzoru na sposób życia. Istnieją wszakże pewne wspólne zasady postępowania
zgodnie z potrzebami zdrowia. Higieniczny tryb życia nie może być czymś uciążliwym.

Higiena osobista to całość zachowań sprzyjających utrzymaniu i umacnianiu zdrowia,

w tym także działań związanych z utrzymaniem czystości ciała, odzieży i najbliższego
otoczenia, z doborem odzieży i obuwia pod kątem ich właściwości zdrowotnych,
z higienicznym przyrządzaniem posiłków.

Zachowanie czystości było i jest jednym z podstawowych wymagań higienicznych,

ponieważ uchybienia w tym zakresie stanowiły i jeszcze stanowią bardzo istotną przyczynę
szerzenia się chorób zakaźnych. Istnieje np. pojęcie chorób „brudnych rąk”, do których zalicza
się dur brzuszny, czerwonkę i inne choroby przewodu pokarmowego o podłożu zakaźnym.

Obok względów estetycznych utrzymanie czystości skóry ma istotne znaczenie

higieniczne, przyczyniające się do prawidłowego jej funkcjonowania jako powłoki ochronnej.
Źle utrzymana skóra, zwłaszcza rąk, zaniedbane włosy czy paznokcie mogą stanowić

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

doskonałe podłoże dla rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych. Wyrobienie nawyku mycia
rąk już od wczesnych lat stanowi ważny sprawdzian kultury zdrowotnej i ogólnej. Troska o
skórę rąk nakazuje stosowanie ochronnych rękawic przy wykonywaniu prac szczególnie
brudzących, wymagających moczenia rąk lub stwarzających możliwości powstawania
mikrourazów. Do ochrony rąk oraz ich pielęgnacji wskazane jest stosowanie kremów
ochronnych i odżywczych. Uchybienia w pielęgnacji rąk i stóp oraz mikrourazy, na które
narażone są stopy i ręce, stosunkowo często przyczyniają się do rozwoju zakażeń.
Powstawaniu grzybicy naskórkowej i drożdży, zwłaszcza w przestrzeniach międzypalcowych,
sprzyja maceracja naskórka pod wpływem wilgoci, np. pocenia się.

Źródłem chorób mogą być:

–

ludzie zakaźnie chorzy i chore zwierzęta,

–

ludzie i zwierzęta będące nosicielami zarazków,

–

czasem zwłoki ludzkie lub zwierząt krótko po śmierci.
Okres zaraźliwości jest to czas, w którym zakażenie może być przenoszone na ludzi

zdrowych. W różnych chorobach zakaźnych okres ten ma różną długość.

Do grupy dróg bezpośredniego szerzenia się zakażeń należą:

–

bezpośrednia styczność z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, podczas pielęgnacji
i leczenia chorych,

–

bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem (np. ukąszenia, zadrapania),

–

droga łożyskowa (wrodzone postacie chorób, np. różyczka, toksoplazmoza), w trakcie
porodu, karmienia piersią,

–

zakażenie własnymi pasożytami (np. jajami owsika przenoszonymi na własnych rękach do
ust).
Do grupy chorób pośredniego szerzenia zakażeń należą:

–

droga powietrzna, najczęściej kropelkowa, gdy zarazki dostają się do dróg oddechowych
wraz z kropelkami wydzielin od chorych podczas kaszlu, kichania, głośnego mówienia,

–

droga pokarmowa, przez zakażone pokarmy, przez zakażoną wodę, przy czym dochodzi
czasem do dużych epidemii o szczególnej dynamice,

–

zakażenie poprzez glebę, w której znajdują się zarazki, zwykle w postaci przetrwalnikowej
(np. tężca, jaja pasożytów wielokomórkowych),

–

przenoszenie przez stawonogi, głównie owady, ale także przez kleszcze i rzadziej
roztocze,

–

przenoszenie przez przedmioty w otoczeniu człowieka (zakażona bielizna osobista,
pościelowa, środki toaletowe, książki, zabawki dziecięce).
Czynniki obronne w czasie zakażenia są ukierunkowane na przeciwdziałanie szkodliwej

działalności poszczególnych zarazków. Organizm może je uzyskać w sposób bierny –
w okresie niemowlęcym przeciwciała z mleka matki, później swoiste przeciwciała we
wstrzyknięciach surowicy odpornościowej oraz w sposób czynny naturalny – przechorowanie i
zakażenie bezobjawowe albo sztuczne – wytworzenie w organizmie odporności swoistej
poprzez szczepionki.

W epidemiologii ogromne znaczenie ma wiedza o różnych aspektach życia społecznego,

o rozwoju ekonomicznym, demograficznym, stanie higieny społeczeństwa, o służbie zdrowia.
Czynniki te wpływają na poszczególne ogniwa procesu epidemicznego, działają hamująco na
szerzenie się chorób zakaźnych lub ułatwiają ich rozpowszechnianie.

Urbanizacja np. i związane z nią warunki bytowania ludności ułatwiają szerzenie się

niektórych zakażeń, zwłaszcza wśród dzieci, natomiast lepsze warunki mieszkaniowe,
odpowiedni stan higieny komunalnej, higieny żywienia przyczyniają się w znacznym stopniu do
ograniczenia występowania wielu chorób głównie szerzących się w drogą pokarmową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasięg chorób zakaźnych może być różny. Zachorowania pojedyncze, odosobnione,

nazywa się sporadycznymi. Jeśli choroba utrzymuje się na pewnym obszarze stale, dając
podobną liczbę zachorowań, mówi się o epidemii.

Sprawne działanie w zwalczaniu chorób zakaźnych polega na:

–

możliwie wczesnym prawidłowym rozpoznaniu choroby, wykryciu źródła lub źródeł
zakażenia i unieszkodliwianiu ich,

–

przerwaniu, a gdy to jest niemożliwe ograniczeniu dróg szerzenia się choroby,

–

ochronie ludzi z otoczenia, a niekiedy większej populacji, przed zachorowaniami.
Unieszkodliwienie źródeł zakażenia to przede wszystkim izolacja chorych oraz ich

leczenie, które obok innych pozytywnych wyników może skrócić okres zaraźliwości i w ten
sposób ograniczyć rozwój procesu epidemicznego

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem higieny?
2. Co grozi w przypadku nieprzestrzegania zasad higieny?
3. Jakie czynniki warunkują bezpieczeństwo higieny pracy?
4. Jak podzielimy higienę pracy?
5. Czego dotyczą zasady higieny?
6. Jakie zasady powinny przestrzegać pracownicy?
7. Jakie zasady higieny obowiązują w pracy?
8. Jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy?
9. Jakie znaczenie w higienie pracy ma codzienna higiena pomieszczeń produkcyjnych?
10. Jakie są źródła zakażenia?
11. Jakie znasz bezpośrednie drogi szerzenia się zakażeń?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij zasady zorganizowania pracy pod względem higieny pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2) rozróżnić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy na forum grupy,
3) scharakteryzować czynniki bhp.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ znaczenie:

−

Higieny w zakładzie pracy,

−

Higieny personelu,

−

Higieny produktów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Higieny produkcji oraz opisz jakie warunki higieny powinny być przestrzegane
w zakładzie pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) omówić poszczególne rodzaje higieny pracy,
2) określić jakie znaczenie ma przestrzeganie higieny w miejscu pracy,
3) wskazać czym grozi nieprzestrzeganie zasad higieny pracy,
4) omówić swoje propozycje na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wskaż, jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy. Dokonaj analizy

zagrożeń, jeżeli urządzenia techniczne nie spełniają wymogów bhp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać wymogi jakie powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy,
2) wskazać warunki, których nie powinny spełniać urządzenia,
3) wyjaśnić jakie niebezpieczeństwa grożą pracownikowi gdy pomieszczenia nie spełniają

warunków bhp,

4) scharakteryzować wymogi bhp, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia,
5) dokonać analizy dlaczego brak higieny w pomieszczeniach grozi niebezpieczeństwu nie

tylko dla pracownika,

6) zaprezentować efekty wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia

–

przybory do pisania,

–

kolorowe kartki – czerwone i niebieskie.

Ćwiczenie 4

Zaznacz poprawną odpowiedź spośród trzech możliwości:

Karta pracy – ćwiczeń

1. Postanowienia kodeksu pracy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia pracownikom:

a) bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
b) dobrego i dużego wynagrodzenia,
c) dobrych warunków pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować pytania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) wskazać poprawne odpowiedzi,
3) scharakteryzować poszczególne zagadnienia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Wyjaśnij do czego pracodawca jest zobowiązany gdy prowadzi działalność gospodarczą

i zatrudnia pracowników, oraz co mu grozi gdy stwarza zagrożenie wystąpienia
niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracownika?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać

obowiązki

pracodawcy

rozpoczynającego

działalność

gospodarczą

i zatrudniającego pracowników,

2) określić konsekwencje dla pracodawcy, który nie przestrzega i zarazem stwarza

zagrożenie wystąpienia niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracowników,

3) scharakteryzować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusze papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie higieny?



2) wskazać czynniki warunkujące bezpieczeństwo higieny pracy?



3) określić czego dotyczą zasady higieny?



4) wskazać wymogi higieny pomieszczeń w miejscu pracy?



5) określić jakie znaczenie ma higiena pracy?



6) określić źródła zakażeń?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Klasyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy są kształtowane przez czynniki

materialne i społeczne.

Czynniki materialne obejmują między innymi:

–

budynki i pomieszczenia zakładu pracy,

–

wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i urządzenia produkcyjne,

–

czynniki szkodliwe i uciążliwości występujące na stanowiskach pracy,

–

zagrożenia wypadkowe,

–

ogólne zabezpieczenia techniczne: wentylacja, klimatyzacja itp.,

–

zabezpieczenia poszczególnych stanowisk pracy lub maszyn,

–

zaopatrzenie pracowników w sprzęt ochrony osobistej, np. rękawice ochronne i fartuchy
oraz potrzebne środki.
Uwarunkowania społeczne obejmują sferę organizacji pracy, płac, motywacji do

wykonywania zadań, stosunków międzyludzkich i wiele innych [6, s. 9]

Bezpieczeństwo w zakresie pracy gwarantowane jest przede wszystkim przez odpowiedni

stan obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy, maszyn i innych urządzeń technicznych oraz
stosowanie materiałów i procesów technologicznych które są bezpieczne dla zdrowia
pracownika.

Środowisko pracy jest swego rodzaju środowiskiem nienaturalnym, wytworzonym przez

człowieka. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika, więc z narażenia
pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących
na stanowisku pracy.

Czynnik niebezpieczny to czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub

innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
śmiertelnego.

Czynnik szkodliwy oznacza czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do

pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

Czynnik uciążliwy nie stanowi wprawdzie zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka,

lecz utrudnia pracę lub przyczynia się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do
wykonywania pracy lub innej działalności bądź wpływa na zmniejszenie wydajności.
W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać się
szkodliwym,a szkodliwy – niebezpiecznym.

W procesie pracy człowiek oddziałuje bezpośrednio lub pośrednio na szeroko rozumiane

przedmioty pracy (narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie stanowisk pracy,
surowce, materiały i półfabrykaty stałe lub płynne, wyroby gotowe itp.), które w strefach
swojego naturalnego oddziaływania stanowią potencjalne źródła niebezpiecznych czynników
mechanicznych, mogących powodować zagrożenia. Zagrożenie urazami powstaje wówczas,
gdy na człowieka oddziałuje lub może oddziaływać czynnik niebezpieczny, którego źródłem
mogą być wymienione wyżej przedmioty pracy lub podmioty otoczenia. Oddziaływania te
mogą prowadzić do bezpośredniego uderzenia, przecięcia, zmiażdżenia, przebicia lub innego
urazu ciała człowieka. Urazy mechaniczne ciała człowieka mogą być również następstwem
takich zdarzeń, jak poślizgnięcie się na posadzce czy upadek z

wysokości.

Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy,

rozpoznanie zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków
pracy. Do elementów procesu rozpoznawania zagrożeń można zaliczyć: właściwe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odczytywanie sygnałów, zrozumienie przebiegu procesów pracy, postrzeganie środowiska
pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa, postrzeganie czynników (przyczyn) zagrożeń.
Zagrożenia są klasyfikowane na kilka sposobów w zależności od zastosowanego kryterium
klasyfikacji. Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium podziału
rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się:
– zagrożenia fizyczne,
– zagrożenia chemiczne,
– zagrożenia biologiczne,
– zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).

Do grupy najprościej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich

wczesne rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka a ich
identyfikacja możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami –
miernikami (obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacze cyfrowe). Zagrożenia fizyczne to
wszystkie obce substancje i materiały, które mogą spowodować fizyczne uszkodzenia
człowieka.

Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę ze względu na powszechność występowania

możemy wymienić:
–

mikroklimat zimny i gorący,

–

hałas,

–

wibracje.
Zagrożenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje chemiczne w postaci par

dymów, gazów płynów oraz aerozolu.

Natomiast zagrożenia biologiczne to bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty związane z pracą

wykonywaną w działalności medycznej, gospodarce hodowlanej, zakładach mięsnych.

Poza czynnikami szkodliwymi w zakładzie pracy występują różne uciążliwości, czyli

niemierzalne negatywne uwarunkowania wynikające z charakteru wykonywanej pracy.
W zakładach pracy są to najczęściej: nadmierny wysiłek przy dźwiganiu ciężarów, praca
stojąca, długotrwałe moczenie rąk i wiele innych. Szczególnym rodzajem uciążliwości jest
praca nocna [6, s. 10].

W Polsce dla wielu chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych obowiązują

normatywy higieniczne. Są to:
–

najwyższe dopuszczalne stężenia chemicznych czynników szkodliwych, mierzonych
laboratoryjnie,

–

najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznych czynników szkodliwych mierzone sprzętem i
aparaturą kontrolno pomiarową.
Obowiązujące w Polsce najwyższe stężenia i natężenia czynników szkodliwych ustalają

rozporządzenia ministra właściwego do spraw pracy, wydane w porozumieniu z ministrem
zdrowia. Pracodawcy powinni znać stężenia i natężenia czynników szkodliwych na
stanowiskach pracy oraz dbać, aby nie przekroczyły obowiązujących normatywów, a także
informować pracowników o zagrożeniach. Badania i pomiary stężeń czynników szkodliwych
wykonują odpowiednie stacje sanitarno-epidemiologiczne i inne laboratoria świadczące tego
typu usługi.

Do zagrożeń psychospołecznych zaliczamy stres, który jest zwiazany z pracą powodującą

niepożądane skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa. Należało by dążyć do zminimalizowania
sytuacji stresowych w miejscu pracy. Jednym z punktów wyjącia może być działanie służb
państwowych i zatrudniach, którzy są za wprowadzeniem optymalnych schematów ochrony
przed zagrożeniem. Na przykład, w sytuacji zagrożenia infekcją bakteryjną byłoby to m.in.
wyposażenie placówek medycznych w odpowiednie zestawy leków, ochrony osobistych
personelu.
Następstwem niekorzystnych warunków lub charakteru wykonywanej pracy są choroby
zawodowe. Są to schorzenia, które mają związek z wykonywaną pracą [6, s. 10–11].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem czynnik niebezpieczny?
2. Co zaliczamy do czynników szkodliwych?
3. Co rozumiesz pod pojęciem czynnik uciążliwy?
4. Jakie zagrożenia zaliczamy do fizycznych?
5. Co rozumiemy pod pojęciem zagrożenia chemicznego?
6. Co wchodzi w skład zagrożeń biologicznych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownika w zakresie bhp?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać czynniki gwarantujące bezpieczeństwo i higienę pracy,
2) wskazać i omówić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawcy na forum grupy,
3) scharakteryzować czynniki bhp pracy w miejscu pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

W poniższym tekście wstaw brakujące słowa, tak aby zdania były prawidłowo

sformułowane.

Karta pracy – ćwiczeń

Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia pracownika na
działanie czynników niebezpiecznych,................................................, występujących na
stanowisku pracy.
Zagrożenie..................................., to wszystkie obce substancje i materiały, które mogą
spowodować fizyczne uszkodzenie człowieka.
Do grupy zagrożeń fizycznych zaliczamy: mikroklimat zimny i gorący ..........................,
...................... .
Zagrożenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje .................................... w
postaci par dymów, .................................. oraz aerozolu.
Do

grupy

czynników

uciążliwych

należą:.......................................,

praca

stojąca,

........................................................ .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać poprawne odpowiedzi w brakujące miejsca w tekście,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) uzasadnić odpowiedzi,
3) omówić swoje propozycje na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wskaż, jakie są czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe w miejscu pracy. Dokonaj

analizy czynników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać czynniki szkodliwe, niebezpieczne, uciążliwe,
2) określić jakie zagrożenia niosą ze sobą poszczególne czynniki w miejscu pracy,
3) dokonać analizy poszczególnych czynników,
4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

kartki papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownikom

w miejscu pracy?



2) scharakteryzować czynniki niebezpieczne?



3) określić czynniki uciążliwe?



4) określić zagrożenia chemiczne?



5) zdefiniować czynniki szkodliwe?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zagrożenia życia i zdrowia pracownika

4.4.1. Materiał nauczania

Bardzo ważnym elementem w procesie pracy jest dopasowywanie warunków pracy do

pracownika – co jest jednym z kluczowych celów ergonomii. Ważnym dla wszystkich
pracowników wykonujących pracę na stanowiskach pracy, jest zapoznanie się
z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca powodowała możliwie najmniejsze szkody i
negatywne komplikacje zdrowotne.

Praca to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia określonych

wartości materialnych bądź kulturalnych.
Stanowisko robocze to przestrzeń, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje
pracę. W przestrzeni tej znajdują się sprzęty i materiały niezbędne do produkcji, gotowe
wyroby oraz odpady. Stanowiska pracy muszą być dostosowane do rodzaju i wielkości
produkcji. Pracownik musi mieć zapewnioną swobodę ruchów i przestrzeń komunikacyjną.
Zaopatrzenie w materiały nie powinno być większe niż przewidziane na jedną zmianę. Odpady
poprodukcyjne należy sukcesywnie usuwać, zwłaszcza jeżeli zagrażają bezpieczeństwu
pracowników i jakości produkcji.
Maszyny i urządzenia muszą być sprawne technicznie i czyste. Sprzęt należy wykorzystywać
zgodnie z przeznaczeniem w sposób zapewniający bezpieczeństwo obsługi. O uszkodzeniach i
niesprawności sprzętu trzeba informować przełożonych. Maszyny w ruchu muszą być pod
stałym nadzorem, z wyjątkiem automatów [6, s. 43–44].

Jednym z zagrożeń na jakie jest narażona asystentka stomatologiczna w czasie pracy są

zakażenia i choroby zakaźne.
Zasada, że każdy pacjent jest potencjalnie zakaźny determinuje konieczność stosowania
odzieży ochronnej. Gdy przewiduje się kontakt z krwią lub innym potencjalnie infekcyjnym
materiałem koniecznym jest noszenie fartuchów ochronnych zawiązanych z tyłu, w razie
opryskania materiałem potencjalnie infekcyjnym należy użyć fartuch nieprzemakalny. Zawsze
należy używać rękawiczek jednorazowego użytku.

Pracownicy wykonujący pracę na stojąco powinni mieć możliwość odpoczynku w pozycji

siedzącej w pobliżu miejsca pracy.

W miejscu pracy czyha wiele zagrożeń związanych z wykonywaną pracą, jednak do

typowych zagrożeń w miejscu pracy zaliczmy:
–

pożar,

–

pasożyty,

–

zakażenie grypą,

–

przeciążenie układu ruchu,

–

czynniki chemiczne drażniące,

–

czynniki chemiczne alergeny – uczulenie na środki czyszczące i myjące,

–

skaleczenia, zakłucie,

–

wymuszona pozycja ciała,

–

poparzenia,

–

hałas,

–

porażenie prądem elektrycznym,

–

upadek,

–

mikroklimat,

–

tlenek węgla,

–

stres,

–

uderzenie człowieka o nieruchomy czynnik materialny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednak nie zawsze da się uniknąć wypadku w pracy. Gdy wypadek nastąpi to pracownik

jak pracodawca moją pewne obowiązki i zadania do spełnienia.

Pojęcie wypadku przy pracy, jakiemu uległ pracownik, definiuje ustawa z dnia 30

października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673).

Wypadek przy pracy to zdarzenie:

–

nagłe,

–

wywołane przyczyną zewnętrzną,

–

powodujące uraz lub śmierć,

–

które nastąpiło w związku z pracą.

Wszystkie cztery powyżej wymienione elementy muszą wystąpić łącznie. Brak któregoś

z nich powoduje, iż dany wypadek nie może być zakwalifikowany jako wypadek przy pracy.
Nagłość zdarzenia ma miejsce wówczas, gdy występuje w ciągu jednej dniówki roboczej
(obowiązującego czasu pracy, godzin nadliczbowych) włączając w to drogę do pracy
i z pracy.

Przyczyną zewnętrzną będą wszelkie urazy mechaniczne, chemiczne, cieplne, siły przyrody

oraz działanie osób trzecich.
Związek zdarzenia z pracą ma miejsce wówczas, gdy zdarzenie nastąpiło:
–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez poleceń. Czynnością taką będzie, np. próba usunięcia awarii przez
pracownika, jeżeli w jej trakcie uległ wypadkowi,

–

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze pomiędzy siedzibą
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Ustalając związek zdarzenia z pracą trzeba pamiętać, iż nie musi być on bezpośredni, tzn.

nie musi obejmować tylko czynności bezpośrednio dotyczących świadczenia pracy. Może on
dotyczyć również, dojścia pracownika do zakładu pracy, udanie się do przełożonego spożycia
posiłku itp. Związek z pracą występuje również wówczas gdy w czasie godzin pracy
pracownik zostanie zwolniony przez przełożonego w celu załatwienia spraw osobistych lub
wizyty u lekarza [5, s. 28–29].

Z wypadkiem przy pracy został również zrównany wypadek, jakiemu uległ pracownik:

–

w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem
pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
Okres delegowania pracownika poza miejsce jego stałego zamieszkania podlega
szczególnej ochronie. Wypadek przy pracy będzie więc również wypadek, jakiemu uległ
pracownik podczas czynności przygotowujących do pracy w następnym dniu, tj. w trakcie
mycia, przygotowania posiłku, snu, itp. Jednakże, jeżeli w czasie swojego czasu wolnego
pracownik odwiedzi znajomych i ulegnie u nich wypadkowi, to wówczas związek z pracą
zostanie zerwany i nie będzie to wówczas wypadek przy pracy,

–

w związku z udziałem w szkoleniu w zakresie powszechnej samoobrony,

–

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Wypadki przy pracy ustawa dzieli na:

1. Wypadki śmiertelne – jeżeli śmierć w wyniku wypadku nastąpiła w okresie

nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,

2. Wypadki ciężkie – jeżeli w wyniku wypadku nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała:
–

utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej,

–

inne uszkodzenia ciała albo rozstrój zdrowia naruszające podstawowe funkcje organizmu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

choroba nieuleczalna zagrażająca życiu,

–

trwała choroba psychiczna,

–

trwała, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie,

–

trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

3. Pozostałe wypadki (w tym zbiorowe) [5, s. 29]

Pracownik może również ulec wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy. Wypadkiem

tym jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło w drodze do lub
z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia
rentowego, a droga do pracy lub z pracy była najkrótsza i nie została przerwana.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się drogę:

–

z domu do pracy lub z pracy do domu,

–

do miejsca lub z miejsca innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł
ubezpieczenia rentowego, do zwykłego miejsca wykonywania funkcji lub zadań
zawodowych albo społecznych lub z tego miejsca,

–

do miejsca albo z miejsca odbywania nauki lub studiów,

–

do miejsca lub z miejsca zwykłego spożywania posiłków [5, s. 30].

Obowiązek udzielenia pierwszej pomocy pracownikowi, który uległ wypadkowi wynika

z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnie 1992 r. w sprawie ustalania okoliczności
i przyczyn wypadków przy pracy. Forma i zakres pierwszej pomocy zależne są od okoliczności
oraz urazowych następstw wypadku. Przełożony pracownika, który uległ wypadkowi,
obowiązany jest dopilnować, by poszkodowany znalazł się pod opieką lekarza
i powiadomić rodzinę o zaistniałym wydarzeniu [3, s. 15].

W razie zaistnienia w zakładzie wypadku bezpośredni przełożony (pracownika, który uległ

wypadkowi) obowiązany jest niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia
jego okoliczności i przyczyn. W szczególności nie należy dopuszczać do miejsca wypadku
osób niepowołanych, uruchamiać wstrzymanych maszyn i urządzeń, dokonywać zmiany
położenia urządzeń i przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć
jego okoliczności.

Pracodawca

obowiązany

jest

sporządzić

następującą

dokumentację

związana

z wypadkiem:
–

protokół powypadkowy,

–

statystyczną kartę wypadkową,

–

wpisać wypadek do rejestru wypadków,

–

kartę wypadku w drodze do lub z pracy [5, s. 39].

Protokół powypadkowy sporządza zespół powypadkowy przez pracodawcę, w którym

stwierdza, czy dany wypadek był wypadkiem przy pracy.

Protokół powinien być sporządzony nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania

zawiadomienia o wypadku. Jeżeli zespół przekroczy ten termin, wówczas ma obowiązek
wskazać w protokole uzasadnioną przyczyną opóźnienia. Do protokołu dołącza się wszystkie
dokumenty, na podstawie których zespół dokonał ustaleń. Członek zespołu może umieścić
w protokole zdanie odrębne. Z treścią protokołu zespół zapoznaje poszkodowanego lub
członków rodziny pracownika zmarłego na skutek wypadku. Poszkodowany lub członek
rodziny zmarłego pracownika ma prawo zgłaszać uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych
w protokole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy [9]

Tabela 1. Protokół powypadkowy [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku, gdy pracownik uległ wypadkowi, głównym celem podjętego postępowania

jest ustalenie, czy wypadek ten jest wypadkiem przy pracy, w drodze do lub
z pracy i jakie były jego przyczyny. Obowiązki pracodawcy z tym związane określone są
w art. 234 Kodeksu pracy oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.
w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich
dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy
pracy.

Do podstawowych obowiązków pracodawcy w chwili wypadku należy:

–

podjęcie niezbędnych działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie,

–

zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanemu pracownikowi,

–

zabezpieczenie miejsca wypadku,

–

zbadanie przyczyn i okoliczności wypadku,

–

sporządzenie dokumentacji wypadkowej,

–

niezwłoczne powiadomienie właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym,
ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który
wywołał wyżej wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za
wypadek przy pracy[4, s. 38].

Jeżeli pracodawca nie powiadomi właściwego inspektora pracy i prokuratora

o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy, wówczas będzie to stanowiło
wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art.283 § 1 pkt 6 Kodeksu pracy) i będzie
zagrożone karą grzywny.

W przypadku stwierdzenia, iż pracownik uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na

chorobę zawodową, zgodnie z ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. 199, poz. 1673),
pracownikowi przysługują zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek
wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta
szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej, dodatek pielęgnacyjny, pokrycie
kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenie
w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą, odszkodowanie za podmioty
utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy miejscem pracy?
2. Jakie wyróżniamy zagrożenia w miejscu pracy?
3. Co rozumiemy po pojęciem wypadku przy pracy?
4. Jak dzielimy wypadki w pracy?
5. Do czego jest zobowiązany pracodawca gdy nastąpi wypadek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj uważnie poniższe zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami

P –prawda lub F – fałsz.

Karta pracy – ćwiczeń

−

wypadkiem nazywamy zdarzenie śmiertelne i nagłe__,

−

pracodawca powinien zapewnić odpowiednie warunki pracy zgodne z przepisami bhp__,

−

pracownik ma obowiązek spać w ciągu pracy ok. 1 godziny__,

−

protokół powypadkowy musi sporządzać pracownik__,

−

pracownik może palić tytoń w czasie pracy__,

−

pracownik w czasie pracy musi nosić ubranie ochronne__,

−

pracownik nie musi powiadamiać o wypadku przy pracy__,

−

pracodawca jest zobowiązany do zapobiegania wypadkom w pracy__.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczniowie powinni:

1) scharakteryzować obowiązki pracodawcy i pracownika,
2) wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,
3) wymienić poszczególne zdania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wskaż zasady i kierunki kształtowania poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy

w miejscu pracy pracowników. Wykorzystaj kartki koloru niebieskiego i czerwonego dla
zidentyfikowania zasad i kierunków?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać zasady bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników,
2) wymienić i scharakteryzować poszczególne zasady bezpieczeństwa i higieny pracy

pracowników,

3) wyjaśnić w jakim celu należy dobrze organizować środowisko pracy aby było ono

bezpieczne dla pracownika,

4) określić jakie elementy wskazują na to że miejsce pracy nie jest bezpieczne,
5) zaprezentować swoje zdanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

dwie kartki, jedna koloru czerwonego druga niebieskiego,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zdefiniuj i wyjaśnij poszczególne etapy wypadku przy pracy.

Karta pracy – ćwiczeń

Zagadnienia

Wyjaśnienie zagadnień

Definicja wypadku przy
pracy

Podział wypadku przy
pracy

Obowiązki pracodawcy
w przypadku zaistnieni
a wypadku przy pracy

Dokumentacja
powypadkowa

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy,
2) określić kiedy zaistnieje wypadek przy pracy,
3) określić jakie są obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,
4) określić jaki jest podział wypadku przy pracy,
5) wyliczyć obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,
6) wyliczyć dokumentację powypadkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Pracownik w miejscu pracy skaleczył się urządzeniem technicznym. Wypełnij protokół

powypadkowy dla pracownika, który uległ wypadkowi w czasie pracy.

Karta pracy – ćwiczeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać rodzaj wypadku przy pracy,
2) sporządzić protokół powypadkowy,
3) dokonać analizy poprawności sporządzenia protokołu na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować stanowisko robocze?



2) wyliczyć zagrożenia w miejscu pracy?



3) wyjaśnić pojęcie wypadku w pracy?



4) określić podział wypadków przy pracy?



5) wskazać do czego jest zobowiązany pracodawca gdy nastąpi wypadek?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym

4.5.1. Materiał nauczania

Na pracowników mogą działać różne czynniki szkodliwe oraz uciążliwości związane ze

stanowiskiem pracy i niekorzystnie wpływać na stan ich zdrowia. Czynniki szkodliwe –
chemiczne, fizyczne i biologiczne – są zawsze związane ze środowiskiem pracy. Natomiast
uciążliwości wynikają z charakteru wykonywanej pracy.

Czynniki szkodliwe chemiczne stanowią największą grupę szkodliwości. Najczęściej

występują w postaci pyłów, par, gazów i dymów, które przedostają się do organizmu głównie
przez drogi oddechowe, w znacznie mniejszym stopniu przez usta i przewód pokarmowy.
Nieliczne z nich są wchłaniane przez skórę. Wchłonięte w nadmiarze mogą powodować
zatrucia [6, s. 52].

Bardzo ważnym elementem w każdej pracy jest unieszkodliwianie, czyli całkowite lub

częściowe eliminowanie szkodliwego oddziaływania środków toksycznych poprzez ich
utylizację (gospodarcze wykorzystanie odpadów) lub izolację od środowiska:

Unieszkodliwianie toksyn obejmuje:

–

selektywne gromadzenie w miejscu powstania z rozdzieleniem na te składniki, które mogą
być zagospodarowane jako surowce wtórne, oraz pozostałe, wymagające izolacji oraz
dokładne ich oznaczenie i zabezpieczenie w miejscu ich przechowywania,

–

składowanie na wysypiskach specjalnie zbudowanych i odpowiednio zlokalizowanych
z dala od ujęć wody pitnej, w podłożu o małej przepuszczalności, zabezpieczających
środowisko przed rozprzestrzenianiem się toksyn,

–

spalanie – najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania wszelkich substancji i odpadów
– jest zalecana zwłaszcza dla odpadów stanowiących zagrożenie epidemiologiczne,
gazowe produkty spalania zawierające szkodliwe dla środowiska składniki muszą być
przed odprowadzeniem do atmosfery oczyszczone.

Ostre zatrucia powstają wskutek krótkotrwałego działania czynnika szkodliwego o dużym

stężeniu. Na przykład zatrucia tlenkiem węgla powstają w czasie od kilkunastu minut do kilku
godzin jego oddziaływania, zależnie od stężenia. Natomiast zatrucia przewlekłe to wynik
narażenia osoby na czynniki szkodliwe przez dłuższy czas, liczony w miesiącach, a nawet
latach. Wiele czynników chemicznych działa na skórę drażniąco lub uczulająco, np. żywice
epoksydowe lub składniki smarów [6, s. 52].

Do czynników szkodliwych fizycznych zalicza się niekorzystny mikroklimat – zimny

i gorący – oraz hałas i wibracje.

Hałas to zjawisko akustyczne, które w danej chwili i miejscu działa negatywnie na

organizm człowieka. Jest najczęściej występującym fizycznym czynnikiem szkodliwym, a jego
źródłem są maszyny i urządzenia, w tym wentylacyjne. Praca w nadmiernym hałasie ogranicza
zdolność myślenia, pobudza nerwowo i powoduje szybkie zmęczenie. Hałas o natężeniu
powyżej 90 dB (decybeli) może spowodować uszkodzenie słuchu. Dla porównania samochód
osobowy jadący z prędkością 100 km/h wytwarza hałas o natężeniu około 76 dB, a głośno
nastawione radio lub telewizor – 70 dB [8, s. 52].

Do szkodliwych czynników biologicznych należą bakterie, wirusy i pasożyty, które

wywołują choroby zakaźne lub zakażenia.
Całkowite wyeliminowanie chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych z miejsca pracy
jest

najczęściej

nieosiągalne.

Zwykle

wymaga

dużych

nakładów

finansowych

i radykalnej zmiany technologii. Na przykład benzen o silnym działaniu rakotwórczym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zastąpiono innymi, mniej toksycznymi rozpuszczalnikami. Kilka lat temu wycofano azbest
z przemysłu z powodu zagrożenia pylicą i rakiem płuc [6, s. 53].

Każdy zakład pracy musi zadbać o to, aby występujące tam czynniki chemiczne nie

przekraczały najwyższych dopuszczalnych stężeń, a szkodliwe czynniki fizyczne, jak hałas
i wibracje, najwyższych dopuszczalnych natężeń. W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenia
czynników chemicznych oraz najwyższe dopuszczalne natężenia czynników fizycznych
określają rozporządzenia ministra pracy. Badania stężeń i pomiary natężeń tych czynników
wykonują odpłatnie usługowe laboratoria higieny pracy oraz stacji sanitarno-epidemiologiczne.

Utrzymanie stężeń i natężeń czynników szkodliwych w bezpiecznych granicach

umożliwiają między innymi ogólne środki techniczne: wentylacja, klimatyzacja, hermetyzacja
urządzeń, wyciszanie hałaśliwych maszyn. W razie konieczności stosuje się indywidualne
środki ochrony, jak ochronniki słuchu ( wkładki do przewodu słuchowego, nauszniki)
zabezpieczające przed hałasem, okulary chroniące przed promieniowaniem ultrafioletowym [6,
s. 53].

Do uciążliwości wynikających z charakteru wykonywanej pracy należy między innymi

nadmierny wysiłek mięśni podczas dźwigania ciężarów, praca w pozycji stojącej, praca
z długotrwałym zaangażowaniem ograniczonych grup mięśni i monotonią ruchów. Innym,
bardzo specyficznym rodzajem uciążliwości jest praca nocna. W odróżnieniu od czynników
szkodliwych uciążliwości są niemierzalne [6, s. 53].

Do najczęściej występujących czynników szkodliwych w miejscu pracy należą:

–

niekorzystny mikroklimat,

–

znaczna wilgotność (następstwo intensywnego parowania),

–

obecność dymu i spalin z palenisk (z tlenkiem węgla),

–

ciągłe moczenie rąk w wodzie z roztworami środków myjących,

–

praca w pozycji stojącej (przy stołach produkcyjnych, zlewozmywakach i bufetach),

–

praca nocna (w lokalach rozrywkowych) [6, s. 54].

Jak należy unikać i likwidować zagrożenia obrazuje tabela 2.

Tabela 2. Identyfikacja i charakterystyka zagrożeń

Zagrożenia

Charakterystyka zagrożeń

Środki zaradcze

Pożar, wybuch

Obsługa trzonu gazowego

Przestrzeganie: instrukcji bhp
i ppoż

Pasożyty (np.glista ludzka
itp.)

Kontakt z zanieczyszczonymi
glebami warzywami
i ziemniakami

Przestrzeganie: instrukcji bhp
i reżimu sanitarnego

Zagrożenie grypą

Kontakt z pracownikami
zatrudnionymi w oddziałach
lub pacjętami

Szczepienie ochronne,
przestrzeganie: instrukcji bhp
i reżimu sanitarnego

Przeciążenie układu ruchu

Przenoszenie dużych garnków
z posiłkami przy sporządzaniu
i wydawaniu posiłków,
produktów spożywczych:
warzyw, owoców
w skrzynkach i pojemnikach

Przestrzeganie: norm
dźwigania dla kobiet, rotacji
pracowników, instrukcji bhp,
badań lekarskich,
przeciwwskazań
zdrowotnych pracowników,
szkoleń bhp,
odpowiednia organizacja
pracy w zespole

Czynniki chemicznie

Stosowane środki do

Stosowanie środków ochrony

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drażniące

dezynfekcji

osobistej (maski, rękawice)
Przestrzeganie: instrukcji
bhp,
procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych pracowników

Czynniki chemiczne alergeny
– uczulenie na środki
czyszczące i myjące

Praca ze środkami czystości

Przestrzeganie: instrukcji
bhp,
procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych, przeniesienie
na inne stanowisko pracy

Skaleczenie, zakłucie

Obsługa naszyn i urządzeń o
ostrych krawędziach

Przestrzeganie instrukcji
bezpiecznej pracy,
zachowanie ostrożności,
stosowanie osłon na tarcze
tnące urządzeń

Wymuszona pozycja ciała

Praca powyżej 3 godzin
w ciągu zmiany roboczej
w pozycji stojącej przy trzonie
kuchennym

Przestrzeganie rotacji
pracowników
i przeciwwskazań
zdrowotnych

Poparzenia

Obsługa: kotłów warzelnych
parowych, trzonu gazowego
kuchennego, patelni
elektrycznej, piekarników,
wyparzacza do jaj itp.
Pośpiech, nieuwaga
pracownika

Przestrzeganie instrukcji bhp
na stanowisku pracy,
zachowanie ostrożności
podczas pracy

Hałas

Obsługa: maszyny i urządzeń

Przeprowadzanie okresowych
badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, używanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcją
obsługi

Oświetlenie (niedoświetlenie,
olśnienie, kontrast)

Awaria źródeł oświetlenia,
zużycie, zabrudzenie punktów
świetlnych

Przeprowadzenie okresowych
pomiarów natężenia
oświetlenia światłem
elektrycznym, stosowanie
źródeł światła zgodnie
z obowiązującymi normami

Upadek na tym samym
poziomie (potknięcie się
poślizgnięcie się)

Poślizgnięcie się na śliskiej
powierzchni, brak
odpowiedniego obuwia,
nieuwaga, pośpiech

Zachowanie ostrożności przy
poruszaniu się po śliskich
i mokrych powierzchniach,
stosowanie obuwia zgodnie
z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zużycia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Upadek na różnych
poziomach (schody)

Poślizgnięcie się na śliskiej
powierzchni, brak
odpowiedniego obuwia,
nieuwaga, pośpiech

Zachowanie ostrożności przy
poruszaniu się po schodach,
stosowanie obuwia zgodnie
z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zużycia

Uderzenie człowieka
o nieruchomy czynnik
materialny

Nieuwaga, pośpiech,
zastosowanie sprzętu dróg
komunikacyjnych

Zachowanie ostrożności przy
wykonywaniu pracy
i poruszaniu się,
przestrzeganie instrukcji bhp

Mikroklimat

Praca w miejscu złej
klimatyzacji,

Przeprowadzenie okresowych
pomiarów mikroklimatu,
stosowanie bawełnianej
odzieży ochronnej

Tlenek węgla

Obsługa trzonu gazowego
kuchennego

Przeprowadzanie okresowych
pomiarów stężenia tlenku
węgla

Stres

Związany z odpowiednim
i dobrym wykonywaniem
danego zawodu oraz z
odpowiednim zadowoleniem
klientów itp.

Dobór osób o odpowiednich
cechach psychofizycznych
odpornych na stres

Porażenie prądem
elektrycznym

Obsługa urządzeń i sprzętu
zasilanych energią elektryczną

Przeprowadzenie okresowych
badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, używanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcją
obsługi

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki szkodliwe zaliczamydo środowiska pracy?
2. Jakie istnieją szkodliwe czynniki biologiczne w miejscu pracy?
3. Jakie najczęściej występują czynniki szkodliwe?
4. W jaki sposób można unikać czynników szkodliwych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jakie najczęściej występują zagrożenia w miejscu pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zidentyfikować zagrożenia występujące w miejscu pracy,
2) określić co grozi pracownikowi w miejscu pracy, jeśli dane zagrożenie wystąpi,
3) wyjaśnić poszczególne zdania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij poniższą tabelę.

Karta pracy – ćwiczeń

Zagrożenia

Charakterystyka zagrożeń

Środki zaradcze

Mikroklimat

Porażenie prądem
elektrycznym

Upadek na tym samym
poziomie (potknięcie się
poślizgnięcie się)

Skaleczenie, zakłucie

Pożar, wybuch

Pasożyty (np.glista ludzka)

Zagrożenie grypą

Przeciążenie układu ruchu

Uderzenie człowieka
o nieruchomy czynnik
materialny

Wymuszona pozycja ciała

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,
3) zaprezentować efekt pracy,
4) dokonać oceny poprawności wykonania zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Rozwiąż krzyżówkę.

Karta pracy – ćwiczeń

1. Do tego czynnika szkodliwego należy gaz.
2. Jest on powyżej 90dB (decybeli) niebezpieczny dla zdrowia pracownika.
3. Jeden z trzech czynników szkodliwych.
4. Gdzie obsługuje się trzon gazowy może nastąpić?
5. Jeden z czynników fizycznych.
6. Określone normy mierzalne czynnika chemicznego.
7. Zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną mogącą powodować uraz lub śmierć

oraz, które nastąpiło w związku z pracą.

8. Mikroklimat to czynnik.
9. BHP w zakładzie pracy jest kształtowane przez czynniki społeczne.
10. Zapobieganie chorobom oraz ochrona zdrowia to inaczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie poszczególne zdania,
2) udzielić na nie poprawnej odpowiedzi,
3) rozwiązać hasło krzyżówki,
4) przeanalizować hasło krzyżówki,
5) przedyskutować odpowiedź na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jakie czynniki pozytywne i szkodliwe są związane ze

środowiskiem pracy?



2) wyliczyć szkodliwe elementy czynników biologicznych?



3) wyliczyć najczęściej występujące czynniki szkodliwe w pracy?



4) scharakteryzować sposoby unikania czynników szkodliwych w pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Środki ochrony osobistej

4.6.1. Materiał nauczania

Higiena osobista zapewnia człowiekowi zdrowie, estetyczny wygląd i świadczy o jego

kulturze. W zakładach pracy przestrzeganie higieny osobistej wpływa również na
bezpieczeństwo konsumentów i standard obsługi [6, s. 87].

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracodawca musi zapewnić pracownikom odzież

i ubranie robocze, jeżeli:
–

podczas pracy odzież pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

–

jest to niezbędne ze względów technologicznych bądź sanitarnych.
W praktyce odzież roboczą stosuje się podczas czynności bardzo brudzących oraz takich,

które wymagają zabezpieczenia wyrobów przed zanieczyszczeniem. W zakładach
podstawową odzieżą roboczą są białe fartuchy płócienne lub drelichowe oraz dwuczęściowe
ubrania drelichowe [6, s. 44].

Przede wszystkim stosuje się ją ze względów sanitarnych, gdyż chroni przed

zanieczyszczeniem pochodzącym z osobistego ubrania pracownika. Musi być swobodna
i dostosowana do temperatury typowej dla pomieszczeń pracy. Wskazane jest również
noszenie nakryć głowy – białe chustki, opaski na włosy lub płócienne czapki.

Poza odzieżą roboczą, na stanowiskach, gdzie występują niekorzystne czynniki, stosuje się

odzież ochronną [6, s. 44].

Przydzielana pracownikom odzież robocza i ochronna jest własnością zakładu pracy

i powinna być używana zgodnie z przeznaczeniem. Bez niej pracownik nie może podejmować
pracy. W razie przedwczesnego zużycia odzieży z winy pracownika może on być obciążony jej
kosztami. Pranie i naprawa odzieży roboczej to obowiązek zakładu, ale mogą być również
zlecane pracownikowi w zamian za ekwiwalent pieniężny [6, s. 44].

Przykładowy strój powinien zawierać:

–

biały fartuch,

–

zapaskę,

–

nakrycie głowy (czepek),

–

odpowiednie obuwie,

–

rękawice ochronne – gumowe.
Mycie i dezynfekcja rąk zanieczyszczonych drobnoustrojami nie stanowi dostatecznej

ochrony ani dla pracowników ani dla pacjentów. Nie można również wykluczyć, że na
powierzchni skóry rąk nie występują niewidoczne uszkodzenia, urazy, skaleczenia, otarcia.
Jedna z metod zapobiegania zakażeniom polega na maksymalnym ograniczeniu dostępu
płynów ustrojowych pochodzących od pacjentów na różne części ciała personelu medycznego.
Do osiągnięcia tego celu wykorzystuje się mechaniczne bariery między źródłem
drobnoustrojów a ciałem człowieka. Stosowanymi barierami są: rękawiczki, maski, okularyi
ubrania ochronne. Najskuteczniejszą metodą ochrony rąk przed bezpośrednim dostępem
drobnoustrojów jest nakładanie rękawiczek ochronnych. Rękawiczki powinny być nakładane
nie tylko w kontaktach z pacjentami z grup wysokiego ryzyka (np. choroby i nosicieli HIV),
ale muszą być stosowane rutynowo dla wszystkich pacjentów.

Jednym z ważnych elementów w pracy asystentki stomataologicznej są szczepienia

ochronne, które należą do jednych z najważniejszych metod profilaktyki chorób zakaźnych.

Pracownik powinien wyglądać ładnie, czysto i elegancko niezależnie od kategorii zakładu,

bo atrakcyjny wygląd sprawia, że nie tylko lepiej wykonuje on swoją pracę, ale przede
wszystkim bardziej higienicznie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co składa się na strój pracownika?
2. Czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzież ochronną w pracy?
3. Jaki wpływ na pracę ma strój?
4. Jak należy być ubranym w czasie pracy?
5. Co grozi pracownikowi jeśli nie nosi odpowiedniego stroju w czasie pracy?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj strój pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) scharakteryzować strój pracownika,
2) wskazać jakie znaczenie ma strój w pracy,
3) wskazać co grozi pracownikowi jeśli nie będzie wykonywał swojej pracy w odpowiednim

stroju,

4) zaprezentować swoją propozycję na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wskaż elementy i zasady mające znaczenie w pracy asystentki stomatologicznej?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać elementy jakie mają znaczenie w pracy asystentki stomatologicznej,
2) wskazać elementy mało istotne w pracy asystentki stomatologicznej,
3) określić zasady jakich należy przestrzegać w pracy stomatologicznej,
4) wskazać dlaczego należy przestrzegać zasady higieny w pracy,
5) określić najważniejsze zasady higieny pracy,
6) wskazać znaczenie stroju w pracy,
7) zaprezentować i dokonać analizy efektów pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać elementy odzieży ochronnej w miejscu pracy?



2) wskazać elementy dobrze zorganizowanego środowiska pracy?



3) wskazać jaki wpływ na pracę ma odpowiedni strój?



4) określić czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzież

ochronną w pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Pierwsza pomoc

4.7.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc to wszystkie czynności wykonywane przez osobę (osoby) udzielające tej

pomocy do chwili przybycia pogotowia lub przetransportowania chorego do placówki służby
zdrowia. Czynności te mogą dotyczyć zabiegów wykonywanych bezpośrednio na osobie
poszkodowanej. W zakres udzielanej pierwszej pomocy wchodzi również wezwanie
pogotowia, jak i ewentualne zorganizowanie transportu chorego, o ile nie ma możliwości lub
czasu na transport osoby poszkodowanej karetką. Bardzo ważnym czynnikiem udzielania
pierwszej pomocy jest zachowanie spokoju. Spokój ten jest potrzebny zarówno ofierze
wypadku, jak i ratownikowi oraz otoczeniu. Z poszkodowanym należy rozmawiać spokojnie
i rzeczowo. Pozwala to ofierze wypadku lub zachorowania czuć się bezpiecznie. W trakcie
rozmowy należy ustalić, co chory pamięta z wypadku, co go boli, czy chorował uprzednio na
choroby przewlekłe, np. cukrzycę. Należy również ustalić, jak i kogo z najbliższej rodziny
powiadomić o zaistniałej sytuacji [4, s. 16].

Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek zorganizowania i udzielania pierwszej

pomocy.
Ponadto zakład pracy ma obowiązek w chwili powstania wypadku w miejscu pracy:
–

zapewnić zabezpieczenie miejsca wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności
i przyczyn,

–

niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie
środki zapobiegawcze,

–

niezwłocznie powiadomić inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy i prokuratora oraz
jednostkę nadrzędną o każdym śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy.

Przed przystąpieniem do udzielania pierwszej pomocy ofierze lub ofiarom wypadku

należy szybko ocenić sytuację czyli należy:
–

ustalić przyczynę wypadku oraz ilość rannych,

–

stwierdzić, czy osobie (osobom) poszkodowanej nadal zagraża niebezpieczeństwo,

–

stwierdzić, czy ratownikowi (osobie udzielającej pierwszej pomocy) również nie grozi
niebezpieczeństwo,

–

ustalić, czy są inne osoby mogące w razie potrzeby pomóc w ratowaniu ofiary wypadku,

–

ocenić, czy istnieje możliwość wezwania fachowej pomocy medycznej (pogotowie)
i pomocy technicznej (straż pożarna, policja, pogotowie gazowe, pogotowie
energetyczne),

–

ustalić, czy dostępne są środki do udzielenia tej pomocy, np. materiały opatrunkowe,
nosze itp [4, s. 18–19].
Czynności podejmowane przez ratownika muszą być szybkie i zdecydowane, ale

rozważne. Pochopne działania mogą narazić ratownika na uraz i opóźnić udzielenie pomocy.
Równolegle z oceną sytuacji i okoliczności wypadku należy ocenić stan zdrowia
poszkodowanego (poszkodowanych):

−

czy jest przytomny,

–

czy oddycha,

–

sprawdza się czy jest wyczuwalne tętno.
Najczęściej w pracy asystentki stomatologicznej stanem zagrożenia pacjenta jest utrata

przytomności. Utrata przytomności to krótkotrwałe zaburzenie świadomości spowodowane
najczęściej przez spadek przepływu krwi przez naczynia mózgowe z powodu zaburzeń
krążenia. Zdarza się, że utrata świadomości występuje u osoby zdrowej z powodu nagłego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spadku całkowitego oporu obwodowego i ciśnienia tętniczego, poprzedzonego objawami
zwiastującymi (poty, bladość, bicie serca, szum w uszach). Tego typu omdlenia występują
najczęściej w wyniku zadziałania dodatkowego czynnika jak strach, alkohol,leki, przebywanie
w dusznym pomieszczeniu.

Jeżeli ofiara wypadku lub nagłego zachorowania, jest nieprzytomna, nie oddycha i /lub

tętno nie jest wyczuwalne, należy podjąć akcję reanimacyjną.
W dalszej kolejności należy ocenić, czy:
–

są jakieś zranienia będące powodem krwotoku,

–

są lub mogą być jakieś złamania wymagające unieruchomienia.

Następnie, jeżeli znajdą się inne osoby mogące włączyć się w udzielanie pomocy

poszkodowanych, należy rozdzielić poszczególne czynności ratownicze:
–

zabezpieczenie miejsca wypadku,

–

wezwanie fachowej pomocy medycznej, i ewentualnej policji, straży pożarnej,

–

dostarczenie apteczki pierwszej pomocy i/lub noszy,

–

przeniesienie poszkodowanego w bezpieczne miejsce [4, s. 19–20].
Podstawowym zadaniem ratownika jest ocena stanu zdrowia osoby poszkodowanej

w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania. Najważniejszym zadaniem jest ustalenie, czy
zachowane są procesy decydujące bezpośrednio o życiu ofiary:

1. Przytomność.
2. Oddech.
3. Drożność dróg oddechowych.
4. Wyczuwalne tętno.

Rys. 2. Badania tętna na tętnicy szyjnej [4, s. 20]

Rys. 3. Badanie tętna na tętnicy promieniowej – będąc należy używać

opuszków trzech kolejnych palców[4, s. 21]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Sprawdzanie słuchem, czy ratowany oddycha. Równocześnie wzrokiem

obserwujemy ewentualne pojawienie się ruchów oddechowych klatki
piersiowej [4, s. 21]

Ustalenie, czy ofiara wypadku lub zachorowania jest przytomna, polega na głośnym,

wyraźnym wydaniu polecenie typu: otwórz oczy, poruszaj stopą. Równocześnie można
potrząsnąć chorą osobą, uszczypnąć ją. Brak reakcji na polecenie słowne, dotyk lub
potrząsanie pozwala stwierdzić, że chory jest nieprzytomny.

Po dokonaniu oceny przytomności układu oddechowego i układu krążenia w dalszej

kolejności należy zwrócić uwagę na:
–

zranienia będące źródłem krwotoku,

–

możliwość złamań kości (w tym złamania kręgosłupa),

–

inne okoliczności mogące mieć wpływ na stan zdrowia ofiary (np. zapach z ust – alkohol,
aceton).

Równolegle z czynnościami ratowniczymi wykonywanymi przy udzielaniu pierwszej

pomocy należy myśleć o wezwaniu fachowej pomocy. Odszukanie telefonu i zgłoszenie
wypadku nagłego zachorowania najlepiej zlecać osobie postronnej. Poprosić ją, aby
potwierdziła fakt wezwania pogotowia. Jeżeli nie ma innych osób, mogących wezwać
pogotowie, w pierwszej kolejności należy zabezpieczyć podstawowe czynności życiowe osoby
poszkodowanej. Dopiero wtedy można wezwać pogotowie.

Wzywając telefonicznie pogotowie należy podać istotne informacje:

–

co się stało, opis wypadku, czy istnieje nadal zagrożenie,

–

ile jest osób poszkodowanych,

–

gdzie nastąpił wypadek – w miarę dokładnie określić adres lub miejsce, gdzie osoba
wzywająca będzie czekała na karetkę,

–

w miarę możliwości podać rodzaj uszkodzeń ciała ofiar wypadku,

–

określić, kto wzywa pogotowie oraz podać numer telefonu z którego dzwoni [4, s. 25].

Bardzo ważnym elementem jest reanimacja poszkodowanej w czasie wypadku.

Reanimacją nazywamy wszystkie czynności wykonywane między innymi w ramach pierwszej
pomocy, celem przywrócenia życia przy nagłym zatrzymaniu krążenia i/lub oddychania.

Czynnikami bezpośrednio decydującymi o życiu są:

–

powietrze zawierające tlen – czynnik niezbędny do życia komórek i tkanek,

–

oddychanie – dopływ powietrza do płuc, gdzie następuje wymiana gazowa – utlenowanie
krwi,

–

krążenie – transport utlenowanej krwi do komórek i tkanek organizmu [4, s. 34].
Bardzo ważnym elementem w ożywianiu jest sztuczne oddychanie.
Udzielając pomocy potrzebującej osobie należy wykonać podstawowe czynności

resuscytacyjne, w skład czego wchodzą elementy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

A – udrożnienie dróg oddechowych,
B – wentylacja płuc,
C – zewnętrzny masaż serca.

Najpierw należy zapobiegać niedrożności górnych dróg oddechowych do której

najczęściej dochodzi w wyniku zapadania się języka blokującego wejście do krtani. Aby to
zrobić należy:
–

skontrolować jamę usuwając z niej reszti pokarmu, protezy zębowe,

–

położyć chorego na wznak a następnie trzymając jedną dłoń na czole ofiary odchylić
głowę do tyłu oraz jednocześnie dwoma palcami drugiej ręki unieść podbródek do góry,

–

przesunąć żuchwę ku przodowi tak, aby zęby dolne znalazły się przed górnymi.
Wykonując sztuczną wentylację motodą usta – usta, usta – nos, usta –rurka, usta –maska,

chory najczęściej wentylowany jest powietrzem wydechowym osoby udzielającej pomocy.

Rozpoczynając sztuczne oddychanie metodą usta–usta należy:

–

ułożyć chorego na plecach na twardym podłożu (ziemia, podłoga),

–

uklęknąć koło chorego,

–

odchylić głowę chorego do tyłu i unieść brodę, aby udrożnić drogi oddechowe,

–

zacisnąć palcami płatki nosa ratowanego, aby wdmuchiwać powietrze dostawało się do
płuc i nie uciekało nosem,

–

wdmuchiwać powietrze w usta ratowanego z częstotliwością około 10–12 wdechów na
minutę i obserwować, czy w czasie wdmuchiwania klatka piersiowa ratowanego unosi się
do góry, co świadczy o skuteczność prowadzonego sztucznego oddychania.

Dokładnie obrazują to rysunki 5, 6, 7, 8.

Rys. 5. Odchylenie głowy i uniesienie brody udrażnia drogi oddechowe

– Procedura A pierwszej pomocy [4, s. 36]

Rys. 6. Odchylenie głowy ku tyłowi, otwarcie ust, wysunięcie żuchwy ku przodowi

– Procedura A pierwszej pomocy [4, s. 36]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7.

Sztuczne oddychanie metodą usta-usta. Należy zwrócić uwagę na odgięcie
głowy, uniesienie brody oraz zaciśnięcie płatków nosa – Procedura B pierwszej
pomocy [4, s. 37]

Rys. 8. Oddychanie usta-nos: uniesiona broda i zaciśnięte usta – powietrze

wdmuchujemy przez nos poszkodowanego – Procedura B pierwszej
pomocy [4, s. 38]

Kolejnym elementem jest badanie tętna przeprowadza się na tętnicach obwodowych –

najprostsze badanie polega na uciskaniu trzema palcami rowka między ścianami około
nadgarstka. Tętno na tętnicy szyjnej badamy dwoma palcami pomiędzy wyczuwalną chrząstką
krtani, tzw. jabłkiem Adama, a wyczuwalnym na szyi mięśniem przebiegającym ukośnie od
okolicy ucha do okolicy mostka.

Brak tętna oznacza zatrzymanie akcji serca i konieczność przystąpienia do pośredniego,

zewnętrznego masażu serca, polegającego na rytmicznym uciskaniu serca przez ścianę klatki
piersiowej w celu podtrzymania krążenia i pompowania krwi do ważnych życiowo organów.
Przedstawia to rysunek 9, 10, 11.

Rys. 9. Ucisk mostka należy wykonywać wyprostowanymi rękami, ułożonymi

jedna na drugiej z dłońmi mocno zagiętymi w stawie nadgarstkowym
– Procedura C pierwszej pomocy [4, s. 40 ]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Masaż serca: ucisk wyprostowanymi rękami na mostek (kłębem dłoni) powoduje jego ugięcie na

głębokość 4–5 cm (u dorosłych) w stronę kręgosłupa; częstotliwość ucisków około 100 razy na
minutę; po każdym piątym ucisku wykonać jeden oddech (rytm 30:2) – Procedura C pierwszej
pomocy [4, s. 42]

Rys. 11. Jeżeli akcję reanimacyjną prowadzi jeden ratownik, co 30 ucisków

mostka musi wykonać dwa wdechy (rytm 30:2) – Procedura C pierwszej
pomocy [4, s. 42]

Bardzo częstym urazem występującym w miejscu pracy są złamania. Złamanie jest to

przerwanie ciągłości tkanki kostnej w wyniku znacznej siły działającej na kość. Złamanie może
być: – zupełne – kość przerwana jest na całej szerokości (proste – prosta linia złamania lub
wieloodłamowe – złamanie w wielu miejscach z kilkoma fragmentami kostnymi).

W przypadku podejrzewania uszkodzenia kręgosłupa bardzo ważnym elementem jest

odpowiednie transportowanie poszkodowanego przedstawiają to rysunki 12, 13.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Trzy osoby transportujące poszkodowanego [4, s. 68]

Rys. 13. Tymczasowe unieruchomienie szyi za pomocą pliku gazet: zwinąć plik gazet, zagiąć rogi, nałożyć

gazety jak kołnierz na szyję, umocnić bandażem, taśmą lub chustką [4, s. 69]

W przypadku podejrzewania złamania kręgosłupa szyjnego należy założyć prowizoryczny

kołnierz.

Uszczerbek na zdrowiu określany jest procentowo przez lekarza orzecznika. Za każdy

procent uszczerbku na zdrowiu przysługuje określona kwota ogłaszana w ostatnim miesiącu
każdego kwartału w Monitorze Polskim przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

W przypadku śmierci pracownika lub renty, której bezpośrednią przyczyną był wypadek

przy pracy lub choroba zawodowa, jednorazowe odszkodowanie przysługuje członkom
rodziny. Ma ono formę zadośćuczynienia za szkodę jaką poniosła rodzina na skutek śmierci
pracownika.

W miejscu pracy występuje wiele zagrożeń wypadkowych, których następstwem mogą

być urazy, oparzenia, porażenia prądem itp., mające konsekwencje dla zdrowia pracownika lub
pracowników.

W miejscu pracy mogą pracownicy są narażeni na różnego rodzaju rany np.: szarpane,

które powstają po urazach zadanych tępymi przedmiotami o nierównych brzegach.
Ze względu na zmiażdżenie naczyń krwionośnych krwawienie może być nieznaczne mimo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dużego uszkodzenia tkanek. Obumarłe tkanki są podatne na zakażenie, dlatego rany szarpane
trudniej się goją i łatwiej ropieją.

Rany należy jak najszybciej przemyć wodą utlenioną i założyć opatrunek. Małe

skaleczenia, zadrapania i otarcia naskórka zabezpiecza się opatrunkami z przylepcem. Na rany
umiarkowanym krwawieniem nakłada się standardowy opatrunek z jałowej gazy zakrywający
całą ranę. Na jałową gazę kładzie się warstwę gazy i całość umocowuje bandażem. Przed
przystąpieniem do zakładania opatrunku należy umyć ręce.

Podczas krwotoku zasadnicze znaczenie ma szybkie zatamowanie krwi, gdyż utrata od 1,5

do 2 litrów krwi stwarza poważne zagrożenie zdrowia i życia. Krwotok tętniczy sygnalizuje
jasnoczerwony

kolor

krwi

strumień

pulsujący

rytmem

serca.

Natomiast

w krwotokach żylnych krew ma barwę ciemnoczerwoną oraz wypływa spokojnym
i nieprzerwanym strumieniem.
Tamowanie krwotoków polega na uniesieniu krwawiącej kończyny do góry i ręcznym
uciskaniu w miejscu wypływu krwi, najlepiej przez jałowy opatrunek osłaniający lub warstwę
gazy opatrunkowej. Później na opatrunek osłaniający kładzie się wałek ze zwiniętego bandaża
i silnie zamocowuje opaskę z bandaża. Jeżeli rana nadal krwawi, należy założyć dodatkową
warstwę gazy i założyć drugą opaskę [6, s. 104–105].

Kolejną grupą rodzajów wypadków w miejscu pracy mogą być oparzenia. Rozróżnia się

oparzenia termiczne, chemiczne i spowodowane energią elektryczną. W medycynie mówi się o
oparzeniach pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia.

Oparzenia pierwszego stopnia charakteryzują się bolesnym rumieniem (zaczerwienieniem)

i obrzękiem skóry. W oparzeniach drugiego stopnia na obrzękniętej skórze tworzą się pęcherze
wypełnione płynem surowicznym. Przy oparzeniach trzeciego stopnia występuje obumarcie
skóry i głębszych tkanek. Rozległym oparzeniom towarzyszą ciężkie zaburzenia
ogólnoustrojowe, dlatego miarą zagrożenia jest również wielkość oparzonej powierzchni ciała,
a nie tylko stopień.

W lekkich oparzeniach termicznych szybką ulgę przynosi schłodzenie tkanek strumieniem

zimnej wody. Przy oparzeniach drugiego stopnia koniecznie trzeba założyć jałowy opatrunek.
Nie należy przy tym przekłuwać powstałych pęcherzy i stosować jakichkolwiek maści czy
opatrunków przylepcowych. Przy rozległych oparzeniach poszkodowanemu należy zapewnić
spokój, ułożyć go w pozycji leżącej na zdrowych częściach ciała i zakryć oparzenia suchą
jałową gazą. W oczekiwaniu na pomoc lekarską należy podawać mu ciepłe płyny [6, s. 105–
106].

Oparzenie skóry w okolicy oczu należy przemywać dużą ilością wody, zaś w przypadku

oparzenia płynami żrącymi – przemywanie kontynuować z minutowymi przerwami przez cały
czas transportowania chorego do szpitala.

W przypadku oparzenia rąk i palców należy pamiętać o szybkim zdjęciu z palców

pierścionków obrączki.

Jeśli ratownik musi przebiec przez płomień, powinien zarzucić na siebie koc, płaszcz,

kołdrę i w momencie wskoczenia w ogień wstrzymać na potrzebny czas oddech. Oczywiście,
ideałem jest okrycie się materiałem niepalnym lub trudno palnym. Zawsze dobrze jest oblać
okrycie wodą. Zapaloną czy nawet tlącą się odzież trzeba natychmiast z siebie zrzucić, nie
należy próbować gaszenia jej na sobie. Można też, jeśli istnieją warunki, oblać się wodą lub
zanurzyć w wodzie. Sposoby te są szczególnie zalecane, jeśli paląca się odzież parzy ciało.
W zamoczonym ubraniu należy czekać pomocy lekarza. Oblanie czy zanurzenie oparzonego
ciała w zimnej wodzie może w wielkim stopniu złagodzić następstwa oparzenia, zaś
odkrywanie kawałków przypalonego ubrania może poważnie zwiększyć ranną powierzchnię
skóry i pogorszyć stan oparzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po ugaszeniu płomieni choremu należy zapewnić spokój i nie zdejmować z niego odzieży

ani materiału, którym duszono ogień. W wielu miejscach tkanina może przykleić się do skóry
i oderwanie jej niepotrzebnie odsłoni ranną powierzchnię. Odkryte miejsca oparzone należy
osłonić jedynie jałowymi opatrunkami. Przy oparzeniach nie wolno stosować środków silnie
koagulujących, a więc wytwarzających strup, takich jak spirytus czy tanina. Nieprzestrzeganie
podanych zaleceń może doprowadzić do powstania brzydkich, szpecących blizn, a niekiedy
przykurczów skóry. W żadnym wypadku nie należy nakładać na oparzoną skórę olejów
i maści, gdyż ich działanie przeciwbólowe i ochronne jest wątpliwe, za to w wysokim stopniu
utrudniają one oczyszczenie.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Zdefiniuj pierwszą pomoc?
2. Kiedy należy udzielić pierwszej pomocy?
3. Wymień procedury udzielania pierwszej pomocy?
4. Dzwoniąc po pogotowie ratunkowe jakie należy podać istotne informacje?
5. Co należy wykonać w przypadku braku tętna u poszkodowanego?
6. Jakie są podstawowe zadania ratownika w stosunku do osoby poszkodowanej?
7. Jakich czynności należy dokonać rozpoczynając sztuczne oddychanie?
8. Jakich czynności należy dokonać w przypadku poranienia się narzędziem ostrym

(skaleczenie)?

9. Jakie urządzenia stwarzają niebezpieczeństwa w czasie pracy w miejscu pracy?
10. Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy przy krwotokach?
11. Jakie są zasady postępowania z oparzeniami drugiego stopnia?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pracownik wykonując swoja pracę źle się poczuł, zasłabł i spadł z podestu. Wskaż

czynności, które należy wykonać, aby pomóc poszkodowanej osobie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać poszczególne etapy udzielania pierwszej pomocy,
2) wskazać co należy sprawdzić, aby ocenić stan zdrowia poszkodowanego w wypadku,
3) wskazać jakie informacje należy podać wzywając pogotowie,
4) zaprezentować efekty wykonania zadania,
5) dokonać analizy skuteczności udzielania pierwszej pomocy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wskaż poprawną odpowiedź z poniższych możliwości.

Karta pracy – ćwiczeń

1. Pierwszą pomocą nazywamy:

a) uratowanie poszkodowanego,
b) tamowanie krwi,
c) wszystkie czynności wykonywane przez osobę udzielającą tej pomocy do chwili

przybycia pogotowia.

2. Wzywając pogotowie do osoby poszkodowanej należy poinformować o tym, że:

a) poszkodowany żyje,
b) nastąpił wypadek, wskazać gdzie się wydarzył, ile osób jest poszkodowanych oraz kto

wzywa pomoc,

c) poszkodowany poniósł obrażenia.

3. W gastronomii niebezpieczeństwo stwarzają:

a) maszyny i urządzenia, które wykorzystuje w swojej pracy asystentka stomatologiczna,
b) tylko prąd,
c) tylko budynki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy zdań,
2) wskazać poprawne odpowiedzi,
3) zaprezentować odpowiedzi na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaprezentuj sposób udzielania pomocy osobie poparzonej w czasie pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy pracy danego zawodu,
2) wskazać metody unikania oparzeń w czasie pracy,
3) opisać jak należy pomóc osobie poparzonej,
4) przedstawić inscenizację jak należy poparzonego ratować,
5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom,

–

przybory do pisania,

–

materiały opatrunkowe, kran z wodą,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie pierwszej pomocy?



2) określić kiedy należy udzielić pierwszej pomocy?



3) wyliczyć etapy udzielania pierwszej pomocy?



4) wskazać obowiązki pracodawcy w chwili powstania wypadku

w miejscu pracy?



5) wskazać jakie urządzenia stwarzają niebezpieczeństwo w czasie

pracy?



6) określić zasady udzielania pierwszej pomocy przy krwotokach?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

4.8.1. Materiał nauczania

Rozpatrując znaczenie bezpieczeństwa przeciwpożarowego należy najpierw zdefiniować

cały proces palenia, na który składa się kilka czynników.

Ogólnie można powiedzieć, że palenie jest łączeniem się materiału z tlenem przy

wydzielaniu ciepła i przeważnie świecenia (może występować palenie bezpłomieniowe, tzw.
tlenie się, np. hałdy węgla, stogi siana itp.). Aby nastąpił proces palenia, potrzebne są trzy
czynniki: materiał palny, tlen (powietrze), inicjator zapłonu. W tej sytuacji, jeżeli istnieje
odpowiednia ilość materiału palnego, zapewniony jest dopływ powietrza i nastąpił zapłon,
proces palenia może trwać, a w miarę rozkładania się materiału palnego na palne produkty
spalania rozszerza się aż do postaci pożaru. Odnosi się to wyłącznie do procesu nie
kontrolowanego [1 s. 6].

W razie pożaru urządzeń elektrycznych pierwszą czynnością jest wyłączenie ich spod

napięcia. W akcji gaśniczej stosuje się gaśnice pianowe lub śniegowe.
Wyróżniamy następujące rodzaje pożarów:

Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup

pożarów:
a – Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk

powstaje zjawisko żarzenia. np,: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny,
słoma,

b – Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego się

przy pożarze. np.,: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina,
stearyna, pak, smoła, naftalen,

c – Pożary gazów. np,: metan,
d – Pożary metali. np,: magnez, sód, uran,
e – Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych.

Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar?

–

nie wpadać w panikę, tylko zachować spokój,

–

schylić się i poruszać blisko ściany, ponieważ dym i gaz trujący znajdują się pod sufitem,

–

włączyć alarm,

–

zadzwonić po Straż Pożarną (tel. 998).
Nie tylko w czasie np. pożaru w miejscu pracy pracownik może ulec wypadkowi, ale

również może się to stać w czasie wykonywania pracy lub w drodze do pracy lub z pracy.
Wtedy bardzo ważnym elementem jest cała akcja powypadkowa, a przede wszystkim akcja
udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanemu pracownikowi.

Przy gaszeniu zarodków pożaru należy podjąć następujące działania:

–

odciąć dopływ powietrza do pomieszczeń przez zamknięcie drzwi,

–

usunąć z otoczenia ogniska zapalnego wszystkie łatwopalne materiały, aby stworzyć
niepalną barierę na drodze pożaru,

–

dotrzeć do źródła ognia z dostępnymi środkami gaśniczymi,

–

stłumić pożar koncentrując się na źródle ognia, a nie na płomieniach.
Duże zakłady, w których stopień zagrożenia pożarowego jest większy, powinny być

wyposażone w wodną instalację przeciwpożarową z wężami gaśniczymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas pożaru w silnie zadymionych pomieszczeniach należy się czołgać lub poruszać

w zgiętej pozycji, gdyż zazwyczaj przy podłodze gromadzi się najwięcej powietrza do
oddychania [6, s. 97].

O powodzeniu akcji gaśniczej decyduje szybkość podejmowanych działań, gdyż w ciągu

kilku minut pożar osiąga groźne rozmiary. Dlatego niezależnie od własnych działań należy
zawsze wezwać najbliższą jednostkę straży pożarnej przez telefon alarmowy umieszczony
w widocznym miejscu znanym pracownikom.

Równocześnie ze zgłoszeniem pożaru straży należy prowadzić akcję ratowniczo-gaśniczą

we własnym zakresie pod kierunkiem najstarszego funkcją pracownika.

W pierwszej kolejności:

–

ewakuuje się osoby z miejsca pożaru drogami komunikacyjnymi lub w razie potrzeby
ewakuacyjnymi,

–

wyłącza dopływ prądu i gazu do zagrożonej strefy.
Do udziału w akcji ratowniczo – gaśniczej są zobowiązani wszyscy pracownicy bez

względu na zajmowane stanowisko według poleceń osoby kierującej akcją.

O powodzeniu akcji w dużym stopniu decydują:

–

rozeznania zagrożeń pożarowych występujących w zakładzie,

–

przeprowadzone szkolenia przeciwpożarowe załogi,

–

znajomość zasad postępowania w razie pożaru,

–

dostępność i sprawność sprzętu gaśniczego,

–

umiejętność posługiwania się sprzętem gaśniczym [6, s. 98].
Państwowa Straż pożarna (PSP) działa na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r.,

opublikowanej w DzU z 2002 r., nr 147, poz. 1230. Główne zadania PSP:
–

organizacja i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych oraz
innych zagrożeń,

–

rozpoznawanie istniejących zagrożeń pożarowych,

–

nadzór nad przestrzeganiem obowiązujących w kraju przepisów przeciwpożarowych
[6, s. 99].
Obecnie zadania PSP znacznie wykraczają poza tradycyjne gaszenie pożarów. Uczestniczy

ona w likwidacji zagrożeń i katastrof budowlanych, komunikacyjnych oraz awarii związanych z
zanieczyszczeniem środowiska [6, s. 100].

Przeciwdziałanie powstania procesu palenia polega przede wszystkim na realizowaniu

odpowiednich przedsięwzięć organizacyjno – technicznych, działalności kontrolno –
prewencyjnej oraz instruktażowo – szkoleniowej.

Wszystkie stosowane środki gaśnicze przede wszystkim odcinają tlen do źródła ognia,

a niektóre z nich dodatkowo schładzają palący się materiał. Do powszechnie stosowanych
środków gaśniczych zaliczamy wodę, pianę gaśniczą, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze
i inne.

Gaśnice to urządzenie (najczęściej przenośne) służące do gaszenia pożarów. Mniejsze

gaśnice stosuje się w samochodach, większe w obiektach publicznych i przemysłowych.
Istnieją także tzw. agregaty gaśnicze złożone z jednej lub więcej dużych gaśnic, umieszczonych
na dwukołowym podwoziu i zaopatrzonych we wspólną dyszę. Gaśnice mają kolor czerwony.
Jedynym wyjątkiem jest gaśnica śniegowa, która może mieć także kolor srebrny. Każda
gaśnica posiada etykietę opisującą jej przeznaczenie i sposób użycia. Prawidłowo
zamontowana gaśnica, musi być umieszczona na specjalnym zaczepie do haka na ścianie, bądź
umieszczona w objemce na podłodze.

Podstawowym środkiem gaśniczym jest woda, która z uwagi na bardzo wysokie ciepło

właściwe oraz ciepło parowania – wylana na palący się materiał wytwarza dużą ilość pary
wodnej, która odcina dopływ tlenu do ogniska pożaru. Z uwagi jednak na swoje właściwości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

fizykochemiczne, woda nie nadaje się, a wręcz nie może być stosowana do gaszenia niektórych
palących się materiałów i urządzeń.

Nie wolno gasić wodą przede wszystkim:

–

materiałów wchodzących z nią w reakcje chemiczne, jak np. karbid, sód, potas, fosfor,

–

palnych produktów ropopochodnych lżejszych od wody, jak różnego rodzaju benzyny,
oleje napędowe, oleje opałowe,

–

instalacji elektrycznych pod napięciem, urządzeń lub maszyn, które nie zostały wyłączone
spod napięcia, z uwagi na to, że woda będąc dobrym przewodnikiem prądu może
spowodować porażenie elektryczne lub dalsze zwarcia [1, s. 9].
Ze względu na zawartość środka gaśniczego dzieli się gaśnice na:

–

gaśnice proszkowe są do gaszenia pożarów z grupy A, B, i C albo B, C w zależności od
rodzaju użytego proszku. Możliwe jest także gaszenie urządzeń elektrycznych pod
napięciem, zwykle do 1000 V. Istnieją także gaśnice przeznaczone na wyższe napięcie,

–

gaśnice śniegowe,

–

gaśnice pianowe,

–

gaśnice halonowe,

–

gaśnice tetrowe.

Wszystkie gaśnice, po ich wyprodukowaniu, mają określony termin ważności podany na

etykiecie fabrycznej, umieszczonej na gaśnicy. Po upływie terminu ważności gaśnica powinna
być poddana przeglądowi przez instytucje lub osoby posiadające odpowiednie uprawnienia.

Do zabezpieczania przeciwpożarowego dużych powierzchni, na których znajdują się

znaczne ilości materiałów palnych, stosuje się agregaty gaśnicze [1, s. 13–17].

Dobór wyżej wymienionych parametrów zależy od:

–

powierzchni chronionej,

–

rodzaju chronionego materiału lub przeznaczenia obiektu,

–

obciążenia ogniowego chronionego obiektu.

Ustalenia te winny być przeprowadzone przez właściwych specjalistów z zakresu ochrony

przeciwpożarowej. Na pracodawcy ciąży obowiązek uzyskania tych informacji i ścisłego
dostosowania się do tych ustaleń.

Bardzo ważne jest aby odpowiednio wcześnie zapobiegać występowaniu pożaru

w miejscu pracy. Do zapobiegania powstawaniu pożaru należy przestrzegać kilku zasad
i wykonywać kilka czynności.
1. Czynności zabronione:

– używanie ognia otwartego, palenie tytoniu w miejscach niedozwolonych,

odpowiednio oznakowanych (palenie tytoniu tylko w miejscach wyznaczonych –
palarnie),

– podgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej niż 5m od budynku,

– palenie śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich

obiektów lub materiałów palnych,

– przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od urządzeń,

których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się powyżej 100ºC,

– użytkowanie niesprawnych urządzeń elektrycznych, ustawianie bezpośrednio na

podłożu palnym urządzeń grzewczych.

– stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, za wyjątkiem

materiałów trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości, co najmniej
0,05 m od żarówki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– instalowanie

opraw

oświetleniowych,

wyłączników,

przełączników,

gniazd

wtykowych, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza
podłoża przed zapaleniem,

– składowanie jakichkolwiek materiałów i przedmiotów na drogach ogólnej

komunikacji, służących ewakuacji,

– zamykanie wyjść ewakuacyjnych oraz blokowanie dróg ewakuacyjnych w sposób

uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

2. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

– hydrantów, podręcznego sprzętu gaśniczego,
– urządzeń uruchamiających i sterujących instalacjami wpływającymi na stan

bezpieczeństwa pożarowego budynku,

– wyjścia ewakuacyjnego,
– wyłącznika głównego prądu i tablic elektrycznych.

3. Używanie i przechowywanie materiałów niebezpiecznych pożarowo w niedozwolonej

ilości.
–

ciecze palne o temperaturze zapłonu powyżej 55 stopni,

–

gazy palne,

–

ciała stałe itd.

4. W budynku należy:

– umieścić w miejscach i pomieszczeniach ogólnie dostępnych wykazy telefonów

alarmowych oraz instrukcję postępowania na wypadek pożaru.

a) Zgodnie z aktualnie obowiązującymi Polskimi Normami oznakować:

– drogi, wyjścia i kierunki ewakuacji,
– miejsca usytuowania urządzeń alarmowych przeciwpożarowych (ręcznych

przycisków pożarowych),

– lokalizację przeciwpożarowego wyłącznika prądu elektrycznego,
– miejsca, w których znajduje się podręczny sprzęt gaśniczy oraz hydranty,

b) Wykonywać okresowo następujące czynności:

–

przeprowadzić pomiary rezystancji izolacji przewodów roboczych instalacji
elektrycznej, co najmniej raz na 5 lat,

– przeprowadzić badanie instalacji odgromowej co najmniej raz na 5 lat,
– przegląd stanu technicznego i badanie szczelności instalacji gazowej raz w roku,
– przegląd podręcznego sprzętu gaśniczego nie rzadziej niż raz w roku.

Sprawdzenie ciśnienia wyrzutnika środka gaśniczego (gaśnice proszkowe), waga środka

gaśniczego (gaśnice CO2). Zgodnie z instrukcją fabryczną, w określonym czasie przez
producenta dokonać legalizacji zbiornika gaśnicy i przeładować środek gaśniczy.

W każdym zakładzie pracy powinny być odpowiednie oznaczenia informacyjne, które

pomogą pracownikom w razie akcji ratowniczej lub ostrzegą przed niebezpieczeństwem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Znaki informacyjne [8]

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator
akustyczny

Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie
zagrożenia

Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe

Tabela 4. Wybrane znaki ewakuacyjne [8]

Kierunek drogi ewakuacyjnej

Wyjście ewakuacyjne

Drzwi ewakuacyjne

Przesunąć w celu otwarcia

Kierunek do wyjścia drogi w lewo

Kierunek do wyjścia drogi w prawo

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół w prawo

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo

Pchać aby otworzyć

Ciągnąć aby otworzyć

Stłuc aby uzyskać dostęp

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się

Miejsce zbiórki do ewakuacji

Pojemnik z maskami ucieczkowymi

Rękaw ratowniczy

Drabina ewakuacyjna

Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy

Pierwsza pomoc

Ciągnąć

Pchać

Wyjście EXIT

Emergency EXIT

EXIT

Droga ewakuacyjna

Wyjście awaryjne

Okno ewakuacyjne

Uwaga stopień

Pchać aby otworzyć

Ciągnąć aby otworzyć

Uwaga próg

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę w lewo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych
w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w lewo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w lewo

Uwaga niski strop

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby zapobiegać pożarom każdy pracownik bez względu na zajmowane stanowisko

powinien:
1) znać zagrożenie pożarowe budynku i na stanowisku pracy oraz sposoby przeciwdziałania

możliwości powstania pożarów,

2) znać i przestrzegać przepisy przeciwpożarowe,
3) znać zasady postępowania w przypadku powstania pożaru,
4) orientować się w rozmieszczeniu podręcznego sprzętu gaśniczego i urządzeń

przeciwpożarowych, a także posiadać umiejętność obsługi podręcznego sprzętu
gaśniczego,

5) znać warunki przeprowadzenia sprawnej ewakuacji osób i mienia,
6) w razie powstania pożaru brać czynny udział w akcji ratowniczej – gaśniczej

i podporządkować się poleceniom kierującego akcją,

7) brać udział w szkoleniach przeciwpożarowych,
8) niezwłocznie zgłaszać usterki mogące spowodować pożar osobom odpowiedzialnym za

bezpieczeństwo pożarowe w budynku,

9) przestrzegać obowiązujące przepisy zawarte w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego.

Każdy pracodawca powinien zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi.

Szkolenie w zakresie ochrony przeciwpożarowej ma na celu zapoznanie pracowników

z obowiązkami i zadaniami w zakresie zapobiegania powstawaniu pożaru oraz zadaniami na
wypadek powstania pożaru. Po szkoleniu każdy pracownik powinien znać:
10) zagrożenie pożarowe występujące w budynku,
11) przyczyny powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów,
12) przepisy przeciwpożarowe,
13) miejsca rozmieszczenia, przeznaczenie oraz obsługę podręcznego sprzętu gaśniczego,
14) zasady postępowania na wypadek pożaru i zadania poszczególnych pracowników.

Podstawowe zasady BHP w jednym ze szpitali są następujące:
Podstawowym krokiem jest krok zapobiegawczy, którego należy przestrzegać przede

wszystkim aby nie dopuścić do powstania pożaru.

Kroki zapobiegawcze

Każdy pracownik powinien zasięgnąć informacji na temat zagrożenia pożarowego na jego

stanowisku pracy i w najbliższym otoczeniu.

Stanowisko pracy powinno być utrzymane w należytym porządku. Materiały łatwopalne

nie mogą znajdować się w pobliżu urządzeń elektrycznych, piecyków czy innych źródeł ognia.

Należy surowo przestrzegać zakazu palenia. Do wyrzucania zapałek i niedopałków

papierosów należy stosować niepalne popielniczki. Zawartość popielniczek należy wyrzucać
nie do worków na śmieci, lecz do specjalnych niepalnych przykrywanych pojemników.
Urządzenia – sprzęty do gotowania i ogrzania mogą być używane tylko i wyłącznie za
wyraźnym pozwoleniem dyrekcji szpitala.

Należy unikać otwartego ognia. Zapalanie świeczek możliwe tylko pod odpowiednim

nadzorem. Wszelkie usterki urządzeń elektrycznych, przeciwpożarowych oraz gazowych
należy niezwłocznie zgłosić przełożonemu, bądź też bezpośrednio osobie odpowiedzialnej za
ochronę przeciwpożarową.

Drogi ewakuacyjne, jak również schody, korytarze powinny być zawsze w pełni dostępne.
Drzwi automatyczne prowadzące do specjalnych pomieszczeń oraz do klatek schodowych

nie mogą być blokowane ani w żaden inny sposób unieruchamiane. Wyjścia awaryjne powinny
być w każdej chwili dostępne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdy pracownik szpitala powinien znać numer telefonu alarmowego, dokładne

rozmieszczenie gaśnic oraz usytuowanie dróg ewakuacyjnych.

Nie tylko w szpitalu ale w każdym zakładzie pracy powinny znajdować się również

apteczki pierwszej pomocy, które powinny zawierać:
1) koc termiczny (ratunkowy) w ilości 2 sztuki,
2) aparat do sztucznego oddychania w ilości 2 sztuki,
3) chusta trójkątna w ilości 2 sztuki,
4) nożyczki w ilości 1 sztuka,
5) chusteczki higieniczne w ilości 1 opakowanie,
6) opaska dziana (bandaż) – 400 cm na 5 cm w ilości 10 sztuk,
7) opaska dziana (bandaż) – 400 cm na 10 cm w ilości 5 sztuk,
8) opaska dziana (bandaż) – 400 cm na 15 cm w ilości 2 sztuki,
9) kompres opatrunkowy – 10 cm na 10 cm w ilości 5 opakowań,
10) plaster na szpulce w ilości 2 sztuki,
11) zestaw plastrów z opatrunkiem w ilości 1 opakowanie,
12) rękawiczki jednorazowe, foliowe w ilości 2 pary,
13) agrafka w ilości 3 sztuki,
14) wata w ilości 1 opakowanie,
15) zimny kompres w ilości 1 opakowanie,
16) rękawiczki jednorazowe latex w ilości 2 pary,
17) instrukcja udzielania pierwszej pomocy w ilości 2 sztuki [10].

Postępowanie podczas pożaru

Każdy pracownik, który zauważy ogień niemożliwy do ugaszenia kocem poprzez odcięcie

tlenu, polanie wodą czy też zastosowanie urządzeń gaśniczych, jest zobowiązany do:
1) natychmiastowego zgłoszenia pożaru,
2) ostrzeżenia osób i współpracowników będących w niebezpieczeństwie oraz ich

ewentualnego ulokowania w bezpiecznym miejscu.

Kolejnym ważnym elementem w dziedzinie BHP jest:

Zwalczanie ognia
1) ochrona dróg oddechowych przed dymem poprzez stosowanie zwilżonych chusteczek

oraz poruszania się w dolnych partiach w pomieszczeniach o dużym stopniu zadymienia,

2) zamknięcia palących się pomieszczeń w przypadku gdy samodzielne próby zwalczania

ognia okazują się bezskuteczne,

3) usunięcia z zagrożonego terenu materiałów, przedmiotów niebezpiecznych, łatwopalnych

i innych grożących wybuchem, o ile się samemu nie naraża na niebezpieczeństwo,

4) pozostanie na swoim stanowisku pracy w przypadku nie brania udziału w akcji gaśniczej,
5) zamknięcia okien w pomieszczeniach znajdujących się bezpośrednio nad ogniskiem

pożaru,

6) używanie tylko udostępnionych przez kierownictwo akcji wind, zajętych i sterowanych

ręcznie przez wyznaczonego pracownika służb technicznych.

Postępowanie podczas ewakuacji

Po sygnałach alarmowych należy niezwłocznie:

1) poinformować współpracowników o zagrożeniu,
2) zakończyć w miarę możliwości czynności rutynowe,
3) zakończyć odwiedziny i odesłać pacjentów do łóżek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ze względu na to, że użytkownikami obiektów szpitalnych są niejednokrotnie osoby

ograniczonej zdolności poruszania się, konieczne jest zagwarantowanie w nich szczególnego
poziomu bezpieczeństwa. W sytuacji wybuchu pożaru w budynku szpitalnym konieczne jest,
podobnie jak w innych typach obiektów, natychmiastowa ewakuacja wszystkich
użytkowników strefy zagrożonej. Wielu chorych nie może ewakuować się samodzielnie.
Muszą oni być wywożeni na wózkach inwalidzkich lub wręcz na szpitalnych łóżkach.
Wykluczone jest w takich warunkach przyjęcie typowego scenariusza ewakuacyjnego,
w którym główną drogę ucieczki stanowi klatka schodowa. Niezbędne staje się stworzenie
możliwości bezpiecznej ewakuacji poziomej w obrębie jednej kondygnacji. Rozwiązanie tego
typu pociąga za sobą konieczność podziału każdej kondygnacji szpitala na minimum dwie
strefy pożarowe. Utworzone strefy pożarowe muszą zostać wyposażone w urządzenia, które
w trakcie ewakuacji nie dopuszczą do zadymienia dróg ewakuacyjnych strefy zagrożonej oraz
do przedostania się ognia lub dymu do stref sąsiednich.

Pomieszczenia można opuszczać dopiero po sygnale do ewakuacji.
Ewakuacja następuje tylko pod przewodnictwem osoby poinformowanej o drodze i celu

ewakuacji. Należy poruszać się tylko i wyłącznie drogami wyznaczonymi przez kierownictwo
akcji, używanie niedozwolonych wind jest zabronione. Po ulokowaniu pacjentów
w bezpiecznym miejscu personel opuszcza sprawnie zagrożone pomieszczenia starając się
zabrać w miarę możliwości dokumentacje medyczną. Po ewakuacji należy sprawdzić liczbę
pacjentów i personelu. Fakt opuszczenia poszczególnych pomieszczeń należy zgłosić
kierownictwu akcji ratowniczej.

Służby, które należy natychmiast powiadomić w przypadku alarmu:

1) straż pożarna,
2) pogotowie ratunkowe,
3) policja,
4) służby techniczne,
5) kierownictwo szpitala,
6) kierownictwo personelu medycznego,
7) kierownictwo personelu pomocniczego,
8) kierownictwo pozostałych służb.

Podstawowym zadaniem w działalności firmy jest eliminacja lub minimalizacja skutków

ubocznych oddziaływania na środowisko, zapobieganie wypadkom przy pracy, chorobom
zawodowym i awariom. Ochrona środowiska i ochrona pracy odgrywają szczególną rolę w
bieżącej działalności oraz planach rozwojowych zakładów, ze względu na ich lokalizację oraz
specyficzny charakter i asortyment produkcji. Sprawy środowiska, bezpieczeństwa
i zdrowia pracowników traktowane są priorytetowo, a odpowiedzialność w tych obszarach jest
podstawowym obowiązkiem kierownictwa oraz pracowników na wszystkich poziomach
organizacyjnych.

Ochrona środowiska ma duże znaczenie w miejscu pracy i spełnia odpowiednie zadania:

1) działanie związane z zapobieganiem awariom i wypadkom,
2) z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa procesowego i ochrony

przeciwpożarowej,

3) organizacyjno – techniczne związane z gospodarką odpadami opartą na zasadach

międzynarodowych, w tym wdrożenie odzysku i recyklingu,

4) wyeliminowanie energetycznych źródeł emisji i wdrożenia nowego systemu zaopatrzenia

w energię cieplną.

Na nasze zdrowie każdego dnia wpływa wiele różnych czynników: środowisko, otoczenie

społeczne, tryb życia oraz nasze własne zachowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozwój cywilizacji niesie za sobą degradacje środowiska naturalnego, zatem konieczne

jest podejmowanie działań mających na celu jego ochronę. Zasady ochrony środowiska
reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta określa
środowisko jako ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi, łącznie
z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących
się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka.
Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury
i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć przynajmniej część środowiska pracy.

Działalność ludzka, głównie gospodarcza, powoduje pewne uciążliwości dla środowiska,

jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami tymi mogą być zjawiska fizyczne lub stany
utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje,
zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe
w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne i osoby
fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować technologie i
rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska oraz stosować
urządzenia ochronne.

Duże znaczenie w miejscu pracy ma odpowiednie przechowywanie odpadów

i składowanie produktów oraz sortowanie odpadów. Jednym z zagrożeń wynikających ze
złego

przechowywania

sortowania

odpadów

może

być

pożar,

wypadek

w pracy oraz rozwój pasożytów, gryzoni. Dlatego tak ważne jest usunięcie odpadów
z obszarów roboczych.

Znaczna część procesu przetwarzania odpadów wiąże się ze zbyt dużą ilością czynności

niezbędnych do zagospodarowania odpadów. Dlatego należy dążyć do ograniczenia czasu
poświęconego na zagospodarowanie odpadów – przyjąć optymalną metodę ich
unieszkodliwiania. Właściwa gospodarka odpadami to redukcja ryzyka w miejscu pracy
i jednocześnie poprawa ogólnej kondycji firmy. Sprawdzoną metodą jest ich odpowiednie
segregowanie.

Inne elementy ochrony środowiska w miejscu pracy to:

1) używanie przedmiotów wielokrotne użytku,
2) unikanie opakowań z materiałów problemowych, takich jak np. PCV, ze zmiękczonych

tworzyw piankowych,

3) korzystanie w trakcie zakupu z toreb tekstylnych i siatek,
4) odstawianie do miejsc specjalnych odpady niebezpieczne takie jak zużyte akumulatory,

baterie, świetlówki,

5) odpowiednia utylizacja sprzętu elektronicznego, elektrycznego.

Jednym z ważnych kroków prowadzących do zminimalizowania zanieczyszczenia

środowiska jest poszanowanie energii i wody. Nie należy korzystać z tych źródeł, jeżeli nie jest
to niezbędne. Ważne jest odpowiednie oświetlenie miejsca pracy, w tym szczególnie efektywne
wykorzystanie światła dziennego. Sprzyja temu odpowiednie ustawienie blatu produkcyjnego
przy źródle światła dziennego, np.: przy oknie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co zaliczamy do powszechnie stosowanych środków gaśniczych?
2. Co jest podstawowym środkiem gaśniczym?
3. Jakich materiałów nie wolno gasić wodą?
4. Jakie znaki informacyjne o możliwości ewakuacji powinny znajdować się w każdym

zakładzie pracy?

5. Jakie znaki ostrzegawcze powinny znajdować się w zakładzie pracy?
6. Jakie elementy są niezbędne, aby zapobiegać powstawaniu pożaru?
7. Jakie są procedury, gdy dojdzie do pożaru w zakładzie pracy?
8. Jakie oznaczenia literowe środków gaśniczych są stosowane?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj poszczególne znaki informacyjne i ostrzegawcze.

Karta pracy – ćwiczeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozróżnić, które znaki są informacyjne, a które ostrzegawcze,
2) nazwać i scharakteryzować poszczególne rysunki,
3) zaprezentować charakterystykę znaków,
4) wskazać miejsce poszczególnych znaków w każdym zakładzie pracy,
5) dokonać analizy, czy poszczególne znaki są niezbędne w miejscu pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ czynności powodujące zapobieganie powstawaniu pożaru w miejscu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić czynności zapobiegające powstawaniu pożaru,
2) zaprezentować efekty wykonania zadania,
3) dokonać analizy swojej pracy oraz zaprezentować swoje zdanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wskaż przyczyny występowania pożarów w miejscu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zdefiniować pojęcie pożaru,
2) zidentyfikować możliwe przyczyny powstawania pożaru,
3) ocenić możliwości unikania pożarów w miejscu pracy,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wylicz jakie służby należy powiadomić w chwili wystąpienia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bhp i ppoż panujące w zakładzie pracy,
2) wskazać dlaczego należy przestrzegać zasad bhp i ppoż w miejscu pracy,
3) określić co, należy zrobić w chwili gdy nastąpi pożar w miejscu pracy,
4) przedstawić efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać przyczyny pożarów w miejscu pracy?



2) określić znaczenia ochrony środowiska w miejscu pracy?



3) wskazać znaczenie oznakowania ewakuacyjnego w miejscu

pracy?



4) scharakteryzować znaki informacyjne i ewakuacyjne w miejscu pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test pisemny zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedź

prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową znaczkiem X.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Obowiązkiem pracodawcy jest

a) prowadzenie częstych szkoleń z zakresu bhp.
b) zapewnienie bezpieczeństwa i higienicznych warunków pracy.
c) zapewnienie pracownikom wyżywienia.
d) zapewnienie najnowocześniejszych wyposażeń w środki techniczne.

2. Jeśli pracownik ulegnie wypadkowi to powinien

a) po skończonej pracy iść do lekarza.
b) dokonać sam oględzin rany – jeśli jest to mała rana.
c) powiadomić przełożonego o zdarzeniu i okolicznościach zajścia i wezwać lekarza.
d) powiadomić o zdarzeniu Państwową Inspekcję Pracy.

3. Maszyny i urządzenia techniczne, w które jest wyposażony zakład pracy powinny spełniać

następujące warunki
a) powinny być najnowszej generacji.
b) powinny być ładne i estetyczne.
c) powinny być łatwe w obsłudze oraz ergonomiczne.
d) powinny zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz zabezpieczyć

pracownika przed urazami.

4. Praca z wadliwym lub niesprawnym sprzętem elektronicznym jest zagrożeniem

a) fizycznym.
b) chemicznym.
c) biologicznym
d) społecznym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Wśród gaśnic rozróżnia się

a) gaśnice różne w zależności od pożaru.
b) tylko gaśnice pianowe.
c) gaśnice pianowe, śniegowe, proszkowe, halonowe.
d) tylko gaśnice proszkowe.

6. Nie wolno gasić wodą

a) instalacji elektrycznych pod prądem, palnych produktów ropopochodnych lżejszych od

wody oraz materiałów wchodzących z wodą w reakcje chemiczne jak karbid, sód,
potas, fosfor.

b) tylko urządzeń elektrycznych.
c) płonących samochodów oraz maszyn i urządzeń.
d) urządzeń gazowych.

7. Wypadkiem przy pracy jest

a) zdarzenie ciężkie lub śmiertelne.
b) zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną która powoduje uraz lub śmierć,

która nastąpiła w związku z pracą.

c) zdarzenie nagłe wywołane pracą, które powoduje uraz lub śmierć u pracownika.
d) utrata zdolności psycho-fizycznych.

8. Wypadki przy pracy grupyfikujemy na

a) wypadki zbiorowe, indywidualne.
b) wypadki lekkie i ciężkie.
c) wypadki śmiertelne, ciężkie, pozostałe wypadki (zbiorowe).
d) wypadki zbiorowe, śmiertelne.

9. Pracodawca w razie zaistnienia wypadku

a) sporządza protokół powypadkowy, statystyczną kartę wypadkową oraz wpisać

wypadek do rejestru wypadków.

b) sporządza tylko protokół powypadkowy.
c) zapisuje wypadek w rejestrze wypadków.
d) wypisuje pracownikowi kartę zgłoszenia do lekarza.

10. W razie wypadku należy wykonać następujące czynności udzielenia pierwszej pomocy

a) zrobić poszkodowanemu sztuczne oddychanie.
b) zadzwonić szybko po karetkę lub inną pomoc.
c) należy najpierw zabezpieczyć miejsce wypadku, wezwać fachową pomoc, dostarczyć

apteczkę pierwszej pomocy oraz ocenić stan zdrowia poszkodowanego.

d) przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce zapytać jak się poszkodowany czuje

i co się mu stało, czy potrzebna jest pomoc.

11. Wzywając pogotowie ratunkowe do poszkodowanego w wypadku należy poinformować

a) tylko co się stało.
b) tylko ile osób zostało poszkodowanych.
c) tylko co jest przyczyną wypadku oraz co się stało.
d) należy poinformować co się stało, ile jest osób poszkodowanych, gdzie nastąpił

wypadek, w miarę możliwości podać rodzaj uszkodzeń ciała oraz kto informuje
pogotowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Rozpoczynając sztuczne oddychanie metodą usta–usta należy

a) wdychać powietrze w poszkodowanego aby przywrócić rytm tętna.
b) ułożyć chorego na plecach na twardym podłożu, wdmuchiwać powietrze w usta

ratowanego, oraz uciskać co jakich czas klatkę piersiową, powtarzać zabieg kilka razy
aż poszkodowany odzyska rytm serca.

c) uciskać mostek aby serce zaczęło bić bez wdychanie powietrza.
d) wdychać powietrze w usta i uciskać co jakiś czas klatkę piersiową.

13. Zadaniem ochrony środowiska w miejscu pracy jest

a) zapobieganie awariom i wypadkom w miejscu pracy.
b) zapobieganie pożarom.
c) nie ma znaczenie.
d) wpływa na jakość wykonywanej pracy przez pracowników.

14. Pracodawca prowadzący szkolenia bhp dla pracowników ma obowiązek zapewnić

pracownikom
a) warunki lokalowe oraz wykładowców i instruktorów, wyposażenie dydaktyczne oraz

programy szkoleniowe.

b) warunki lokalowe.
c) wykładowców i szkoleniowców.
d) odpowiednie broszury i materiały bhp.

15. W razie zaistnienia w zakładzie pracy wypadku bezpośredni przełożony pracownika, który

uległ wypadkowi obowiązany jest
a) zacząć dochodzenie kto spowodował wypadek lub co było przyczyną wypadku.
b) niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności

i przyczyn.

c) zamknąć zakład pracy.
d) powiadomić policje.

16. Do czynników materialnych bhp zaliczamy

a) budynki, maszyny, ogólne zabezpieczenie techniczne.
b) środki finansowe.
c) odzież.
d) tylko urządzenia techniczne.

17. Czynniki niebezpieczne to czynniki których oddziaływanie

a) czasami może powodować uraz u pracownika.
b) wpływa niebezpiecznie na psychikę pracownika w miejscu pracy.
c) może prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu

zdrowia człowieka bądź do zejścia śmiertelnego.

d) może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia pracownika.

18. Rozróżniamy następujące zagrożenia występujące w miejscu pracy

a) chemiczne, biologiczne, materialne, psychospołeczne.
b) fizyczne, materialne, społeczne.
c) fizyczne, biologiczne, psychologiczne.
d) fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychospołeczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Objawy wskazujące na konieczność wykonania masażu serca to

a) obserwację ruchów klatki piersiowej i nasłuchiwaniu odgłosów wydawanych przy

oddychaniu.

b) kontrolę tętna na tętnicy szyjnej.
c) kontrolę tętna na przegubie lewej ręki.
d) nasłuchiwać czy oddycha poszkodowany.

20. Oddychającego pracownika z wyczuwalnym tętnem jednak nieprzytomnego układamy

w pozycji
a) na wznak.
b) siedzącej.
c) na brzuchu.
d) bocznej ustalonej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko

..........................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

1. Dołęgowski B., Janczała S.: Co każdy pracownik o ochronie przeciwpożarowej wiedzieć

powinien, Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa i Doskonalenie Kadr, Gdańsk 1998

2. Konarzewska

M.,

Zielonka

B.,

Konarzewska-Sokołowska

M.:

Technologia

gastronomiczna z towaroznawstwem, część I, Wydawnictwo REA, Warszawa 2005

3. Skuza L., Wypadki przy pracy od A do Z, Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa

i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998

4. Wojciechowski E.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach, Wydawnictwo Ośrodek

Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998

5. Zdziennicka-Kaczocha G.: Co każdy pracodawca wiedzieć powinien o zasadach BHP

w swoim zakładzie pracy, w świetle znowelizowanych przepisów Kodeksu Pracy,
Wydawnictwo sigma, Skierniewice 2006 (stan prawny na 1 czerwca 2006 roku)

6. Żabicki W.: Organizacja bezpieczeństwo i higiena pracy, Wydawnictwo Szkolne

i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 2005

7. http://lipka.klub.chip.pl/praktyczne/zdrowie.htm
8. PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacyjne
9. http://komers-bhp.pl
10. www.odziez-robocza.com/apteczki.html
11. Kodeks Pracy